דער סאָלדאַט שלאָפֿט און די דינסט גיין ווײַטער

אלי שאַרפֿשטיין

קאַפּיטל 19

ווער וויל זײַן אַן אָפֿיצער?

ווער פֿון אײַך האָט שוין באַוויזן דורכבלעטערן דעם קאַפּיטל און אַ קוק טאָן אַוווּ ענדיקט ער זיך, האָט אַוודאי באַמערקט, אַז ער איז אַ קורצער, קירצער פֿון אַנדערע. נו וואָס, פֿרעגט איר מיך, דער מחבר איז מיד געוואָרן, אָדער ער האָט נישט געהאַט וועגן וואָס צו שרײַבן? וויל איך אײַך זאָגן, אַז ס׳זײַנען פֿאַראַן נאָך סיבות צו שרײַבן קורץ. דער אָפֿיצערן־קורס אַליין איז געווען אַזוי קורץ, פּוסט, ווי אַן אויסגעטרונקען פֿלעשל יש; טרוקן, ווי די אויסגעדאַרטע ערד פֿון מידבר, טאָ וואָס איז שוין דאָ צו שרײַבן? אָבער דאַן האָב איך זיך באַטראַכט. פֿאַר דער קורצער צײַט האָבן זיך בײַ מיר אַנטוויקלט עטלעכע קליינע ענדערונגען, וואָס ווירקן אויף מיר ביז הײַנט, און וועגן זיי וויל איך טאַקע דערציילן. און וואָס שײך אײַך, מיין איך, אַז איר האָט קיין מאָל נישט געהערט און נישט געלייענט פֿון אַזאַ מין קורס. נו, איז פֿאַראַן נאָך אַ סיבה צו שרײַבן. האָב איך זיך באַמיט גוט אָנשטרענגען מײַן זכּרון, און ממש אַרויסציִען פֿון אינעווייניק שטיקלעך פֿון בילדער און דערמאָנונגען פֿון דער־אָ קורצער תּקופֿה. אַ קיצור, מיר „פֿאָרן‟ ווײַטער.

ווי איר געדענקט, האָב איך קיין מאָל נישט פּלאַנירט צו ווערן אַן אָפֿיצער, בפֿרט אין דעם סאָוועטישן מיליטער. צו וואָס דאַרף איך דעם קאָפּווייטיק? דאָס איז מײַן אַרמיי?! אָבער, ווי איר האָט שוין פֿאַרשטאַנען אין דעם פֿריִערדיקן קאַפּיטל, קיין ברירה האָב איך נישט געהאַט. איך בין מחויבֿ געווען אויסקלײַבן פֿון צוויי שלעכטס דעם קלענסטן. און וואָס האָב איך אויסגעקליבן? צו אויסלערנען זיך אויף אַ טאַנקן־אָפֿיצער, אָ קאָמאַנדיר פֿון דער קלענסטער אָפּטיילונג — אַ ווזוואָד. אַנו, פּרובירט עס אויסרעדן: ווזוואָד (VZVOD). שווער, האַ? אויף העברעיִש רופֿט זיך אַזאַ אָפּטיילונג, „מחלקה‟, אויף ענגליש — platoon, אויף פֿראַנצייזיש — section. אויף ייִדיש האָב איך אויסגעזוכט אין די ווערטערביכער דאָס וואָרט „פּלאַטאָן‟. אויף אַלע שפּראַכן קען מען עס אַרויסרעדן גאַנץ פּשוט. נאָר אויף רוסיש ברעכט מען די ציין. אָבער צו דעם וואָרט בין איך צוגעוווינט געוואָרן, און דאָס וואָרט וועל איך נוצן אין מײַן דערציילונג.

