עמיל קאַלין
קאַפּיטל עלעף
ווי קען מען איבערזעצן אויף ייִדיש דעם באַגריף spațiu Locativ?
וויפֿל איך זאָל נישט געווען אָנשטרענגען דעם מוח, בין איך נאָך אַלץ נישט מסוגל צו געפֿינען אַ פּאַסיק ייִדיש וואָרט פֿאַר אַזאַ ביוראָקראַטישער וועזן, וואָס איז, אָן אַ ספֿק, אַ סימן-מובֿהק פֿון אונדזער הײַנטיקן קיום און עקזיסטירט, אַזוי דאַכט זיך מיר, לחלוטין נישט אין דער קאַפּיטאַליסטישער וועלט.
ווײַזט אויס, אַז אַן עלעגאַנט וואָרט דערויף איז גאָר נישטאָ בנימצא אויף מאַמע-לשון און יעדער האָט דאָס רשות צוצוטראַכטן אַן אייגענעם אופֿן צו דערקלערן דעם באַגריף פֿאַר איינעם, וואָס איז נישט באַהאַוונט אין די זאַכן. און דאָך, אַז עס קומט גראַדע אויס צו שרײַבן אויף ייִדיש, איז נישטאָ קיין ברירה און מ׳מוז צוקומען צון אַזאַ משונהדיקן, גרילצנדיקן ווערטער־צוזאַמענפּאָרעניש ווי „וווין-רוים‟. „וווין־רוים‟ גיט איבער, לויט מײַן מיינונג, דעם ריכטיקן טעם, היט אָפּ די אײַנגעגלידערטע אומנאַטירלעכקייט, וואָס שטעקט אין אָט דעם באַגריף. אַ „וווין־רוים‟ איז לא-דווקא אַ שטוב; אויכעט נישט קיין דירה. אפֿשר איז דאָס אַ צימער? אַ צימערל? וווּ שטייט עס, אַ שטייגער, אַז עס מוז האָבן גראָד פֿיר ווענט און אַ דאַך?
וואָס זשע איז דאָס יאָ? דאָס וועלן ערשט באַשטעטיקן די באַאַמטע, וואָס זיצן אין דעם גרוילעכן ביוראָ מיטן קלינגעוודיקן נאָמען „וווין-רוים‟. צו פֿאַרברענגען דאָרטן אַ פּאָר שעה, איז אַ קנאַפּער פֿאַרגעניגן נײַערט נאָכן לך-לך־צעטל, וואָס איך האָב געטראָפֿן אויף מײַן טיר, האָב איך געמוזט אָנקומען צו זיי, אַנדערש איז אוממעגלעך צו קריגן אַ וווינונג.
אַז איך האָב געשטעלט דעם ערשטן טראָט אין דעם רוישיקן בינשטאָק, דעם היכל פֿון פּראָצעדורן, דאָקומענטן און דאָסאַרן, האָב איך רעכט נישט געוווּסט, וווּהין איך זאָל זיך ווענדן און קערן. פֿאַר מיר האָט זיך געצויגן אַ לאַנגער קאָרידאָר מיט טירן פֿון ביידע זײַטן. בײַ די ווענט זענען געשטאַנען בענק, אויף וועלכע עס זענען געזעסן כּל-המינים בוקאַרעשטער אײַנוווינער; אַ טייל האָט גערעדט, זיך אויפֿגעהאַלטן אויף דער מעלה. אַ דאַך איבערן קאָפּ? אַ קלייניקייט! געוויסע מענטשן זענען געזעסן אויף שפּילקעס מיט אײַנגעפֿאַלענע פּנימער, געבורטשעט צו זיך שטיקער ווערטער, אויסגעאַרבעט פּלענער אין קאָפּ. די אַנדערע האָבן גלאַט פֿאַרגלאָצט די אויגן אויף אַ פֿיקסן פּונקט אין חלל, הכנעהדיק געזעסן און געוואַרט אויף זייער ריי.
צו וועמען זיך ווענדן? וועלכער באַאַמטער איז שטרענג און ווייסט נישט פֿון קיין חכמות? ווער איז אַ פּוטערדיקער און מ׳קען זיך אײַנפֿאַרשטיין מיט אים? די נייטיקע אינפֿאָרמאַציע גייט אַריבער פֿון מויל צום אויער צווישן דעם עולם פֿראַנק און פֿרײַ. מע דאַרף פּאַקן אַן אויסגעריבענעם פּאַרשוין און כאַפּן מיט אים אַ שטיל שמועסל.
