דער פֿינפֿיאָר־פּלאַן (המשך)

עמיל קאַלין

דאָס פֿינפֿטע קאַפּיטל

6

פּוּיקעלע און פֿרוי פֿישער זענען געזעסן בײַ אַ קליינעם רונדיקן טיש אין קאַפֿע „סקאַלאַ‟. פֿרוי פֿישער איז געווען זייער איבערגעגעבן איר שטיקל „פּאַוולאָוואַ‟־קוכן: זי האָט פֿאָרזיכטיק געשניטן קליינע ביסן מיטן גאָפּל, קיין ברעקל זאָל נישט פֿאַלן, חס-ושלום, אויפֿן טיש, און זיך געקוויקט מיט יעדן ביס. אין דער אמתן, איז עס בײַ איר געווען אַ קלייניקייט, אַרײַנציִען אין זיך די ברעקלעך, וואָס האָבן זיך געוואַלגערט איבערן טיש און אויפֿן דיל. זי האָט גאָר נישט מורא געהאַט פֿאַר קרענק. זי איז געווען פֿולשטענדיק איבערצײַגט, אַז איר געזונט איז רויִנירט געוואָרן בעת דער מלחמה. זי זשיפּעט קוים. דער טויט לויערט איבער איר אַזוי צי אַנדערש. דעריבער האָט עס נישט געהאַט קיין זינען זיך אָפּצוגעבן אַ חשבון וועגן דעם אייגענעם געזונט. נאָר צוליב פּוּיקעלע האָט זי זיך געהאַלטן אויף דער מדרגה, נישט געוואָלט אים פֿאַרשעמען פֿאַר לײַט. אַז נישט פּוּיקעלע וואָלט זי איינס-און-צוויי געקראָכן צווישן די טישן אויף אַלע פֿיר. זי האָט פֿון לאַנג אָנגעוווירן די בושה אין איינעם מיטן צוטרוי צו דעם מענטשלעכן מין. איר פֿאַרשטאָרבענעם מאַן, שמיל פֿישער, איז געווען פּונקט פֿאַרקערט. ער האָט תּמיד געציטערט נישט צו זײַן אין לײַטס מויל. איצט ליגט ער אין דער ערד שוין איבער אַ יאָרצענדליק. וואָס טויג אים אַצינד דער כּבֿוד?

פּוּיקעלע האָט זיך מער געשפּילט מיטן גאָפּל ווי געגעסן. עס איז אים געווען טרוקן אין האַלדז. שווייס האָט באַדעקן די הענט. כאָטש ער איז געווען אַ געגטער — אַזוי פֿלעגט ער זיך תּמיד פֿאָרשטעלן, ווי אַ געגטער און נישט ווי אַ פֿאַרלאָזטער מאַן, וועמענס ווײַב איז אַנטלאָפֿן פֿון אים מיט אַן אַנדערן אַהין, וווּ דער שוואַרצער פֿעפֿער וואַקסט, — האָט ער זיך נאָך אַלץ נישט געפֿילט ווי אין די אייגענע וואַסערן לעבן אַ פֿרוי. די צונג איז אים געוואָרן שווער, די זאַצן זענען אַרויסגעקומען פֿאַרפּלאָנטערטע, פֿאַרוויקלטע. ער פֿלעגט עפּעס זאָגן און גלײַך, זיך פֿאַררויטלען, האָבן דעם אײַנדרוק, אַז ער האָט ערשט געזאָגט די גרעסטע נאַרישקייט, וואָס עס איז דערהערט געוואָרן זינט אָדם-הראשון אָן. אַ בחורישע שעמעוודיקייט האָט געהויערט איבער אים, און ער איז נישט געווען קאַפּאַבל, אין קיין שום פֿאַל, לויז ווערן פֿון איר.