דעם אמת רעדנדיק, האָב איך שטאַרק געהאָפֿט, אַז איך וועל ניכשל ווערן און קיין אָפֿיצער וועט פֿון מיר נישט אַרויסגיין. וואָס בין איך ערגער פֿון אַנדערע דורכגעפֿאַלענע? די, וואָס מ’טרײַבט זיי אַרויס פֿון קורסן, שיקט מען זיי צוריק אַהיים אין זייער ראָטע, און זיי דינען אָפּ שטיל און שיין די טעג, וואָס זיי איז נאָך געבליבן? נאָך אין גוואַרדייסק האָט מען מיר דערציילט, אַז אַזוינע געשעענישן טרעפֿן זייער אָפֿט. מע באַצעטלט עמעצן ווי אַ „לא־יוצלח‟, און ער ווערט אויס קורסאַנט און אויס אָפֿיצער. איר ווייסט וואָס? איך בין אויך גרייט געווען מ’זאָל מיר צוקלעפּן אַזאַ מין צונאָמען, אַבי פּטור ווערן פֿון דער גאַנצער מעשׂה. נאָר ס׳ווײַזט זיך אַרויס, אַז דאָ איז אַלץ אַנדערש. דווקא אויף דעם דאָזיקן קורס פֿון טאַנקן־אָפֿיצערן וואַרפֿט מען זיך נישט מיט מענטשן. וואָס זאָל נישט פּאַסירן, וועט יעדער איינער פֿאַרבלײַבן ביזן סוף, פֿאַרענדיקן דעם קורס מיט הצלחה, און ווערן אַ ווזוואָד־קאָמאַנדיר. מ’דערקלערט אונדז, אַז אין דעם טאַנקן־קאָרפּוס איז יעדער אָפֿיצער וויכטיק, צי ער קען, צי ער קען נישט, צי ער איז פֿעיִק, צי אַ גלאָמפּ. „יעדער פֿון אײַך, — זאָגט אונדז צו דער קאָמאַנדיר פֿון קורס קאָלאָנעל סעמיאָן סעגאַל, — וועט פֿאַרענדיקן זײַן לערנען און באַקומען אַ בכּבֿודיקן טשין פֿון אַ ייִנגערער־לייטענאַנט. ער וועט ווערן אַ קאָמאַנדיר פֿון אַ ווזוואָד, וואָס באַשטייט פֿון דרײַ טאַנקן‟. און מיר הערן און גלייבן אים.

ווען איך האָב זיך געזעגנט מיט מײַנע חבֿרים אין גוואַרדייסק, און דער אויטאָבוס האָט מיך אַוועקגעפֿירט אין מײַן נײַעם מיליטער־לאַגער, האָב איך נאָך נישט געוווּסט, אַז עטלעכע פֿון זיי זע איך דאָס לעצטע מאָל. אָבער וועגן דעם — שפּעטער. די שטאָט קאַליניגראַד האָט אונדז געטראָפֿן מיט אַ ריי פֿון באָמבאַרדירטע און האַלב פֿאַרברענטע הײַזער, וואָס זײַנען דאָ געבליבן ווי אַן אָנדענק פֿון דער גרויסער מלחמה. די שטאָט האָט זיך אַמאָל גערופֿן קעניגסבערג, געווען די הויפּטשטאָט פֿון מיזרח־פּרײַסן און אַ טייל פֿון דײַטשלאַנד. נאָך דעם גרויסן נצחון אין דער צווייטער וועלט־מלחמה, האָבן די רוסן אַנעקסירט גאַנץ מיזרח־פּרײַסן און געביטן די נעמען פֿון אַלע שטעטלעך און דערפֿער. גוואַרדייסק, צום בײַשפּיל, האָט זיך אַמאָל גערופֿן Tapiau. די הויפּשטאָט האָט באַקומען דעם נאָמען „קאַליניגראַד‟. זי איז ווײַטער געבליבן די הויפּטשטאָט, נאָר שוין פֿון דער נײַער סאָוועטישער „קאַלינינגראַדער געגנט‟. קוקנדיק אויף די צעהאַקטע הײַזער, האָב איך עמעצן געפֿרעגט, פֿאַר וואָס רעמאָנטירט מען זיי נישט. ס’איז דאָך שוין אַוועק אַזוי פֿיל צײַט, זינט דער גרויסער קריג האָט זיך פֿאַרענדיקט. דער ענטפֿער איז געווען זייער אַ מאָדנער, וואָלט איך געזאָגט. ווײַזט זיך אַרויס, אַז די רוסישע קינאָ־סטודיעס פֿילמירן דאָ פֿילמען וועגן דער מלחמה. דאָס איז די סיבה, וואָס די שטאָט זעט אויס ווי זי זעט אויס. נו, ווי ס’וואָלט געזאָגט מײַן טאַטע, געזונט זאָל זײַן דער תּירוץ.

