דער דיכטער מאָטל גרוביאַן איז געבוירן געוואָרן אינעם אוקראַיִנישן שטעטל סאָקאָליווקע, אין דער משפּחה פֿון אַ לערער. פֿאַרעננדיקט אין מינסק (1938) דעם ליטעראַרישן פֿאַקולטעט בײַם פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, האָט ער צו יענער צײַט אָנגעהויבן דרוקן זײַנע לידער אין דער כאַרקאָווער ייִדישער קינדער־צײַטונג „זײַ גרייט‟. אין יוני 1941 גייט גרוביאַן פֿרײַוויליק אַוועק אויפֿן פֿראָנט, זיך שלאָגן מיט די דײַטשישע פֿאַשיסטן. ער ווערט שווער פֿאַרוווּנדעט (1943) און, זײַענדיק דעמאָביליזירט, קומט ער אָן קיין מאָסקווע. דאָרט אַרבעט ער אינעם ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט ווי אַ רעדאַקטאָר. פֿאַר זײַן פּאָעטישן סטיל איז כאַראַקטעריסטיש פֿאָלקסטימלעכע בילדערישקייט און נאָוואַטאָרישע זוכונג פֿון וואָרט און פּאָעטישן אויסדרוק. דער הויפּט־זשאַנער פֿון זײַן פּאָעזיע איז די לירישע מיניאַטור, דורך וועלכער ער פֿאַרקערפּערט סײַ אַקטועלע פּראָבלעמען פֿון דער הײַנטצײַטיקער היסטאָרישער עפּאָכע, סײַ אינדיווידועלע, סוביעקטיווע איבערלעבונגען.
לייענט ווײַטער אַ קראַנץ לידער פֿון מאָטל גרוביאַנס זאַמלונג „אומרויִקער ווינט‟, אַרויסגעלאָזט אינעם פֿאַרלאַג „סאָוועטסקי פּיסאַטעל‟, מאָסקווע, 1970.
מײַן טיפּאָגראַפֿיע
אויב ביסט, מײַן פֿרײַנט, מיר געטרײַ —
און אין דעם בין איך זיכער, —
ווינטש מיר בײַם ים אַ דרוקערײַ
פֿאַר מײַנע אין פֿלאַם געברענטע ביכער.
דעם שריפֿט פֿון שטערן כ׳וואָלט געמאַכט,
פֿון זון־אויפֿגאַנג דאָס שערע־בלעטל,
דאָס פּאַפּיר פֿון דער לבֿנהדיקער נאַכט,
וואָס מיט פֿרישקייט אין דער נאַכט עטעמט.
געשלעפּט שטיינער פֿון ימישער טיף —
אַ בוך מעג האָבן אַ טאָוול אַ שווערן,
געחלומט וואָלט זיך מיר סוויפֿט
און אַז כ׳בין גרעסער פֿון הוליווערן.
אַפֿילו אַ בוים וואָלט פֿאַרשטיין מײַן ליד,
מײַן וועג ניט פֿאַרלויפֿן קאַרליקלעך פּאָעטן;
כ׳בין אין געשלעג פֿאַרן אות אַן עקשן אַ ייִד!
גלייב אין מײַן הײַנט און אין אייביקן שפּעטער.
כ׳האָב ליב, ווען טרוים מיך פֿאַרבלענדט,
פֿון אונדזער שווערן יאָרהונדערט דעם וויכער, —
באַקלעפּ איך מיט לידער מײַנע ווענט,
ווען אַ הונגער איז אין לאַנד אויף ביכער.
מײַן שטעקן
פֿייגעלעך, האָט ניט מורא,
וואָס כ׳גיי אַרום מיט אַ שטעקן,
איך שרײַב מיט אים לידער אויפֿן זאַמד,
ווען די זון וואַשט מיט טוי די אויגן
און די ערד איז באַטעמט.
