דרײַ חן־פּינטלעך

פֿון באָריס סאַנדלער

אויף דער ברייטער אַספֿאַלט־סטעזשקע אין ברוקלינער מאַרין־פּאַרק האָט שפּאַצירט אַ קליינוווּקסיקער פּאַרשוין, וואָס זײַן גאַנצער אויסזען האָט אין אים אַרויסגעגעבן אַ ליובאַוויטשער חסיד. נאָך מער: נישט ווייניק מענטשן צווישן דער חב״ד־קהילה אין באָראָ־פּאַרק וואָלטן אים באַלד אָנגערופֿן בײַם נאָמעם — ר’ מאיר אָקון, דער היימישער בלש. די הענט, פֿאַרלייגט הינטן אויף די קריזשעס, האָבן זיי אים געדינט איצט ווי אַ קעגנגעוויכט צו זײַן שטאַרצנדיק בײַכל, וואָס האָט מיט יעדן טריט דורקגעשניטן זיך דעם וועג אין דעם דורכזיכטיקן ים פֿון לופֿט. נאָך דער זאַטער פּסחדיקער וואָך, אָנגעשטאָפּט מיט געשמאַקע פֿעטע פּאָטראַוועס, ווי אַ געפֿילט העלדזל מיט מצה־מייל און געפּרעגלטע ציבעלעס, איז קיין בעסערע שיטה אַראָפּצולאָזן כאָטש אַ ביסל וואָג נישט געווען. צוריק גערעדט, וואָס מער ער האָט דאָ שפּאַצירט, אָנזעטנדיק זײַן בלוט־סיסטעם און דעם גאַנצן גוף מיט דער בגילופֿינדיקער פֿרישקייט פֿונעם טאָג, אַלץ שטאַרקער איז געוואָקסן זײַן אַפּעטיט. יאָ, אַזוי גיך ווי ער גייט, איז גוט צו כאַפּן טשערעפּאַכעס; די צוויי טראָגעדיקע פֿרויען האָבן אים שוין אויך איין מאָל אָנגעיאָגן. ער האָט געזען ווי זיי שמייכלען זיך איבער, פֿאַרבײַגייענדיק.

אַ ווײַלע שפּעטער איז ר’ מאיר שוין געזעסן אויף איינער פֿון די בענק, וואָס זײַנען אויסגעשטעלט לענגויס דער שפּאַציר־סטעזשקע, ווי ספּעציעל צו פֿאַרנאַרן אַזעלכע אַטלעטן ווי ער. פֿונעם גרינעם פֿעלד, וואָס האָט זיך צעשפּרייט אויף אַ ריזיקן שטח אַקוראַט אין מיטן דעם פֿאַרק, האָבן זיך געטראָגן צעהיצטע שטיקער געשרייען פֿון די בייסבאָל־שפּילער, אַ זאַך, וואָס פֿאַר ר’ מאירס שאַרפֿן מוח איז געווען נישט צו באַגרײַפֿן. צוריק גערעדט, האָט ער זיך קיין מאָל נישט פֿאַרעקשנט זיך באמת צו דערוויסן, וואָס איז דער שׂכל פֿון דער דאָזיקער שפּיל; אָבער אַפֿילו דעמאָלט, ווען ער האָט מיט יאָרן צוריק געמאַכט אַזאַ פּרוּוו, נאָך זײַענדיק אַ ישיבֿה־בחור און אַ גרינער אימיגראַנט פֿון רוסלאַנד, האָט אים זײַנער אַ חבֿר אָנגעקוקט, ווי מאיר וואָלט בײַ אים געפֿרעגט דעם טאָג פֿון משיחס קומען, און אַ זאָג געטאָן מיט שטאָלץ: “מע דאַרף געבוירן ווערן אין אַמעריקע עס צו פֿאַרשטיין!”

יעדעס מאָל, ווען ער קוקט אויף די ייִנגלעך, וואָס טראָגן זיך איבערן גרינעם פֿעלד, פֿאַרכאַפּט מיט דעם ספּאָרטיוון אַזאַרט, דערמאָנט ער זיך אין יענע ווײַטע טעג פֿון זײַנען אייגענע קינדער־יאָרן — אַן אַנדער צײַט, אַן אַנדער וועלט, און אַפֿילו דעם נאָמען האָט ער דעמאָלט געהאַט אַן אַנדערן — מיראָן. אַ יחיד בײַ זײַנע עלטערן, שוין מענטשן נישט קיין יונגע — זײַן טאַטע איז געווען אויפֿן פֿראָנט, די מאַמע האָט איבערגעלעבט דעם לאַגער אין טראַנסניטריע — האָט זייער זון זיך באַוויזן אויף דער וועלט ווי אַ פֿאַרשפּעטיקט באַשעפֿעניש, אַן איבערבלײַבעכץ פֿון אַן אונטערגעגאַנגענעם שבֿט; אַ שוואַכס, אַ קליינטשיקס, אַ דאַרס, און דערצו נאָך מיט אַ גרויסן קאָפּ, וואָס בײַם אָנהייב האָט מען געהאַלטן, אַז ער איז קראַנק אויף הידראָצעפֿאַליע, פּראָסט גערעדט, ער האָט וואַסער אין קאָפּ, און אַז אויף דער וועלט וועט ער זיך לאַנג נישט פֿאַרהאַלטן. אויסגעלאָזט האָט זיך עס אין אַ מעלה — ער איז געווען דער בעסטער שילער אין שול, און זי פֿאַרענדיקט מיט אַ גאָלדענעם מעדאַל.

מיראָן איז אויפֿגעוואַקסן אין דער פֿאָרשטאָט מאַרינאַ ראָשטשאַ, וווּ זײַנע עלטערן האָבן געאַרבעט אין אַ שפּיטאָל. דווקא דאָס אָרט אויף צפֿון־מאָסקווע, וואָס האָט שטענדיק געשמט ווי אַ נעסט פֿון גזלנים, באַנדיטן, גנבֿים און אַנדער מענטשלעך שאָלעכץ, וואָס די קרוינשטאָט פֿלעגט אַרויסוואַרפֿן, האָט פֿאַרמאָגט די איינציקע שיל, אויפֿגעבויט אונטער דער השגחה פֿון דער סאָוועטישער מאַכט, נאָך אין די 1920ער יאָרן. אַ הילצערנע, געמאַכט פֿון ברעווענעס און ברעטער, אָן פֿאַרדרייטע אַרכיטעקטורישע קונצן, איז זי אָפּגעשטאַנען במשך קנאַפּע זיבעציק יאָר, אויסמײַדנדיק אַלע גזירות און אַנטי־רעליגיעזע קאַמפּאַניעס, ווי גאָט אַליין וואָלט דאָס שילעכל געהאַלטן אין זײַן רשות. אין די אָנהייב 1990ער, ווען איר משגיח, די סאָוועטישע מאַכט, איז אונטערגאַגאַנגען, איז אויך די “סאָוועטישע שיל”, אין מאַרינאַ ראָשטשאַ אין אַ ווינטערדיקער נאַכט פֿאַרברענט געוואָרן…

ווען ר’ מאיר אָקון, שוין לעבנדיק דעמאָלט אין ניו־יאָרק, האָט זיך דערוווּסט וועגן דער שׂריפֿה, איז ער גרייט געווען איבערצולאָזן אַלע זײַנע ענינים און פֿליִען קיין מאָסקווע, דורכצופֿירט דאָרט זײַן אייגענע אויספֿאָרשונג; ער איז זיכער געווען, אַז די אָרטיקע באַנדיטן האָבן די אַלטע שיל אונטערגעצונדן. מ’האָט אים אָבער נישט געלאָזט; אַ מענטש פֿון רבינס קאַנטאָר האָט אים איבערגעגעבן, ער זאָל עס נישט טאָן, מחמת ס’איז אַ מיצווה מין השמים — פֿאַרברענט איז דאָך געוואָרן דאָס פֿאַרפֿוילטע האָלץ, נאָר דער אָרון־קודש מיטן ספֿר־תּורה האָט דאָס פֿײַער נישט אָנגערירט. מיט גאָטס הילף און אַ פּאָר נײַ־אויפֿגעקומענע גבֿירים, איז אויף דעם אָרט אויפֿגעשטעלט געוואָרן אַ פּרעכטיקע שיל פֿון רויטן ציגל.

