דאָס ערשטע פֿאַרפֿלאַנצטע ביימעלע

קורצע דערציילונגען —2

באָריס סאַנדלער

מיזאַלע־מײַזעלע

צווישן מײַנע ערשטע דערמאָנונגען אין לעבן האָט זיך פֿאַרגעדענקט די שפּיל „מיזעלע־מײַזעלע‟. מעגלעך אַפֿילו, אַז די דאָזיקע שפּיל האָט זיך מיר אײַנגעקריצט אין זכּרון נישט אַזוי צוליב דעם, וואָס מיט מיר האָט מען זיך געשפּילט, נאָר מחמת דעם, וואָס שפּעטער מיט יאָרן האָב איך זיך געשפּילט אין „מיזעלע־מײַזעלע‟ מיט מײַנע זין און דערנאָך — מיט מײַנע אייניקלעך.

און די שפּיל איז זייער אַ פּשוטע: מע נעמט דאָס הענטלעך בײַם עופֿעלע מע לייגט עס אַרויף אויף דער אייגענער דלאָניע, מע גלײַכט בײַם עופֿעלע אויס די פֿינגערלעך מיט ווייכע גלעטן, און מע שפּײַט אָפּ דרײַ מאָל אויף דעם דלאָניעכל: „טפֿו, טפֿו, טפֿו!‟. נאָך דעם הייבט מען אָן לײַכט דרייען מיטן טײַטפֿינגער אין מיטן, ווי מע וואָלט געוואָלט מאַכן אַ נאָרקעלע פֿאַרן מײַזעלע און מע זאָגט עטלעכע מאָל: „מיזעלע־מײַזעלע, מיזעלע־מײַזעלע…‟ — דאָס עופֿעלע קאָן נישט אָפּפֿירן די אייגעלעך פֿון זײַן הענטעלע, אַזוי פֿאַרכאַפּט האָט אים די שפּיל. אין דעם מאָמענט הייבט מען פּלוצעם גיך אָן „לויפֿן‟ מיט צוויי פֿינגער איבער דעם קינדס הענטעלע ביזן העלדזעלע און מע גיט עס עטלעכע מאָל אַ קיצל: „קיצע, קיצע, קיצע!‟ — דאָס קינד לאַכט, און דאָס מײַזעלע — אַנטלויפֿט…

וועט איר פֿרעגן: וואָס זשע איז דער זכות פֿון דעם „מיזאַלע־מײַזעלע‟? די פֿרייד און געלעכטער פֿונעם קינד.

ציפּ־צאָפּ העמערל…

אין „ציפּ־צאָפּ…‟ שפּילט מען מיט אַ קינד פֿון אַ צוויי, דרײַ יאָר, ווען סע פֿאַרשטייט שוין, וואָס מע וויל פֿון אים. בעסער אַרײַנציִען אין דער שפּיל די גאַנצע משפּחה. מע כאַפּט אָן מיט דרײַ פֿינגער, ווי אַ קאַפּ זאַלץ, די אייבערשטע זײַט פֿונעם קינדס דלאָניע; דערנאָך בעט מען דאָס קינד עס זאָל טאָן דאָס זעלבע מיט זײַן צווייטן הענטעלע אויף אײַער האַנט; ווײַטער ציפּ זיך אָן די מאַמע מיט איין האַנט, מיט דער צווייטער האַנט; אַן אַנדער מיטגליד פֿון דער משפּחה — ביז עס שטעלט זיך אויס אַזאַ לייטערל פֿון הענט. וואָס מער מענטשן באַטייליקן זיך אין דער שפּיל, אַלץ העכער וואַקסט דאָס לייטערל…

ווען אַלע האַלטן זיך „אָנגעציפּט‟ איינער אינעם אַנדערן, זינגט מען צוזאַמען:

„ציפּ־צאָפּ העמערל,
קום צו מיר אין קעמערל,
כ׳וויל די עפּעס ווײַזן,
אַ שיסעלע מיט אײַזן.‟

