בוקאַרעשטער שריפֿטן (9)

עמיל קאַלין

קאַפּיטל נײַן

פֿאַר וואָס האָבן זיך די באַאַמטע אין פּרימעריִע דערמאָנט גראָד איצט אין טאַנטע ראַשעל, דער מרה-שחורהדיקער היטל־מאַכערין און אין אָנקל הערץ, דעם ענערגעטישן צײַג־סוחר — ווייס איך נישט. מע קען פֿרעגן אויך פֿאַרקערט: ווי קען זײַן, אַז די באַאַמטע האָבן זיך פֿאַרזאַמט אַזוי לאַנג און נישט נאַציאָנאַליזירט די דירה, וואָס, לויט אַלע פּאַפּירן, געהערט זי צו די עלעמענטן מיט נישט געזונטע סאָציאַליסטישע אָנשויונגען? צוליב עפּעס אַ סיבה האָט די גרויסע נאַציאָנאַליזירונג-כוואַליע פֿון די סוף פֿערציקער, אָנהייב פֿופֿציקער, איבערגעהיפּערט זייער האָב-און-גוטס. הכּלל, וואָס די סיבה זאָל נישט געווען זײַן, מוז איך איצט איבערגעבן די דירה אין די הענט פֿון דעם פֿאָלק; און אַז עס שטייט אינעם אַנאָנס די דאַטע 21סטער מערץ, וועט דאָס זײַן פּונקט דעם 21סטן מערץ. זיך דינגען מיט זיי איז אוממעגלעך…

איך האָב זיך אָנגעהויבן פּאַקן, אָבער וויפֿל כ׳זאָל נישט געווען אײַנפּאַקן, איז די צאָל זאַכן אין דער דירה שטענדיק געוואַקסן. אַוודאי, בין איך גליקלעך נישט געווען צו פֿאַרלאָזן די וווינונג, וואָס האָט מיר געדינט ווי אַ היים כּמעט צען יאָר, אָבער איך בין אויך נישט געווען טרויעריק און נישט בייז, און נישט אַנטוישט, און נישט פֿאַרזאָרגט. די הענט האָבן געאַרבעט פֿון זיך אַליין, און דער קאָפּ איז געווען ליידיק.
בײַ דער אַרבעט האָט קיינער נישט געוווּסט וועגן דער נאַציאָנאַליזאַציע אָדער נישט אַרויסגעוויזן דעם מינדסטן סימן, אַז ער ווייסט עס יאָ.

דאָס אַרויסגעבן די אַנטאָלאָגיע האָט זיך געצויגן מער ווי מע האָט דערוואַרט. איך האָבן באַשלאָסן איבערזעצן עטלעכע פֿון מײַנע לידער אויף רומעניש און זיי אונטערשרײַבן מיט אויסגעטראַכטע נעמען פֿון מיזרח-דײַטשישע פּאָעטן — סײַ ווי סײַ וועט עס קיינער נישט באַמערקן. דער זיג פֿון סאָציאַליזם קלינגט פֿײַערלעך אויף אַלע שפּראַכן.

איין טאָג האָב איך באַקומען אַ גרוס פֿון די וואַרעמע לענדער. אַנאַס אַ בריוו האָט זיך דערשלאָגן אַזש צו מײַן פּאָסטקאַסטן. אויך דאָס מאָל איז דער קאָנווערט געווען אויפֿגעמאַכט, ס׳האָט מיך שוין אָבער ווייניק געאַרט. דאָס וואָס איז געשטאַנען אינעם בריוו גופֿא, האָט מיך אויך ווייניק געאַרט, כאָטש דער אינהאַלט פֿונעם בריוו האָט מיך געזאָלט, אָן אַ ספֿק, אַ צופּ טאָן בײַם האַרצן.

אַנאַ האָט געשריבן אַזוי:

דוד, טײַערער, איך בעט דיך, לייען דעם גאַנצן בריוו מיט קאָפּ. בייזער דיך נישט און נעם נישט צום האַרצן. דאָס וואָס איך וועל דיר תּיכּף שרײַבן, איז אַ קלייניקייט און מע דאַרף עס אָננעמען מיט אַ ביסל זאַלץ.