נאָכן רעגיסטרירן זיך, האָב איך אָנגעפֿילט דעם ריכטיקן פֿאָרמולאַר מיט אַ בלויען פֿעדער (מ׳קען שרײַבן נאָר מיט אַ בלויען אָדער אַ שוואַרצן פֿעדער. דעם פֿעדער דאַרף מען ברענגען מיט זיך, ווײַל אין דעם ביוראָ אַליין וועסטו אים, אין קיין שום פֿאַל, נישט באַקומען). איך האָב געשנאָרעט דעם פֿעדער בײַ אַ סימפּאַטישער פֿרוי. איך האָב איר צוריקגעצאָלט פֿאַר איר ברייטהאַרציקן זשעסט דערמיט, וואָס כ׳האָב אויסגעהערט מיט געדולד אַלץ, וואָס זי האָט אויסדערציילט וועגן אירע אָפּקומענישן אין אָט דעם ביוראָ; וואָס זי האָט געזאָגט צו יענעם כיטרע באַאַמטן און ווי דער שלאַק האָט איר געענטפֿערט. דערנאָך איז זי אַריבערגעגאַנגען צו איר מאַן דעם לא-יצלח און די קינדער, וואָס מוטשען זי כּסדר.
נאָכן ענדיקן מיט פֿאָרמולאַר האָב איך אָפּגעזוכט די ריכטיקע טיר און געוואַרט אין דער ריי ווי יעדער בשׂר-ודם. דאַן האָט אַ שוויציקער פּאַרשוין מיט אַ מינע פֿון אַ אַלץ-קענער אָנגעוויזן מיר מיטן ווײַזפֿינגער אויף אַ ריי, וואָס האָט זיך געשלענגלט געלאַסן בײַ אַ זײַטיקן ביוראָ און געסמאָטשעט מיט די ליפּן:
„איר דאַרפֿט פֿריִער צוקלעפּן אַ מאַרקע, אַנישט וועט קיינער נישט קוקן אויף אײַך‟.
ריכטיק, ווי גאָלד! איך האָב אין גאַנצן פֿאַרגעסן אין די „דרײַ לעי־מאַרקעס‟ — די באַהאַנדלונג־טאַקסע.
בשעת איך בין געשטאַנען בײַ דער ריי נאָך מאַרקעס, האָט אַ קאָקעטע קליינוווּקסיקע פֿרוי מיט ברייטע היפֿטן, געשמייכלט צו מיר מיט צו-רויטע ליפּן און צוגעגעבן אַ באַטײַטפֿולן וווּנק, כּדי צו פֿאַרזיכערן, אַז דער מעסאַזש איז קרישטאָל־קלאָר. וועמען מיינט זי? מיך? האָב איך צוריקגעדרייט דעם קאָפּ. הינטער מיר זענען געשטאַנען צוויי אַלטע פֿרויען, וואָס זענען געווען פֿאַרטאָן מיט
לײַב-און-לעבן אין אַ לעבעדיקן שמועס. הינטער זיי האָט זיך געצויגן דער רוישיקער קאָרידאָר.
אַזאַ אָפֿענע אײַנלאַדונג אויף אַ פֿלירט האָב איך נישט באַקומען זינט איך לעב.
דאַכט זיך, אַז די תּשוקה איז נישט טויט, זי בושעוועט אונטער די מלבושים, בונטעוועט אָן אויפֿהער קעגן די אײַנגעפֿירטע געזעצן און כּללים אַפֿילו אין אַזאַ איינפֿאַכן ביוראָ ווי די „וווין-רוים‟. ווייסעך? דאָס לעצטע מאָל, ווען איך האָב זיך באַטראַכט, בין איך געווען נאָך אַלץ אַן אימפּאָטענט. די מאַכאַרײַקע מײַנע איז געווען אַזוי גוט ווי טויט. צי איז מעגלעך, אַז עס טליִעט נאָך אין מיר אַ צולהכעיסדיקער חשק צום ווײַבערלעכן מין, צום מענטשלעכן מין? האָב איך איר צוריקגעשאָנקען אַ מער-ווייניקער געלונגענעם שמייכל, וואָס האָט געזאָלט זײַן פֿרײַנדלעך, אָבער נישט אַרויסווײַזן צו פֿיל באַגײַסטערונג. די פֿרוי האָט מיר געגעבן אַ כאַפּ בײַ דער האַנט און געפֿרעגט מיט טרויעריקע אויגן:
”דערקענסט מיך נישט? האָסט מיך שוין אין גאַנצן פֿאַרגעסן?‟
מירעלע! איך האָב צוגעזאָגט צו קומען זי באַזוכן, אָבער נישט געהאַלטן קיין וואָרט.