פֿרוי פֿישער האָט געקײַט און גערעדט:

„אַ מאָל האָב איך חשק צו גיין שלאָפֿן און נישט אויפֿשטיין אין דער פֿרי. פּשוט אײַנשלאָפֿן אויף אייביק.‟
„געוויס, געוויס…‟, — האָט פּוּיקעלע צוגעשאָקלט, — „צו וואָס אויפֿשטיין? אַיעדן טאָג שטייט מען אויף, וווּ שטעקט דער שׂכל? דאָס זעלבע פֿרעג אויך זיך אַליין.‟
„מײַן מאַן ליגט אין קבֿר שוין אַ צען יאָר, ס’איז אים נישט גוט און נישט שלעכט‟, — האָט פֿרוי פֿישער געזאָגט און אַ ברעקל קוכן איז אַרויסגעפֿלויגן פֿון איר מויל. — „איינס איז זיכער, ער שלאָגט זיך נישט מיטן לעבן. אַזוי איז גוט. אַ שאָר נאָר, וואָס מע קאָן נישט שטאַרבן אויף אַ טאָג-צוויי און דערנאָך אויפֿשטיין תּחית-המתים. אַזוי וועט מען וויסן, אויב ס’איז דאָ אַ שטראָף און לוין אָדער אַלץ איז אַ באָבע-מעשׂה און אַלץ, וואָס איז דאָ, איז וואָס אונדזערע אויגן זעען און אויערן הערן.‟
„און וואָס קאָן מען דערפֿון דערגיין? וווּהין דערשלאָגט מען זיך מיט אַזוינע געדאַנקען?‟
„ווייסעך?‟ — האָט זיך פֿרוי פֿישער פּלוצעם צעשמייכלט און זיך אָפּגעשניטן מיטן גאָפּל, נאָך אַ שטיקעלע.
„דער מוסר-השׂכּל איז אַזאַ…‟, — פּוּיקעלע האָט אָפּגעלאָזט דעם גאָפּל און אַרויסגעשטעקט דעם ווײַזפֿינגער, — „אַבי מיר זיצן דאָ צוזאַמען און עסן אַ קוכן. זאָלן די לעבעדיקע טראַכטן פֿונעם לעבן און די טויטע פֿון דעם טויט.‟

אַרויסרעדניק אָט די ווערטער, האָט פּוּיקעלע זיך תּיכּף געוואָלט צוריקכאַפּן. ער האָט נישט באַנומען דאָס, וואָס עס איז ערשט אַרויסגעקומען פֿון זײַן מויל. זײַנע מחשבֿות זענען געווען אין גאַנצן צעקאַליעטשעט און פֿאַרדרייט. ער האָט אָנגעהויבן ווערן אומגעדולדיק. ער און פֿרוי פֿישער זיצן אָפּ אין קאַפֿעען, לויט זײַן חשבון, שוין אַ יאָר צײַט און דער עסק באַקומט נישט קיין רעדער: נישטאָ קושענישן, נישטאָ קוצעניו-מוצעניו… רעדן פֿילאָסאָפֿיע קאָן ער אויך מיט די ווענט. די דאָזיקע פֿרוי עסט זיך אָן מיט קוכנס, טרינקט אויס, ווער ווייסט וויפֿל, טעפּלעך קאַווע. ער איז ווי פֿאַרשטעקט געוואָרן אויף אייביק אין דעם ערשטן טאָג אין חדר: מע לעקט ווײַטער דעם „אַלף‟ פֿון האָניק. דאַכט זיך, אַז עס האַלט נאָך העט-ווײַט פֿון אַכצן-און-דרײַצן… זי ווײַזט נישט אַרויס קיין סעקסועלן אינטערעס צו אים. מסתּמא איז ער פֿאַר איר נישט קיין מאַן, נאָר אַ ייִנגעלע, וואָס וויל זיך שפּילן מיט אמתע פּופּעס. ער האָט זי באַרעכטיקט, אָבער דאָס האָט נישט אויסגעלאָשן זײַנע באַדערפֿענישן.

דער שמועס האָט געצאַנקט. יעדער איז געווען פֿאַרטיפֿט אין דער אייגענער וועלט. וועגן זײַנע חסרונות, פֿיזישע און גײַסטיקע, וואָלט ער געקאָנט אָנשרײַבן אַ גאַנצן בוך. וואָס שטייט אין זײַן צעטעלע? אַ האָרב, וואָס ווערט נישט קלענער, אַ האַלב פּאַראַליזירטער פֿוס, אַ נאָז אַזאַ, פֿון וועלכער די אַנטיסעמיטן לעקן זיך אויס די פֿינגער, די הויט — ברוינלעך און טרוקן ווי קלף, דער מוח ווערט אים אַמאָל צעמישט. ער האָט אָנגעוווירן די אַמאָליקע שאַרפֿקייט.