אָבער מיר האָבן זיך נישט אָפּגעשטעלט אין קאַלינינגראַד און געפֿאָרן ווײַטער. אין אַ מינוט פֿופֿצן אַרום זײַנען מיר אָנגעקומען אין אַ קליינעם מיליטער־לאַגער, אַ פֿאַרצאַמטן מיט אַ פּאַרקן פֿון שטעכידיקן דראָט. אין דער מיט פֿונעם לאַגער האָבן מיר גלײַך דערזען אַ שורה פֿון הילצערנע געבײַדעס. אַ סאָלדאַט מיט אַ קאַלאַשניקאַוו־ביקס האָט אונדז געעפֿנט דעם טויער, און דער אויטאָבוס האָט זיך אָפּגעשטעלט לעבן איינעם פֿון די שטיבלעך. צו אונדז איז צוגעגאַנגען אַ נידעריקער סערזשאַנט מיט רויטע בעקעלעך, אַן אָפֿענעם קאָלנער און אין שטעקשיך אַנשטאָט שטיוול. ער האָט אונדז געהייסן אַרויסגיין.

— שיט זיך אַרויס מיט אײַערע בעבעכעס, און קומט נאָך מיר! — האָט ער האַלב געזאָגט און האַלב באַפֿוילן, — נאָך אַ שאָקל מיטן קאָפּ גיט ער צו: — איך האָב נישט פֿאַר אײַך אַ גאַנצן טאָג.

מיר האָט זיך אויסגעדאַכט, אַז ער איז אָקאָרשט אויפֿגעשטאַנען פֿון בעט, און איז שוין גערן זיך אומקערן זיך לייגן ווידער אונטער דער קאָלדרע. צוזאַמען מיט די רענצלעך האָבן מיר פֿאַרלאָזן דעם אויטאָבוס און גענומען שפּאַנען נאָך אים. ער האָט אונדז צוגעפֿירט צו אַ הילצערן שטיבל, אַרײַנגעפֿירט אינעווייניק און געמאָלדן, אַז דאָ וועט זײַן אונדזער היים כּל־זמן מיר וועלן זײַן קורסאַנטן און לערנען זיך צו ווערן אָפֿיצערן.

— דאָ וועט איר וווינען, שלאָפֿן, שטודירן די מיליטער־געזעצן, און פֿון דאַנען וועט איר אַרויסגיין נאָרמאַלע סאָוועטישע אָפֿיצערן. און… איך וויל אײַך באַרויִקן, — האָט ער צוגעגעבן מיט אַ כיטרעם שמייכל, — אויב עמעצער פֿון אײַך טראַכט צו שטעלן פֿיס פֿון דאַנען, קען ער גלײַך פֿאַרגעסן וועגן דעם. אַלע בלײַבן דאָ ביזן סוף. אַלע!

ער האָט אונדז געהייסן זיך אײַנאָרדענען, זיך אויסקלײַבן אַ בעט, און וואַרטן ביז מע וועט אונדז רופֿן. האָב איך זיך אויסגעקליבן אַ בעט, זי זאָל זײַן ווײַט פֿון דער אַרײַנגאַנג־טיר, אַרײַנגערוקט מײַן רוקזאַק מיט די זאַכן אונטער דער בעט און זיך אַרומגעקוקט. דער שלאָף־צימער איז געווען ריין און זויבער, און האָט מיר דערמאָנט די קאַזאַרמעס אין ווענטספּילס, אין דער טאַנקיסטן־שול. דער הילצערנער דיל האָט געבלישטשעט. די איין־שטאָכיקע בעטן, האָבן שוין געוואַרט אויף די אויסגעמוטשעטע נאָך אַ לאַנגער רײַזע סאָלדאַטן. קיינער האָט אונדז נישט געשטערט זיך געבן אַ שלײַדער אויפֿן בעטל, אַרונטערנעמען די שטיוול, אויסציִען די פֿאַרמאַטערטע פֿיס און כאַפּן אַ דרימל. בקיצור, די נײַע „היים‟ האָט אויף מיר געמאַכט זייער אַ פּאָזיטיוון רושם און פֿאַרטריבן אַלע שלעכטע געדאַנקען און דאַגות, וואָס מײַן ייִדישער קאָפּ האָט פֿאַרמאָגט.

מיט קיינעם פֿון די קורסאַנטן האָב איך נאָך נישט באַוויזן צו באַקענען זיך. און ווי הייבט מען זיך אָן צו חבֿרן מיט נײַע סאָלדאַטיקלעך, אַזעלכע ווי דו אַליין און מיט וועלכע ס׳איז דיר באַשערט „אויפֿצועסן נישט איין זאַק מיט זאַלץ‟? דורך אַ פּעקל מיט פּאַפּיראָסן. מע זיצט צוזאַמען אין דער קורילקע, מע פּאַליעט ביליקע ציגאַרעטלעך און מע שמועסט. יעדער דערציילט וועגן זיך — ווער ער איז און פֿון וואַנען; אויף וועלכע טאַנקן האָט ער געדינט; ווי אַזוי האָט זיך אים פֿאַרוואָלט צו ווערן אַן אָפֿיצער, — האָט זיך אַוודאי אַרויסגעוויזן, אַז מערסטנס האָבן קיינמאָל נישט געטרוימט צו ווערן אַ קאָמאַנדיר. מע האָט יעדן געצוווּנגען, פּונקט ווי מיך. הייסט עס, אַז מיר זײַנען ברידער, וועלכע זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אין דער זעלבער גרוב. אָבער פֿאָרט איז צווישן אונדז געווען אַ שטיקל אונטערשייד. איך בין דאָך אַ ייִד, און מײַן שטרעבונג איז געווען פֿאָרן קיין ארץ־ישׂראל.