מיראָן איז דעמאָלט אַלט געווען אַ יאָר צוועלף, ווען ער האָט זיך באַקענט מיט לאָזער אַראָנאָוויטשן, וואָס האָט, קאָן מען זאָגן, איבערגעקערט זײַן גאַנץ לעבן. ער איז געווען זייער שכן. די געלע באָרד זײַנע, אַ געדיכטע און אַ ברייטע, האָט אים צוגעצויגן, ווי אַ פֿײַערל ציט צו אַ פֿאַרבלאָנדזשעטן אין אַ פֿינצטערער האַכט. שוין דערנאָך האָט מיראָן אַרײַנגעקוקט אין די גרינע שמייכלענדיקע אויגן פֿון דעם אומבאַקאַנטן, וואָס איז געזעסן אויף דער באַנק בײַם אַרײַנגאַנג אין זייער הויז.
ר’ מאיר האָט גוט פֿאַרגעדענקט יענע ערשטע טרעפֿונג מיט לאָזער אַראָנאָוויטשן; שפּעטער איז ער געוואָרן זײַן רבי, וואָס האָט אים אַנטדעקט די וועלט פֿון ייִדישקייט. קיין מאַרינאַ ראָשטשאַ איז ער געקומען פֿון דעם מאָלדאַווישן שטעטל רעזינע נאָך דעם, ווי זײַן ווײַב איז אים געשטאָרבן. אַ חסיד פֿונעם ריבניצער רבין, ר’ חיים־זאַנוול, האָט ער אויסגעביטן זײַן שטוב, מיט אַ הויף, און אינעם הויף אַ שטיקל ווירטשאַפֿט, אויף דעם איינציקן צימער אינעם צוויי־גאָרנדיקן אַלטן הויז, וווּ ס’האָט אויך געוווינט די משפּחה פֿון דאָקטער אָקון. זיך צו באַזעצט אין מאַרינאַ ראָשטשאַ האָט אים געבראַכט נאָר איין זאַך — זײַן אמונה; דאָ איז געווען אַן אמתע שיל, מיט אַן אָרון־קודש און אַ מנין צו דאַווענען. אין רעזינע האָט מען די שיל געשלאָסן, און צו בלײַבן געטרײַ זײַן גאָט איז געוואָרן אוממעגלעך.

“כ’זע מײַן באָרד איז דיר געפֿעלן געוואָרן”, — האָט זיך אָנגערופֿן דער נײַער שכן, — “וועסט אויסוואַקסן, וועט אויך דײַן באָרד אויסוואַקס.” זײַן באָרד איז געוואָרן ברייטער אויף אַ שמייכל, און ער האָט צוגעגעבן: “די באָרד מאַכן עלטער, נאָר נישט קליגער.”

ער האָט גערעדט שלעכט אויף רוסיש, און דערצו נאָך נישט ריכטיק אַרויסגערעדט דעם “ררר”, ווי געשווענקט זיך דעם גאָרגל. מיראָן, ווען ער האָט נאָר אָנגעהויבן גיין אין שול, פֿלעגט אויך אַזוי אַרויסרעדן דעם “ררר”; אָבער ער האָט אַזוי שטאַרק געוואָלט זיך אויסלערנען זאָגן, “קוקורררוזע”, די ייִנגלעך זאָלן אים נישט רייצן, אַז ער האָט, סוף־כּל־סוף, זיך דערשלאָגן זײַנס. זעט אויס, אַז דעם נײַער שכן זייערן האָט זײַן גאָרגלדיקער “ררר” נישט געאַרט. ער האָט זיך אָפּגערוקט אַ ביסל אין אַ זײַט און געוויזן מיראָנען, יענער זאָל זיך צוזעצן לעבן אים.

“איז לאָמיר זיך באַקענען, — האָט ער פֿאָרגעלייגט, און אָנגערופֿן זײַן נאָמען, וואָס מיראָנען האָט עס געקלונגען אויך זייער מאָדנע — “לאָזער אַראָנאַוויטש”…

ס’איז דעמאָלט געווען די גליקלעכע צײַט פֿון זומער־קאַניקולן. אין פּיאָנערן־לאַגער האָט מען מיראָנען נישט געלאָזט פֿאָרן, צוליב זײַנע שטענדיקע פֿאַרקילעכצן, איז ער געזעסן כּמעט אַ גאַנצן טאָג אַליין אין שטוב, געלייענט אָדער קאָנסטרויִרט עפּעס מיט זײַן קאָנסטרוקטאָר, וואָס מ’האָט אים געשענקט צו זײַן געבוירן־טאָג. זינט ס’האָט זיך אין זייער הויז באַוויזן דער נײַער שכן, לאָזער אַראָנאָוויטש, האָט מיראָן יעדעס מאָל אַרויסגעקוקט דורכן פֿענצטער אין הויף צו זען, צי דער אַלטער זיצט נישט אויף דער באַנק. דערזען אים, פֿלעגט מיראָן פֿאַרשליסן די טיר און מיט די טרעפּ זיך גיך אַראָפּלאָזן צום אַרויסגאַנג. דער שליסל, דורגעסיליעט דורך אַ שטריקל, און אָנגעטאָן אויפֿן האַלדז, האָט זיך אים געבאָמבלט פֿון פֿאָרנט.

לאָזער אַראָנאָוויטש איז שוין געווען אויף פּענסיע, אָבער אין דער היים האָט ער זיך נישט געהאַלטן; עטלעכע מאָל אין טאָג פֿלעגט ער ערגעץ פֿאַרפֿאַלן ווערן, באַזונדערס שבת, שיִער נישט אויפֿן גאַנצן טאָג. ווען מיראָן האָט וועגן דעם דערציילט אין דער היים, האָט אים דער טאַטע געזאָגט, אַז לאָזער אַראָנאָוויטש איז אַ גלייביקער מענטשן און גייט יעדן טאָג אין סינאַגאָגע…

אַ וועווריקל איז אַרויפֿגעשפּרונגען אויף דער באַנק, וווּ ר’ מאיר איז געזעסן. פֿאַרריסן דעם עק, האָט דאָס חיהלע אויף אַ רגע אַרײַנגעקוקט דעם מענטשן גלײַך אין די אויגן אַרײַן. מ’האָט נישט געדאַרפֿט זײַן שלמה־המלך צו פֿאַרשטיין, וואָס דער בעטלערישער בליק מיינט צו זאָגן: “אפֿשר האָסט פֿאַר מיר אַ נאַש?!” ר’ מאיר האָט בפֿירוש געהאַט מיט וואָס צו מחבד זײַן דאָס וועווריקל; זײַן פּלוניתטע פֿלעג אים שטענדיק פֿאַר זײַן אַוועקגיין אַרײַנרוקן אין קעשענע אַ “פּעקעלע מיט עפּעס”. אויך דאָס מאָל האָט ער עס אַרויסגעשלעפּט, אָפּגעבראָכן פֿון דער פּיטע אַ שטיקל און עס צוגעשאַרט נענטער צום חיהלע: “עס, ס’איז כּשר”. אַ סעקונדע איז געווען גענוג, אַז דאָס וועווריקל זאָל אַ כאַפּ טאָן דעם “נאַש” און זיך באַלד פֿאַרנעמען, נאָר אַ וווּנק געטאָן אין דער לופֿטן מיטן עקל, ווי אַ מין “זײַ־געזונט!”. אַ צופֿרידענער, האָט ר’ מאיר שוין אַליין זיך צוגעכאַפּט צום ווײַבס “פּעקעלע מיט עפּעס”; דאָס מאָל — מיט עטלעכע שטיקלעך קעז…

לאָזער אַראָנאָוויטש האָט זיך שטענדיק אַרומגעטראָגן מיט אַ צעבאָרשט בוך, אײַנגעוויקלט אין אַ פֿרישן נומער פֿון דער צײַטונג “מאָסקאָווסקאַיאַ פּראַוודאַ” (מאָסקווער אמת). מיראָן האָט שוין געוווּסט, אַז ס’איז נישט סתּם אַ בוך, נאָר אַ “מחזור”, און אָנגעשריבן איז ער אויף אַן הייליקער שפּראַך, וואָס זײַן שכן האָט גערופֿן “לשון־קודש”. איין מאָל האָט ער זיך אָנגעבויגן צו מיראָנען און, טײַטנדיק מיטן פֿינגער אין בוך, ווי אַ סוד אים אײַנגערוימט: “פֿון דרויסן איז דער אמת פֿון הײַנט, און פֿון אינעווייניקט איז דער אמת פֿון אייביק.”

