— דיכטער. געבוירן אין שטעטל זעמבין, ווײַסרוסלאַנד, אין אַ משפּחה פֿון אַ שוסטער, אַן אייניקל פֿונעם באַרימטן זעמבינער בדחן לייזער שיינמאַן. געלערנט זיך אין חדר און אין אַ רוסישער פֿאָלקסשול אין זעמבין, דערנאָך געווען אַן אַרבעטער אין מינסק, באָריסאָוו, האָמעל און וויטעבסק. אין 1917 געווען פֿאַרוואַלטער פֿון אַ שול, אַ טוער אין דער פּראָפֿעסיאָנאַלער באַוועגונג, אַ ביבליאָטעקער אין מינסק. אין 1919 איז ער פֿרײַוויליק אַוועק אין דער רויטער אַרמיי און אָנטייל גענומען אין די שלאַכטן קעגן די פּאָליאַקן. אין 1921־1923 האָט כאַריק זיך געלערנט אין מאָסקווער ליטעראַטור־קינסטלערישן אינסטיטוט אויף וו. אי. בריוסאָווס נאָמען, דערנאָך זיך אומגעקערט קיין מינסק, וווּ געוואָרן הויפּט־רעדאַקטאָר פֿונעם ליטעראַטור־קינסטלערישן און פּאָליטיש־געזעלשאַפֿטלעכן זשורנאַל ”שטערן“; געשטאַנען בראָש פֿון דער גאַנצער ייִדישער קולטור־אַרבעט אין ווײַסרוסלאַנד ביזן סוף פֿון זײַן לעבן. ער איז אויסגעוויילט געוואָרן ווי אַ מיטגליד־קאָרעספּאָנדענט פֿון דער ווײַסרוסישער וויסנשאַפֿטלעכער אַקאַדעמיע. דעביוטירט אין דער ליטעראַטור האָט ער מיט צוויי לידער (”מיר און זיי“ און ”אין שטורעם“) אינעם אַפּריל־נומער פֿונעם מאָסקווער זשורנאַל ”די קאָמוניסטישע וועלט“ פֿאַרן יאָר 1920 אונטערן נאָמען אַ. ז. זעמבין. כאַריק איז געווען איינער פֿון די גרונטלייגער פֿון דער ייִדישער סאָוועטישער ליטעראַטור, אין זײַנע ווערק זײַנען קינסטלעריש אָפּגעשפּיגלט די גרונט־עטאַפּן און וויכטיקע דערשײַנונגען, וועלכע זײַנען פֿאָרגעקומען אין ייִדישן לעבן אין ראַטן־פֿאַרבאַנד, באַזונדערס אין ווײַסרוסלאַנד, ווען אין לאַנד זײַנען געווען אין פֿולן ברען די פּראָצעסן פֿון אינדוסטריאַליזאַציע און קאָלעקטיוויזאַציע, האָט מען די שאַפֿערישע אינטעליגענץ ”צוגעפֿעסטיקט“ צו די אינדוסטריעלע אונטערנעמונגען און קאָלכאָזן מיטן תּנאַי, אַז זיי זאָלן שאַפֿן ווערק, וווּ עס וועט זײַן אָפּגעשפּיגלט ”דער ענטוזיאַזם פֿון די אַרבעטער און פּויערים“. כאַריקן האָט מען ”צוגעפֿעסטיקט“ צו דער גרעסטער בויונג אין יענער צײַט אין ווײַסרוסלאַנד — צו דער עלעקטראָסטאַנציע ”אָסינטאָרף“, וואָס האָט זיך געפֿונען אין טיף פּאָלעסיע. כאַריק איז אָפּגעווען דאָרט אַ היפּשע צײַט און אין סך־הכּל האָט זיך באַוויזן זײַן פּאָעמע ”קײַלעכדיקע וואָכן“. זי איז באַלד אײַנגעשלאָסן געוואָרן אין די לערן־פּראָגראַמען פֿון די ייִדישע שולן. די פּאָעמע איז באמת געווען אַ באַדײַטנדיקע געשעעניש אין דער ייִדישער ליטעראַטור. כאַריקס לידער און פּאָעמעס (”מינסקער בלאָטעס“, ”מיט לײַב און לעבן“, ”קײַלעכדיקע וואָכן“, ”אויף אַ פֿרעמדער חתונה“ א.