דו ווייסט וויפֿל מענער הייבן אָן מיט מיר? וויפֿל האָר איך האָב אין קאָפּ. אַזוי זאָל מיר גוט זײַן. מענער זענען איבעראַל מענער. זיי זעען אַ יונגע פֿרוי אַליין און זיי וואַרפֿן אויף איר אַן אייגעלע. עס איז געקומען צו מיר מיט אַ פֿאָרשלאָג אַן אַלמן. ער וויל חתונה האָבן מיט מיר. איך קוק דעם אַלטן נאַר אָן מיט אַן אָפֿענעם מויל, און ער? ער טוט אַ שמייכל, וואָס אַנטפּלעקט זילבערנע און גאָלדענע ציין און זאָגט: „בײַ מיר וועסטו זײַן ווי די ענגלישע מלכּה, וועסט נישט טון אַ האַנט אין קאַלטן וואַסער‟. אויך מיר אַן ענגלישער מלך. אַ חוצפּה פֿון אַ ייִד!

אַנדערע, דווקא יונגע, דווקא נישט מיאוסע רעדן מיט מיר מכּוח אַכצן-און-דרײַצן, נאָר די קעפּ בײַ זיי זענען ליידיק. זיי מעגן זײַן דײַן כּפּרה. זיי וועקן נישט בײַ מיר קיין שום געפֿיל. נאָר, וואָס דען? איין אָוונט זענען אַלע געגאַנגען שלאָפֿן פֿרי. די גאַנצע שטוב האָט געכראָפּעט, נאָר איך און מומע אסתּר האָבן נישט געקענט צומאַכן קיין אויג. מיר האָבן געזופּט טיי אין קיך און גערעדט. פּלוצעם מאַכט זי צו מיר: „זאָג, חנהלע, וויפֿל איז דער שיעור צו זײַן איינע אַליין? וועסט חס-ושלום נאָך ווערן אַ פֿאַרזעסענע מויד‟.

איך האָב איר געגעבן צו פֿאַרשטיין — נישט צום ערשטן מאָל, אַז איך האָב שוין אַ חתן. ער איז פֿאַרבליבן אין בוקאַרעשט ווי נאָר אויסגעמעקט געבן די פּאַפּירן, וועט ער זיך גלײַך אַוועקזעצן אויפֿן צוג. מומע אסתּר האָט מיך אָפּגעמאָסטן קרום, ווי איך וואָלט עמעצן געשאָלטן אָדער איך ווייס נישט וואָס, און פֿרעגט מיט אַ קרעכץ: „און פּרנסה? פֿון וואָס ציט ער דאָס שטיקעלע ברויט?‟

איך ווייס שוין, אַז זאָגן איר דעם אמת, אַז דו ביסט אַ פּאָעט, האָט נישט קיין זינען, בײַ איר עקזיסטירט נישט אַזאַ באַשעפֿטיקונג, כאָטש גיי דיך הענגען. האָב איך געענטפֿערט דאָס, וואָס איך ענטפֿער יעדעס מאָל, ווען זי פֿרעגט זיך נאָך וועגן דיר: „ער שרײַבט אין די צײַטונגען און פֿאַרדינט נישקשה‟.

אַ כמאַרע האָט זיך אָנגעצויגן איבער איר פּנים. זי האָט גענומען גלעטן מײַן האַנט מיט איר ווייכער דלאָניע, ווי זי וויל מיך טרייסטן. גערעדט האָט זי מיט אַ שטילן ניגון, וואָס מע ניצט, אַז מע רעדט פֿון אַ פֿאַרשטאָרבענעם: „חנהלע, חנהלע, מיר דאָ, אין אונדזער יונגער מדינה נייטיקן זיך נישט אין ווערטער. מיר דאַרפֿן מעשׂים: בויען קיבוצים, בויען שטעט, ברוקירן דעם שטראָז צווישן זיי, אַראָפּברענגען וואַסער אין נגבֿ, היטן די גרענעצן קעגן דעם שׂונא. זשורנאַליסטן? שרײַבער? זיי האָבן נישט קיין פּרנסה. ער האָט נישט קיין שאַנסע צו פֿאַרדינען דאָ. איר וועט חלילה אויסגיין פֿון הונגער‟.

זי האָט מיר געקוקט גלײַך אין די אויגן, נאָר איך האָב זי אויסגעמיטן און געפֿירט מײַן בליק איבער די פֿאַרפֿלעקטע דולאָפּן און פֿאַיאַנץ. „דאַרפֿסט אַ דאַך איבערן קאָפּ, דײַנע קינדער, וואָס וועלן מירטשעם נאָך קומען דאַרפֿן…‟.