איך האָב געמיינט, אַז זי געהערט צו דער פֿאַרגאַנגענהייט, זיך נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז איך וועל זי זען ווידער אַ מאָל. זי האָט מיך באַטראַכט אַצינד מיט אַ דורכדרינגלעכן בליק. געוואָלט דערגיין, וואָס עס טוט זיך בײַ מיר אין קאָפּ.
„מירעלע, וואָס טוסטו דאָ? כ׳האָב געמיינט, דו האָסט דיך גוט אַשאָזעט [1] אין דער נײַער דירה‟, — האָב איך געפּרוּווט זיך אַרויסדרייען פֿון דער נישט אָנגענומענער סיטואַציע.
מירעלע האָט אַ צי געטאָן מיט די אַקסלען:
„כ׳האָב אויך געמיינט אַזוי, זיך אײַנגערעדט אַ קינד אין בויך. אַלץ איז געווען ווויל און פֿײַן, ביז דער ווינט האָט מיך אויפֿגעהויבן פֿון אָרט און מיך ווײַטער געטראָגן. איך האָב מיך געוואַלגערט אַ שטיקל צײַט דאָ און דאָרט און אָט שטיי איך איצט פֿאַר דיר מיטן פֿולן פּראַכט. און דו? — האָט זי צוגעגעבן, באַטראַטנדיק מיך, ווי מע באַטראַכט אַ חולה, — דו ביסט דער לעצטער מענטש, וואָס איך האָב מיך פֿאָרגעשטעלט, אַז איך וועל אים אַמאָל באַגעגענען דאָ, האָסט אַ דירה. ביסט דאָך נישט קיין גורל-געשטראָפֿענער אָדער כ׳ווייס נישט וואָס‟.
כאָטש איך האָב קיינמאָל נישט געטראַכט וועגן זיך ווי אַ „גורל-געשטראָפֿענער‟, האָבן אירע ווערטער מיך געמאַכט טראַכטן, אַז עס איז מעגלעך, כ׳זאָל שוין געווען געהאַט אַריבערגעגאַנגען די אומזעעוודיקע גרענעץ צווישן די „נאָרמאַלע מענטשן‟ און די „גורל-געשטראָפֿענע‟… אפֿשר איז אָט דער שמועס אַ סימן, אַ באַווײַז, אַן „אײַנטריט-קאַרטע‟ צו דעם קלוב פֿון „גורל-געשטראָפֿענע‟?
„דער ווינט האָט געבלאָזן, מיך אַוועקגעטראָגן פֿון מײַן אַמאָליקער דירה, נאָר אַבי מע זעט זיך‟, — האָב איך צוגעטראַכט אַן ענטפֿער אויף דער הייסער מינוט.
מירעלע האָט געהאַט די חכמה פֿון עמעצן, וואָס האָט געכאַפּט נישט ווייניק שמיץ אינעם לעבן. זי האָט געוווּסט, אַז עס זענען דאָ זאַכן און געשעענישן, וואָס עס איז בילכער נישט צו רעדן וועגן זיי. מע דאַרף זיי אָננעמען און נישט שטעלן זיך און די אַנדערע איבעריקע פֿראַגעס, נישט דערגיין דעם שׂכל און נישט חקירענען. אַז אַ מענטש זאָגט, „אַ ווינט‟, זאָל דאָס זײַן אַ ווינט.
מיר האָבן זיך געזעגנט ווי צוויי אַלטע באַקאַנטע, נאָר דאָס מאָל האָב נישט פֿאַרשריבן איר אַדרעס, און זי האָט נישט פֿאַרשריבן מײַנעם.