אַ) זײַנען געווען פּאָפּולער און באַליבט בײַ די ייִדישע לייענער. זײַן דיכטונג האָט זיך אויסגעצייכנט מיט הויכער מײַסטערשאַפֿט, מיט פֿלאַמיקן רעוואָלוציאָנערן פּאַטאָס און מיט עכטער פֿאָלקסטימלעכקייט. אַ דיכטער אַ נאָוואַטאָר, אַ גרויסער מײַסטער פֿון נײַ שאַפֿונג, האָט ער אויסגעטראָטן נײַע וועגן פֿאַר די ווײַטערדיקע דורות ייִדישע סאָוועטישע דיכטער. אַן אומדערוואַרטער קלאַפּ און אַ רעטעניש איז געווען, ווען אין יוני 1937 האָט מען דעם דיכטער אַרעסטירט. קיינער האָט נישט געקאָנט פֿאַרשטיין, אין וואָס פֿאַר אַ פֿאַרברעכנס האָט מען אים, דעם אָנגעזעענעם טוער פֿון דער ייִדישער קולטור און פֿלאַמיקן פּאַטריאָט, געקאָנט באַשולדיקן. ערשט נישט לאַנג פֿאַר אָט דער געשעעניש האָט מען מיט גרויס ענטוזיאַזם אָפּגעמערקט דעם 15־יאָריקן יוביליי פֿון זײַן ליטעראַרישער טעטיקייט. צו דער דאַטע, האָט די וויסנשאַפֿטלעכע אַקאַדעמיע פֿון ווײַסרוסלאַנד אַרויסגעגעבן אַ זאַמלבוך מיט אַרטיקלען פֿון די גרעסטע אויטאָריטעטן פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור־קריטיק. די מאָסקווער צענטראַלע ייִדישע צײַטונג ”דער עמעס“ האָט געווידמעט דעם יוביליאַר אַ גאַנצע זײַט. אין זעלבן יאָר האָט דער ספּעציעלער פּלענום פֿונעם שרײַבער־פֿאַרבאַנד פֿון ווײַסרוסלאַנד באַהאַנדלט די פֿראַגע ”וועגן דער נאַציאָנאַליסטישער און טראָצקיסטישער קאָנטראַבאַנדע אין דער ווײַסרוסישער און ייִדישער ליטעראַטור“. כאַריקס נאָמען ווערט דערמאָנט נאָר דרך־אַגבֿ — בלויז דער רעדאַקטאָר פֿונעם זשורנאַל ”שטערן“, וועלכער האָט נישט אײַנגעזען דעם ”ווירקלעכן פּרצוף“ פֿון אַ ריי שרײַבער און קריטיקער און האָט גערן געדרוקט זייערע ווערק. סוף מײַ, אָנהייב יוני 1937 קומען פֿאָר אין מינסק אַ ריי שרײַבער־פֿאַרזאַמלונגען, אויף וועלכע עס שטייט די דעמאָלטיקע פּאָפּולער־פֿאַרשפּרייטע פֿראַגע וועגן דעם ”קאַמף קעגן דער טראָצקיסטישער אַווערבאַכישער דיווערסיע אין דער ליטעראַטור“, און כאַריק ווערט שוין דירעקט באַשולדיקט אין ”אידיאָטישער קרענק פֿון זאָרגלאָזיקייט“, וואָס האָט זיך פֿאַרקערפּערט, אין פֿאַרעפֿנטלעכן די ווערק פֿון די ”שוין פֿון לאַנג דעמאַסקירטע שׂונאים פֿון פֿאָלק, פֿון די קאָנטררעוואָלוציאָנערן־באַנדיטן“ — אַזעלכע, ווי כ. דוניעץ, י. בראָנשטיין, ל. זיסקינד, אַ. יודעלסאָן און אַנדערע (זיי אַלע זײַנען שוין דעמאָלט געווען רעפּרעסירט). אָבער אַ ”שולד“ האָט מען טאַקע ”געפֿונען“ — אַז ער האָט כּלומרשט זיך באַטייליקט ”אינעם אַטענטאַט אויף קיראָוון און איז געווען אין דער גרופּע, וואָס האָט געגרייט אַן אַטענטאַט אויף דעם דעמאָלטיקן פֿאָלקס־קאָמיסאַר פֿון שוץ וואָראָשילאָוון“. דעם 28סטן אָקטאָבער 1937 איז איבער כאַריקן פֿאָרגעקומען אַ געריכט־פּראָצעס, וועלכער האָט געדויערט 15 מינוט. כאַריקן האָט מען פֿאַרמישפּט צו דער העכסטער שטראָף, און אויף מאָרגן, דעם 29סטן אָקטאָבער 1937, איז דער אורטייל אויסגעפֿירט געוואָרן. אין זעלבן טאָג האָט מען דערשאָסן אויך דעם דיכטער משה קולבאַקן און די ליטעראַטור־קריטיקער יאַשע בראָנשטיין און כאַצקל דוניעץ.