פֿייגעלעך, אויף דעם געשליפֿענעם זאַמד
גרינג איז מיר שרײַבן און מעקן,
אויב די שורה פֿאַלש זיך גראַמט,
כ׳לאָז גלײַך אַראָפּ דעם שטעקן.
פֿייגעלעך, נעמט מיך, כ׳בעט, צו זיך,
איך וועל דעם וואַלד מיט אײַער געזאַנג
פֿון זײַנע גרינע חלומות וועקן,
זיך באָדן מיט אײַך אין פֿרימאָרגן־ליכט,
ניט שרײַבן קיין לידער מיטן שטעקן.
ים
כ׳האָב פֿאַרלוירן אין ים אַ ליד,
איז דער ים פֿונעם טינט
געוואָרן בלויער,
שטיי איך אומבאַהאָלפֿן, ווי אַ קינד,
מיט פֿולע אויגן טרויער.
גיב מיר, ים, מײַן ליד אָפּ צוריק,
מאַך ניט קיין לײַטיש געלעכטער!
האָט דער ים מיר ניט
אומגעקערט די ליד,
ער שרײַבט, זאָגט ער, מוזיק —
זײַן מוזיק און מײַנע ווערטער.
קויף בײַ מיר אַ חלום…
קויף בײַ מיר אַ חלום
פֿאַר האַלב אומזיסט
און זעץ אים אַרײַן אין אַ שטײַגל —
ער שטעכט מיך בײַ נאַכט
אין אויער מיט אַ צווײַגל
און ווי אַ פֿויגל מיט לידער זיך צעגיסט,
אַז געהאַקט האָלץ
איך האָב אַ גאַנץ לעבן אומזיסט,
אין אַ רעשעטע וואַסער געמאָסטן;
אַ פּאַלאַץ געבויט
פֿון ייִדישע ווערטער פּראָסטע,
פֿון לויטער מאַמע־לשון —
און דעם, וואָס לעבן
געדאַרפֿט אין זײַן לשון,
איך האָב אים פֿון טויט
און גײַסט־פֿאַראָרעמונג — ניט באַשיצט!
קויף בײַ מיר אַן אַלטינקע מיל,
וואָס די מילשטיינער
וועלן טויזנט יאָר נאָך מאָלן,
אין איר איז שאָטנדיק קיל
און אַלץ צעפּלאָנטערט, ווי אין אַ חלום,
נאָר דײַן טאַטע
שאַרט אום זיך דאָרט שטיל
און אַ ניגון זינגט,
און זעק מיט קאָרן צעבינדט —
אין דער האַלב־חרובֿער מיל.
און זײַן גרויסע טרער,
ווי דער קאָפּ פֿון אַ קינד
זעצט אויס אַ פֿענצטער
און פֿליט מיטן ווינט
איבער פֿעלדער און טאָלן…
די מיל איז פֿאַרשנייט און פֿאַרשפּינט,
און דער חלום, ווי יעדער חלום,
אַנטלויפֿט און צערינט,
און בלויז אינעם גאָלדענעם וויגעלע מײַן טרוים,
ביזן אויסהויך פֿון מײַן נשמה איך באַשיץ!
און באַדויער ניט,
וואָס איך בין דער בוים,
אין וועלכן ס׳האָט געטראָפֿן דער בליץ.
אין הימל גייט אויף…
קוש מיך דערפֿאַר,
אַז ביזן סוף זאָלן אויסגעהאַקט ווערן
די וועלדער פֿון גרויל,
וווּ מע האָט מיך אַזוי פֿיל מאָל געמאָרדעט
און ניט דערמאָרדעט.
קוש מיך דערפֿאַר,
וואָס דאָס ליד מײַנס איז פֿלאַם
בײַ מיר אין מויל,
אין אָט דעם פֿרישן פֿרימאָרגן.
קוש מיך דערפֿאַר,
וואָס אין הימל גייט אויף
אַ פֿילמזלדיקע זונען קויל
און סע בינדן זיך ליכטיקע סטראָפֿן.