לאָזער אַראָנאָוויטשן פֿלעגן כּסדר אויספֿעלן רוסישע ווערטער, האָט ער זיי פֿאַרביטן מיט ייִדישע. מיראָן האָט זיי געשלונגען און זיך געקוויקט, ווי מיט זיסע ראָזשינקעס. סוף זומער האָט ער שוין אַליין אַרײַנגעשטעלט אין זײַנע רייד ייִדישע ווערטער, אַז לאָזער אַראָנאָוויטש זאָל אים בעסער פֿאַרשטיין. איין מאָל, ווען מיראָנס טאַטע האָט אים עפּעס געפֿרעגט, האָט דער זון, פֿאַרטאָן אין זײַן שפּיל, אים געענטפֿערט אויף ייִדיש. דער טאַטע האָט אויף אים מאָדנע אַ קוק געטאָן, נאָר גאָרנישט געענטפֿערט.
אינעם זעלבן טאָג, מיראָן איז שוין געלעגן אין בעט, האָט ער געהערט ווי דער טאַטע האָט זיך איבערגערעדט מיט דער מאַמען:

“סע געפֿעלט מיר נישט זײַן חבֿרן זיך מיט אונדזער שכן”, — האָט געזאָגט דער טאַטע.

“אַ וווילער מענטש. ער ווירקט גוט אויף מיראָנען”, — האָט געזאָגט די מאַמע.

“וואָס הייסט בײַ דיר גוט? ער פֿאַרקלאַפּט אים דעם קאָפּ מיט זײַנע נאַרישע מעשׂיות!” — האָט שוין העכער געזאָגט דער טאַטע.

“בײַ אונדז אין געטאָ איז אויך געווען אַזאַ מענטש. אַלע האָבן אים גערופֿן ר’ מנשה. ער פֿלעגט אַרום זיך צונויפֿנעמען קליינע קינדערלעך, וואָס זייערע מאַמעס זײַנען שוין, נעבעך, געשטאָרבן, אַרויסשלעפּן פֿון דער קעשענע אַ שטיקל מאַקוכע, און יעדן צעטיילן צו עטלעכע ברעקלעך. ער פֿלעגט די קינדער זאָגן, אַז דאָס זײַנען זיסע צוקערלעכער, און מע דאַרף זיי נישט באַלד אַראָפּשלונגען, נאָר האַלטן אין מויל און סמאָטשקען. זיי האָבן אים געפֿאָלגט; געסמאָטשקעט און זיך צוגעהערט צו זײַנע שיינע משׂהלעך. באַזונדערס האָט בײַ זיי אויסגענומען די פּורים־געשיכטע, וווּ מרדכי און אסתּר־המלכּה, האָבן אָפּגענאַרט דעם בייזן המן, און געראַטעוועט פֿון טויט די ייִדן…” — דער מאַמעס שטיל קול האָט זיך אויף אַ ווײַלע איבערגעריסן, און דערנאָך זיך ווידער דערהערט:

“אַזוי פֿלעגן די קינדער אײַנשלאָפֿן, און נישט אַלע האָבן זיך אין דער פֿרי אויפֿגעוועקט..”

“וואָס פֿאַרגלײַכסטו יענע צײַטן מיט די איצטיקע? איך בין דער הויפּט־דאָקטער אין שפּיטאָל, אַ קאָמוניסט… עס פֿעלט מיר אויס, מע זאָל מײַן זון זען אין סינאַגאָגע!..” — האָט דער טאַטע שיִער נישט אויסגעשריִען.

“שאַ, מיראָן שלאָפֿט…” — האָט געזאָגט די מאַמע.
מיראָן האָט זיך אויסגעדרייט מיטן פּנים צו דער וואַנט, און פֿאַרמאַכט די אויגן, ווי די עלטערן אין קיך וואָלטן געקאָנט זען, אַז ער שלאָפֿט נאָך נישט…

די דערמאָנונגען פֿון ר’ מאירס “רוסישער פֿאַרגאַנגענהייט” האָט איבערגעשלאָגן דער צוויטשנדיקער קלינג פֿון זײַן מאָבילקע. ער האָט אומגעלומפּערט אָנגעהויבן זיך פּאַטשן מיט די דלאָניעס איבערן רעקל, ווי געוואָלט עפּעס כאַפּן, ביז ער האָט אָנגעטאַפּט זײַן מאָבילקע. עס האָט „געצוויטשעט‟ פֿונעם אייבערשטן קעשענקעלע אויף זײַן העמד. אַרויסגעשלעפּט דאָס אַפּאַראַטל, האָט ער עס צוגעלייגט צום אויער.

“אַלאָ!” — האָט ער אויסגעשריִען מיטן טראָפּ אויפֿן “אַלף”, — יאָ, ר’ מאיר אָקון הערט אײַך…

געקלונגען האָט דער נײַער באַלעבאָס פֿונעם בעקערײַ־געשעפֿט אויף אַוועניו U דער זון פֿונעם פֿריִערדיקן, יוסי קליינמאַן.

ר’ מאיר האָט אים דווקא געקענט; פֿאַראַיאָרן זומער איז ער פּלוצעם געשטאָרבן פֿון אַ האַרץ־אַטאַק. נאָך געווען אין זײַנע פֿופֿציקער. אַ פֿרייעלכער פּאַרשוין. ליב געהאַט אַ שיין לעבן, און ווי מע פֿלעגט טענהן, “געהאַט אַ שוואַכקייט צום ווײַבערישן מין”.

דער יונגער באַלעבאָס, אַ דיקער יונגערמאַן מיט רויטע בעקלעך און בלויע אָנגעשראָקענע אויגן, האָט שוין אַרויסגעקוקט אויף ר’ מאירן, געשטאַנען בײַ דער שוועל פֿון זײַן “כּשר־בעקערי”, אונטערגעשפּאַרט מיט דער האַנט זײַן בויך פֿון דער רעכטער זײַט.

“איר זײַט מיסטער מײַק קליימאַן? — האָט געפֿרעגט ר’ מאיר, — איר האָט מיר הײַנט געקלונגען.”