איזי כאַריק
פֿונעם בוך „מיט לײַב און לעבן: אויסדערוויילטע ווערק (מאָסקווע, „סאָוועטסקי פּיסאַטעל‟, 1970)
מײַן יוגנט
מײַן יוגנט האָט קיינער אין זײַד ניט געוויקלט,
אַ צאַרטע האַנט האָט מײַנע האָר ניט געקרײַזלט…
איך בין געוואַקסן אַ קרעפֿטיק ייִננל
אין ענגע און הילצערנע הײַזלעך.
און אין וויג נאָך, אין שטרענגער און האַרטער,
מיט אויגן — צוויי שטיקעלעך טאָג…
פֿלעג איך הערן: מײַן נאָענטער טאַטע
זינגט שוין אין פֿרישן פֿאַרטאָג.
אַ פֿלינקער פֿויגל, — פֿליט און פֿאַלט טאַטנס האָמער,
פֿאַלט און צאַפּלט צווישן די קני, —
און מיר ווערט דעמאָלט נאָענט און וואַרעם
יעדער ריר פֿון זײַן זאַפּטיקער שטים.
בלויער ווינט, אַזוי שטיל, אַזוי בלוי נאָך,
קוקט מיט טוייִקע שטערן אין שויב…
און אויף מײַן וואַרעם-פֿאַרשלאָפֿענעם אויער
רוישט, װי אַ קוש, יעדער הויב.
ווערט אַנשוויגן שטילער טאַטע בײַ דער אַרבעט,
אַ שטיק? זילבער בלײַבט הענגען זײַן ליד,
און איך זע: אין פֿאַרפּעכיקטע אַרבל
קוקט דער טאַטע פֿאַרקלערט אויף מײַן וויג…
איצט וואַקס איך אַ פּראָסטער און פֿעסטער
מיט טאַטנס צוויי קרעפֿטיקע הענט,
און אין הײַנטיקן אויסרוף אין העכסטן
כ’האָב דאָס ליד פֿון מײַן טאַטן דערקענט…
פֿעװראַל 1924
ס’קען זײַן, אַז כ’בין אַ טריפֿער ביין,
און ס’אין מײַן קאָפּ צו שטילקײט ניט געלערנט,
ווייס איך ניט און קען זיך ניט אַליין
און קען נאָך ניט אַרומטעסען מײַן לעבן.*
װאָס ווייס איך דען פֿון אויסגערוטן בליק,
פֿון פֿינגער וואַרעמע און צאַרטע?
מיט האַרטע טריט און האַרטן בליק
אַנטלויף איך שטענדיק פֿון מײַן האַרצן.
איך וויל ניט און איך קען ניט, אַז אַ האַרץ
זאָל ציטערן, זאָל בעטן זיך און וויינען, —
שוין בעסער נאָר אויף שטיינער-האַרט
אַזוי אַ בראָך טון זיך פֿאַרשטיינערט.
פֿון דאַנען שרײַ איך אַזש צום צענטן דור,
צום צענטן, צום עלפֿטן און צום הונדערטן:
אונדזער ביינערדיקע, שטײַפֿע וואָר
זאָל פֿאַר אײַך ניט אויפֿגיין, װי אַ װוּנדער!
ערגעץ דאָרט אין זומערדיקן לאַנד
מיט טעג פֿאַרבליבענע אויף שטענדיק
זאָלט איר כאָטש מיט אַ בענקשאַפֿט אין דער האַנט
ניט קרוינען אונדז מיט שטויבן פֿון לעגענדן.
זאָלט איר כאָטש ניט באַקרוינען אונדן די קעפּ
מיט געוועבן זוניקע און דינע…
מיר זײַנען דאָ געוועזן און געלעבט
אין ליבשאַפֿטן, אין ווייטיק, און אין שׂינאה.
מיר האָבן דאָ די ציגל נאָר צעלייגט
און זיך אַליין אַוועקגעלייגט פֿאַר ציגל,
ביז טיפֿן בלוט אַזוי געבענקט
פֿאַרמאָגן אויך צוויי אומרויִקע פֿליגלען.
מיר זײַנען דאָ געגאַנגען אויף דער ערד
מיט שטויב פֿון חורבן אויף די אַרבל…
און אונדז איז נאָר געווען באַשערט
זינגענדיק דאָ לייגן זיך און שטאַרבן.
זאָלט איר כאָטש דאָרט אין זומערדיקן לאַנד
נאָך אונדז, פֿאַרבלוטיקטע, ניט בענקען.
פֿון דאַנען שטרעק איך אויס צו אײַך מײַן האַנט:
— טײַערע, באַפֿליגלטע, ניט קרוינט אונדז!