איך בין אַרײַן צו דעם ריכטיקן באַאַמטן. ער איז געווען נישט קיין יונגער־מאַן, אָנגעטאָן אין אַ גרויען פּולאָווער, מיט אַ קאָפּ שיטערע האָר; דאַרע, צונויפֿגעדריקטע ליפּן און אַ ברייטער, פֿירעקיקער קינביין. ער איז געזעסן מיטן אַן אויסגעצויגענעם רוקן, ווי אַ געהאָרכזאַמער סאָלדאַט, וואָס ניצט נישט, געוויינטלעך, זײַן אייגענעם קאָפּ. ער איז מער גענייגט צו וואַרטן אויף אַ באַפֿעל. דער באַאַמטער האָט אויסגעווישט מיט אַ צעקנייטשט טיכל אַ פּאָר אַלטמאָדישע ברילן. זיך איבערצײַגט, אַז ריינער וועלן די גלעזלעך שוין נישט ווערן, האָט ער אָנגעטאָן די ברילן, גענומען לייענען מײַן פֿאָרמולאַר און געמורמלט דערבײַ: „נאָמען… פֿאַמיליע… פֿאַך… עלטער…‟
איך האָב געקענט זען די נאַקעטע „אינדזלעך‟ אויף זײַן פּליך, וואָס וועלן זיך, אין גיכן, פֿאַראייניקן און שאַפֿן אַ מערקווערדיקן פֿרײַען שטח. ער איז געזעסן אַ רגע פֿאַרטראַכט און פּלוצעם זיך געגעבן אַ ריס פֿונעם אָרט, צוגערוקט צו דער וואַנט אַ קליינעם לייטער און אַרויפֿגעקלעטערט, כּדי אַראָפּצונעמען אַ דיקן דאָסאַר, וואָס איז געשטאַנען בײַם סאַמע עק פֿון דער אייבערשטער פּאָליצע. אַז דער דאָסאַר איז שוין געלעגן אויפֿן טיש, האָט ער אים אויפֿגעעפֿנט און גענומען פֿלינק מישן די בלעטער, באַנעצנדיק דעם אָנווײַזפֿינגער מיטן שפּיץ פֿון דער צונג, כּדי דאָס מישן זאָל גיין וואָס שנעלער. נאָך אַ ווײַלע האָט ער זיך אָפּגעשטעלט און געלייענט אויף אַ קול: „אַ מעבלירטער צימער אין בערטשען [2]. בײַ אַן אַלמנה…‟.
בערטשען? אַ צרה אויף מײַן קאָפּ! גוט, וואָס איך האָב זיך צוגעגרייט בײַצײַטנס אויף אַזאַ צרה; צווישן מײַנע פּאַפּירן האָב איך „געלאָזט פֿאַלן‟ אויך אַנדערע פּאַפּירן — אַ שיינע סומע פּאַפּירענע לעיען. דעם באַאַמטן האָב איך געפֿרעגט:
„אַ צימער? זײַט מיר מוחל, צי זענען נישטאָ קיין דירות בײַ אײַך? איר פֿאַרשטייט, מײַן סאָרט אַרבעט פֿאָדערט זייער אַ שטילע אַטמאָספֿער.‟
ער האָט ווידער גענומען איבערקוקן מײַנע פּאַפּירן.
„איר זענט אַ חתונה-געהאַטער?‟
„ניין.‟
„איר האָט קינדער, וואָס זענען ייִנגער ווי אַכצן יאָר אַלט און וווינען בײַ אײַך?‟
״ניין.‟
„וועט אַ צימער אין בערטשען זײַן פֿאַר אײַך זייער פּאַסיק…‟, — האָט ער זיך געעקשנט.
