דיכטער, פּראָזאַיִקער, דראַמאַטורג. געבוירן אין בוקי, לעבן אומאַן, אוקראַיִנע, אין אַ משפּחה פֿון אַ לערער אין דער אָרטיקער תּלמוד־תּורה. געלערנט זיך אין חדר און אין תּלמוד־תּורה, אין 1916 געענדיקט די קאָמערץ־שול אין אומאַן. אין די לעצטע יאָרן פֿון דער ערשטער וועלט־מלחמה און גלײַך נאָך דער רעוואָלוציע האָט ער שטודירט אין די אוניווערסיטעטן פֿון פּעטראָגראַד און יעקאַטערינבורג. דעביוטירט מיט אַ ליד ”פֿרילינג קומט“, וואָס ער האָט פֿאַרעפֿנטלעכט דעם 6טן אַפּריל 1918 אין קיִעווער צײַטונג ”די נײַע צײַט“ אונטערן פּסעוודאָנים ”מ. מישאַל“. אין דרײַ יאָר אַרום פֿאָרט ער אַריבער קיין קיִעוו און פֿאַרבינדט זיך ענג מיט די אָרטיקע ייִדישע שרײַבער (דאָברושין,האָפֿשטיין, דער ניסתּר א״אַ). אין גיכן דערשײַנט דאָרט זײַן ערשטע זאַמלונג ”דאָרשט“. מערסטנטייל זײַנען דאָס סימבאָלישע לידער, נאָר אין די שפּעטערדיקע יאָרן גייט ער פֿון סימבאָליק אַריבער צו רעאַליסטישער שילדערונג פֿונעם לעבן און פֿון די וויכטיקסטע פּראָבלעמען און דערשײַנונגען פֿון זײַן צײַט. אין דער ייִדישער סאָוועטישער דיכטונג טראָגט ער אַרײַן נײַע מאָטיוון און נײַע קינסטלערישע געשטאַלטן. איינס נאָכן אַנדערן דערשײַנען זײַנע לידער־זאַמלונגען און פּאָעמעס ”האַרטע וואָר“, ”מעשׂהלעך און לידער“, ”ראַפּאָרטן“, ”לעצטע שלאַכט“, ”האַנט־בײַ־האַנט“ און אַנדערע, וועלכע באַווײַזן, ווי ברייט איז דער דיאַפּאַזאָן פֿון זײַנע אינטערעסן. מיט דער זעלבער מײַסטערשאַפֿט האָט דער דיכטער איבערגעזעצט אויף ייִדיש אַ ריי ווערק פֿון דער וועלט־ליטעראַטור: מ. לערמאָנטאָווס געקליבענע ווערק, הײַנריך הײַנעס ”דײַטשלאַנד“, בײַראָנס ”דער געפֿאַנגענער פֿון שילאָן“, ש. רוסטאַוועליס ”דער גיבור אין דער טיגערפֿעל“, ט. שעווטשענקאָס לידער. אין 1943 דערשײַנען אין מאָסקווער פֿאַרלאַג ”דער עמעס“ צייוו זײַנע ביכער: אַ לידער־זאַמלונג ”פֿון אַמאָל און הײַנט“ און אַ פֿאַרצייכענונג ”חיים דיסקין“ (וועגן דעם העלד פֿון ראַטן־פֿאַרבאַנד). ס׳רובֿ לידער אין דער זאַמלונג זײַנען געווידמעט דער מלחמה־טעמע. כאַשטשעוואַצקי האָט זיך געפֿונען אין עוואַקואַציע אין דער שטאָט סאַמאַרקאַנד, אוזבעקיסטאַן, ווען ער האָט באַקומען אַ מיטטיילונג, אַז אויפֿן פֿראָנט איז אומגעקומען זײַן איינציקער זון, און דער 46־יאָריקער דיכטער גייט אויך אַוועק מלחמה האַלטן מיט די פֿאַשיסטן. לאַנג אָבער איז אים נישט באַשערט געווען צו קעמפֿן אויפֿן פֿראָנט — אין איינער אַ שלאַכט קומט ער אום. דאָס לעצטע ביכל זײַנס איז שוין דערשינען נאָך זײַן טויט. אַ צענטראַל אָרט אין דער לעצטער פּאָעטישער זאַמלונג זײַנער פֿאַרנעמט די היסטאָרישע באַלאַדע ”חנה מיט די זיבן זין“, אין וועלכער עס דערציילט זיך וועגן דעם העלדנטאַט פֿון אַ ייִדישער מוטער, וואָס אָפּפֿערט איר לעבן און דאָס לעבן פֿון אירע קינדער, נאָר פֿאַרראַט ניט איר פֿאָלק און איר גלויבן.
