בוקאַרעשטער שריפֿטן (12)

עמיל קאַלין

קאַפּיטל צוועלף

דער צימער, וואָס איך האָב פֿאַרנומען בײַ דאָמנע [1] פּאָפּאַ, איז נישט געווען איבעריק גרויס אָדער שיין און דאָך, איז עס געווען אַ פֿײַנע וווינונג פֿאַר עמעצן ווי איך, וואָס שלעפּט נישט נאָך זיך קיין סך בעבעכעס.

דאָס מעבל אין צימער: אַ בעט, אַ טיש, וואָס האָט געקענט דינען סײַ ווי אַן עס-טיש, סײַ ווי אַ שרײַבטיש, אַ שמאָלע שאַפֿע, וואָס איז געווען פּונקט לויט דער מאָס פֿון מײַן באַשיידענער „גאַרדעראָבע‟: אַ פּאָר אויסגעטראָגענע, גרויע „לאָדענס‟ [2], אַ רעגן-מאַנטל, עטלעכע פּאָר הויזן, צוויי פּאָר שיך, אַ קוטשמע, געמאַכט פֿון ביליקן, קינסטלעכן פֿוטער, עטלעכע העמדער, צוויי פּולאָווערס.

איך האָב אַרײַנגעקלאַפּט אין דער טיר פֿון דער שאַפֿע אַ טשוואָק, אויפֿצוהענגען אויף אים מײַן געקעסטלט היטל, כאָטש דאָמנע פּאָפּאַ האָט מיר אָנגעזאָגט, אַז עס איז לחלוטין פֿאַרווערט צו ענדערן עפּעס אינעם מעבל — נישט אין מײַן צימער און, פֿאַרשטייט זיך, נישט אין דער גאַנצער דירה.

נאָר איין זאַך איז אָפּמאַכן, און גאָר אַן אַנדער זאַך איז דאָס לעבן. אויב זי וועט באַמערקן דעם ווידערשפּעניקן טשוואָק, וועל איך זיך שווערן בײַם „אָפֿענעם אָרון-קודש‟, אַז דעם טשוואָק האָט מען אַרײַנגעקלאַפּט נאָך אין ששת-ימי-בראשית און פֿאָרלשאָגן אַרויסצושלעפּן דעם ממזר מיט די אייגענע הענט.

דאָס פֿענצטער האָט פֿאַרצויגן אַ לײַכטער, ראָזעווער פֿאָרהאַנג. ער און אַ פֿאַרצײַטיק פּאַרפֿום־פֿלעשעלע, וואָס האָט זיך געוואַלגערט אונטער דער בעט, זענען די איינציקע רעשטלעך פֿונעם מיידלישן צימער, וואָס דער דאָזיקער צימער איז געווען אין זײַן פֿריִערדיקן גילגול.

איך וועל נישט פֿאַלן חלשות, אַז כ׳וועל געפֿינען אַ הייס ליבע-בריוועלע, פֿאַרשטעקט ערגעץ הינטן אין אַ שופֿלאָד. צי דאָס מיידל, וואָס איז שוין איצט אַ פֿרוי, געדענקט אָט די אומשולדיקע ליבע? אפֿשר איז די שיינע ליבע מגולגל געוואָרן אין אַ מיאוסן מאַן און אַ לאַנגווײַליק זיווג-לעבן?

צומאָל, באַטראַכטנדיק דאָס פֿאַרגעסענע פּאַרפֿום־פֿלעשעלע, דאַכט זיך מיר, אַז עס גיט זיך מיך אײַן זיך פֿאָרשטעלן די איצטיקע פֿרוי, כאָטש איך האָב קיינמאָל נישט געזען איר פֿאָטאָגראַפֿיע און האָב נישט קיין אַנונג, וואַס איז איר אויסזען. איך דערפֿיל אַ פֿאַרלאַנג איר מודיע זײַן, אַז אירע ראָזעווע טרוימען, דער האַרציקער געלעכטער און די שעפּטשענדיקע, אומשולדיקע רייד וועגן שיינע בחורים, זענען פֿאַרוואַנדלט געוואָרן דורך אַ בייזן, כּמעט קאַפֿקאַיִשן כּישוף אין אַן אַלטן בחור מיט אַן אויסדרוקלאָזער מינע, אַ קופּע שיטערע האָר אויפֿן פּליך, וואָס גרויט זיך לאַנגזאַם, אָבער זיכער.