וואָס קען מען ענטפֿערן צו אַזוינע דיבורים? ווײַזט אויס, אַז מײַן טײַערע מומע האָט פֿאַרלוירן די בושה. אירע ווערטער האָבן זיך אויסגעשעפּט, און איך האָב נישט געהאַט קיין כּוח צו ענטפֿערן, זענען מיר געגאַנגען שלאָפֿן.

צומאָרגנס, איז מומע אסתּר, אַ פֿרישע, אַן אויסגעשלאָפֿענע צוגעגאַנגען צו מיר, אַז איך האָב אָנגעשניטן פּאַטלאָזשעלעס [1] אין קיך. זי האָט געהאַט פֿאַר מיר אַ בשׂורה-טובֿה: „מזל-טובֿ, חנהלע! איך האָב מיך צופֿעליק געטראָפֿן מיט אַן אַלטער חבֿרטע מײַנער, וואָס איך האָב זי נישט געזען אַ יאָר מיט אַ מיטוואָך. ס׳קומט אַרויס, אַז בײַ זיי וואַקסט אַ בחור — אַזוינס און אַזעלעכס — און ער זוכט אַ כּלה‟.

איך האָב גאָרנישט געענטפֿערט. די מעשׂה איז אַזוי גראָב גענייט, עס איז פּשוט לעכערלעך צו הערן. זי מיינט, מע האָט מיך געפֿונען אונטער די קוסטן? מומע אסתּר איז נישט פֿון יענע, וואָס זשענירן זיך צופֿיל. איר שיפֿעלע האָט ווײַטער געשיפֿלט אין דעם ים פֿון סופּערלאַטיוון: „ער איז אַן אײַנשטענדיקער בחור, אַ צוגעלאָזטער, אַ פֿײַנער פֿאַרדינער, אַ בוכהאַלטער אין עירייה [2]. ער קומט פֿון אַ גוטער משפּחה, אַ טאַטנס אַ קינד, דער מאַמעס אויג אין קאָפּ. וואָס איז דאָ צו רעדן? אַ בריליאַנט!‟.

איך טו צו איר אַ בורטשע: „נו?‟
„איין מאָל, איין מאָל…‟, — האָט די מומע אָנגעהויבן זיך בעטן מיט אַ האַלב-וויינענדיק קול, — „טרעף דיך מיט אים איין מאָל. מעגסט זײַן זיכער, ער וועט דיך נישט אויפֿעסן. וואָס האָסטו אָנצוּווערן? יאָ — איז יאָ, ניין — איז ניין! איך וועל דיר נישט זאָגן קיין קרום וואָרט. דאָס וועט זײַן דײַן באַשלוס‟.

וואָס זאָל איך טאָן? מער ווי אַלץ האָב איך געוואָלט שוין אָפּטרייסלען פֿון מיר די פּיאַווקע, פֿאַרמאַכן איר דעם פּיסק. בין איך געגאַנגען אויף אַ ראַנדעוווּ מיטן לאָקש.
אַז ער איז אַרײַן אין דער קאַפֿע, האָב איך אַ קוק געטאָן אויף אים און עס איז מיר קאַלט געוואָרן: רבונו-של-עולם, ער איז דאָך אַ שנעקל, וואָס איז נאָר אַרויסגעקראָכן פֿון אונטער דעם מאַמעס פֿאַרטעך. איך בין די ערשטע פֿרוי, מיט וועלכער ער האָט געביטן אַ וואָרט אין זײַן לעבן. ער קוקט מיך אָן, ווי איך בין אַראָפּגעפֿאַלן פֿון דער לבֿנה און האַלט אין איין שמייכלען, ווי אַ תּם. אַלץ וואָס איך זאָג, איז ריכטיק ווי גאָלד. אַז איך זאָג טאָג, איז טאָג, אַז איך זאָג נאַכט, איז נאַכט. ער גלייבט מיר אויפֿן וואָרט. צו וואָס קוקן אין דרויסן? ער האָט געפּרוּווט מאַכן אויף מיר אַ רושם מיט עטלעכע וויצן, וואָס האָבן שוין אַ באָרד, מיט איין וואָרט — אַ ייִנגעלע.