מיכאַיִל לערמאָנטאָוו
אין ייִדיש — משה כאַשטשעוואַצקי
דער שטאַרבנדיקער גלאַדיאַטער
see befor me
…the gladiator lie
Byron
עס יובֿלט רוישיק רוים… מיט דונערס פֿון נצחון
די ברייטע צירק־אַרענע ווערט פֿאַרטויבט; —
און ער — אַ שטומער ליגט, אין ברוסט דערשטאָכן,
און ס’גליטשן זיך די קני אין בלוט און שטױב.
און שוינונג בעט אומזיסט זײַן טריבער בליק…
דער גאווהשער טיראַן און חניפֿהשער סענאַטער
מיט לויב באַקראַנצן נידערפֿאַל און זיג…
װאָס איז פֿאַר אַדל און המון באַזיגטער גלאַדיאַטער?
און ס’רינט זײַן בלוט. די לעצטע רגעס שװעבן.
ס’איז גאָענט שוין די שעה. אָט איז פֿאַרבײַ
אין מאַרך אַ שטראַל פֿון דמיון. עס רוישט פֿאַר אים דונײַ…
און ס’בליט די היים — דאָס לאַנד פֿון פֿרײַען לעבן.
ער זעט דאָס הויזגעזינד, פֿאַרלאָזטע צוליב שטרײַטן,
אָט ציט זײַן פֿאָטער גליווערדיקע הענט פֿון װײַטן,
ער רופֿט צו זיך דעם אָנלען פֿון זײַן עלטער.
די קינדער שפּילן זיך; די ליבסטע קינדער זעט ער,
מיט רויב און רום מע וואַרט אויף אים דאָרט אַלע.
אומזיסט — אַ שקלאַף איז ער און װי אַ חיה דאָ געפֿאַלן,
אַ שפּיל פֿאַר צײַט-פֿאַרטרײַב פֿון האַרצלאָזן המון…
„אַדיע, צעלאָזטער רוים, — אַדיע, דו ליבע היים!..‟
און פֿאַר דײַן סוף האָסטו דעם בליק געװענדט
מיט טיפֿע זיפֿצן פֿון חרטה
צו יוגנט ליכטיקער, װאָס ביזן ענד
האָסט צוליב בייז פֿון בילדונג זי צעטראָטן,
פֿאַרגעסן זאָרגלאָז צוליב לוקסוס-בלענד.
און װילנדיק די לעצטע ווייטיקן פֿאַרטויבן,
צו לידער פֿון אַמאָל נויגסט גיריק דײַן געהער,
פֿון צײַטן ריטערשע פֿאַרנעמסט דעם מעשׂה-צויבער —
ס’איז פּוסטע רייד פֿון חניפֿים-אָפּשפּעטערס ניט מער.
2טן פֿעווראַל, 1836
דעם דיכטערס טויט
געטויט איז דער פּאָעט! — דער שקלאַף פֿון ערע —
געפֿאַלן איז, באַדעקט מיט שפּאָט,
מיט בלײַ אין ברוסט און נאָך נקמה גערן,
אַראָפּגעניקט דעם שטאָלצן קאָפּ.
דעם דיכטערס האַרץ האָט ניט געקאָנט פֿאַרלײַדן
די שאַנד פֿון קליינלעכע, פֿון בייזע רייד.
אַרויס איז ער אַנטקעגן װעלט צו שטרײַטן
אַליין, װי פֿריר… און איז געטויט!
געטױט!.. װאָס גילטן איצט געװיינען,
װאָס נוצט דער פּוסטער לויבונג-כאָר,
װאָס טויג באַרעכטיקונג געמיינע? —
דעם גורלס פּסק ז׳געשען — און גאָר.
ניט איר האָט דען ביז איצט געטראָטן
זײַן פֿרײַען, װוּנדערלעכן גײַסט,
און צוליב שפּאַס האָט פּעך געשאָטן
און פֿלאַם פֿאַרבאָרגענעם געשפּײַזט.