דערבײַ באַוועגט מען מיטן „לייטערל‟ אָפּ און אויף, צום טאַקט פֿונעם לידעלע.
איך האָב די שפּיל גוט פֿאַרגעדענקט און ליב געהאַט אין איר זיך שפּילן, באַזונדערס אין די פֿאַרנאַכטן. עס פֿלעגט זיך מיר אײַנגעבן צונויפֿפֿירן אין איין אָרט די גאַנצע משפּחה. כ׳האָב געפֿילט מיט מײַן קינדערשן חוש, אַז אויף אַזאַ אופֿן קען מען דעם זיידן, די באָבען, דעם טאַטן מיט דער מאַמען — זיי אַלע „אויסשטעלן‟ אויף איין לייטערל, זאָל זײַן כאָטש אויף עטלעכע מינוט, — און מיטן לידעלע זיי מאַכן פֿריילעכער אויפֿן האַרצן…

דערנאָך בין איך געלעגן אין מײַן בעטעלע און געבראָכן זיך דעם קאָפּ: הלמאַי געפֿינט זיך אינעם שיסעלע אײַזן, נישט עפּעס אַ געשמאַקער נאַש? וואָסער אײַזן, ווער מיר אײַזן?.. דער ענטפֿער איז געקומען אומדערוואַרט: נו אַוודאי, דאָס בעסטע מאכל פֿאַרן העמערל זײַנען דאָך אײַזערנע צוועקעס!

וויפֿל קאָסט אַ זעקעלע מעל?

אין די פֿאַרנאַכטן, שוין פֿאַרן לייגן מיך שלאָפֿן — כ׳בין שוין אַן אָפּגעבאָדענער, אַ צוגעקעמטער, אָנגעטאָן אין מײַן לאַנג נאַכט־העמדעלע — קריך איך דער מאַמען אַרויף אויף דער פּלייצע. זי האַלט מיך פֿאַר ביידע הענט, טראָגט מיך אַרום איבער דער שטוב און שרײַט אויס, גלײַכער געזאָגט, מאַכט נאָר אַן אָנשטעל, אַז זי שרײַט: „ווער דאַרף אַ זעקעלע מעל? קויפֿט אַ זעקעלע מעל!‟ אָט גייט זי צו צום זיידן. ער רײַסט אָפּ דעם קאָפּ פֿונעם ספֿר און גיט מיר אַ קוש אין שטערן; דערנאָך — צו דער באָבען, וואָס איז פֿאַרטאָן אינעם פֿאַרצערעווען אַ זאָק. זי גיט מיר אויך אַ קוש — אינעם בעקל. דער טאַטע קוקט אַרײַן אין דער צײַטונג. ער קושט מיך נישט, ער שענקט מיר אַ לײַכט פּעטשל אין תּחתל — און ס׳איז דאָ פֿאַרוואָס. צום סוף, ברענגט מיך די מאַמע צו מײַן בעטעלע, וואַרפֿט מיך אַהין אַרײַן, און דעקט מיך צו מיט דער קאָלדרע. זי בייגט זיך צו מיר אָן, רירט זיך צו מיט אירע וואַרעמע ווייכע ליפּן צו מײַן נעזל און שטיל אינעם אויער שעפּטשעט זי אַרײַן: „אַ גוטע נאַכט, חיותל…‟

דאָס ערשטע פֿאַרפֿלאַנצטע ביימעלע

ס׳איז שוין געווען סוף האַרבסט. איך בין דעמאָלט אַלט געווען אַ זעקס, זיבן יאָר. אונדזער שכן, פֿעטער דוד, האָט אין זײַן גאָרטן געפֿלאַנצט ביימער. די גריבלעך פֿאַר די פֿלאַנצלינגען האָט ער געהאַט אויסגעגראָבן פֿריִער מיט אַ טאָג, צוויי, און איצטער אַרויסגעשלעפּט פֿון אַ זאַק דאָס דינינקע ביימעלע מיט אַ קלאָטשעוואַטן וואָרצל, עס אַרײַנגעשטעלט אינעם גריבל און, צוזעצנדיק זיך אויף די קאָרטעטשקעס, צוגעהאַלטן דאָס ביימעלע מיט איין האַנט, און מיט דער צווייטער האַנט — אַרײַנגעשאַרט די ערד צוריק אינעם גריבל.