“יאָ, ריכטיק… מ’האָט מיר געזאָגט, אַז איר קענט מיר אַרויסהעלפֿן…”

ער האָט זיך אָפּגערוקט פֿונעם אַרײַנגאַנג און אָנגעוויזן ר’ מאירן, ער זאָל אַרײַנגיין אין דער קראָם. דער ריח פֿון פֿרישן געבעקס האָט אַ שלאָג געטאָן אין פּנים. ר’ מאיר האָט אַראָפּגעשלונגען די סלינע. די קראָם איז געווען נישט קיין גרויסע, אַפֿילו אַן ענגע, צוליב די צוויי ברייטע גלעזערנע וויטרינעס, פֿאַרשטעלט מיט כּלערליי זיסוואַרג…

“שוין לאַנג צו אײַך נישט אַרײַנגעגאַנגען”, — האָט געזאָגט ר’ מאיר. זײַן בליק האָט, דאַכט זיך, פֿאַרזוכט יעדער שטיקל געבעקס, נאָר נישט געפֿינענדיק דאָס, וואָס ס’זאָל אים באַזונדערס געפֿעלן ווערן, האָט ר’ מאיר געפֿרעגט בײַם נײַעם באַלעבאָס:

“כ’פֿלעג בײַ אײַער טאַטן, זאָל ער האָבן אַ ליכטיקן גן־עדן, שטענדיק קויפֿן פֿאַר מײַנע קינדער זײַנע פֿירמענע ׳יוסיס כרעמדזלעך׳ — אַזוי האָבן זיי געהייסן, אויב כ’האָב נישט קיין טעות…”

“ריכטיק, מיסטער אָקון… ׳כרעמדזלעך׳, אָבער לעצטנס מאַכן מיר דאָ נאָר טאָרטן, באַשטעלט פֿאַר ספּעציעלע שׂימחות…”
ער האָט ווידער אָנגעוויזן ר’ מאירן אויף אַ שמאָלער טיר, אָפּגעפֿאַרבט אין אַ שמוציק־ברוינער פֿאַרב, און מיטן בויך אים לײַכט אונטערגעשטופּט אַהין.

דער אַלקער אָן אַ פֿענצטער, מיט אַ שווערן אומגעלומפּערטן טיש, וואָס צוליב אים האָט מען דאָ, אַ פּנים, געמאַכט דעם אָפֿיס, האָט קוים אַרײַנגענומען אין זיך דעם דיקן באַלעבאָס און זײַן גאַסט. זיי זײַנען איצט געזעסן איינער אַנטקעגן דעם אַנדערן און אויסגעהאַלטן אַ שטילע פּויזע, ווי עס טרעפֿט בײַם אָפֿענעם קבֿר, נישט דאָ געדאַכט, איידער עס הערן זיך די ערשטע ווערטער פֿונעם הספּד.

דער יונגער באַלעבאָס האָט שווער אַ זיפֿץ געטאָן, דערנאָך האַסטיק אַרויסגערוקט דאָס טישקעסטל און אַרויסגעשלעפּט פֿון דאָרטן דרײַ פֿירקאַנטיקע בייגעלעך פּאַפּיר. ער האָט זיי אויסגעלייגט אויפֿן טיש, ווי אַ קאָרטן־פּאַסיאַנס און זיך אָנגערופֿן:

ֿ”אָט איז עס… מע סטראַשעט מיך… שאַנטאַזש…”

ר’ מאיר האָט זיך רויִק צו זיי אָנגעבויגן, זיך קורצזיכטיק אײַנגעקוקט און איבערעגלייענט אויף אַ קול, ווי ר‘וואָלט זיך נישט פֿאַרלאָזט נאָר אויף דער ראיה:

“Share it with your brother” (טייל זיך מיט דײַן ברודער)

די זעלבע פֿינף ווערטער זײַנען געווען אָנגעשריבן אויף יעדן פֿון די דרײַ פֿירקאַנטיקע שטיקלעך פּאַפּיר. נישט אויפֿהייבנדיק דעם קאָפּ, האָט ר‘ מאיר געפֿרעגט:

“ווער איז דער ברודער?”
“כ‘זאָל אַזוי וויסן פֿון צרות… — האָט ווײַבעריש אויסגעקוויטשעט מײַק, — כ‘האָב פֿיר שוועסטער, און קיין מאָל קיין ברודער נישט געהאַט…”

אַ רגע האָט ר‘ מאיר געשוויגן. אַרויסגעשלעפּט פֿון אַ קעשענע אַ פֿאַרגרעסער־גלאָז, האָט ער בהדרגה באַטראַכט יעדעס פּאַפּירל. דערבײַ האָט ער געפֿרעגט:

“ווען און ווי אַזוי האָט איר אָנגעהויבן באַקומען די קוויטלעך?”

מײַק האָט זיך אַ פּאָר מאָל אַ רײַב געטאָן איבערן קאָפּ מיט דער שוואַרצער יאַרמלקע, ווי ס‘וואָלט אים געקאָנט העלפֿן זיך צו דערמאָנען.

“מיט צוויי וואָכן צוריק… יאָ, אַקוראַט פֿאַר פּסח… כ‘האָב דאָ אויפֿגעראַמט, איבערגעקליבן מײַנע פּאַפּירן אויפֿן דעסק, זע איך אַ פֿרעמד פּאַפּירל… כ‘לייען עס איבער, האָט מיך ווי אונטערגעוואָרפֿן… כ‘האָב געמיינט, ס‘איז אַ שפּיצל, עמעצער וויל מיך אויפֿרייצן… האָב איך עס באַלד צעריסן אויף שטיקלעך און אַרײַנגעוואָרפֿן אין מיסטקיישל…”

ער האָט גערעדט גיך, נערוועז, זיך געפּלאָנטערט; אין אַ מאָמענט אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע אַ גרויס ווײַס טיכן און זיך געווישט דאָס פּנים, דעם נאַקן און צום סוף, זיך אויסגעשנאַצט די נאָז מיט אַ פֿײַף. פֿון דעם גאַנצן געמיש פֿון ווערטער און תּנועות האָט ר‘ מאיר צונויפֿגעשטוקעוועט אַ בילד פֿון עדותשאַפֿט אַרום די קוויטלעך.

“פֿון דעם, וואָס איר האָט מיר דאָ דערציילט, — האָט געמאַכט זײַן אויספֿיר דער „היימישער בלש‟, — קאָן מען פֿאַרשטיין, אַז אונטערגערוקט האָט אײַך די קוויטלעך עמעצער פֿון די מענטשן, וואָס דרייען זיך אַרום אײַך.”

“ווער זשע?” — האָט געפֿרעגט מיסטער קליימאַן. זײַן פֿראַגע האָט געקלונגען אומגעלומפּערט. ר‘ מאיר האָט זיך געמאַכט נישט־הערנדיק. ער האָט זיך נאָכאַמאָל אָנגעבויגן צו איינעם פֿון די דרײַ קוויטלעך און עס באַטראַכט דורך זײַן פֿאַרגרעסער־גלאָז. זײַן קול האָט געקלונגען ווי דורך אַ נעפּל, אונטערגעבאָמבלט אונטער דער נאָז:

“עס זעען זיך דאָ קוים אָן רויטע שפּרענקלעך…”
ער האָט נישט באַוויזן אַרויסצורעדן דאָס לעצטע וואָרט, ווי מיסטער קליימאַן איז אויפֿגעשפּרונגען פֿון זײַן אָרט:

“בלוט… — האָט ער אויסגעשריִען, און באַלד איבערגעחזרט דאָס וואָרט גאָר שטיל, ווי זיך אָנגעשראָקן פֿון זײַן אייגענעם אויסגעשריי, — בלוט?…”

ר‘ מאיר האָט גאָרנישט געענטפֿערט; אַקוראַט צונויפֿגענומען די קוויטלעך און זיי אַרײַנגעלייגט אין קעשענע פֿון זײַן רעקל. ענדלעך, האָט ער געפֿרעגט:

“די לעצטע צײַט האָט איר קיינעם נישט אָנגעשטעלט אויף אַרבעט?”

“אַוודאי, מיט אַ דרײַ חדשים צוריק, ווען כ‘האָב באַשלאָסן צו מאַכן דאָ אַ טאָרטאַרניע”, — האָט געענטפֿערט דער באַלעבאָס, און צוגעגעבן, — צוויי מענטשן… איינער אַ לאַטינאָ, האָראַסיאָ און מאָטי — אַ ישׂראלי”.
ר‘ מאיר האָט זיך צעשמייכלט:

“׳טאָרטאַרניע׳ זאָגט איר? צום ערשטן מאָל הער איך דאָס וואָרט.”