נאָר פֿרוי פֿישער, שׂרה די אַלמנה, איז במחילה ווײַט נישט קיין שיינהייט: אַ קליינוווּקסיקע, דער קאָפּ ליגט גלײַך אויף דער פּלייצע, די הענט און פֿיס ברייטע ווי קלעצער, וואַסערדיקע, אומעטיקע אויגן. זי רעדט און סמאָטשקעט מיט די ליפּן. נאָר צוליב די באַלאָקנטע, אָפּגעפֿאַרבטע האָר טליִעט נאָך אין איר אַ ווײַבערישער חן. פֿאַר פּוּיקעלע איז דאָס איבערגענוג. ער האָט נישט קיין גרויסע אויגן.

ווײַזט אויס, אַז דער פֿילם אין דעם דערבײַיִקן קינאָ האָט זיך ערשט פֿאַרענדיקט, ווײַל אַ המון האָט זיך אַ שיט געטאָן אין דער קאַפֿע אַרײַן. אין אַן אויגנבליק איז דער רוים אָנגעפֿילט געוואָרן מיט הויכע רייד, וויצן, געלעכטער. פּוּיקעלע האָט באַשײַמפּערלעך דערשפּירט ווי די בליקן פֿון פּאָרלעך, ייִנגערע און שענערע, וואָס האָבן זיך אַוועקגעזעצט בײַ אַנדערע טישן שטעכן זײַן לײַב. ער האָט זיך פּלוצעם דערפֿילט ווי אַ פֿרעמדער אין קאַפֿע, אַן אומגעוווּנטשענער עלעמענט, וועלכער פֿאַרנעמט דאָס אָרט, וואָס געהערט, אין דער אמתן, צו אַנדערע, ווירדיקע לײַט, אַזעלכע, וואָס שלאָגן נישט אָפּ דעם אַפּעטיט בײַ יענעם.

שׂרה פֿישער האָט אויסגעטרונקען דאָס לעצטע טראָפּן קאַווע פֿון טעפּל, עס אַנידערגעלייגט אויפֿן טיש מיט אַ קרעכץ פֿון נחת און געפֿרעגט קורץ: „געגאַנגען?‟

פּוּיקעלען איז אײַנגעפֿאַלן, אַז אפֿשר האָט דאָס אומהיימלעכע געפֿיל אַרײַנגעדרונגען אויך אין איר, נאָר עס איז נישט געווען דער פּאַסיקער מאָמענט אַרומרעדן די טעמע. שׂרה פֿישער האָט גענומען דעם טײַסטער פֿון פֿאַלשן פּליוש און זיי זענען אַוועק פֿון דער קאַפֿע.

די פֿײַכטע נאַכט־לופֿט האָט געצופּט די באַקן. עס האָט גערעגנט בשעת זיי זענען געזעסן אין קאַפֿע און איצט איז דער טראָטואַר געווען נאַס און גליטשיק. פּוּיקעלע און שׂרה זענען געגאַנגען געאַרעמט נישט אַזוי צוליב דער ברענענדיקער ליבע, ווי צוליב דער ברענענדיקער קעלט. פֿוּיקעלע האָט זיך האַלב אָנגעשפּאַרט אויף זײַן פֿרוילײַן און אַ טרויעריקע מחשבֿה האָט אַ בליץ געטאָן אין זײַן קאָפּ: ער וועט באַלד דאַרפֿן טאַקע זיך אײַנקויפֿן אַ שטעקן. די צײַט, ווען ער האָט געקאָנט זיך טרייסטן, אַז ער קאָן זיך האַלטן אויף די אייגענע פֿיס, כאָטש ער הינקעט שווערלעך, איז אַוועק מיטן רויך. ער נייטיקט זיך שוין אַ פּאָר חדשים אין אַ שטעקן. די פֿיס דינען אים נישט ווי פֿריִער. זומערצײַט האָט ער נאָך געקאָנט זיך מאַכן נישט־וויסנדיק, אָפּלייגן דאָס דורכפֿירן דעם אורטייל, וואָס הענגט איבערן קאָפּ, אָבער איצט אין די סאַמע האַרבסטיקע טעג, וואָס ווערן וואָס אַ מאָל ווינטעריקער, קאָן ער שוין נישט אָפּווענדן דעם בליק פֿון דער האַרטער רעאַליטעט.