יעדן אינדערפֿרי שרעקט ער זיך פֿון זײַן אייגענעם פּנים: ער זעט אויס ווי אַן איבערגעשראָקענער פֿויגל מיט אַ ביסל צו-גרויסע אויגן, פֿון וועלכע עס קוקט אַרויס אַ חשכותדיקער אומעט פֿון אַ באַשעפֿעניש, וואָס פֿאַרברענגט זײַנע טעג אין געפֿאַנגענשאַפֿט — עס מעג זײַן אַן אינערלעכע אָדער אַ דרויסנדיקע געפֿאַנגענשאַפֿט.
יעדן אינדערפֿרי מאַכט ער דעם זעלבן חשבון און דער רעזולטאַט ווערט נישט בעסער: אַן אויסגעוועפּטע פֿאַרגאַנגענהייט, שמאָלע האָריזאָנטן, גאָר באַשיידענע טרוימען, פּשוטע וווּנטשן, און אַ צווייפֿלהאַפֿטיקע צוקונפֿט. ראָזעווע טרוימען? גליק? פֿרייד? רעאַליזירונג? אַן איינזאַמער שמייכל מיט געלע ציין, אַ פֿאַרץ, וואָס קיינער הערט נישט…

דער פֿענצטער קוקט אַרויס אויף אַ טיפּישער בערטשענער גאַס, מיט בנינים, געבויט לויטן נײַעם שניט, העל-ברוינע, אומבאַחנטע קאַסטנס פֿון זעקס צי אַכט עטאַזשן, פֿול מיט מענטשן, וואָס שטעלן מיט זיך פֿאָר, אַזוי דאַכט זיך מיר, דעם צוגעזאָגטן, נישט איבעריק שיינעם מאָרגן — איין גרויסער גענעץ.

אויף די זײַטיקע גאַסן, דאָרט, וווּ מע האָט נאָך נישט אויפֿגעשטעלט די העל-ברוינע קאַסטנס, שטייען נאָך די עלטערע געבײַען, איין־ און צוויי־שטאָקיקע הײַזער, וואָס פֿאַרמאָגן נישט קיין באַשטימטע פֿאָרעם; יעדער האָט געבויט, צוגעבויט און צעבויט זײַן שטוב לויט זײַן אייגענעם געשמאַק, השגחות, קענטעניש און מעגלעכקייט. צוריק מיט יאָרן האָט די פּרימעריִע דורכגעצויגן צווישן די שטיבער שמאָלע גאַסן מיט נאָך שמעלערע טראָטואַרן און נאַט אײַך — אַ מאַהאַלע!

די בערטשענער גאַסן, קליין און גרויס, זענען געפֿלײַסטערט מיט אַ שלעכטן אַספֿאַלט, פֿול מיט שפּאַלטן און גריבער. זיי זאָגן אָן ווערטער דעם, וואָס באַטרעט זיי מיט די פֿיס, אַז בערטשען איז געווען און פֿאַרבליבן אַ מאַהאַלע, אַ זײַטיקע באַמערקונג אינעם קאָנטעקסט פֿון שטאָט. דער פֿאַקט, וואָס בערטשען איז פֿאַררוקט אויף אַ זײַט און אַ נסיעה אין שטאָט־צענטער מיטן טראַמווײַ אָדער אויטאָבוס קאָסט אָפּ, אַ חוץ געלט און צײַט, אויכעט אַ שטיק געזונט, איז געווען בײַ מיר אַ געוויסע מעלה און נישט קיין חסרון.