“יאָ, מײַן טאַטע, זאָל זיך מיִען, פֿלעג אַזוי זאָגן…”

“וווּ זשע געפֿינט זיך אײַער טאָרטאַרניע? כ‘בין טאַקע נײַגעריק צו זען, ווי מע מאַכט טאָרטן…”
מײַקל האָט זיך שווער אַרויסגעדרייט פֿון זײַן אָרט און אָנגעוויזן דעם גאַסט אויף דער טיר. זיי זײַנען ווידער געשטאַנען אינעם געשעפֿט אַנטקעגן די גלעזערנע וויטרינעס. אַ ייִנגעלע פֿון אַ יאָר זיבן־אַכט, האָט זיך אָנגעשפּאַרט מיטן שטערן אינעם גלאָז און געגעסן מיט די אויגן די זיסע נאַשערײַען. לעבן די פֿיס אויפֿן דיל האָט זיך געוואַלגערט זײַן שולרענצל. דערזען אים, האָט מיסטער קליינמאַן אַ וואָרף געטאָן אין זײַן זײַט:

“מײַן זינדל…”

דאָס ייִנגעלע האָט אויפֿגעציטערט און זיך אויסגעדרייט צום טאַטן מיטן פּנים — אַ קײַלעכיקס, מיט רויטע בעקעלעך און בלויע אייגעלעך — דער טאַטע מיט די ביינער.

“מ‘האָט מיר שוין ווידער געקלונגען פֿון דער ישיבֿה… — האָט ער זיך בייז אָנגערופֿן צום זון, — ווילסט, הייסט עס, נישט זײַן קיין מענטש!”

ער איז צוגעגאַנגען צום ייִנגעלע, אָנגעכאַפּט אים פֿאַרן אויער, און, האַלטנדיק אַזוי, צוגעפֿירט צו דער טיר פֿונעם אָפֿיס. דערבײַ האָט ער אים אַרײַנגעזאָגט:

“זיץ דאָרט, ביז כ‘וועל זיך נישט אומקערן… זיץ און חזר!”
ר‘ מאיר האָט באַגלייט מיטן בליק דעם קליינעם, וואָס האָט, נעבעך, זיך געשטעלט אויף די שפּיץ־פֿיסלעך, גענייגט דעם קאָפּ אויף אַ זײַט פֿאַר ווייטיק, שלעפּנדיק נאָך זיך דאָס שולרענצל. ווען דער שטרענגער טאַטע האָט פֿאַרמאַכט נאָכן זון די טיר, האָט ר‘ מאיר פֿאָרזיכטיק אַ פֿרעג געטאָן:”

“איר בייגט נישט איבער דעם שטעקן?..”

“מײַן טאַטע, זאָל זיך מיִען, פֿלעגט תּמיד זאָגן: מע פּאַטשט אין תּחת קריכט אין קאָפּ!… קומט, מע דאַרף זיך אַראָפּלאָזן אין קעלער פֿון דרויסן.”
און דאָך, איידער זיי האָבן עס געטאָן, האָט אונדזער דעטעקטיוו פֿאַרטרוילעך דערקלערט דעם באַלעבאָס:

“איר פֿאַרשטייט, מיסטער קליינמאַן, בעסער, אַז אײַערע אַרבעטער זאָלן נישט וויסן ווער איך בין…”
“אַוודאי, — האָט אונטערגעכאַפּט דער באַלעבאָס, — כ‘בין דאָך נישט קיין נאַר… כ‘וועל זאָגן, אַז איר זײַט מײַן נײַער קליענט, און ווילט זען אונדזער פּראָדוקציע…”

“זייער גוט… — איז באַלד מסכּים געווען ר‘ מאיר, — און נאָך אַ ביטע: געפֿינט אַ תּירוץ, מיך צו לאָזן בלײַבן מיט זיי אַליין… זאָלן זיי זיך פֿילן פֿרײַער…”

די “טאָרטאַרניע” האָט פֿאַרנומען דעם גאַנצן שטח אונטערן געשעפֿט מיטן אָפֿיס אין איינעם. אין מיטן דער געראַמער בעקערײַ איז געשטאַנען אַ לאַנגער ברייטער אײַזערנער טיש, וואָס זײַן אויבערפֿלאַך איז געמאַכט געווען פֿון שווערע דיקע ברעטער גוט אָפּגעשליפֿן. אַ האַלבע וואַנט ביז דער סטעליע, האָט פֿאַרנומען דער אויוון, ענלעך צו אַן אײַזערנער שאַפֿע; און דעם צווייטן טייל — אַ געשטעל מיט עטלעכע פּאָליצעס, פֿאַרשטעלט מיט געפֿעס, טעפּ פֿון פֿאַרשיידענער גרייס און שיסלען, עטלעכע קײַלעכדיקע פּושקעס, און אונטן — צוויי גרויסע פּאַפּירענע זעק מיט מעל. אויף אַן אַנדער וואַנט איז געהאָנגען אַ ברייט ווײַס שאַפֿקעלע אָן טירלעך, וואָס אויף די פּאָליצעס האָט מען געקאָנט זען אויסגעשטעלט פֿלעשעלעך פֿון פֿאַרשיידענער גרייס און פֿאָרעם…

דאָס שאַרפֿע אויג פֿונעם “היימישן בלש”, האָט, דאַכט זיך, נישט דורכגעלאָזט קיין איין פּרט — גיי ווייס, וואָס עס קאָן דערנאָך צוניץ קומען. אָפּגעשטעלט האָט ער זיך אויף די צוויי קאָנדיטערס, וואָס האָבן זיך געפּאָרעט בײַ אַ שיינעם הויכן טאָרט פֿון דרײַ לעקעכער, איינער אויפֿן צווייטן, ווי אַ פּיראַמידע, וואָס זיי האָבן געהאַלטן בײַם באַפּוצן אַרום און אַרום. דערזען דעם באַלעבאָס מיט אַ פֿרעמדן, האָבן זיי איבערגעריסן די אַרבעט.
דער באַלעבאָס האָט הויך און אָפֿיציעל געמאָלדן, ווי ער וואָלט אויפֿגערופֿן צו דער הפֿטורה:

“ר‘ מאיר אָקון, אונדזער נײַער קליענט!”
זיי האָבן ביידע אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, און ממשיך געווען זייער אַרבעט. קיין גרויסע איבערראַשונג, זעט אויס, האָט עס אויף זיי נישט געמאַכט.
“האָראַסיאָ, — האָט זיך ווידער אָנגערופֿן דער באַלעבאָס, — ווײַז אונדזער גאַסט וואָס מיר האָבן הײַנט, — און אײַליק צוגעגעבן: כ‘מוז לויפֿן צו מײַן זון, ער וואַרט אויף מיר אין אָפֿיס”.

האָראַסיאָ, אָנגעטאָן אין אַ ווײַסן פֿאַרטעך מיט אַ בלוי בייסבאָל־היטעלע, וואָס דער דאַשיק איז איבערגעדרייט געווען אויף צוריק, איז געווען אַ מענטש כּמעט אינעם זעלבן עלטער וואָס זײַן באַלעבאָס, עטלעכע און דרײַסיק יאָר. אָן אַן איבעריק וואָרט איז ער צוגעגאַנגען צום גרויסן אײַזקאַסטן און אים אויפֿגעעפֿנט. אַ קילבלעך אַראָמאַט־ווינטל האָט אָפּגעפֿרישט דאָס בערדיק פּנים פֿון ר‘ מאיר; אַ געמיש פֿון הונדערטער געווירצן, וואָס האָבן זיך אַרויסגעריסן פֿון אַ גן־עדן לאָנקע, אָנגעזעטיקט מיט העל־זאַפֿטיקע פֿאַרבן. אַ פֿאַרכּישופֿטער פֿון דעם שמעקנדיק־פּרעכטיק בילד האָט דער „היימישער בלש‟ אַרויסגעבראַכט אויף די ליפּן:

“איך האָב זיך אַפֿילו נישט פֿאָרגעשטעלט, אַז פֿון טעג און פּוטער קאָן מען מאַכן אַזעלכע קונסטווערק!”