אָקטיאַבער 1925
פֿאַרגייט, איר אומעטיקע זיידעס…
פֿאַרגייט, פֿאַרגייט, איר אומעטיקע זיידעס,
מיט בערד צעשראָקענע, פֿאַרלאָפֿענע מיט שניי…
אין לעצטן בראָך, אין לעצטן וויי
זײַט איר פֿאַרבליבן לעצטע עדות, —
פֿאַרגייט, פֿאַרנייט, איר אומעטיקע זיידעס!
אַז ווינד, אַז וויי צו אײַער גאַנצן שטעטל
צעטראָטענעם אין ווייטיק און אין נויט…
צו יעדן הונגעריקן ביסן ברויט
האָט איר פֿון לאַנג געשמייכלט און געבעטלט,
אַז ווינד, אַז וויי צו אײַער גאַנצן שטעטל.
און קוקט איר איצט צעשראָקענע און מידע,
און ס’ציטערן און ס’טרייסלען אײַך די קני.
— ווער ווייסט, ווער ווייסט, אויב ס’וועלן די,
אויב ס’וועלן אָט די זין שוין בלײַבן ייִדן? —
און ס’ציטערן און ס’טרייסלען אײַך די קני.
און מיר, אָט די, װאָס רופֿן אײַך נאָך זיידעס, —
און ווייסן, אַז דאָס דאַרף מען שוין ניט לאַנג,—
מיר גייען אויף, װי ערשטער קלאַנג,
ווי ערשטער קלאַנג פֿון קומענדיקע פֿריידן,
מיר, אָט די, װאָס רופֿן אײַך נאָך זיידעס.
איז גוט אַרײַנקוקן אין אומעטיקע אויגן,
ווען פֿרעמד איז אײַער ווייטיק פֿון די בערד…
מיר — אָט די און די, — ס’איז אונדז באַשערט,
ס’איז אונדז באַשערט שוין קיינמאָל זיך ניט בייגן.
פֿאַרגייט, פֿאַרגייט, איר אומעטיקע אויגן!
אַ ראָזע נאַכט, אַ ראָזע יוני-נאַכט
אין זיסן טוי און טוייִקע פֿאַרלאַנגען.
אַ גאַנצע נאַכט גייט נאָך די זון און וואַרט,
און ס’דאַכט זיך אויס; די זון איז ניט פֿאַרגאַנגען.
זי רעדט, זי לעבט — אַ לעבעדיקע האַרץ,
אַ לעבעדיקע האַרץ אין ראָזן ליב פֿון צפֿון,
און ס’איז געווען אַזויפֿיל שטיקער צער,
ווען ס’איז די זון ביז מערבֿ־ראַנד דערלאָפֿן.
זי האָט זיך שטיל? אַראָפּגעלאָזט פֿון ברעג
און זיך געלאָזן ראָז און רויִק שווימען.
קער איך זיך צו צפֿון-זײַט און פֿרעג:
— אונטערגאַנג, צי אָנהייב פֿון באַגינען?
איך האָב פּלוצלינג הײַנט דעם טוט דערפֿילט
און אָפּגעשפּרונגען צען טריט אויף הינטער, —
איך קען דאָך ניט פֿאַרבלײַבן שטיל,
ווי דערפֿעלע פֿאַרשאָטענעם מיט ווינטער…
איך האָב נאָך קיינמאָל ניט געפֿרייט זיך און געקוויקט
מיט לעצטער רו פֿון צוגעמאַכטע אויגן,
און כ’האָב זיך קיינמאָל ניט געצויגן צו אַ שטריק,
ווי ס’ציט זיך הונגעריק אַן עופֿעלע צום זויגן.
זינט איך האָב אַ ביס זיך דערקענט,
רוישט אין מיר, ווי פֿרילינג אויף די הרעבליעס,
און ס’דאַכט זיך מיר — איך טראָג אין מײַנע הענט
דעם אָנהייב און די ענדע פֿון מײַן לעבן.
אײַ, לעבן מײַנס, מײַן אומרויִקער פֿרײַנט,
איך וועל מיט דיר נאָך לאַנג זיך ניט צעשיידן,—
און כ’וועל געוויס נאָך לעבן זייער לאַנג
און אפֿשר לענגער נאָך אַפֿילו פֿון מײַן זיידן.
און װעט אַ קויל מיך טרעפֿן שטילערהייט,
וועט מיך די קויל געוויס ניט קענען נעמען.
איך האָב עפּעס הײַנט דערפֿילט דעם טויט,
און הייב זיך אָן פֿאַר זיך אַליין צו שעמען…
פֿעווראַל 1926
Yiddish Branzhe 