דער קורס האָט מיר זיכער געשטערט. אָבער טיילן זיך מיט עמעצן וועגן מײַנע ייִדישע ענינים האָב איך אַוודאי נישט געקענט. וואָלט איך אפֿשר וועגן דעם אָנגעשריבן אַהיים, איז דאָך אָבער פֿאַראַן אַ צענזור, און ווער וויל זיך פֿאַרפֿירן מיט איר? איך גוט, אַז די מיליטער־צענזור עפֿנט אויף אונדזערע בריוו און לייענט זיי דורך, איידער מע שיקט זיי אָפּ אויפֿן אַדרעס. און דאָס, וואָס איך שרײַב אויף מאַמע־לשון, האָט זיי קיין מאָל נישט געשטערט; אין ראַטן־פֿאַרבאַנד האָבן ייִדן געאַרבעט אומעטום, אַפֿילו אין די „דרײַ אותיות‟, כ׳מיין, אין ק.ג.ב… מוז מען שווײַגן.

זיצן מיר, הייסט עס, רייכערן מאַכאָרקע און פּאַפּיראָסן, שמועסן וועגן טאָגזאַכן. דאָ גייט צו צו אונדז אַן אַנדער סערזשאַנט, דאָס מאָל אַ הויכער און אַ דאַרער. ער האָט אויסגעזען ווי אַ קראַנקער אויף טשאַכאָטקע, ווי מײַן מאַמע וואָלט זיך אויסגעדריקט, אויב זי וואָלט דאָ געווען. אַן אויסגעדאַרטער, מיט אײַנגעפֿאַלענע באַקן און אויסגעוועלקטע גרויע אויגן, אַרומגערינגלט מיט שוואַרצע קרײַזן. זײַן פּנים איז געווען בלייך און ווײַס, ווי בײַ אַ טויטן. נאָר דער „מת‟ האָט פּלוצלינג אויפֿגעעפֿנט אַ פּאָר שמאָלע בלויע ליפּלעך, און זיך געווענדט צו אונדז מיט אַ פֿאַרזשאַווערטן באַס. ער האָט אונדז געבראַכט אַ גוטע בשׂורה. הײַנט זײַנען מיר פֿרײַ, פּטור פֿון לימודים און אַנדערע „צרות‟. יעדער איינער קען טאָן וואָס ער וויל. מאָרגן וועלן מיר זיך באַקענען מיט דער פּראָגראַם פֿונעם קורס און מיט די אינסטרוקטאָרן, און דער לערע וועט זיך אָנהייבן. מיטן די שטיוול האָט ער פֿאַרלאָשן זײַן נישט אויסגערייכערטע ציגאַרעט, נישט אַרויסגערעדט מער קיין וואָרט, און פֿאַרלאָזט די קורילקע, פּונקט ווי ער וואָלט דאָ קיין מאָל נישט געווען.