„זײַט אַזוי גוט, איך אַרבעט דאָך לעבן ‘סקינטעאַ’־הויז אין צפֿון־בוקאַרעשט און איר גיט מיר אַן אַדרעס, וואָס געפֿינט זיך אַזש אין דרום. איך זאָג נישט חלילה, אַז ס׳שלעכט, נאָר…‟
זײַן האַנט האָט אָנגעטאַפּט דעם ריכטיקן דאָקומענט. אונטער אים האָבן זיך באַהאַלטן די סאַמע וויכטיקע פּאַפּירן, מײַן כאַבאַר. זײַנע אויגן האָבן אַ בליץ געטאָן, די מוסקלען פֿון זײַן פּנים זענען ווייך געוואָרן. ער האָט אומבאַוויליק אַרויסגעשטעקט דעם שפּיץ-צונג און באַלעקט די בלאַסע ליפּן. ער איז געווען, ווײַזט אויס, אַ געניטער פֿונקציאָנער, ווײַל דאָס געלט איז פֿאַרשווינדן אין אַן אויגנבליק. אַז ער האָט איבערגעקערט דעם דאָקומענט, איז דאָס געלט געלעגן שוין אין דעם שופֿלאָד.
עס איז געוואָרן שטיל אויף אַ מינוט.
איך האָב געקענט באַשײַמפּערלעך הערן דאָס קלאַפּן פֿון די רעדעלעך אין זײַן קאָפּ.
„צי ווייסט איר‟, — האָט ער גערעדט צו מיר אויף אַ כּמעט-פֿרײַנדלעכן אופֿן, אַז בערטשען איז נישט דאָס, וואָס עס איז געווען אַ מאָל…‟.
„ניין?‟
„אַוודאי נישט!, וואָס עפּעס? די הויפּטגאַסן האָבן גאָר אַן אַנדער פּנים; מ׳האָט אַראָפּגעטראָגן די אַלטע הײַזער און אויפֿגעבויט נײַע, פֿינף-, זעקס־שטאָקיקע… די דירות זענען געבויט שוין מיט אַלע באַקוועמלעכקייטן — לעצטער געשריי…‟.
עס איז דעם באַאַמטן געווען אויפֿגעלייגט אויפֿן האַרצן. ער האָט אַ וווּנק געטאָן צו מיר:
„מ׳האָט אויסגעקערט פֿון דאָרטן די ציגײַנער און די פֿאַרבלאָנדזשענע אָלטענער [3]…
איצט וווינען דאָרט אַנדערע מענטשן. איר וועט זען!‟
זײַן רעכטע האַנט האָט אָן שהיות אָנגעשריבן דרײַ אַדרעסן אויף אַ בויגן-פּאַפּיר.
„נאַט, אײַך…‟, — האָט ער עס מיר איבערגעגעבן; זיך געזעגנט מיט אַ ברייטן שמייכל און אַ נאַסן האַנט-דרוק.
„אַ סך הצלחה!‟, — האָט ער געוווּנטשן מיט אַ קוויטשיקן קול און, נישט וואַרטנדיק אויף קיין ענטפֿער, אַוועק צוריק צו זײַנע ענינים.
איך האָב אים ווידער האַרציק באַדאַנקט און פֿאַרמאַכט די טיר הינטער זיך. מאָדנע, ער האָט זיך געזעגנט מיט מיר ווי מיט איינעם, וואָס קלעטערט באַרג־אַרויף, און ער גייט ערשט אַוועק פֿון נאָך אַ סטאַנציע, די „וווין-רוים‟־ביוראָ, אויף זײַן דערפֿאָלגרײַכן וועג צום סאַמע שפּיץ.
איך האָב איבערגעלייענט די אַדרעסן און געהאָפֿט, אַז ער האָט מיר טאַקע „צוגעהאָלפֿן‟. דאָך, איז מיר געווען שווער אויפֿן האַרצן. איך האָב זיך גיכער געפֿילט ווי עמעצער, וואָס קײַקלט זיך באַרג־אַראָפּ און דערזעט אונטן דעם שוואַרצן שלונד פֿונעם תּהום, וואָס וואַרט אויף אים מיט אומענדלעכן געדולד.
[1] אַשאָזען זיך [רומ.] — אײַנאָרדענען זיך
[2] „בערטשן‟ — אַ קוואַרטאַל אין דרום-מזרח בוקאַרעשט
[3] „אָלטענער‟ — אָלטעניע איז אַן אָרעמער און אָפּגעשטאַנענער ראַיאָן. זײַנע תּושבֿים, די אָלטענער, ווערן פֿאַררעכנט ווי פּראָסטע אומגעבילדעטע פּאַרשוינען
Yiddish Branzhe 