האָראַסיאָ האָט נאָך אַלץ געשוויגן; צי ער האָט שלעכט פֿאַרשטאַנען ענגליש, צי נישט געהאַט וואָס צו זאָגן. אין דעם מאָמענט איז צוגעגאַנגען דער צווייטער קאָנדיטער, מאָטי. ער איז געווען אַ סך ייִנגער. די טונקעלע פֿאַטשיילקע, אָנגעצויגן איבערן קאָפּ, די עקן פֿאַרבונדן אויפֿן נאַקן, האָט, אַפּנים, באַהאַלטן זײַן אָפּגעגאָלטן שאַרבן; צוזאַמען מיטן אויעררינגל אינעם לינקן אויער האָט עס צוגעבן זײַן אויסזען אַ געוויסן שיק. ער האָט זיך אָפּגעווישט די הענט מיטן האַנטעכל, עס אַרײַנגערוקט מיט איין עק אין די דזשינסן, און געפֿרעגט, מיט אַ שטאַרקן ישׂראלדיקן אַקצענט:

“עס געפֿעלט דיר דאָ משהו?”

זײַן „משהו‟ איז מלא־חן, האָט אַ טראַכט געטאָן ר‘ מאיר. ער האָט זיך אַזש גוטמוטיק צעשמייכלט און אַ הייב געטאָן די אַקסלען, ווי עס טוען קינדער, ווען זיי האָבן אַ סך ברירות. דעמאָלט האָט מאָטי געשטעלט די פֿראַגע אַנדערש:

“טובֿ… וואָס איז די מסיבה, וואָס דו ווילסט באַשטעלן אַ טאָרט?”

“די מסיבה? נו יאָ… — איז דער „היימישער בלש‟ ווידער אַרײַן אין זײַן ראָלע, — יאָ, מײַן ברודער ווערט אַ בן־חמישים.”

“מזל־טובֿ!” — האָט ער דערלאַנגט די האַנט דעם קליענט, ווי ער וואָלט זי טאַקע ספּעציעל פֿאַר דעם פֿײַערלעכן מאָמענט

אָפּגעווישט, און זיך געלאָזט צום טיש. ער האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון אַ טישקעסטל אַ קליינעם געמעל־אַלבאָם מיט אַ דינעם שוואַרצן מאַרקירער און גיך אָנגעהויבן עפּעס מאָלן. ר‘ מאיר האָט זיך צוגערוקט נענטער צו אים און געקוקט ווי פֿלינק מאָטי צייכנט עפּעס ענלעכס צו אַ בבֿל־טורעם. אין אַ מאָמענט, געבליבן צופֿרידן פֿון זײַן אַרבעט, האָט מאָטי הויך אַ זאָג געטאָן: “יופֿי!” — און אויסגעדרייט דעם אַלבאָם צום קליענט.

“דאָס איז נאָר אַ סקיצע, — האָט מאָטי דערקלערט, טײַטינדיק אין זײַן געמעל מיטן מאַרקירער, — דאָ וועט זײַן אַן אויפֿשריפֿט — “מזל־טובֿ”, און אויב איר ווילט נאָך עפּעס, זאָגט… יאָ, די פֿאַרבן דאַרפֿט איר אויסקלײַבן אַליין”

ר‘ מאיר האָט געשײַנט, צי די סקיצע איז אים אַזוי געפֿעלן געוואָרן, צי מאָטי האָט אים אָנגעשטעקט מיט זײַן אָפֿנקייט, צי עפּעס אַ געדאַנק האָט שוין געהאַלטן בײַם אויספּיקן זיך אין זײַן דעטעקטיוו־מוח, יעדנפֿאַלס, אויף אַ קול האָט ער געזאָגט:

I share in your happiness, brother

“טובֿ! — האָט אויסגעשאָסן מאָטי, — אַ ביסל לאַנג… שרײַבט עס אָן אונטער דער סקיצע.”

ר‘ מאיר האָט שוין געהאַט אַ צי געטאָן מיט דער האַנט צו גענומען בײַ מאָטי דעם מאַרקירער, אָבער זיך פּלוצעם געכאַפּט, אַז ער האָט פֿאַרגעסן זײַנע ברילן אין דער היים.

“תעשׂה לי טובֿה, — האָט ער זיך אָנגערופֿן אויף עבֿרית, — שרײַב עס אָן אַליין, אָן די ברילן בין איך אַ פֿאַרפֿאַלענער!”
ווי זײַן שטייגער איז, האָט מאָטי זיך גוטמוטיק צעשמייכלט און אויסגעפֿירט די טובֿה. נאָך מער, ער האָט אָרויסגעריסן דאָס בייגעלע פּאַפּיר מיט דער סקיצע און דעם אונטערשריפֿט פֿונעם אַלבאָם און עס דערלאַנג דעם קליענט.

“די פּרטים וועסטו שוין אַרומרעדן מיטן באַלעבאָס, בסדר?!”

“בסדר גמור, — האָט גאָר חבֿריש געענטפֿערט דער ׳היימישער בלש׳, און אויך אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ צו האָראַסיאָ, וואָס האָט זיך ווידער אַרומגעדרייט אַרום דעם טאָרט מיט אַ שקאַרמיצל אין די הענט.

מאָטי האָט פֿלינק אַרײַנגערוקט דעם מאַרקירער צווישן אויער און קאָפּ, און געלאָזט אים דאָרט שטעקן. דערמיט האָט ער געגעבן דעם קליענט צו פֿאַרשטיין, אַז ס’איז די צײַט צו זאָגן, “שלום”. ער האָט זיך אויסגעדרייט צו ר’ מאירן מיט דער פּלייצע און אויף אַ רגע געבליבן שטיין, ווי געהאַלטן בײַם באַשליסן, וואָס צו טאָן ווײַטער. דווקא אין אָט דער רגע האָט אונדזער דעטעקטיוו דערזען פֿאַר זיך דאָס חן־פּינטל, די גרייס פֿון אַ היפּשער טונקל־ברוינער ראָזשינקע. מעגלעך, אַז דער געבוירן־סימן וואָלט אַזוי נישט צוגעצויגן זײַן בליק, ווען אין דעם זעלבן מאָמענט, וואָלט פֿאַר זײַנע אויגן זיך נישט געשטעלט אַן אַנדער בילד, וווּ דער באַלעבאָס פֿון דער בעקערײַ, דער אויפֿגעבראַכטער טאַטע, פֿירט זײַן זון צו דער אָפֿיס־טיר, אָנכאַפּנדיק אים, נעבעך, פֿאַרן אויער. ר‘ מאיר האָט אַזש אַ רײַב געטאָן זײַן אייגענעם אויער, ווי ער אַליין וואָלט איצט דעררפֿילט דעם ווייטיק. אָבער נישט נאָר דאָס; פּונקט אַזאַ ברוין ראָזשינקעלע, נאָר אַ קלענערס, האָט זיך פֿאַרלוירן און געבליבן צוגעקלעפּט אינעם זעלבן אָרט, ווי בײַ מאָטי, הינטער דעם אויערלעפּל פֿונעם ייִנגעלע…

אין מאַרינאַ ראָשטשאַ, בײַ מיראָנס עלטערן אין שטובֿ האָט עטלעכע פּאָליצעס פֿון זײַן טאַטעס ביבליאָטעק פֿאַרנומען די “גרויסע מעדיצינישע ענציקלאָפּעדיע”. אין די טעג, ווען מיראָן פֿלעגט בלײַבן אַליין אין דער היים, איז דער בעסטער צײַטפֿאַרטרײַב בײַ אים געווען אַרויסצושלעפּן אַ דיקן באַנד פֿון דער ענציקלאָפּעדיע און אים בלעטערן, אָנשטויסנדיק זיך צומאָל אין די פֿאַרשידענע בילדער פֿון מענטשלעכן קערפּער, טיילן פֿון גוף, אבֿרים… פֿון די בילדער האָט ער מער פֿאַרשטאַנען, ווי פֿון די קלוגע אַרטיקלען, אָנגעפּיקעווען מיט ספּעציפֿישע ווערטער, טערמינען און באַגריפֿן. אַזוי, למשל, האָט מיראָן פֿאַר זיך אַנטפּלעקט דעם אונטערשייד צווישן מאַן און פֿרוי, און דעם גרויסן סוד, ווי אַזוי און פֿון וואַנען עס נעמען זיך קינדער; ער האָט עס אַפֿילו געזען אויף אַ בילד, דאָס אײַנגעקאָרטשעטע עופֿעלע אינעם מאַמעס בויך…

אין אַ טאָג האָט ער איבערגעלייענט אַן אַרטיקל, וואָס האָט געהייסן “ירושהדיקייט”. עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז בירושה קריגט מען נישט בלויז געלט, פֿאַרמעגנס און אַנדערע “מאַטעריעלע ווערטן”, ווי ער האָט געהערט פֿון זײַן טאַטן; נאָר אויך קרענק — “פֿיזישע און פּסיכישע”. באַזונדערס, וואָס מיראָנען האָט דעמאָלט פֿאַרחידושט איז, אַז אַפֿילו אייניקע סימנים אויפֿן לײַב און פּנים, ווי אַ חן־פּינטל אָדער אַ געבורסטפֿלעק, אָדער אַ מום קאָנען אַריבערגיין צום צווייטן און אַפֿילו דעם דריטן דור.