שׂרה פֿישער איז אויך ווײַט נישט געווען קיין „פּרימאַ באַלערינע‟. זי האָט געהאַט איר אייגענעם „פּעקל‟: ווייטיקן אין די געלענקן, אין די קני, די פֿיס זענען טיילמאָל געוואָרן שטאַרק אָנגעשוואָלן נאָכן גיין איבער די קלייטן, מאָדנע ווייטיקן זענען איר באַפֿאַלן און פֿאַרשוווּנדן געוואָרן אין אַ פּאָר טעג אָדער וואָכן, אָן אַ פֿאַרוואָס, זי האָט געהאַט אַ הוסטעניש, אַ ברעכעניש אין די ביינער.

זי האָט זיך אײַנגעקלאַמערט מיט די פֿינגער אין פּוּיקעלעס אָרעם, מורא געהאַט פֿאַלן און זיך צעברעכן אַ פֿוס אָדער אַ האַנט. איצט, אויף דער שטילער גאַס האָבן זיי געביטן דאָס לשון: אין קאַפֿע האָבן זיי גערעדט צווישן זיך רומעניש און איצט זענען זיי אַריבער צו ייִדיש.

„האָפּ! זעסט? אַ בראָך צו מײַנע יאָרן! צו וואָס האָב איך געדאַרפֿט זיך אַרויסציִען פֿון דער דירה אין אַזאַ קרירה?‟
„וואָס איז דיר?‟
„מײַן לינקער פֿוס האָט זיך געגעבן אַ גליטש איבערן טראָטואַר. איך האָב זיך שיִער נישט צעבראָכן דעם קאָפּ. ס׳אַ נס וואָס איך בין נאָך אַ גאַנצע.‟
„נישט געפֿערלעך! מיר שפּאַרן זיך אָן איינער אין דעם צווייטן. צו דער טראַמווײַ־סטאַנציע איז שוין נישט ווײַט. הלוואַי, וואָלט געווען ליכטיקער. ס’שטייט אין די צײַטונגען, אַז ס’דאָ אַ דעפֿיציט אין עלעקטריע.‟
„ווי פֿאַראַיאָרן, האַ? פּוּיקעלע, מע ווערט נישט ייִנגער. איך בין געוואָרן, אין אַ גוטער שעה, אַ באָבע. אמת, אַ באָבע אָן אייניקלעך, אָבער דאָך אַ באָבע. די געבורט-דאַטע אין ביולעטין וועט זיך נישט רוקן פֿאָרויס.‟
„אַ יונגע באָבע, אויב עס איז דערלויבט אַרײַנוואָרפֿן אַ וואָרט. אַ יונגע…‟
פֿאַר וואָס נישט? אַוודאי איז עס דערלויבט. וואַרף אַרײַן אַ וואָרט געזונטערהייט. אַ פֿרוי האָט גאָרנישט פֿײַנט קאָמפּלימענטן און איך בין נאָך אַלץ אַ פֿרוי… נישט געקוקט אויף אַלע אָפּקומענישן און צרות און… איך ווייס נישט וואָס נאָך.‟
„ווייסטו וואָס איז די גרעסטע מעלה פֿון דער פֿינצטערניש? קיינער זעט אונדז נישט!‟
„וועמען ווילט זיך אונדז זעט? וואָס לויפֿט דיר אַדורך אין דײַן קאָפּ, משוגענער איינער? באַנאַריש דיך נישט.‟
„פֿאַר וואָס נישט? און וואָס טויג דיר די ערנסטקייט?‟

שׂרה פֿישער האָט אויפֿגעעפֿנט דאָס מויל עפּעס זאָגן, אָבער פּונקט דעמאָלט האָבן דורכגעשניטן די שטילקייט אַ קלאַפּעניש און אַ ברומעניש. דער אַלטער טראַמווײַ, פֿון איין וואַגאָן, האָט זיך אָנגערוקט צו זיי. פּוּיקעלע און שׂרה האָבן זיך אויפֿגעהויבן אין וואַגאָן. דער וואַגאָן איז געווען ליידיק. זיי האָבן אויסגענוצט די געלעגנהייט און זיך אַוועקגעזעצט פּונקט אין דער מיטן, די קעלט זאָל זיי נישט דורכנעמען בעת די טירן עפֿענען זיך. שׂרה האָט צוגעקאָוועט דעם בליק צום פֿענצטער, כאָטש אַ חוץ די גאַס-לאָמפּן, וואָס האָבן געוואָרפֿן אַרום זיך אַ בלאַסע שײַן, האָבן זיך דורך דער פֿײַכטער נאַכט געלאָזט זען בלויז שאָטנס און די סילועטן פֿון די בנינים. דער טראַמווײַ האָט פֿאַרקערעוועט גיך אויף לינקס ווי ער וואָלט געיאָגט נאָך עפּעס אויף אַ גאַס, וואָס איז אינגאַנצן אײַנגעזונקען געוואָרן אין דער פֿינצטער.