איך בין געשטאַנען בײַם שיטערן שטאַקעטניק פֿון אונדזער זײַט הויף און געקוקט אויף זײַן אַרבעט.

— האָסט שוין אַ מאָל פֿאַרפֿלאַנצט אַ בוים? — האָט זיך דערהערט דעם שכנס קול.
אין מײַן זײַט האָט ער נישט געקוקט, געפֿרעגט עס ווי בײַ זיך אַליין. פֿון דעסטוועגן, האָב איך אים געענטפֿערט:

— קיין מאָל נישט!
— ווילסטו אפֿשר עס טאָן?

אַזאַ קער האָב איך פֿון אים נישט דערוואַרט. כ׳האָב אַפֿילו אַ טראַכט געטאָן, אַז ער רייצט זיך מיט מיר; כ׳וועל אים זאָגן „יאָ‟, וועט ער מיר ענטפֿערן: „ביסט נאָך קליין צו אַזעלכע זאַכן!‟ כ׳האָב עס שוין געהאַט נישט איין מאָל אויסגעהערט.

— וואָס זשע שטייסטו דאָרט? — האָט ער אַ וואַרף געטאָן אַ קורצן בליק אין מײַן זײַט, — ווייסט נישט, וווּ דאָס הויף־טירל געפֿינט זיך?
אין אַ פּאָר מינוט אַרום בין איך שוין געווען לעבן אים.
— זעסט יענץ גריבל לעבן אײַער פּלויט, דאָרט וועסטו פֿאַרפֿלאַנצן דײַן בוים.
— מײַן בוים?
— נו יאָ, — האָט פֿעטער דוד רויִק געענטפֿערט, — דו וועסט נאָך דעם בוים קוקן, באַגיסן מיט וואַסער און, ווען די צײַט וועט קומען, דער ערשטער פֿאַרזוכן זײַנע פּירות.
— וואָסערע פּירות? — האָב איך אים געפֿרעגט, ווי פֿונעם שלאָף.
— וואָס הייסט? עפּל… פּאַפּיראָווקע, הייסט דער סאָרט.

ער האָט אַרײַנגעשטעלט דאָס דינע ביימעלע אין גריבל און מיר געהייסן אַהין אַרײַנשאַרן די ערד. כ׳בין צוגעפֿאַלן צום בערגל פֿײַכטער ערד און גיך, ווי מע וואָלט עס געקאָנט בײַ מיר צונעמען, אָנגעהויבן עס אַרײַנשיטן אינעם גריבל.

— זייער גוט! — האָט מיך געלויבט דער שכן, — איצט ברענג אָט יענעם עמער מיט וואַסער און באַגיס דײַן ביימעלע. זאָל זיך עס אָנטרינקען.
איך האָב אים געפֿאָלגט און געטאָן ווי ער האָט געהייסן. מיר זײַנע אַ ווײַלע געשטאַנען זאַלבע דריט: פֿעטער דוד, איך און דאָס ביימעלע און געשוויגן.
— קוק אַהער, — האָט פֿעטער דוד אַרויסגעוויזן קול. ער האָט זיך דרײַ מאָל צוגערירט מיטן אָנווײַז־פֿינגער צום דינינקן שטאַם און פֿון יעדן אָרט אַ פֿיר געטאָן אַ ליניע אין דער לופֿט, — פֿון דאָ־אָ וועלן זיך וועסנע־צײַט אַ לאָז טאָן אויף דער פֿרײַ דרײַ צווײַגלעך. כּדי ס׳זאָל אַזוי זײַן, דאַרף מען מאַכן איין טשיק…
— וואָס מיינט עס, „טשיק‟? — האָב איך נישט פֿאַרשטאַנען.

בשעת־מעשׂה האָט פֿעטער דוד אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע אַ צונויפֿלייג־מעסערל, אַרויסגעשלעפּט דאָס קלינגל און עס צוגעטראָגן צום סאַמע שפּיץ ביימעלע. כ׳האָב אַ פּינטל געטאָן מיט די אויגן אין איין רגע מיט זײַן „טשיק‟.

