מײַן ייִדישע מאַמע

משה לעמסטער

מײַן טאַטע איז געשטאָרבן אין 1949, ווען איך בין אַלט געווען צוויי יאָר מיט צוויי חדשים. און פֿון דעמאָלט אָן האָבן מיר זיך ניט צעטיילט מיט דער מאַמען ביזן 1993, ווען זי איז געשטאָרבן בײַ מיר אויף די הענט. זי איז געוואָרן אַן אַלמנה אין דער עלטער פֿון 30 יאָר. אַ יונגע אַלמנה. מע האָט איר גערעדט שידוכים, נאָר זי האָט זיך אָפּגעזאָגט, מורא געהאַט, מע זאָל מיך באַליידיקן. ווען איך בין נאָך געווען אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר 13-12 האָב איר געזאָגט: „מאַמע, דו ווער ניט עלטער און ווען איך וועל אויסוואַקסן, וועל איך ווערן דײַן מאַן‟. שפּעטער, ווען איך בין שוין געווען אַ חתונה־בחור, פֿלעג איך זאָגן די מיידלעך, די פּאָטענציעלע כּלות, אַז איך בין ניט אַליין, אַז ווער עס וויל מיך נעמען פֿאַר אַ מאַן, וועט מוזן אויך נעמען מײַן מאַמען. מע האָט זיך אָפּגעזאָגט…

אין די יאָרן 1941־1944, ווען זי איז נאָך געווען אַ מיידל, האָט זי דרײַ ביטערע יאָר פֿאַרבראַכט אין געטאָ פֿון טראַנסניסטריע. זײַענדיק לויט דער פֿאַך אַ שנײַדערקע, פֿלעג זי דאָרטן נייען פֿאַר די קריסטן פֿונעם אוקראַיִנישן דאָרף, בירלאָווקאַ, וויניצער געגנט, וווּ ס’איז געווען די געטאָ, פֿאַרשיידענע זאַכן. אַ דאַנק דעם, — סײַ זי, סײַ די צוויי שוועסטער און די מאַמע אירע — האָבן געהאַט וואָס צו עסן און געבליבן לעבן. נאָר די דרײַ יאָר, וואָס זי האָט אין איינעם מיט אַנדערע ייִדן גענעכטיקט אין די קאַלטע שאַרפֿע ווינטערס אין אַ שטאַל, האָבן געווירקט אויף איר געזונט. זי האָט באַקומען אַן אַסטמע און סטענאָקאַרדיע. אין עלטער פֿון עטלעכע און פֿערציק יאָר האָט זי געמוזט פֿאַרלאָזן די אַרבעט און אַרויסגיין אויף פּענסיע, ווי אַן אינוואַליד.

אַן אַנדער מאַמע וואָלט אפֿשר, אין אַזאַ לאַגע געשיקט איר זון נאָכן פֿאַרענדיקן די מיטלשול אויף אַן אַרבעט, נאָר זי האָט געוואָלט, אַז איך זאָל פֿאָרזעצן דאָס לערנען און באַקומען הויכע בילדונג. אַ דאַנק דעם, האָב איך געהאַט אין מײַן לעבן פֿינף שיינע סטודענטישע יאָרן און באַקומען אַ דיפּלאָם פֿון אַ לערער. בײַם לערנען אין אינסטיטוט פֿלעג די מאַמע פֿון אירע 30 רובל פּענסיע שיקן מיר אויף דירה־געלט 10 רובל. שפּעטער, ווען כ’האָב זיך געלערנט אויף די ליטעראַרישע קורסן אין מאָסקווע און געדאַרפֿט פֿאָרן צו די לימודים, פֿלעג זי מיר זאָגן: „ביסט נאָך ניט אַוועקגעפֿאָרן און איך בענק שוין נאָך דיר‟. כ’רעד שוין ניט וועגן די הונדערטער אירע: „מיר זאָל זײַן פֿאַר דיר‟…

דאַנקען גאָט, זי האָט דערלעבט צו האָבן און דערציִען אייניקלעך, די צוויי טעכטער מײַנע. זי איז געשטאָרבן אין איר בעט, בײַ מיר אויף די הענט. איך קוק אויף דרײַ פֿאָטאָגראַפֿיעס אירע פֿון פֿאַרשיידענע יאָרן. נאָר בײַ מיר אין זכּרון איז די מאַמע געבליבן אַזוי, ווי זי האָט אויסגעזען אויף דער עלטער, אויף דער לעצטער פֿאָטאָגראַפֿיע. אַן אמתע ייִדישע מאַמע…