פּוּיקעלע האָט אָפּגעהאַלטן דעם אָטעם און אָנגעהויבן רעדן. כאָטש ער האָט גערעדט אויף אַ נידעריק קול, האָבן די ווערטער אָפּגעהילכט אין אַלע עקן פֿון דעם ליידיקן וואַגאָן.

„די מעשׂה איז אַזאַ… פֿאַרשטייסטו מיך? דערווײַל לעבן מיר. און איך פֿרעג מיך, וועמען אַרט עס, אויב מיר לעבן אַ גוטן טאָג? ביסט גערעכט, מיט אייניקלעך איז פֿאַרפֿאַלן. מיר האָבן ביידע פֿאַרפֿעלט די באַן. עס איז זייער מעגלעך, אַז דורך די יאָרן האָבן מיר פֿאַרפֿעלט נישט ווייניק באַנען. אָבער… נאַ, גיב אַ קוק! דאָך זיצן מיר אין אַ וואַגאָן. ס׳אַ סימן! פֿאַרשטייסטו מיך? מיר זיצן אָפּ אין קאַפֿעען און ס׳איז ווויל און פֿײַן, אָבער דער מענטש איז דאָך… דאָך! געמאַכט פֿון פֿלייש און בלוט און נישט פֿון שטיין…‟

שׂרה האָט זיך צוריקגעדרייט צו פּוּיקעלען און אים אַרײַנגעקוקט גלײַך אין די אויגן. אפֿשר צום ערשטן מאָל זינט זיי האָבן זיך באַקענט. אַ ווײַלע האָט זי געשוויגן און דערנאָך געזאָגט:

„זאָג מיר אָבער, דו יכולסט נאָך?‟

פּוּיקעלע האָט געלאַכט:

„יאָ, אַוודאי… וואָדען! דאָס הייסט, אַז גאָט וויל שיסט אַ בעזעם.‟

שׂרה האָט זיך ווי דערשראָקן פֿון די אייגענע רייד. זי האָט אָנגעהויבן היקעווען:

„עפּעס שטעקט אין דײַנע ווערטער. האָסט אַ קעפּעלע, קיין עין-הרע! נאָר אויף אַזעלכע רייד קאָן מען נישט ענטפֿערן אויף איין פֿוס.‟

עס האָט ביידע אָנגענומען אַ שווײַגעניש. דער טראַמווײַ האָט זיך אָפּגעשטעלט און די טירן האָבן זיך אַן עפֿן געטאָן. אַ קנויל קעלט האָט זיך פֿאַרשפּרייט אין וואַגאָן. פּוּיקעלע איז אויפֿגעשפּרונגען און זיך אָנגערופֿן:

„אונדזער סטאַנציע!‟

זיי האָבן זיך געאײַלט אַראָפּגיין פֿון וואַגאָן און דעמאָלט האָט זיך דערהערט אַ פֿרוייִשע שטים הינטער זיי. זי האָט גערעדט אויך אַ היימישן ייִדיש:

„הוליעט, הוליעט קינדערלעך! דאָס לעבן איז דאָך קורץ…‟

שׂרה האָט צוריקגעדרייט דעם קאָפּ, געוואָלט אַרײַנזאָגן יענער דריפּקע, אַז זי וועט זען די באָבע אין חלום, אַרײַנפֿאָרן אין איר ווי אין פּסוק שטייט, נאָר פּוּיקעלע האָט איר אַ כאַפּ געטאָן בײַ דער האַנט און געשלעפּט זי נאָך אים.

אויף דער פֿינצטערער גאַס האָט זיך שׂרה אָפּגעקילט גאַנץ גיך. זי האָט געסאַפּעט, גערעדט און די פּאַרע האָט זיך אַרויסגעשלענגלט פֿון איר מויל:

„הײַנט פֿאַל איך אַראָפּ פֿון די פֿיס, אָבער מאָרגן איז מעגלעך… קום צו מיר זעקס אַזייגער אין אָוונט.‟

המשך קומט