דאָ, ווײַט פֿון דעם שטאָטישן האַרמידער, וועל איך אפֿשר זוכה זײַן אויף אַ תּיקון, נעמען דיכטעווען אויף ס׳נײַ (אַזעלכע אײַנרעדענישן האָב איך געהאַט די ערשטע טעג נאָכן זיך אַרײַנציִען). די האַוועניש איז דאָך ווי סם פֿאַרן שעפֿערישן מענטש.
די גרעסטע שרײַבער האָבן אָנגעשריבן זייערע מײַסטערווערק דווקא אין פֿאַרוואָרפֿענע דערפֿער, אָפּרו-הײַזער, וואַרעמבעדער און זעלטן-באַטראָטענע וועלדער.

די דירה איז געווען טאַקע אַ שטילע. שטיל און ליידיק. דאָמנע פּאָפּאַ, בײַ וועמען איך בין געווען אַ סובלאָקאַטאַר, האָט ס׳רובֿ צײַט פֿאַרבראַכט בײַ אירע קינדער אין דאָרף בערטשען, וואָס געפֿינט זיך טאַקע נישט ווײַט פֿון אונדזער מאַהאַלע. אַ פֿאַרברוינטער יונגער־מאַן, אפֿשר איר זון, פֿלעג ער וואַרטן אויף איר אונטן, אָנשפּאַרנדיק זיך אויף אַ פֿראַנצויזישער מאַשין „רענאָ‟, אַ פֿײַנע צאַצקע, וואָס מע טרעפֿט זעלטן אויף אונדזערע גאַסן. די פֿאַרבײַגייערס האָבן זיך באַגריסט מיט אים און געוואָרפֿן זײַטיקע בליקן אויף זײַן אויטאָ. דער יונגער־מאַן האָט געענטפֿערט אויף די באַגריסונגען מיט אַ סודותפֿולן שמייכל און אַ לײַכטן שאָקל מיטן קאָפּ. די סצענעס מיטן יונגן־מאַן, וואָס האָבן זיך איבערגעחזרט יעדעס מאָל, ווען פֿרוי פּאָפּאַ פֿלעגט פֿאָרן אין דאָרף, האָבן מיך איבערצײַגט, אַז מיט איר דאַרף מען זײַן אָפּגעהיט מיט אַ וואָרט. עס קען גרײַלעך זײַן, אַז איר זון איז אַ קנאַקער אין די הויכע פֿענצטער.

פֿרוי פּאָפּאַ איז נישט געווען באַריידעוודיק, זיך נישט אַרויסגעכאַפּט מיט אַן איבעריק וואָרט און אויך מיך האָט זי נישט געצויגן בײַ דער צונג. איך האָב אַרויסגערופֿן בײַ איר אַ קנאַפּן אינטערעס. זי האָט מיך קיינמאָל נישט אויסגעפֿרעגט וועגן מײַן פֿאַמיליע, פֿאַר וואָס איך בין נישט פֿאַרהייראַט, וואָס איז מײַן באַשעפֿטיקונג? אַלע אונדזערע רייד זענען געווען תּכליתדיקע: וואָס און וויפֿל מע דאַרף צאָלן. טיילמאָל האָב איך איר געמאַכט אַ טובֿה און אײַנגעקויפֿט פֿאַר איר אין מאַרק. עטלעכע מאָל האָט זיך געמאַכט, אַז זי האָט אויפֿגערוימט מײַן צימער — אַן אָפּצאָל פֿאַר מײַן טירחה. מיר האָבן בדרך־כּל אויסגעמיטן איינער דעם אַנדערן. אַז מײַן בליק האָט זיך אָנגעשטויסן אין איר רונדיק פּנים מיטן מערקווערדיקן גוידער און די גרויע, קורץ-געשוירענע האָר, פֿלעג איך זי באַגריסן: „אַ גוט מאָרגן‟ אָדער „אַ גוטן אָוונט‟, —ס׳ווענדט זיך פֿון דער פֿאַרב, וואָס דער הימל האָט געהאַט אין דעם דאָזיקן מאָמענט. זי פֿלעגט אָפּענטפֿערן אויף מײַן באַגריסונג — און שוין; מער האָבן מיר זיך נישט אויסגעטוישט מיט אַ וואָרט.