דאַן האָט איינער פֿון די קורסאַנטן, אַ הויכער, אַ געזונטער יאַט מיט ברייטע פּלייצעס, און מיט אַן אוקראַיִנישן נאָמען סאַשקאָ, זיך אַוועקגעזעצט מיט אַ גיטאַרע און גענומען שפּילן און זינגען. דאָס ליד, וואָס ער האָט געזונגען מיט זײַן שיינער שטימע, האָב איך קיין מאָל נישט געהערט. איך האָב נאָר באַמערקט, אַז זײַן גיטאַרע פֿאַרמאָגט בלויז זעקס סטרונעס, און נישט זיבן, ווי איך בין געווען צוגעוווינט. איך האָב קיין מאָל נישט געהאַלטן אין די הענט קיין זעקס־סטרונעדיקע גיטאַרע. אין מײַן קאָפּ איז דורכגעלאָפֿן אַ מין געדאַנק, אַז דאָ וועל איך שוין נישט קענען שפּילן און זינגען מײַנע לידער. נו, מילא… וואָס קען איך טאָן? סאַשקאָ, וואָס איז געזעסן פּונקט אַנטקעגן מיר, האָט אַפּנים געקענט לייענען מחשבֿות. ער האָט עפּעס דערפֿילט אין מײַנע אויגן, און פֿאַרשטאַנען וועגן וואָס איך טראַכט און וואָס פֿיל איך.
 — איך פֿאַרשטיי, אַז דו קענסט שפּילן אויף זיבן סטרונעס? כ’בין גערעכט? דאגה נישט, איך וועל דיך אויסלערנען שפּילן אויף זעקס סטרונעס אויכעט, — ער האָט גערעדט מיט בטחון און געוווּנקט צו מיר, — מיר האָבן דאָ צו פֿאַרברענגען צוזאַמען נישט איין טאָג און נישט איין נאַכט. דו וועסט זיך אויסלערנען.

אָט האָב איך שוין דאָ אַ חבֿר! גוט איז מיר! און אַזוי האָט זיך אָנגעהויבן מײַן „ראָמאַן‟ מיט אַ זעקס־סטרוניקער גיטאַרע. פֿון דאַן אָן האָב איך מער נישט געשפּילט אויף די ציגײַנערשע זיבן סטרונעס. פֿאַר וואָס „ציגײַנערשע‟? אַזוי האָב איך דאַן געמיינט. הײַנט געדענק איך נישט אַפֿילו קיין איין אַקאָרד. מײַן נײַער חבֿר סאַשקאָ האָט מיר אויך אויסגעלערנט עטלעכע נײַע לידער. צי האָט ער אַליין זיי אָנגעשריבן און אַוועקגעלייגט אויף באַוווּסטע רוסישע מעלאָדיעס, צי ער האָט זיי געהערט פֿון אַן אַנדער זעלנער? איך האָב אים נישט געפֿרעגט. וואָס איז די נפֿקא־מינה? אַבי מ’זינגט, מ’פֿאַרברענגט און די צײַט לויפֿט. אַבי דער אָפֿיצערן־קורס גייט אָן ווײַטער צוזאַמען מיט דער מיליטער־דינסט. וואָס זאָל נישט זײַן, די באַפֿרײַונג דערנענטערט זיך!

יעדער פֿרימאָרגן האָט זיך בײַ אונדז אָנגעהויבן מיט דער זעלבער זאַך. קיינער אײַלט זיך נישט. מ’וועקט אונדז אויף זיבן אַזייגער אין דער פֿרי, מיר שטייען אויף פּאַוואָליע און קיינער קאָנטראָלירט נישט צי מיר זײַנען אָפּגעגאָלטע, צי אונדזערע שטיוול בלישטשען און צי מיר האָבן זיך פֿאַרשפּיליעט אויף אַלע קנעפּלעך. אַן אַנדער וועלט! פּשוט אַ גן־עדן! מע עסט אָ נאָרמאַלן פֿרישטיק, נישט ווי אין גוואַרדייסק. אַפֿילו אַ פֿײַנקאָכן קריגן מיר דאָ און אַ גלאָז קאַווע מיט ווײַס ברויט, מיט קעז. ווער האָט געהערט וועגן אַזעלכע מאכלים? נאָך דעם הייבט זיך אָן אונדזער לערן־טאָג. וואָס לערנען מיר? דאָס, וואָס מיר ווייסן שוין אויף אויסווייניק, נאָך פֿון פֿריִער. מ’חזרט איבער, וואָס מיר האָבן געלערנט אין דער טאַנקיסטן־שול אין ווענטספּילס, און שפּעטער אין גוואַרדייסק. אַז איך פּרוביר זיך צו דערמאָנען, וואָס פֿאַר אַ חידושים און דערשטוינונגען האָב איך אויסגעשטודירט אויף דעם אָפֿיצערן־קורס, קיין נאָווינע שפּרינגט מיר נישט אַרויס פֿון זכּרון. אָבער, ווי די נײַע קאָמאַנדירן און אינסטרוקטאָרן האָבן אונדז דערקלערט מיט זייער היציקן ענטוזיאַזם, אַז מ’חזרט איבער דאָס זעלבע אַ סך מאָל, פֿאַרגעדענקט זיך עס בעסער. נו, זאָל זײַן אַזוי.