ס’איז גרינג צו ליב האָבן אַ מאַמען פֿון דער ווײַטנס. נאָר דאָס, וואָס איך מיט איר האָבן אָפּגעלעבט אַזוי פֿיל יאָר אין איינעם און זי איז געווען תּמיד לעבן מיר, פֿלעג איך איר זעלטן זאָגן שיינע ווערטער, שענקען בלומען, ווידמען לידער… כאָטש צווישן די ערשטע לידער מײַנע, זענען געווען פֿינף שורות וועגן דער מאַמען:

מאַמע,
דאָס ערשטע וואָרט,
וואָס פֿאַלט אַרײַן אין קינדישן הערצל,
נאָר דער קלאַנג פֿונעם פֿאַלן —
דאָס גאַנצע לעבן הערט זיך…

געהאַט נאָך אַ פּאָר לידער, נאָר איך האָב זיי ניט געלייענט דער מאַמען. נאָך פֿיר שורות וועגן איר איז שוין געווען די עפּיטאַף אויף איר מצבֿה:

זי האָט אין איר לעבן ניט ווייניק געבידעוועט.
איצט אין די הימלען גרינג איז איר פֿלי —
פֿון אַ קליין שטעטל אַ פּשוטע ייִדענע,
אַ פּשוטער שטערן צווישן שטערן ווי זי.

נאָך איר אַוועקגיין אין דער אייביקייט ווידמע איך דער מאַמען ניט ווייניק לידער, נאָר זי הערט זיי ניט… ברענג אויף איר קבֿר ניט ווייניק בלומען, נאָר זי זעט זיי ניט…
פֿאַר וואָס האָב איך דאָס אַלץ ניט געטאָן בײַ איר לעבן?..

זי האָט ווייניק געדאַרפֿט

ווען  איך וואָלט באַפּוצט מיט בריליאַנטן,
מײַן מאַמעס קלייד פֿון סאַמעט,
וואָלט איך סײַ ווי סײַ געהאַלטן,
אַז איך האָב נאָך ווייניק געטאָן פֿאַר דער מאַמען!

ווען  איך וואָלט פֿאַר איר — פֿאַר מײַן ייִחוס,
אויסגעבויט אַ פּאַלאַץ פֿון מאַרמאָר,
וואָלט איך סײַ ווי סײַ אויף זיכער,
נאָך ווייניק געטאָן פֿאַר דער מאַמען!..

נאָר דאָס זײַנען פּאָעטישע צאַצקעס,
פּוסטע קלאַנגען און קונציקע גראַמען…
אַ קוש פֿאַר טאָג,
אין אָוונט אַ וואָרט אַ האַרציקס —
אַך, ווי ווייניק, האָט געדאַרפֿט מײַן מאַמע…

דער מאַמעס וואַרעמקייט

מײַן מאַמע פֿלעגט אָפֿט מאָל וועלן
איר וואַרעמקייט אָנטאָן אויף מיר ווי אַ טוך,
נאָר איך בין געלאָפֿן צו אַנדערע שוועלן —
געפֿילן וואָס בריִען שטענדיק געזוכט…

זיך געלאָשן אין גיכן די בריִיִקע פֿלאַמען,
דעם ברען פֿונעם בראָנפֿן געזוכט אין די שענק…
פֿון לאַנג איז ניטאָ שוין מײַן האַרציקע מאַמע,
ניט די וואַרעמקייט אירע,
וואָס נאָך מיר האָט געבענקט.

ווען אַרומיקע קעלט נעמט אַדורך יעדן אבֿר
צו איר אייביקער רו צום בית־עולם איך אײַל,
גלײַך ווי דער מאַמעס טויט־קאַלטער קבֿר
קאָן ווי אַ טוך מיך דערוואַרעמען הײַנט…

די רפֿואה

איך קען הײַנט רעדן פֿרײַ און פֿאַרביק,
אויף פֿיר שפּראַכן אפֿשר נאָך אויף צוויי.
נאָר ווען פֿון אַ קראַנקייט
האַלט איך אין שטאַרבן
שעפּטשע איך ייִדיש:
— מאַמע מײַנע, ס’טוט מיך וויי…

גלײַך ווי ווידער אַ קינד און די מאַמע
זיצט, ווי אַ מלאך לעבן בעטל און וואַכט…
נאָר כ’רעד דאָס פֿון היץ, פֿון ווייטיק, מסתּמא,
זי האָט דאָך פֿון לאַנג שוין
אירע אויגן פֿאַרמאַכט…

ווען פּלוצעם כ’לעב אויף
און די שלאַפֿקייט שאַרפֿע
ווערט פֿאַרשוווּנדן ערגעץ אין חושך פֿון נאַכט
ווייס איך אויף זיכער ווער דעם נס האָט געשאַפֿן
ווער ס’האָט די רפֿואה אויף ווײַסע פֿליגל געבראַכט…