דאָס לעבן בײַ פֿרוי פּאָפּאַ איז געווען אַ שטילס, באַקוועמס, מאָנאָטאָנישס, אויסגעטרוקנטס, אָן אַ טראָפּן חיות. מיר ביידע זענען אַרומגעגאַנגען איבער דער דירה ווי צוויי געשפּענסער; איך בין געגאַנגען „אין די זאָקן‟, זיך געסטאַרעט, אַז פֿרוי פּאָפּאַ זאָל וואָס ווייניקער זיך מטריח זײַן צוליב מײַן עקזיסטענץ, זיך געמאַכט פֿאַר אַ רואה-ולא-נראה און אפֿשר בין איך טאַקע געוואָרן דורכזיכטיק? ווען נישט דער שפּיגל אין באָדצימער וואָלט געווען שווער צו באַשטעטיקן מײַן זײַן. איך האָב זיך באַמיט נישט וויסן, זיך נישט אינטערעסירן, אויסלעשן אָדער כאָטש רעדוצירן די אַרבעט אין די טיילן פֿון מוח, וואָס זענען נישט אומבאַדינגט נייטיק. הערן וואָס ווייניקער און זען וואָס ווייניקער.

אין איינעם אַן אָוונט האָב איך דערזען פֿרוי פּאָפּאַ קניִען פֿאַר דער בתולה. ביז אַהער האָב איך נישט באַמערקט, אַז די איקאָנע געפֿינט זיך אין וווינצימער. דאָמנע פּאָפּאַ האָט עפּעס געמורמלט, אַלע מאָל אָפּגעווישט די אויגן און זיך אויסגעשנײַצט די נאָז. די בתולה האָט געשוויגן. איר שמאָל גרינלעך פּנים האָט פֿאַרצויגן אַ טיף־עוואַנגעליש עצבֿות. זי האָט געהאַלטן אַן פֿולבלעך עופֿעלע אויף די דאַרע אָרעמס. אירע מילדע, שוואַרצע אויגן האָבן באַטראַכט די כליפּענדיקע דאָמנע פּאָפּאַ מיט מיטלײַד און רחמנות, אָבער זי האָט נישט געקענט אַ ריר טאָן מיט קיין אבֿר צו באַרויִקן די פֿאַרדאַגהטע פֿרוי.

וואָס זאָל די דאָזיקע סצענע הייסן? כאָטש מיר האָבן קיינמאָל נישט אַרומגערעדט רעליגיעזע טעמעס, האָב איך זי געהאַלטן פֿאַר אַן אומגלויביקער. אַזוי צי אַנדערש, בין איך נישט געווען בדעה צו קאָמענטירן. איך האָב גלײַך פֿאַרקערעוועט דעם דישל און מאַרש — צוריק אין מײַן צימער אַרײַן, ביז זי וועט ענדיקן אירע תּפֿילות.
צומאָרגנס, זאָל דאָס זײַן אַ ריינער צופֿאַל אָדער אַ גאָט-זאַך, האָב איך געפֿונען דעם „נײַעם טעסטאַמענט‟ הינטערן שופֿלאָד לעבן איר בעט; יעזוס, אַן אונדזעריקער נאָך אַלע מיינונגען, האָט גערעדט אַ פֿײַנעם רומעניש. פּונקט אַזאַ געשליפֿענעם רומעניש האָבן גערעדט פּאָנטוס פּילאַטוס, דער גובערנאַטאָר פֿון „פּראָוויניקיאַ יודעאַ‟, די כּהנים, וואָס דינען דעם אייבערשטן אין בית-המיקדש און די צוועלף אַפּאָסטאָלן.