איז פֿרייט זשע זיך, ער האָט דעם גיהנום
פֿאַרטראָגן װײַטער ניט געקענט.
ווי ליכט פֿאַרלאָשן איז דער װוּנדער-געני,
דער יום־טובֿדיקער קראַנץ פֿאַרלענדט,
זײַן מערדער האָט מיט קאַלטער רציחה
געצילט דעם שאָס — קײן רעטונג ניט פֿאַראַן.
דאָס פּוסטע האַרץ — עט קלאַפּט זיך זיכער,
און שטײַף דער פּיסטאָלעט אין האַנט,
איז דען אַ װוּנדער? — פֿון דער װײַט דאָרט,
ווי פּליטים אַנדערע אַהער,
האָט אים דאָס מזל זײַנס פֿאַרשלײַדערט,
און גליק און ראַנגען זײַן באַגער.
מיט שפּאָט און עזות ער פֿאַראַכט
פֿון פֿרעמדן לאַנד די שפּראַך און מידות,
ער קען ניט שוינען אונדזער פּראַכט,
אין רגע בלוטיקער זיך ניט פֿאַרטראַכט,
אין װעמען דאָ זײַן האַנט געצילט איז…
איז ער געטויט. דער קבֿר ט’צוגענומען
די רויב פֿון אייפֿערזוכט פֿון שטומער,
װי יענער אומבאַקאַנטער זינגער [1], װאָס אַליין
האָט ער באַזונגען אַזוי װוּנדער-שיין,
װאָס איז װי ער פֿון האַנט פֿון בייזער אומגעקומען.
צו װאָס איז ער פֿון שטילער פֿרייד און פֿרײַנדשאַפֿט פּראָסטער
אַרײַנגעטראָטן אין דער װעלט, אין דער צעלאָזטער,ּ
װאָס פֿרײַען האַרץ און לײַדנשאַפֿט פֿאַרקלעמט?
פֿאַרװאָס האָט ער זײַן האַנט די לעסטערער געגעבן,
פֿאַרװאָס האָט ער געגלייבט די פֿאַלשע רייד און ליבע,
ער, װאָס האָט פֿון יוגנט אָן די מענטשן שוין דערקענט? —
אַנשטאָט זײַן קראַנץ האָט מען אַ קרוין פֿון דערנער
אים אָנגעטאָן, אין לאָרבער אײַנגעהילט,
נאָר ס’האָבן אינעם װוּנדערשיינעם שטערן
געהיימע נאָדלען אים געשטאָכן ווילד.
און בייזע מורמלעניש פֿון וויצלער-שוטים
די לעצטע רגעס זײַנע פֿילט מיט טעם,
און מיט פֿאַרדראָס פֿון האָפֿנונגען באַרויבטע
און נאָך נקמה גערן איז ער אויסגעגאַן.
אַנטשטומט געװאָרן זײַנען לידער העלע,
זי װעלן שוין ניט קלינגען מער;
דעם זינגערס רו-אָרט–װיסט און עלנט,
און ס’איז זײַן מויל פֿאַרחתמעט שווער. —
און איר, די גאװהדיקע זין פֿון טאַטעס,
װאָס נידערטרעכטיקײט איז זייער רום און לויב,
װאָס טרעט דעם בראָך מיט שקלאַפֿערישע פּיאַטעס
פֿון שטאַמען, װאָס די גורל-שפּיל האָט זיי באַרויבט,
איר, מענגעס גיריקע, װאָס אַרום קרוינשטול פּויזעט,
איר, הענקער פֿון גאונות, פֿרײַהייט, רום!
אין שוץ פֿון די געזעצן איר באַהאַלט זיך אויסעט,
פֿאַר אײַך איז דין און אמת — אַלץ אַנטשטום!
פֿאַרזנותטע, װײסט, ס’איז דאָ אַ הויכער שופֿט,
אַ ריכטער און אַ גרויזאַמער, װאָס וואַכט;
אים װעט איר מיט קיין גאָלד-געקלאַנג ניט קויפֿן,
ער ווייסט אויפֿפֿריִער, װאָס איר רעדט און טראַכט.
און אָנקומען איר װעט צו בייזע רייד אומזיסט שוין,
עס װעט אײַך שוין ניט העלפֿן אַזוי גוט,
מיט אײַער גאַנצן שוואַרצן בלוט װעט איר שױן ניט פֿאַרװישן
דעם דיכטערס זויבער-ריינע בלוט.