אַוודאי, האָט דער קורס זיך נישט געפֿירט נאָר אין קלאַס. פֿון צײַט צו צײַט זײַנען מיר אַרויס אין פֿעלד און געפֿאָרן אויף די מאַשינען, אויף די טאַנקן. און מיר האָבן אויך געשאָסן פֿון די האַרמאַטן און קוילנוואַרפֿערס. צום באַדויערן, ווינציקער, ווי איך וואָלט געוואָלט. איך האָב זייער ליב צו שיסן. אָבער אויך דאָ האָט מען ווידער אונדז „געפּויקט‟ אין קאָפּ וועגן געלט. אַלץ מעסטן זיי אויף געלט, איבערהויפּט די האַרמאַטן־קוילן. איך בין געווען זיכער, אַז דווקא דאָ, אויף אַזאַ חשובֿן און בכּבֿודיקן אָפֿיצערן־קורס וועלן מיר קריגן די מעגלעכקײט שיסן וויפֿל מיר ווילן. אויב נישט דאָ, איז וווּ? בין איך געבליבן בײַם וועלן, ווײַל דאָ שיסט מען נאָך ווינציקער, ווי דאָרט, וווּ איך האָב געדינט פֿריִער.

הייסט עס, אַז שיסן שיסן מיר טאַקע זייער ווייניק, נאָר פֿאָרן און שאָפֿירן אויף די T־55 און T־62 אָן אַן עק. דאָס הייסט, וויפֿל מיר ווילן! סײַ בײַ טאָג, סײַ בײַ נאַכט. אין זוניקע טעג און אין רעגן. און פֿירן אַ מאַשין, וואָס וועגט כּמעט פֿערציק טאָן, האָב איך האָלט אַפֿילו מערער ווי שיסן. הײַנט ווייס איך, אַז דווקא דאָ האָט אין מיר זיך צעוואַקסן מײַן ליבע צו שאָפֿירן. פֿאַר דער אַרמיי האָב איך קיין מאָל נישט געפֿירט קיין אויטאָמאָביל. אַזוי אַרום, מײַן ערשטער פּרוּוו צו זײַן אַ שאָפֿער האָט זיך אָנגעהויבן נאָך אין דער טאַנקיסטן־שול, ווען איך האָב זיך צו ערשט אַוועקגעזעצט אויף דעם שאָפֿער־אָרט פֿון אַזאַ גוואַלדיק גרויסער אײַזערנער מאַשין. און דווקא די געניטונג פֿון שאָפֿירן אויף אַ טאַנק, דורך פֿעלדער און וועלדער, באַרג־אַרויף און באַרג־אראָפּ, דורך בלאָטעס און אויף אויסגעלייגטע מיט שטיינער וועגן, — די פּראַקטיק איז מיר צו נוץ געקומען מיט דרײַ יאָר שפּעטער אין דער צײַט פֿון דער יום־כּיפּור־מלחמה, ווען איך בין געווען אַ נײַער עולה און פֿרײַוויליק צוגעהאָלפֿן אין צה”ל מיט די סאָוועטישע טאַנקן, וואָס זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אין אונדזערע ייִדישע הענט…

די צײַט, דאָ אויפֿן קורס, איז אויך געלאָפֿן, ווי אין גוואַרדייסק. ווי בײַ אַ לויפֿער פֿון אַ מאַראַטאָן — צי ער לויפֿט גיך, צי לאַנגזאַם, דער זייגער טיקעט בלויז פֿאָרויס. ס’פֿאַראַן אַ זעלנעריש שפּריכווערטל: „עס איז נאָך נישט געבוירן געוואָרן דער מאַניאַק, וואָס זאָל אָפּשטעלן דעם זייגער‟. און נאָך אַ שפּריכוואָרט, וואָס פּאַסט צו דעם, שוין פֿון אונדזער ישׂראלדיקער אַרמיי: „דער טאָג, וואָס גייט דורך, קומט נישט קריק‟. יאָ, טײַערע מײַנע, יעדע מעת־לעת, וואָס גייט פֿאַרבײַ דערנענטערט מיך צו מײַן היים, צו מײַנע עלטערן, צו מײַנע חבֿרים, צו מײַן פֿריִערדיק לעבן.