אַז איך בין צוריקגעקומען צו מומע אסתּרס דירה — איך קען שוין נישט רופֿן איר דירה „היים‟, — אַלע דאָרט זענען מיר שוין דערעסן געוואָרן מיט זייערע שטיק.
איז מומע אסתּר צוגעקומען צו מיר. „נו? ווי איז געווען?‟
„אַ יינגעלע. ער איז נישט אין מײַן טעם‟.
„און פֿעטער מנשה איז יאָ אין מײַן טעם?‟, — שטעקט זי אַרויס דעם ווײַזפֿינגער, ווי עס טוט עס אַ לערערין, — „איך וויל נישט לעבן מיט פֿעטער מנשה‟.

פּלוצעם וואַקסט פֿעטער מנשה, דער עזר-כּנגדה, מישטיינס געזאָגט, אַרויס הינטער איר רוקן און הייבט אָן מיך לערנען שׂכל:

„חנהלע‟, — זאָגט ער און די הענט ציטערן בײַ אים, ווי עס איז אַרײַן אין אים אַ נישט־גוטער, — „אַז עס קומט צו אַזוינע זאַכן, טראַכט אויכעט מיטן קאָפּ, נישט נאָר מיטן האַרצן. בעסער איין פֿויגל אין דער האַנט איידער צוויי אויפֿן בוים. ער איז אַ גאָלדענער בחור! בנאמנות. אַ שאָד…‟
„מיינסט בײַ דײַן שרײַבער וועסטו לעקן האָניק?‟, — העלפֿט אים אונטער מומע אסתּר.

איך האָב אָנגעהויבן וויינען: „ווינטשסט מיר, איך זאָל זײַן אומגליקלעך דאָס גאַנצע לעבן?‟
„אַז וועסט נישט האָבן אין מויל, וועסטו זײַן אומגליקלעך‟.

וואָס עס האָט זיך אָפּגעטאָן נאָכדעם, איז אַ מעשׂה פֿאַר זיך: ביידע, מאַן און ווײַב, האָבן מיר געמאַכט דאָס לעבן מיאוס, האָבן גענומען דרייען אַ ספּאָדיק אַיעדן טאָג וועגן דעם לאָקש: „דער לאָקש איז גוט, זייער גוט. אַ פֿײַנער פֿאַרדינער. ער וועט זײַן אַ געטרײַער מאַן און אַ גוטער טאַטע…‟

ווי דו קענסט דיך פֿאָרשטעלן, האָבן זייערע ווערטער געהאַט אַ קנאַפּע השפּעה אויף מיר. איך האָב זיי נישט געזאָגט קיין וואָרט, אָבער צוביסלעך האָב איך אויסגעאַרבעט אַן אייגענעם פּלאַן. איך וויל זאָלסט לייענען דעם פּלאַן מיט קאָפּ. ער וועט דיר שטאַרק געפֿעלן ווערן.

דער פּלאַן גייט אַזוי: איך וועל שטעלן אַ חופּה מיטן לאָקש. איך מיין, אַז איך וועל זײַן מסוגל צו שטיין מיט אים אונטער איין חופּה. דו ווייסט דאָך, אַז בײַ מיר אַ „חופּה‟ מיינט אַבסאָלוט גאָרנישט. פֿיר שטאַנגען און אַ שטיקל צײַג, אויסגעצויגן איבערן קאָפּ, קענען נישט מאַכן אַ מיאוסן שיין אָדער אַ נאַר — קליגער. זיי קענען נישט בײַטן די געפֿילן. דער לאָקש האָט אַ פֿײַנע דירה, וועל איך, ערשטע זאַך, מיך אַרײַנציִען צו אים, מאַכן דער מומע צו ליב. נאָכדעם וועל איך אָנהייבן זיך לערנען אין לערער-סעמינאַר, און אַז איך וועל קריגן מײַן דיפּלאָם און דו וועסט באַקומען דעם פּאַספּאָרט און קומען קיין חיפֿה, אין אַ גוטער שעה, ערשט דעמאָלט וועל איך וואַרפֿן די רעכטע באָמבע: איך וועל פֿאַרלאַנגען פֿון אים אַ גט.