— איצט דאַרף מען וואַרטן…
— וויפֿל דאַרף מען וואַרטן?

פֿעטער דוד האָט זיך צעשמייכלט, דערנאָך איז זײַן שמייכל גיך אויסגעלאָשן געוואָרן, זיך געביטן אויף אַ קוים־טליִענדיקן אומעט אין די קנייטשן פֿון זײַן מאָגער פּנים.

— דו האָסט צײַט… — האָט ער שטיל געזאָגט. אויפֿגעהויבן דעם זאַק מיט די פֿאַרבליבענע עטלעכע פֿלאַנצלינגען, האָט ער זיך געלאָזט צו אַן אַנדער גריבל.
אין מיטן ווינטער האָט מען אונדזער שכן אָפּגעפֿירט אין שפּיטאָל. מער האָב איך אים נישט געזען. זײַן פֿרוי איז אַריבערגעפֿאָרן וווינען צו דער טאָכטער און די שטוב האָט מען פֿאַרקויפֿט. דער נײַער שכן האָט קודם־כּל אויפֿגעשטעלט אַ הויכן געדיכטן פּלויט; קיין שפּאַרונקעלע נישט געלאָזט, כ׳זאָל קאָנען כאָטש מיט איין אויג זען ווי מײַן עפּל־ביימעלע וואַקסט. דערנאָך האָט ער בײַם הויף־טירל געשטעלט אַ הילצערנע קאַנורע מיט אַ בייזן הונט אויף אַ קייט — נישט צוצוקומען צו מײַן עפּל־ביימעלע. צוריק גערעדט, ווער וואָלט דען געקאָנט עס באַשטעטיקן, אַז דאָס דאָזיקע עפּל־ביימעלע איז מײַנס?!

און דאָך האָט מײַן עפּל־ביימעלע, פֿאַרפֿלאַנצט אין איינעם מיטן פֿעטער דוד, געלאָזט אין משך פֿון יאָרן טיפֿע וואָרצלען, זיך צעוואַקסן אין אַ שטאַלטנעם פֿילצווײַגנדיקן בוים… ניין, נישט ממשותדיק, נאָר אין מײַן דמיון. און יעדע וועסנע, ווען עס קומט די צײַט, גיסן זיך אויף זײַנע צווײַגן אָן מיט זויערלעך־זיסן זאַפֿט גרין־געלבלעכע פּירות. זיי האָבן אַ דינע שאָלעכץ, ווי פּאַפּיר. אפֿשר דערפֿאַר הייסט טאַקע דער דופֿטיקער סאָרט עפּל — פּאַפּיראָווקע.

לידער — שפּענער

ס׳איז מיר לעצטנס אַרײַנגעפֿאַלן אין די הענט אַ נײַע לידערזאַמלונג פֿון אַ ייִדישן פּאָעט. ער וווינט אין ישׂראל, וווּ ער האָט זיך באַזעצט אין די אָנהייב 1990ער. ניין, נישט בלויז די גרויסע עליה־כוואַליע האָט אים אַהין געבראַכט; ער איז געווען פֿון די איבערצײַגטע, צוגעגרייטע און מאָטיווירטע… אַ סימן האָט איר: ער האָט זיך גלײַך באַזעצט אויף די שטחים און שטאָלצירט מיט זײַן „ביקס אויפֿן אַקסל‟, ווי אַ קאַווקאַזער דזשיגיט — מיט זײַן קינזשאַל אויפֿן בויך. יאָ, ער האָט געפּרוּווט צו לידלען אויף עבֿריתּ, אָבער פֿאַרבליבן אין ייִדיש, הגם ס׳איז אויך נישט זײַן מאַמע־לשון; אַ שפּראַך, וואָס זײַן נאַטור־באָדן האָט זי פֿאָרט אײַנגעזאַפּט און געלאָזט פּאָעטישע שפּראָצלינגען.