איך האָב אַדורכגעבלעטערט על-רגל-אַחת דעם בריוו וואָס פּאַולוס, דער שליח, האָט געשיקט צו די רוימער. „גאָט האָט אַראָפּגעשיקט זײַן בן-יחיד, איסוס קריסטאָס, כּדי צו לײַדן אויף אונדזער וועלט און שטאַרבן אַנשטאָט אונדז…‟.
„מיר אַלע זינדיקן. יעדער מענטש איז געקומען אויף דער וועלט אַ זינדיקער. אָדם-הראשון איז באַגאַנגען אַ שווערע זינד; ער האָט זיך נישט צוגעהערט צום אייבערשטנס פֿאַרווערונג, פֿאַרזוכט דעם פֿרוכט פֿון עץ-הדעת. דער געטלעכער שטראָף פֿאַר דער האַרבער עבֿירה איז געווען אַ טויט־אורטייל — נישט נאָר פֿאַר אים נײַערט פֿאַרן גאַנצן מענטשלעכן מין. איין דין האָבן מיר — מיתה!‟ — אַ שיינער יושר, בנאמנות!

נו, און בײַ אונדז איז בעסער? עס שטייט דען נישט בײַ אונדז, אַז עלטערן זינדיקן און קינדער קומען אָפּ? עס איז נישט בעסער אויף אַ האָר! יאָ, דער טויט איז אַ שטראָף, אָבער דאָס לעבן קען זײַן אַ מאָל אַ האַרבערער שטראָף.

די נאַכט איז אַ שטראָף, און דער טאָג — אַ שטראָף.
דאָס געדיכטע פֿינצטערניש — אַן אומגליק, די ליכטיקייט — צען מאָל ערגער.
אַ הייסער אָטעם איז אַ שטראָף, אַ קילער גלעט — אַ שטראָף.
פֿריילעכע רייד — אַ פּאַטש אין פּנים,
פֿאַרצווייפֿלטע שווײַגעניש איז אַ זעץ אין קאָפּ.
עלנטקייט איז אַ פּסק, געזעלשאַפֿט — אַן אָפּקומעניש.
די אייגענע צורה אין שפּיגל איז די פּײַניקונג אַליין.
גוט, וואָס איך האָב נישט קיין שפּיגל אין צימער.

איין מאָל, אויף מײַן טעגלעכן שפּאַציר, בשעת איך האָב באַגלייט דעם זון־אונטערגאַנג, האָבן מיך געבראַכט די פֿיס אין „בעלו‟־צווינטער. דאָס אָרט איז מיר בפֿירוש געפֿעלן, אַ שטיקל גן-עדן: שטאָלצע צעצווײַגטע ביימער מיט טיף-גרינע קרוינען, שיינע ברוקירטע אַלעען; די מתים ליגן דאָ אין רחבֿות, בעסער ווי בײַם לעבן אין דער היים. די פֿייגעלעך, וואָס פֿליִען פֿראַנק-און-פֿרײַ, מיט זייערע שיינע צוויטשענישן, זעצן זיך אַ ווײַל אויף די מצבֿות און גריבלען זיך מיט די שנאָבלען אין די פֿעדערן.

דאָס ערשטע מאָל האָבן זיך מיר די צלמס מיט אויסגעקריצטע נעמען געוואָרפֿן אין די אויגן. איך האָב נישט געקענט פֿון זיי אָפּרײַסן דעם בליק; אַ חידוש אַ גרויסער! דאָרט, וווּ עס שטייט בײַ אונדז דער „פּה-ניטמנס‟, וואַקסן פּלוצעם ווײַסע צלמס. איצט האָבן זיך מײַנע אויגן אין גאַנצן צוגעוווינט צו זייער שטילער אָנוועזנהײט. זיי זענען מיר אַזש געוואָרן ליב, די צלמס. איצט קומען זיי אויס נאַטירלעך, ווי די ביימער, די טרוקענע בלעטער אויף די אַלעען, די פֿייגל און דער טויט אַליין. אויך די סטאַטועס זענען שטיל. זיי באַוואַכן איבער די קבֿרים, פֿאַרזיכערן די אייביקע רו פֿון די בר-מיננס.