28 יאַנוואַר, 1837
[1] יענער זיגגער — געמיינט, לענסקי פֿון פּושקינס פּאָעמע יעװגעני אָניעגין.
פֿאָטערלאַנד
מיט אַ באַזונדער ליבע ליב מײַן היימאַט האָב איך!
עס קאָן זי ניט באַזינען מײַן פֿאַרשטאַנד,
ניט רום, װאָס איז מיט בלוט דעראָבערט,
און ניט די שטאָלצע רו פֿון פֿאָטערלאַנד,
און ניט די אוראַלטע לעגענדעס די געהיימע
ניט װעקן אויף אין מיר די ליבע-טרוימען.
נאָר ליב האָב איך, איך װייס גאָרניט פֿאַרװאָס,
דאָס קאַלטע שװײַגן פֿון די װײַטע פֿעלדער,
דאָס וויגן זיך פֿון די געדיכטע װעלדער,
דעם ימיש-ברייטן טײַך-צעגאָס…
כ’האָב ליב זיך יאָגן מיט דער פֿור אויף שמאָלע װעגן,
מיט בליק מיט לאַנגזאַמען צערײַסן נאַכט-געדיכט,
צו קלערן פֿון אַ בעט און שפּירן שוין אַקעגן
פֿון דערפֿער טרויעריקע די ציטערדיקע ליכט.
כ’האָב ליב דעם רויך פֿון אָפּגעברענטע שניטן
און וואַנדערנדיקע וועגענער אין סטעפּ,
און צווישן פֿעלדער געלע אין דער מיטן
בערעזעס װײַסע צוויי מיט הויכע קעפּ.
מיט פֿרייד, װאָס װײניקע זי שעצן,
איך זע אַן אָנגעפֿילטן טויק,
אַ שטוב, װאָס איז באַדעקט מיט שטרוי,
געשניצטע לאָדנס אויף די פֿענצטער.
און אין די אָװנטן מיט טוי באַפֿײַכטע,
אום יום־טובֿ, כ’בין ביז האַלבנאַכט גרייט
צו זען די טענץ מיט טופּען און מיט פֿײַפֿן,
און הערן פּויערישן, שיכּורן גערייד.
אַדיע, דו רוסלאַנד, קויטיק-גרויע,
דו לאַנד פֿון קנעכט, דו הרג-לאַנד,
און איר, מונדירן זייער בלויע,
דו פֿאָלק, װאָס פֿאָלגסט זיי נאָכאַנאַנד.
ס’װעט, מעגלעך, כאָטש קאַווקאַז מיך רעטן
פֿון דײַנע הערשער, אַלנפֿאַלס —
פֿון זייער אויג, װאָס אַלצדינג זעט עס,
פֿון אויערן, װאָס הערן אַלץ.
1841
נבֿיאות
און קומען װעט צו רוסלאַנד אַ בייז יאָר צו גײן,
ווען פֿאַלן װעט פֿון קעפּ פֿון קייסערשע די קרוין
און אויפֿוואַכן אין פֿאָלק װעט האַס און וווּט
און דינען פֿאַר אַ שפּײַז װעט טױט און בלוט.
ווען ס’װעט ניט שיצן מערער קיין געזעץ און דין
ניט ריינע פֿרוי און ניט קיין פּיצל קינד,
ווען פֿון געשטאַנק פֿון טויטע קערפּער װעט
די פּעסט אין דערפֿער טרויעריקע אַװעק
אַרויסרופֿן מיט טוך פֿון יעדן הויז,
ווען הונגער אינעם קאַנט וועט װערן גרויס
און רויט באַפֿאַרבן וועט די טײַכן, — דאַן,
דאַן װעט באַווײַזן זיך אַ פֿעסטער מאַן.
און דו װעסט אים דערקענען און פֿאַרשטיין,
פֿאַרװאָס ער האַלט אַ מעסער אין די הענט,
און וויי װעט זײַן צו דיר, — דײַן קרעכץ און דײַן געװיין
װעט זײַן אים לעכערלעך, װעט זײַן אים פֿרעמד,
און זײַן װעט שרעקלעך אַלץ און שטרענג אין אים.
ווי הויכער שטערן זײַנער, װי זײַן הויכע שטים.
1840
Yiddish Branzhe 