ס׳רובֿ זײַנע לידער דערמאָנען מיר טרוקענע שפּענער און שפּענדלעך. אַ שײַטער פֿון זיי (חלילה־וחס — נישט פֿון די לידער, נאָר פֿון די שפּענדלעך) ברענט מיט טראַסקענדיקע צינגער, די פֿונקען באַשפּריצן די נאַכט־פֿינצטערניש, דאָס פֿײַער פֿאַרנאַרט אַ פֿאַרבלאָנדזשעטן, אָבער עס נאַרט אים אָפּ; בײַ דעם פֿײַער קאָן מען זיך נאָר אָפּבריִען, נישט אָנוואַרעמען.
אַזוי אויך מיט זײַנע לידער; זיי דערוואַרעמען נישט — ניט דאָס האַרץ און ניט דעם מוח.

וווּנטשן

נאָך אין מײַן פֿריִיִקער קינדשאַפֿט האָב איך געהערט אַ מעשׂהלע, אין וועלכן עס ווערט דערציילט, ווי אַ ייִנגעלע האָט באַגעגנט אין וואַלד אַ זקן. יענער איז, נעבעך, אַזוי אַלט און חרובֿ געווען, אַז ער האָט זיך נישט געקאָנט אויפֿהייבן פֿונעם קלאָץ, אויף וועלכן ער האָט זיך צוגעזעצט אָפּכאַפּן דעם אָטעם. האָט דאָס ייִנגעלע אויף אים רחמנות געהאַט און אים געהאָלפֿן זיך שטעלן אויף די פֿיס. פֿאַר דער טובֿה האָט אים דער זקן באַדאַנקט מיט דרײַ וווּנטש.

— זאָג, וואָס דו ווילסט, — האָט אים דער זקן דערקלערט, — און יעדער וווּנטש וועט מקוים ווערן! — זײַנע גרוי־געדיכטע ברעמען האָבן אויפֿגעציטערט: די רעכטע ברעם האָט זיך אַראָפּגעלאָזט, און די לינקע פֿאַרקערט, ווי אונטערגעשפּרונגען אויפֿן שטערן און דאָס ייִנגעלע האָט דערהערט: — טראַכט גוט, די וווּנטשן זײַנען נאָר פֿאַר דיר… און נאָר דרײַ…

דער זקן איז נעלם געוואָרן, און דאָס ייִנגעלע האָט אין גיכן דערפֿילט, ווי דאָס הונגעריקע ווערעמל אונטערן „לעפֿעלע‟ האָט אים אָנגעהויבן זויגן.

— איך וויל עסן! — האָט ער אויסגעשריגן, — און תּיכּף־ומיד איז פֿאַרן ייִנגעלע, גלײַך פֿונעם גראָז אויסגעוואַקסן אַ טישל, פֿאַרשטעלט מיט כּל־טובֿ — עס און טרינק!
זיך אָנגעשטאָפּט זײַן בײַכל, האָט דאָס ייִנגעלע זיך פֿויל אַ צי געטאָן און מיטן זיסן גענעץ אַרויסגעבראַכט:
— איך וויל שלאָפֿן!

און גלײַך פֿונעם גראָז איז אויסגעוואַקסן פֿאַר אים אַ ברייטע בעט מיט אַ טוץ קישנס און קישעלעך — שלאָף און פּאָף!

אויפֿגעכאַפּט זיך בײַ נאַכט, האָט דאָס ייִנגעלע זיך אַרומגעקוקט, אַז ער איז נאָך אַלץ אין וואַלד. ער האָט זיך שטאַרק אָנגעשראָקן און זיך צעוויינט:

— איך וויל אַהיים!

די זעלבע רגע איז ער געבליבן שטיין בײַ דער שוועל פֿון זײַן טאַטע־מאַמעס שטוב. אַ נודנע פֿליג האָט אַ זשוזשע געטאָן בײַ זײַן אויער און דאָס ייִנגעלע האָט דערהערט: „כ׳האָב אויסגעפֿירט אַלע דרײַ דײַנע וווּנטשן!‟