איך האָב אַ ביסל אַרײַנגעקוקט אין די קונסט־ביכער, געפּרוּווט געווויר ווערן, וועמען האָט מען מטריח געווען אין „בעלו‟־צווינטער, זאָל דאָס זײַן די בתולה? איר זון, יעזוס אַליין? אַנדערע הייליקע? פֿיגורן פֿון דער רומענישער געשיכטע? שטעפֿאַן דער גרויסער? גאַנץ שנעל האָב איך אויפֿגעגעבן און שלום געמאַכט מיט מײַן אומוויסן.
איך פֿלעג באַטראַכטן זייערע שטרענגע פּנימער אַ לענגערע ווײַלע, ביז זייער שטרענגקייט איז מיר דערעסן געוואָרן.

איך האָב אויסגעטראַכט פֿאַר זיי ייִדישע צונעמען: דער מיט דער יופֿע און שווערד — איציק שוחט, די דאַרע פֿרוי מיטן שמאָלן פּנים און אַראָפּגעלאָזטע אויגן — גיטל מיט די אייגעלעך און אַזוי ווײַטער. אין דעם באָטאָשאַנער חדר האָט קיינער נישט געלערנט מיט אונדז וועגן „זייערע‟ הייליקע. קריסטלעכקייט איז שטענדיק פֿאַרבליבן פֿאַר מיר אַ רעטעניש, אַן אומבאַטראָטענע ערד, אַ פֿאַרשלאָסענער גאָרטן, אָבער גייענדיק אין צווינטער, באַקומט זיך דער רושם, אַז אין לעצטן סך-הכּל איז עס אַלץ איינס.

די מתים, וואָס האָבן געטראָגן אומבאַקאַנטע נעמען, אין גאַנצן פֿרעמדע זענען אין פֿאַרלויף פֿון טעג און וואָכן, געוואָרן מיר כּמעט באַקאַנט, היימיש. אויב נישט בשעת זיי האָבן געלעבט, איז כאָטש איצט נאָך זייער טויט. דאָ ליגט „טודאָר וואַסילעסקו‟, דאָרט — דער פֿרי-פֿאַרשטאָרבענער „יאָן דומיטרו‟, אַ ביסל ווײַטער ליגט „סאָפֿיאַ באָטעזאַטו‟. איך האָב שוין געקענט דעם אויפֿשריפֿט אויף געוויסע שטיינער אויף אויסווייניק: „אונדזער טײַערער טאַטע‟, „געטרײַע מאַמע. מיר וועלן דיך קיינמאָל נישט פֿאַרגעסן‟, „אונדזער טײַערער ברודער‟, „מיר בענקען נאָך דיר‟. די מער מאָדערנע מצבֿות האָבן געהאַט אויבן אויך אַ רונדיק רעמל, וווּ די קרובֿים האָבן אַרײַנגעשטעלט קליינע פֿאָטאָגראַפֿיעס פֿון די פֿאַרשטאָרבענע.