קוש מיך דערפֿאַר,
וואָס מיר האָבן זיך סוף־כּל־סוף געטראָפֿן
און וואָס ניט איך פֿונעם גיהנום,
נאָר דער גיהנום פֿון מיר איז אַנטלאָפֿן.
קוש מיך דערפֿאַר.
אַ שפּילקע
מײַן טײַערע, האָב אויף מיר קיין תּרומות,
וואָס דאָס האַרץ טוט מיר אַלץ נאָך וויי
פֿאַר אונדזער שיינעם טאָפּאָל,
וואָס צעבראָכן מ׳האָט אים זומער,
פֿאַר אָנצינדן מיט אונדזער בלוט דעם שניי,
פֿאַר טרײַבן קינד־און־קייט קיין טרעבלינקע,
פֿאַר אויסגלײַכן מיט דער ערד אונדזער הויז!
ס׳זיצט בײַ מיר טיף אין האַרץ אַ שפּילקע,
קום, טײַערע! נעם זי אַרויס.
לײַ מיר, לעבן מײַנס!..
לײַ מיר, לעבן מײַנס, אַ ביסעלע חכמה
און אַ טראָפּנדל גליק.
איך וועל דיר אָפּגעבן מזומן
זונגאָלד פֿאַר דעם דאָרנבוים,
וואָס האָט מײַן האַרץ צעשטאָכן,
ווען צו דײַנע פֿאַרבאָרגענע קוואַלן ליכט
דאָרשטיק, ווי אַ הירש, כ׳פֿלעג קומען.
לײַ מיר, לעבן מײַנס, אַ קווערטעלע זאַפֿט,
דאָס פֿאַלנדיקע צווײַגל פֿון אַ בליץ
און פֿון דונער די קראַפֿט!
איך האָב מײַן גאָרטן באַשיצט,
און די ביימער וועט דער וויכער
שוין קיין מאָל מער ניט ברעכן…
אייביק לעבן, — ווער רעכנט?
נאָר מיט דעם קווערטעלע זאַפֿט
באַגיסן דאָס גראָז איך דאַרף,
ס׳געזאַנג פֿון יעדער וואָרצל דערהערן,
כּדי מײַן זײַן און מײַן ניט ווערן
זאָל איך, לעבן מײַנס, ניט פֿאַרשוועכן!
מײַן מאָרגן
זאָל מיר מײַן מאָרגן
כאָטש ווײַזן אַן אויער,
זײַנע ליפּן
ווי זעען אויס? —
אַ ביסעלע זון
בײַם הילצערנעם טויער,
אַ קינד,
וואָס אַ שליטעלע
באַרג־אַרויף שטויסט.
זאָל מיר מײַן מאָרגן
איין סוד כאָטש פֿאַרטרויען,
צי וועלן
אויך ווינטער
מײַנע קווייטן וואַקסן? —
טו איך אַ שפּאַר
דעם דעמבענעם טויער
מיט מײַנע
אײַזערנע אַקסל.
און זאָלן די קווייטן
מײַן פּנים
פֿאַרשפּריצן מיט טויען.
אַלץ, וואָס מײַן מאָרגן
געקאָנט
האָט באַהאַלטן
הינטערן טויער…
זאָל ער מיר ווײַזן,
כאָטש ווײַזן
אַן אויער!
אַ צפֿון־טײַך
דרײַ מאָל אין טאָג אַנטלויפֿט דער טײַך צום ים
און קערט זיך אום ווידער —
די פֿיש בלײַבן ליגן אויפֿן זאַמד,
ווי ניט קיין געדרוקטע לידער.
איך נעם זיי אין די הענט,
שטיי מיט זיי ווי אַ טעם…
מיט וואָס זאָל איך אײַך טרייסטן, טײַערע פֿיש?
מיך ציט אויך, ווי אַ טײַך, צום גרויסן ים,
נאָר איך בלײַב נאָך אַלץ אַליין בײַ מײַן קליינינקן טיש.
Yiddish Branzhe 