דאָס דאָזיקע מעשׂהלע האָט זיך מיר אַזוי אײַנגעקריצט אין זכּרון, אַז כ׳האָב עס פֿאַרגעדענקט אויפֿן גאַנצן לעבן; נישט טויט־אײַנגעקריצט, נאָר פֿון צײַט צו צײַט אָנגעהויבן פּלוצעם זיך רירן, ווי דאָס הונגעריקע ווערעמל אונטערן „לעפֿעלע‟ בײַ יענעם ייִנגעלע. באַזונדערס פֿלעגט זיך עס טרעפֿן, ווען כ׳האָב זייער געוואָלט, אַז עפּעס אַ וווּנטש מײַנער זאָל מקוים ווערן; דעמאָלט האָב איך געטרוימט: אַך, ווען כ׳וואָלט איצט געטראָפֿן אָט יענעם זקן… אָבער ס׳איז מיר אין לעבן נישט באַשערט געווען צו טרעפֿן אַזאַ ברייטהאַרציק־וווילן זקן. אַזאַ כּישוף־מאַכער!

צוריק גערעדט, כּמעט אַלע פֿון מײַנע וווּנטשן, וואָס כ׳וואָלט, געוויס, בײַ אים געבעטן, זײַנען דווקא מקוים געוואָרן. כ׳האָב אַ לענגערע צײַט געחלומט צו האָבן אַ וועלאָסיפּעד — און דער טאַטע האָט מיר דעם וועלאָסיפּעד געקויפֿט. אמת, ער האָט מיך פֿריִער געוואָרנט, אַז כ׳דאַרף זיך לערנען נאָר אויף „4‟ און „5‟. שפּעטער האָב איך געאַרבעט מעשׂים צו געווינען אַ פֿידל־פֿאַרמעסט, און כ׳האָב זיך דאָס דערשלאָגן. כ׳האָב זיך פֿאַרליבט ביז צעפּיקעניש, און זיך געוווּנטשן נאָר איין זאַך — חתונה האָבן מיט דעם מיידל, און זי איז געוואָרן מײַן פֿרוי. דערנאָך האָב איך געוואָלט האָבן אַ זון, און מײַן באַשערטע האָט מיר געשענקט צוויי זין…
די יאָרן זײַנען געגאַנגען. מײַנע וווּנטשן זײַנען געוואָרן אַלץ שיטערער און קאַרגער, דאָס קינדער־מעשׂהלע איז אָבער פֿאַרבליבן. צומאָל טראַכט איך: אפֿשר איז טאַקע דאָ אַזאַ אַלטער זקן, אַ למד־וואָווניק; און כאָטש כ׳האָב מיט אים זיך קיין מאָל אין מײַן לעבן נישט געטראָפֿן, קיין טובֿות אים נישט געטאָן, זײַנען צו אים מײַנע וווּנטשן פֿאָרט דערגאַנגען. כ׳וויל האָפֿן, אַז אין זייער זכות האָבן גענאָסן אויך אַנדערע, נישט נאָר איך.

דאָס וואָרט

דאָס וואָרט דאַרף באַטראַכט ווערן אינעם קאָנטעקסט פֿון זאַץ. דער זאַץ — אינעם קאָנטעקסט פֿונעם פּאַראַגראַף. דער פּאַראַגראַף — אינעם קאָנטעקסט פֿונעם קאַפּיטל. דאָס קאַפּיטל — אינעם קאָנטעקסט פֿונעם בוך. דאָס בוך — אינעם קאָנטעקסט פֿון צײַט…

אַקעגן וואָס זאָג איך עס? לכתּחילה פֿון אַלע בראשיתן ליגט אינעם יסוד פֿון וועלט־באַשאַפֿונג — דאָס וואָרט.

אַ בלימל

דעם רויזנקוסט, וואָס וואַקסט בײַ מיר אין הינטערהייפֿל, איז נישט גרינג אָנגעקומען דאָס אײַנוואָרצלען זיך אין דעם געצאַמט שטיקל אָרט, אויסגעטיילט פֿאַר אים אויף דעם נײַעם שטח. דאָס ערשטע יאָר האָט ער געלאָזט שוואַכע, נאָר שטעכיקע צווײַגלעך, מיט קיין בלום מיך נישט געזשאַלעוועט, ווי פֿאָרזיכטיק זיך צוגעקוקט, צי ס׳איז בכלל כּדאַי דאָ צו לאָזן טיפֿע וואָרצלען. אַ ברירה האָט דער קוסט געהאַט?