איך האָב צומאָל געהאַט דעם אײַנדרוק, אַז שמייכלענדיקע פּנימער ווילן מיר עפּעס זאָגן, די גלאַנצנדיקע אויגן קוקן מיר נאָך אויף די פּוסטע אַלעען. די פֿאָטאָגראַפֿיעס האָבן אויסגעזען לעבעדיקער ווי די לעבעדיקע. אַזאַ גורל האָבן מיר אַלע: איינער ליגט אונטער אַ צלם, אַ צווייטער אונטער אַ מגן-דוד, אַ דריטער, גיי ווייס וווּ, ערגעץ אויף אַן אומבאַקאַנט פֿעלד. אַלץ איינס וויפֿל געלט זיי האָבן פֿאַרמאָגט און ווי שטאַרק זיי האָבן געגלייבט אין גאָט: צניעותדיקע פֿרויען, בתולות, אויסגעלאַסענע ווײַבער, בכּבֿודיקע בעל-הביתטעס, גלחים, שיכּורים, הולטײַען, הוילע אַפּיקורסים, וואָס האָבן קיינמאָל נישט געמאַכט אַ גרויסן צימעס פֿון גאָט. אַלע שלאָפֿן דאָ געשמאַק.

דער וועכטער פֿון דעם צווינטער, אַן אַלטיטשקער מיט קײַלעכדיקע העל-בלויע אויגן, אַ געלן און אויסגעטריקנט פּנים, ווי אַ קליפּה, און בערשטיקע וואָנצעס, בײַ וועלכע די שפּיצן זענען פֿאַרדרייט אַרויף, ווי בײַ דעם קײַזער פֿראַנץ-יאָזעף, — קען מיך שוין גאַנץ גוט. דאָס הייסט, ער דערקענט מײַן פּנים. בײַם אָנהייב האָט ער נישט געווענדט דעם העל-בלויען בליק צו מיר, אָבער איצט, יעדעס מאָל, ווען איך גיי דורך דעם טויער, שיקט ער מיר אַ באַגריסונג אונטער דער נאָז מיט אַ סקריפּענדיק קול ווי זאַמד, די אויגן אַראָפּגעלאָזט, כּדי אַרויסצוּווײַזן מיטגעפֿיל און כּבֿוד. איך וואָלט געוואָלט אים געבן צו פֿאַרשטיין, אַז איך האָב דאָ קיינעם נישט. איך קום אַהער סתּם אַזוי, אָנפֿילן די לונגען מיט פֿרישער לופֿט, אָפּפֿרישן די געהירן. דאָס וועט אָבער אויסזען פֿאַרדעכטיקט: סאַראַ סאָרט מענטש שפּאַצירט אין בית-עולם ווי אין פּאַרק? מע מוז זײַן גערירט בײַ דעם קאַסטן.

איך האָף, אַז קיינער שפּירט נישט נאָך מיר. לחיים! אַלטער וועכטער! לאָמיר איבערקערן אַ כּוסע אין גאָרגל אַרײַן! הײַנט שטייען מיר דאָ, אויף דער ערד — מאָרגן וועלן מיר ליגט אונטן. דאגה נישט! אויב נישט מאָרגן איז איבערמאָרגן.

פֿרימאָרגנדיקע שוואַרצע מילך טרינקען מיר אויף דער נאַכט,
מיר טרינקען זי מיטאָג, אין דער פֿרי מיר טרינקען זי, בײַ נאַכט.
טרינקען און טרינקען…

פּאַול צעלאַן, דער רוח זאָל אים נעמען, האָט געוווּסט זייער גוט, וואָס ער שרײַבט, און מאָריס האָט ווויל געוווּסט, וואָס ער לייענט פֿאָר. אַ ליכטיקן גן-עדן זאָל ער האָבן!