מיר טרענירן זיך און לערנען זיך אַלע טאָג, נאָר קיין פֿרײַע צײַט פֿעלט נישט. און ווי אַזוי פֿאַרברענגען מיר דאָ צווישן די געניטונגען? מיר שפּילן אין קאָרטן, שפּילן פֿוטבאָל, שרײַבן בריוו און לייענען ביכער. איך פּערזענלעך האָב דורכגעלייענט אַלע דעטעקטיוון פֿון אַגאַטאַ קריסטי און אַרטור קאָנאַן-דויל, וואָס מ’קען עס קריגן אין דער היגער ביבליאָטעק. נאָר מער פֿון אַלץ לערן איך זיך שפּילן אויף אַ זעקס־סטרוניקער גיטאַרע, און סאַשקאָ העלפֿט מיר. מ’קען זאָגן, אַז ער איז מײַן לערער און דער בעסטער חבֿר אויך. און וואָס נאָך טו איך? איך רייכער זייער אַ סך, אַפֿילו צו פֿיל. אָבער דאָ קען מען קויפֿן גוטע בולגאַרישע ציגאַרעטן און נישט טײַער. טאָ ווי זאָל איך נישט רייכערן? עס געפֿעלט מיר, אַז איך קען זיך דערלויבן ציגאַרעטן פֿון אויסלאַנד! און פֿאַר מיט איז דאָס נישט קיין קלייניקײט! האָבן מיר, ווי איר זעט, אַ רויִק לעבן, אָן דאגות און אָנשטרענגען, אָן געשעענישן און אָן איבערראַשונגען. פּשוט אַ פֿאַרגעניגן!

די צײַט איז דורכגעלאָפֿן, און אָט זײַנען שוין אַוועק די דרײַ און אַ האַלב חדשים, און דער אָפֿיצערן־קורס האָט זיך פֿאַרענדיקט. איך מיט מײַנע חבֿרים האָבן געקראָגן די אָפֿיציעלע פּאַפּירן, אַז מיר האָבן טאַקע פֿאַרענדיקט דעם קורס און מיט גרויס דערפֿאָלג. יעצט זײַנען מיר געוואָרן קאָמאַנדירן פֿון אַ ווזוואָד. נאָר קיין אָפֿיצער־טשין גיט מען אונדז נאָך נישט. פֿאַר וואָס עפּעס? ווי מ’האָט אונדז אויך דערקלערט, מיר וועלן עס קריגן אין אַ מאָנאַט נאָך אונדזער באַפֿרײַונג. אַזוי פֿירט זיך דאָ. מ’וועט אונדז אַרויסרופֿן אין דעם „וואָיענקאָמאַט‟, זאָגן זיי, — דאָס איז די מיליטער־אָפּטיילונג, וווּ מ’האָט אונדז מאָביליזירט מיט צוויי יאָר צוריק, — און דאָרטן וועלן מיר באַקומען דעם אָפֿיצער־טשין פֿון אַ ייִנגערן לייטענאַנט. מיט נאָך איין „גוטער‟ בשׂורה האָט מען אונדז גליקלעך געמאַכט: שפּעטער מיט אַ האַלב יאָר נאָכן באַקומען דעם נײַעם טשין, וועלן מיר זײַן מחויבֿ אָפּצודינען נאָך אַ יאָר אין דער אַרמיי, אָבער דעמאָלט שוין ווי אַן אָפֿיצער. דאָס וועט נישט זײַן בחינם, מיר וועלן באַקומען אַ געהאַלט ווי אַלע אָפֿיצערן. דאָס האָט מיר געגעבן „אַ האַק אין קאָפּ‟, נאָר איך האָב גלײַך געפֿונען אַן אויסוועג און געוווּסט, וואָס כ׳וועל טאָן, אויב אַלץ וועט זיך אַנטוויקלען, ווי זיי האָבן אונדז צוגעזאָגט.