מיט אַ יאָר שפּעטער האָט ער זיך וועסנע פֿאָרט אַ צי געטאָן אַרויף און שוין אין די ערשטע זומער־טעג זיך באַרימט פֿאַר מיר מיט עטלעכע זײַנע בשׂולהדיקע זאַפֿטיק־ראָזעווע רויזן־בלומען. אין זייער נעקטאַר האָבן די בינען און וועספּן זיך געבאָדן און זיך מיט אים געקוויקט. כ׳בין זיי מקנא געווען.

שפּעטער מיט עטלעכע יאָר איז דער רויזנקוסט געוואָרן אַ שטאָלצער פּרינץ צווישן אַנדערע געוויקסן אין מײַן ברוקלינער הינטערהייפֿל. ער האָט נישט געקאַרגט מיט זײַן בליִענדיקן רײַכטום ביזן מיט־אָסיען, ווען די בלום־בעכערלעך האָבן געפּלאַצט און צעוואָרפֿן אויף דער ערד טויזנטער סאַמעט־שפּליטערס פֿון פֿאַרוועלקטער שיינקייט.

דאָס לעבן פֿונעם רויזנקוסט איז אָבער אָנגעגאַנגען ווײַטער. ס׳איז געקומען די צײַט פֿון זײַן רײַפֿקייט; בלומען, ווי עס פֿירט זיך, נערן די בינען נישט אומזיסט; די אָנגעשוועלקייט פֿון די קווייטן האָט זיך אויסגעלאָזט אין האַרטע פּירות — דאָרנרויז־יאַגדעס. זיי האָבן געשטעקט אויף די צווײַגן־שפּיצן, ווי רויטע לעמפּעלעך. וועמען האָבן זיי דאָס מאָל צו זיך פֿאַרנאַרט? צוויי וועווערקעס נאַשערקעס; נאָר זיי האָב נישט מורא געהאַט זיך דראַפּען אויף די מסוכּן־שטעכיקע צווײַגלעך און זיך דערקלײַבן צו די געשמאַקע יאַגדעס.

אָנהייב יאַנואַר איז שוין פֿון די דאָרנרויז־יאַגדעס קיין זכר נישט געבליבן. ערשט איצט האָב איך אין אַן אינדערפֿרי דערזען דאָס רויט בלימל, אײַנגעווינדלט אין עטלעכע בלייך־גרינע בלעטעלעך. דאָס רויטע בלימל האָט אַרויסגעשטעקט פֿונעם פֿריש־אויסגעפֿאַלענעם שניי, ווי אַ קורנאָס מיידלש נעזל, אַ ביסל צוגעפֿרוירן אויפֿן פֿראָסט. אַ קוים צאַפּלדיקער כּוח האָט זיך אין דעם בלימל געהאַלטן — צי אַ דערמאָנונג וועגן דעם אָפּגערוישטן נעכטן, צי אַן אָנזאָג פֿון אַ נאָך ניט־געבוירענעם מאָרגן.

דרײַ סינדראָמען

פֿון אַלע סינדראָמען און אָנשיקענישן, וואָס באַפֿאַלן דעם מענטשן, זײַנען מײַנע סינדראָמען, אַנטדעקט אין גאַנג פֿון מײַן לעבן, גאָר נישט קיין מסוכּנע. קיין שום קרענקלעכע און זײַטיקע עפֿעקטן ברענגען זיי נישט; מיט איין וואָרט, מע קאָן מיט זיי זיך אויסלעבן די יאָרן און אַפֿילו עס נישט באַמערקן.

איך געהער נישט, צום באַדויערן, צו דעם סאָרט מענער, וואָס האָבן „גאָלדענע הענט‟ און קאָנען בײַ זיך אין שטוב טאָן אַלץ אַליין, נישט אָנקומענדיק צו אַ בעל־מלאָכה… ניין, אַרײַנקלאַפּן אַ צוואָק אין וואַנט, אויפֿצוהענגען אַ בילד, קאָן איך נאָך, אָבער ווען עס קומט צו פֿאַרריכטן, למשל, דעם קראַנט אין וואַשצימער, אָדער אַן אַנדער סאַניטאַרע אינסטאַלאַציע, מוז איך אַרויסרופֿן דעם מײַסטער, דעם אינסטאַלאַטאָר.