אַמאָל טרעף איך אויף אַ לוויה — אַלע לוויות האָבן איין פּנים: אַ גלח, אָנגעטאָן אין שוואַרצן, שטייט בײַם גראָב און זינגט אַרײַן אין דער געדיכטקייט פֿון זײַן באָרד אַ טרויעריקן ניגון. די אַלמנה איז אויך אָנגעטאָן אין שוואַרץ. געוויינטלעך, טאַקע אַן אַלמנה, נישט קיין אַלמן. די קרובֿים פֿון דעם פֿאַרשטאָרבענעם שנײַצן זיך די נעזער, ברעכן זיך די פֿינגער און ווישן זיך די אויגן. אַ מאָל הערט זיך אַ דערשטיקטער געוויין. דער טויט איז אויך אַ פֿאַבריק. אַלץ קומט פֿאָר לויט אַ פֿאָרויסבאַשטימטן פּראָטאָקאָל. מע גייט צו צו דער אַלמנה. מע רעדט צו איר שטיל. זי שאָקלט מיטן קאָפּ. די לוויה דויערט נישט קיין סך. דער עולם צעגייט זיך נאָך אַ קורצער צײַט.
עטלעכע אָבֿלים ברענגען מיט זיך „קאָליווע‟ און אַ ברויט אַזאַ, וואָס סאָמעוועט מיט אונדזער חלה ווי פֿון איין טייג געקנאָטן. אפֿשר טאַקע קנעט מען זיי פֿון איין טייג?

די אָבֿלים שטייען צו צו מיר, איך זאָל אָפּרײַסן אַ שטיקעלע פֿון דעם ברויט און פֿאַרזוכן פֿון דער „קאָליווע‟. עס גייט זיי ממש אין לעבן. מע קען שוין מיינען, אַז דער פֿאַרשטאָרבענער וועט נישט קענען האָבן קיין רו ביז ער וועט מיך ניט זען קײַען אויף ביידע באַקן. אויב מײַן טאַטע וואָלט אויפֿגעשטאַנען פֿון זײַן קבֿר און דערזען זײַן זינדיק קינד אַרײַנלייגן אין מויל אַזאַ טמאדיקן מאַכל, וואָלט געווען חושך.

גוט און ווויל איז די מתים, וואָס זיי שטייען נישט אויף תּחית-המתים. אַחרית-הימים וועט זײַן, ווײַזט אויס, איין גרויסער אומגליק — אַ נישט דערבאַקענער געדאַנק.

בײַם טויער שטייט, געוויינטלעך, אַ מחנה אַלטע און מיאוסע פֿרויען, די קעפּ זייערע אײַנגעוויקלט מיט שוואַרצע פֿאַטשיילעס, רומענערינס און ציגײַנערטעס. זיי באַפֿאַלן די אַרויסגייענדיקע אָבֿלים, בעטן בײַ זיי אַ שטיקעלע ברויט מיט אַ האַרץ-רײַסנדיקן ניגון און ווינטשן זיי „גליק, לאַנגע יאָרן, פֿרייד, הצלחה און פּרנסה‟.

„גוטע מענטשן, גיט מיר נאָך אַ שטיקעלע. איך בין אַן אָרעמע אַלמנה‟. — די גוטע מענטשן רײַסן אָפּ אַ שטיקל און לייגן עס אַרײַן אין דער אויסגעשטרעקטער האַנט. און די גליקלעכע פֿרוי, וואָס האָט געכאַפּט דעם ביסן, ווינטשט: „גוטע מענטשן, זײַט געזונט, גוטע מענטשן, אײַך און אײַערע קינדער‟.

איך גיב די פֿרויען אַוועק מײַן שטיקל ברויט, און זיי באַצייכענען מיך ווי אַ „הייליקער מענטש‟, אָדער אַ „גוטער קריסט‟. אַ קריסט… עס איז מיר קיינמאָל נישט אײַנגעפֿאַלן, אַז איך דאַרף זיך טויפֿן. פֿאַרוואָס נישט? עס איז אַלץ איינס. וואָס איז שוין דער חילוק צווישן אַ ייִד און אַ קריסט? גאָט זשאַלעוועט קיינעם נישט. ער בוצקעט אַלע זײַנע ברואים, איינעם נאָכן צווייטן, אַיעדעס ביינדעלע באַזונדער…

המשך קומט

[1] דאָמנע (רומ.) — מאַדאַם, פֿרוי
[2] לאָדען (רומ.) — אַ מין לאַנגער מאַנטל