די אַמאָליקע אַנטפּלעקונג, געשעפּט פֿון דער “גרויסער מעדיצינישער ענציקלאָפּעדיע”, האָט איצט אומדערוואַרט זיך אָפּגערופֿן, און ר’ מאיר האָט זיך אָנגעכאַפּט אין איר, נאָך פֿעסט נישט־וויסנדיק, וואָס קאָן עס אים איצט צוניץ קומען. וווּ קומט דער ישׂראלי מאָטי צום זינדל פֿון זײַן באַלעבאָס? די פֿראַגע איז געבליבן שטעקן, ווי דאָס אייבערשטע אינעם שטייסל.
אומקערנדיק זיך אינעם אָפֿיס, האָט ר’ מאיר געטראָפֿן דאָרט דעם שטרענגן טאַטע און זײַן זון. דער עלטערער קליינמאַן האָט אים באַגעגנט נאָר מיט איין וואָרט, אָבער זייער אַן אויסדריקפֿולס; ער האָט עס ממש אַרויסגעשלעפּט פֿון זײַן ברייטער נאַטור: “נו־ו־ו־?”

ר’ מאיר איז אָבער צוגעגאַנעגען צום ייִנגעלע און געפֿרעגט, צי עס טוט אים נישט וויי דער אויער, וואָס האָט נאָך אַלץ פֿאַרהיט דעם רויטן שפּור פֿון זײַן טאַטנס שטראָף. דאָס ייִנגעלע האָט געשוויגן. פֿון אונטערן שטערן אַ קוק געטאָן אויף זײַן טאַטן און ווײַטער אַרײַנגעשטעקט דאָס נעזל אין אַ ביכל, וואָס איז געלעגן אויפֿגעעפֿנט אויפֿן טיש.

“כ’האָב פֿריִער באַמערקט בײַ אײַער זון אַ חן־פּינטל הינטערן לינקן אויער…” — האָט ר’ מאיר פֿאָרזיכטיק געזאָגט, נאָך נישט פֿאַרשטייענדיק צוליב וואָס; אָבער אַזאַ רעאַקציע אויף זײַנע ווערטער האָט ער געוויס נישט דערוואַרט.
דאָס פּנים בײַם עלטערן קליינמאַן האָט זיך מיטאַמאָל צעשײַנט מיט אַ פֿאַרשוויצטן גלאַנץ, און ר’ מאיר האָט דערהערט:

“איר וועט נישט גלייבן, פּונקט אַזאַ חן־פּינטל און אויך הינטערן לינקן אויער איז געווען בײַ מײַן טאַטן, אונדז אַלע אויף לאַנגע יאָרן”.

דער “היימישער בלש” האָט אַ רגע געשוויגן, אַ פּנים, איבערגעקאָכט די דערהערטע אינפֿאָרמאַציע, וואָס האָט אַרײַנגעבראַכט נײַע פֿאַקטן, און נאָך מער פֿאַרפּלאָנטערט זײַנע פֿריִערדיקע השערות. פֿון זײַן לאַנג־יאָריקער דערפֿאַרונג האָט ער שוין געוווּסט, אַז, סוף־כּל־סוף, קומט די אויספֿאָרשונג צו אַ מצבֿ, ווען דער דעטעקטיוו שפּאַרט זיך אָן אין אַ טויבער וואַנט; ערשט דעמאָלט קומט די רעכטע צײַט צו מעשׂים. ר’ מאיר האָט אויסגעשטרעקט די האַנט צו מיסטער קליינמאָן און אים דערלאַנגט דאָס זײַטעלע פּאַפּיר, וואָס מאָטי האָט אים פֿריִער איבערגעגעבן.

“וואָס איז דאָס?” — איז דער שײַנענדיקער גלאַנץ אויף זײַן פּנים באַלד פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, ווי צעשמאָלצן זיך אין די טראָפּנס שווייס. דערזען דאָס געמעל, האָט ער אָפּגעזיפֿצט: “ס’איז דאָך מאָטיס סקיצע… צו וואָס דאַרפֿט איר עס?”

“וואָס הייסט, צו וואָס? — האָט זיך שוין געפֿילט אַ זיכערקייט אין ר’ מאירס קול, — כ’וויל באַשטעלן אַ טאָרט צו מײַן ברודערס יוביליי”.
ער האָט גיך אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע די דרײַ צעטעלעך און זיי אויסגעלייגט פֿאַרן באַלעבאָס פֿון דער בעקערײַ.
“קוקט זיך אײַן אינעם אויפֿשריפֿט אויף דער סקיצע, און אין די ווערטער פֿון די דרײַ סטראַשונקעס־קוויטלעך… וואָס זעט איר?”

די סודותדיקע שפּיל פֿון די צוויי דערוואַקסענע ייִדן האָט צו זיך צוגעצויגן דעם אויפֿמערק פֿונעם ייִנגעלע. ער האָט זיך אונטערגעהויבן פֿון זײַן אָרט און איבערגעפֿירט דאָס נעזל פֿון זײַן ביכל צו די פּאַפּירלעך. זײַן טאַטע האָט אָבער איבערגעשלאָגן דעם זונס נײַגער:

“גיי אַרויס אין דרויסן, — האָט ער געהייסן דעם זון, און צוגעגעבן: — אין גיכן וועט נאָך דיר קומען די מאַמע… ”
נישט באַלד האָט דער באַלעבאָס פֿון דער בעקערײַ געקאָנט מסכּים זײַן מיט דעם וואָס ער זעט. יאָ, די פֿאַקטן, צוגעשטעלט פֿון דעם “היימישן בלש” האָבן ממש געשטאָכן אים אין די אויגן. ס’איז קלאָר געווען, אַז אָנגעשריבן זײַנען געווען די ווערטער מיט איין האַנט, מאָטיס האַנט…

“נישט צו גלייבן… — האָט אַ געשטוינטער געווישט זײַן פּנים דער באַלעבאָס און זיך אומבאַהאָלפֿן געקלאָגט: — ער איז דאָך אַליין געקומען צו מיר אַהער, מיך אײַנגערעדט צו עפֿענען דאָ אַ טאָרטאַרניע… כ’האָב אים געלאָזט טאָן אַלץ וואָס ער וויל… גוט געצאָלט… זיך באַצויגן צו אים טאַקע יאָ ווי צו אַ ברודער…”
בײַ די לעצטע ווערטער האָט אים ר’ מאיר איבערגעריסן:

“כ’ מיין, ס’איז שוין צײַט אַרײַנצורופֿן אַהער מאָטי.”
מאָטי האָט זיך אַפֿילו נישט געאַמפּערט. דערזען אויפֿן טיש צעלייגט די קוויטלעך און זײַן סקיצע, האָט ער זיך צעשמייכלט און געזאָגט צו ר’ מאירן:

“דו ביסט אַ גוטער אַרטיסט. כ’האָב אָבער סײַ־ווי אין אַ מאָמענט דערפֿילט, אַז דו ביסט נישט סתּם אַ קליענט”.