עס וועט זײַן, ווי אַ דונער וואָלט אים געטראָפֿן. ער וועט נישט קענען פֿאַרשטיין, וואָס און פֿאַרוואָס. איך וועל אים זאָגן קאַלט: „שוין, די מעשׂה האָט זיך אויסגעוועפּט. צו וואָס שלאָגן אַ טויטן הונט?‟ אַרויסקריגן אַ גט וועט זײַן אַ קלייניקייט. חיפֿה איז נישט קיין שטעטל אין גאַליציע. איך וועל גאָרנישט נעמען בײַ אים — אַבסאָלוט גאָרנישט. נאַ דיר דײַנס, גיב מיר מײַנס — איין שטיקל פּאַפּיר. יאָ, מיט איין זאַך איז מומע אסתּר גערעכט, מע לעקט נישט האָניק דאָ, אָבער מיר וועלן זיך געבן אַן עצה.

אין אָנהייב וועט זײַן שווערער, אָבער נאָכדעם וועלן קומען ליכטיקע טעג. און אויב דו זאָרגסט דיך, אַז איך וועל „זײַן מיט אים‟, קען איך דיר אָפֿיציעל מעלדן, אַז דאָס וועט נישט געשען. ערשטע זאַך: פֿאַר דער חתונה קען נישט זײַן קיין רייד וועגן דעם.
איך בין הייליק. איך היט אָפּ מײַן בתולהשאַפֿט ביז דער חופּה, און קיין שום זאַך און קיין שום פֿאַקט וועלן נישט בײַטן מײַן מיינונג.

צווייטע זאַך, ער וועט אַנטפּלעקן, תּיכּף נאָך דער חופּה, אַז זײַן באַשערטע האָט עפּעס אַ פּראָבלעם „דאָרט‟, אַ ווייטיק אַזאַ. עס איז מיר גענוג מע זאָל וואַרפֿן אַ וואָרט מכּוח „תּכלית‟, איך זאָל זיך דערמאָנען אינעם ווייטיק. ער וועט מיך, געוויס, שיקן צו דאָקטוירים און באַצאָלן אַ מאַיאָנטעק, אָבער קיין שום דאָקטער וועט מיר נישט קענען העלפֿן. די פּראָבלעם איז אויבן, נישט אונטן.

איך האָב געשריבן גענוג. דערווײַל בלײַב מיר געזונט און לאָז מיך וויסן, ווי עס געפֿעלט דיר מײַן פּלאַן — צוויי האָזן מיט איין שאָס.

מאָדנע, נאָכן איבערלייענען דעם בריוו האָב איך נישט דערפֿילט קיין אומעט, בענקשאַפֿט, כּעס אָדער אַן אַנדער געפֿיל, וואָס מענטשן פֿילן געוויינטלעך נאָכן איבערלייענען אַזעלכע בריוו. די בייזע חלומות, אין וועלכע אַנאַ האָט זיך איבערגעגעבן צו אַ פֿרעמדן אָדער צו מאָריסן, עליו-השלום, האָבן זיך נישט אומגעקערט און נישט געפּלאָגט בײַ נאַכט. על-כּל-פּנים, די קומענדיקע טעג האָב איך געווידמעט צו אַ סאָרט זעלבסט-אַנאַליז. נאָך אַ פּאָר טעג זענען די רעזולטאַטן געווען זייער באַשיידן; דאָס איינציקע, וואָס עס האָט זיך מיר אײַנגעגעבן אַרויסקוועטשן פֿון זיך, איז געווען די פֿאָלגנדיקע וויזיע, וואָס איך — כ׳קאָן זיך שווערן, — האָב זי אַ מאָל געזען אין עפּעס אַ שונד־פּיעסע.

דער שדכן, ר׳סענדער גייט אויף דער בינע מיט ברייטע טריט. ער גלעט זײַן קמץ־בערדל און שײַנט פֿאַר גרויס נחת. דער שטעקן דרייט זיך אין זײַן לינקער האַנט, ווי בײַ טשאַרלי טשאַפּלין. אַן איבערנאַטירלעכער שמייכל ציט זיך בײַ אים פֿון באַק צו באַק. מיט אַ מאָל שטעלט ער זיך אָפּ. אַ גרויסער לאָמפּ וואַרפֿט פֿון אויבן אַראָפּ אַ געלן ליכט-זײַל אויף זײַן צופֿרידענעם פּנים און ער הייבט אָן צו זינגען מיט אַ פֿאָנפֿענדיק קולכל:

„ס׳גאַנצע לעבן איז אַ שפּיל
אַבי מ׳טוט דאָס מיט געפֿיל
און אַז דער עסק האָט געקראַכט
האָט דער שדכן שטאַרק געלאַכט…‟