איך בין צוריק געקומען קיין גוואַרדייסט, אינגאַנצן צוויי וואָכן פֿאַר מײַן באַפֿרײַונג. אין מײַן ראָטע האָט זיך אַ סך געענדערט. דער ראָטע־קאָמאַנדיר קאַפּיטאַן פּראָכאָראָוו האָט שוין מער נישט געדינט דאָ. מ’האָט אים אַריבערגעפֿירט אויפֿן ווײַטן מיזרח און ער איז געוואָרן אַ קאָמאַנדיר פֿון אַ טאַנקן־באַטאַליאָן. איך ווינטש אים נאָר גוטס. אין בין זיכער אַז ער וועט מצליח זײַן. עטלעכע פֿון מײַנע חבֿרים האָבן זיך שוין באַפֿרײַט און אַוועקגעפֿאָרן אַהיים, צו זייערע משפּחות און כּלות. צוויי טאַנקיסטן פֿון מײַן ראָטע, ייִנגער פֿון מיר מיט אַ האַלב יאָר, זײַנען אַרײַנגעזעצט געוואָרן אין תּפֿיסה, יעדער איינער צוליב אַן אַנדער סיבה. אַנטאָן, אַ בעלאָרוס פֿון אַ קליין דערפֿל לעבן מינסק, האָט געקראָגן צוויי יאָר טורמע. פֿאַר וואָס? אַנטאָן האָט תּמיד ליב געהאַט צו וואַרפֿן מעסערס און זיי אַרײַנשטעקן אין דיל, אין אַ הילצערנער וואַנט צי אין אַ בוים. איז איין מאָל האָט ער געטראָפֿן דווקא אין אַ פֿוס פֿון אַן אַנדער סאָלדאַט, נישט פֿון אונדזער באַטאַליאָן. צי איז עס געווען אַ צופֿאַל, אָדער זײַן כּוונה איז געווען צו נעמען נקמה, דאָס האָט קיינער נישט געוווּסט. מ’האָט מיר דערציילט, אַז ס’איז געקומען אין ראָטע דער קעגעבע־רעפּרעזענטער פֿון גוואַרדייסק, מאַיאָר יעפֿים פֿישמאַן, מיט צוויי סאָלדאַטן און האָט אים אַרעסטירט. קיינער האָט פֿון אים מער נישט געהערט. נו, נישט געפֿערלעך, האָב איך אַ טראַכט געטאָן, אַז אַ ייִדישער מאַיאָר זאָל פֿאַרשפּאַרן אין תּפֿיסה אַזאַ אַנטיסעמיט ווי אַנטאָן, איז עס מיצווה!

אין אַ גרעסערער צרה איז אַרײַנגעפֿאַלן אַ זעלנער פֿון גרוזיע סערגאָ. אים האָט מען באַשולדיקט, אַז ער האָט פֿאַרגוואַלדיקט אַ פֿרוי אין גוואַרדייסק, אַ זקנה פֿון אַ יאָר זיבעציק. אין דער־אָ מעשׂה האָב איך דווקא נישט געגלייבט. איך האָב אים גוט געקענט, ער איז געווען מײַן חבֿר, און איך בין זיכער געווען, אַז די גאַנצע זאַך איז אַ ליגן. מסתּמא איז ער עמעצן פֿון די קאָמאַנדירן נישט זייער געפֿעלן געווען, און יענער האָט אים געמסרט אויף אַזאַ געפֿערלעכן אופֿן. קיינער האָט אים נישט פֿאַרטיידיקט, און מ’האָט אים פֿאַרמישפּט אויף אַכט יאָר אין אַ ווײַטער תּפֿיסה. דאָ האָט מיר טאַקע וויי געטאָן. אַ שאָד.

יאָ, מײַנע טײַערע. ס’איז שוין געקומען דער 19טער נאָוועמבער 1970; די צײַט, ווען ס׳איז געקומען מײַן ריי צו פֿאָרן אַהיים. איז פֿאָר איך. איר הערט מיך? איך פֿאָר שוין אַהיים!

וועט איר דאָך פֿרעגן, וואָס האָב איך געמאַכט מיטן אָפֿיצערן־טשין און מיט אַלץ, וואָס די סאָוועטישע אַרמיי האָט צוגעגרייט פֿאַר מיר? וועל איך עס אײַך דערקלערן בלויז מיט צוויי ווערטער. אין דרײַ חדשים נאָך מײַן באַפֿרײַונג האָב איך געקראָגן אַ טעלעפֿאָן פֿון דעם מיליטער, און מ’האָט מיך אײַנגעלאַדן צו אַ צערעמאָניע צו באַקומען דעם טשין פֿון אַ ייִנגערן לייטענאַנט. האָב איך זיי גלײַך אויפֿן אָרט געענטפֿערט, אַז איך וועל נישט קומען, ווײַל איך פֿאָר אַוועק קיין ישׂראל. דער מענטש, אויף דער אַנדערער זײַט פֿון דער ליניע, האָט נישט אַרויסגעזאָגט קיין וואָרט און אַוועקגעלייגט דאָס טרײַבל. דער אמת איז געווען, אַז איך האָב נאָך נישט געהאַלטן בײַם פֿאָרן. מיר האָבן זיך אַפֿילו נאָך נישט געווענדט צו דער רעגירונג מיט אַ בקשה צו פֿאַרלאָזן ראַטן־פֿאַרבאַנד. נאָר זיי האָבן דאָס נישט געוווּסט. הייסט עס, צוליב אַ גלײַכער זאַך קען מען זאָגן אַ ליגן אויכעט.

המשך קומט