“ווען זשע האָסטו עס דערפֿילט?” — איז נײַגעריק געווען צו וויסן דער “היימישער בלש”.

“טאַקע אין דעם מאָמענט, ווען דו האָסט געזאָגט, אַז ד’האָסט פֿאַרגעסן אין דער היים דײַנע ברילן…”
יוסי קליינמאַן, דער פֿאַרשטאָרבענער באַלעבאָס פֿון “כּשר־בעקערי” אויף אַוועניו U, האָט געהאַט, ווי געזאָגט, אַ ברייט האַרץ. דערצו איז ער געווען נישט בלויז אַ פֿרומען ייִד, נאָר אַ גרויסער שטיצער פֿון מדינת־ישׂראל. זײַן פּערזענלעכע “צדקה־פּושקע” פֿאַרן ייִדישן לאַנד איז שטענדיק געווען פֿול נישט נאָר מיט נדבֿות; ער האָט עס אויך אָנגעפֿולט מיט אַ גרויסער ליבע צו אַ ישׂראלדיקער פֿרוי, דער מוטער פֿון זײַן זון, מאָטי. דעם טאַטע גופֿא האָט מאָטי געזען עטלעכע מאָל אין זײַן לעבן, אָבער קיין מאָל נישט געטראָגן קעגן אים אַ פֿאַרדראָס — סײַ ווײַל די מאַמע האָט וועגן אים קיין קרום וואָרט נישט געזאָגט, סײַ ווײַל זײַן שטיפֿטאַטע האָט זיך באַצויגן צו מאָטי ווי צו אַן אייגענעם זון. מאָטי איז אַפֿילו געוואָרן אַ קאָנדיטער, ווײַל די מאַמע האָט אים דערציילט, אַז זײַן טאַטע האָט אין ניו־יאָרק אַן אייגענע בעקערײַ. דאָס לעצטע מאָל, וואָס דער זון האָט זיך געטראָפֿן מיטן אייגענעם טאַטן, איז געשען אין ישׂראל, אַקוראַט נאָך מאָטיס אומקערן זיך פֿון מיליטער. דעמאָלט האָט אים יוסי געזאָגט, אָז מאָטי זאָל קומען קיין ניו־יאָרק, וועט ער ספּעציעל פֿאַר אים עפֿענען אַ “טאָרטאַרניע”. צעשטערט האָט אַלע פּלענער יוסיס פּלוצעמדיקער טויט…

ס’איז אַוודאי אַ רחמנות געווען צו קוקן אויף מײַק קליינמאַן, בשעת מאָטיס דערציילן. ער האָט זיך אָנגעשפּאַרט מיט די פֿעטע עלנבויגנס אינעם טיש, אַרומכאַפּנדיק דעם גרויסן קײַלעכדיקן קאָפּ זײַנעם. ער האָט אַפֿילו אויפֿגעהערט צו שוויצן, ווי אַלץ בײַ אים אינעווייניק וואָלט אויסגעטריקנט געוואָרן. די אויגן האָט ער געהאַלטן אַראָפּגעלאָזט, נאָר נישט געשלאָסן, נאָך אַלץ אָנגעשטעלט זיי אין די פֿירקאַנטיקע פּאַפּירלעך אויפֿן טיש, וואָס האָבן שוין קיין שום ווערט נישט געהאַט — נישט פֿאַר אים, נישט פֿאַר מאָטי און נישט פֿאַרן “היימישן בלש”. אָבער פֿאָרט, ווען מאָטי איז אַנטשוויגן געוואָרן, האָט מײַק, נאָך אַ פּויזע, געפֿרעגט:

“פֿאַר וואָס דאַרף איך דיר גלייבן?”
הגם די פֿראַגע איז געשטעלט געוואָרן מאָטי, האָט דעם ענטפֿער אויף איר געהאַט ר’ מאיר; און ער האָט אים דערלאַנגט, ווי זײַן שטייגער איז, מיט אַלע פּרטים, פֿאַרגעדענקט פֿון יענעם מעדיצינישן אַרטיקל אונטערן נאָמען “ירושהדיקייט”.
אויסגעהערט אים, האָט מײַק זיך אָנגערופֿן:

“ווילט איר זאָגן, ר’ מאיר, אַז איך דאַרף גלייבן אין דער גאַנצער באָבע־מעשׂה מיט די חן־פּינטלעך?… נישט צוליב דעם האָב איך אײַך גערופֿן…”
דאָס מאָל האָט שוין מאָטי אים געענטפֿערט; זעט אויס, ער איז געווען גרייט פֿון פֿריִער צו ענטפֿערן אויף אַזאַ פֿראַגע.

“סליחה, אַדוני, — צי איר ווייסט נישט, צי איר מאַכט זיך כּלא־ידעה: ס’איז הײַנט גענוג אַ שמיר טאָן מיט אַ שטעקעלע אין מויל, אָדער נעמען אַ האָר פֿון קאָפּ, וועט שוין אַלץ קלאָר ווערן, מאה אחוז!”
ר’ מאיר האָט מיטאַמאָל דערפֿילט, אַז עס זויגט אים אונטערן “לעפֿעלע”; און ס’איז בפֿירושט געווען אים אַ סיגנאַל, אַז מער האָט ער דאָ נישט וואָס צו טאָן. און פֿאָרט, שוין בײַ דער טיר, האָט ער זיך אויסגעדרייט צו מאָטי און געפֿרעגט:

“צוליב וואָס האָסטו געדאַרפֿט די גאַנצע שפּיל מיט די קוויטלעך? שוין זשע וואָלט נישט געווען גלײַכער פּשוט אַלץ דערציילן מײַקלען?”
מאָטי האָט זיך ברייט צעשמייכלט און געענטפֿערט, ווי אַן עכטער סאַברע:

“למה לא, חמודי?”

אויפֿן וועג אַהיים האָט ר’ מאיר אָקון געזיפֿצט: “טאַטע־מאַמעס זינדיקן, און קינדער קומעט אָפּ…” — צום ערשטן מאָל האָט ער דאָס ווערטל געהערט פֿון זײַן רבי, לאָזער אַראָנאָוויטש, נאָר נישט פֿאַרשטאַנען, וואָס עס מיינט. פּונקט ווי מיראָן האָט דעמאָלט נישט פֿאַרשטאַנען אַנדערע מעשׂיות, וואָס לאָזער אַראָנוויטש פֿלעג אים דערציילן: פֿאַר וואָס האָט דערהרגעט זײַן אייגענעם ברודער, קין? און פֿאַר וואָס האָבן יוספֿס ברידער אים אַרײַנגעוואָרפֿן אין גרוב אַרײַן אויף אומקום? און פֿאַר וואָס אַבֿימלך דער מלך פֿון גרר האָט אויסגעקוילעט אַלע זײַנע זיבעציק ברידער?… עס קומט אַ צײַט, ווען מע הייבט פֿאַרט אָן עפּעס צו פֿאַרשטיין, האָט אַ טראַכט געטאָן ר’ מאיר.

אין אַ חודש אַרום, צי א ביסל מער, האָט אַ שיק־ייִנגל געבראַכט ר’ מאירן אַהיים אַ פּושקע. זי אויפֿגעעפֿנט, האָט ער דערזען אַ שיינעם טאָרט, באַפּוצט מיט פֿאַרשיידנקאָליריקע רויזן און בלימעלעך — ממש אַ שעדעווער פֿון קאָנדיטערײַ. דער טאָרט האָט פֿאַרקערפּערט אין זיך יענע סקיצע, וואָס מאָטי האָט פֿאַר אים ספּעציעל אָנגעצייכנט. אַרום דעם טאָרט איז מיט טונקל־ברוינע שאָקאָלאַד־אותיות געמאַכט געוואָרן אַן אויפֿשריפֿט: “פֿון יוסי און זין כּשר־בעקערי”.