איך האָב באַמערקט, אַז יעדער אינסטאַלאַטאָר — ס׳איז אים גענוג נאָר אַ וואַרף טאָן דעם ערשטן בליק אויף דער קאַליע געוואָרענער זאַך, — פֿרעגט ער באַלד און ענטפֿערט זיך אַליין: „ווער האָט אײַך אינסטאַלירט אָט די זאַך? ממש אַ קאַליקע! מע דאַרף אַלץ איבערמאַכן…‟

דעם אמת געזאָגט, איז עס מיר אויסגעקומען צו הערן נישט נאָר פֿון אינסטאַלאַטאָרס, אָבער דעם אַנטדעקטן סינדראָם האָב איך אָנגערופֿן בפֿירוש „אינסטאַלאַטאָר־סינדראָם‟.

ווי אַ מענטש, וואָס האָט קיין מאָל נישט געהאַט קיין אייגענעם אויטאָ און כּסדר זיך באַנוצט מיטן געזעלשאַפֿטלעכן טראַנספּאָרט, האָב איך דעם צווייטן סינדראָם אַנטדעקט גלײַך אויף דעם אויטאָבוס־אָפּשטעל אין דער פֿרימאָרגנדיקער צײַט, ווען אַלע אײַלן זיך צו דער אַרבעט און קריכן ממש איבער די קעפּ, כּדי צו טרעפֿן אינעם אויטאָבוס און נישט פֿאַרשפּעטיקן צו דער אַרבעט.

יענע, וואָס שטייען פֿון דרויסן, האַלטן נעבעך אין איין שרײַען און קוויטשען צו יענע גליקלעכע, וואָס געפֿינען זיך שוין אינעווייניק: „רוקט זיך… נאָך אַ ביסל… ס׳איז נאָך דאָ גענוג אָרט!‟ ווי נאָר אָבער מע שטופּט זיך קוים אַרײַן, הייבט מען באַלד אָן שרײַען אויף יענע, וואָס פּרוּוון זיך אַרײַנקוועטשן נאָך זיי: „וווּהין קריכט איר?.. איר זעט דען נישט, אַז ס׳איז איבערגעפּאַקט… מער נישטאָ קיין אָרט!‟

כ׳האָב אין מײַן „אויטאָבוס־סינדראָם‟ זיך נישט איין מאָל דערמאָנט נאָכן קומען קיין ישׂראל. יענע ייִדן, וואָס האָבן זיך דערווײַל נישט געקליבן עולה צו זײַן, פֿלעגן טענהן, אַז אין דעם פּיצינקע ישׂראר איז נעבעך שוין נישטאָ, וווּ אַ קנעפּל זאָל פֿאַלן, ווי אַזוי זשע קאָן מען פֿאָרן אַהין?!

יענע ייִדן, וואָס זײַנען שוין קיין ישׂראל אָנגעקומען, האָבן זיך געטרייסט, אַז קיין אַנדער ברירה איז סײַ־ווי נישטאָ, מע וועט זיך מוזן אַ רוק טאָן און אַרײַנציִען דעם בויך, ביז מע וועט זיך צוגעוווינען.

און מײַן דריטער אָפּגעשפּאָרטער סינדראָם האָט אַ נאָמען באַקומען „פּלוצעם־סינדראָם‟.

מענטשן אין מײַן עלטער הייבן אים אָן גענוג אָפֿט פֿילן — פּלוצעם כאַפּן די קריזשעס, פּלוצעם גיט אַ שטאָך דאָס האַרץ, פּלוצעם גיט אַ שפּרונג אונטער דאָס בלוטדרוק… מיט איין וואָרט, איין פּלוצעם גייט אַוועק, און דער אַנדערער פּלוצעם קומט. וואָס טוט מען בײַ אַזאַ „פּלוצעם־סינדראָם‟? מײַן עצה איז: שעפּט נחת צווישן איין „פּלוצעם‟ און דעם צווייטן „פּלוצעם‟!