— דיכטער. געבוירן אין דאָרף נעסטאַנאָוויטש, ווײַסרוסלאַנד. געלערנט זיך אין חדר, אין אַ שול און דערנאָך פֿאַרענדיקט דעם ווײַסרוסישן מלוכה־אוניווערסיטעט. פֿון יאָר 1923 געדרוקט לידער אין די ייִדישע פּעריאָדישע אויסגאַבעס פֿון מינסק און מאָסקווע, זיך באַטייליקט אין זאַמלונגען און אַלמאַנאַכן. די הויפּט־טעמעס פֿון זײַן דיכטונג — סאָציאַלע ליריק, פֿילאָסאָפֿישע באַטראַכטונגען. ביז 1941 האָט ער געוווינט אין מינסק און איז געווען איינער פֿון די טיכטיקסטע בויער פֿון דער ייִדישער ליטעראַטור אין ווײַסרוסלאַנד. אין יאָרן 1941־1944 האָט ער זיך געפֿונען אין עוואַקואַציע אין סאַמאַרקאַנד (אוזבעקיסטאַן) און אין 1945 זיך באַזעצט הינטער מאָסקווע, אין דער שטאָט קראַסנאָגאָרסק, געדרוקט לידער אין דער צײַטונג ”אייניקײַט“. דאָס ערשטע ביכל האָט ער אַרויסגעגעבן אין מינסק אין יאָר 1932, דערנאָך זײַנען דערשינען אַ צאָל אַנדערע זײַנע לידער־זאַמלונגען אין ייִדיש און אין דער איבערזעצונג אויף ווײַסרוסיש און רוסיש. דאָס זײַנען אויפֿריכטיקע פּאָעטישע און לירישע אָפּרופֿן און אָפּקלאַנגען אויף די וויכטיקסטע היסטאָרישע געשעענישן פֿון דער עפּאָכע, אויף די רעשיקע 1930ער יאָרן אין לעבן פֿונעם לאַנד און פֿונעם פֿאָלק. די ליטעראַטור־קריטיק מערקט אָפּ, אַז ווי אַן עכטער קינסטלער איז ליפֿשיץ שטענדיק זעלבשטענדיק און אָריגינעל אין זײַנע דיכטערישע זעונגען, אייגנאַרטיק און נײַ אין שילדערן די לעבנס־דערשײַנונגען, שטרענג אינדיווידועל אין דיכטערישן לשון, שפּאָרעוודיק אין פּאָעטישן וואָרט. אַ היפּש אָרט אין זײַן שאַפֿונג פֿאַרנעמען קינדער־לידער. ער האָט אויך איבערגעזעצט אויף ייִדיש אַ ריי ווערק פֿון ווײַסרוסישע און רוסישע לידער.
מענדל ליפֿשיץ
(לידער פֿון דער זאַמלונג „בײַ זיך אין דער היים‟, מאָסקווע 1967)
זאָל זײַן אַזוי!..
זאָל זײַן אַזוי!…
נאָר כ’וועל מייַן קאָפּ ניט בייגן,
ווי ס’בייגט אַ זאַנג זיך טיף אַראָפּ;
אַלץ טיפֿער ווערט דער רונד פֿון מײַנע אויגן,
אַלץ העכער ווערט דער ראַנד איבער מײַן קאָפּ.
זאָל זײַן אַזוי!
אַז מײַנע טעג געשװוּמען
זײַנען, װי אַ שיף, מיט וויי צום ברעג;
איז דען ניט טײַערער איין טראָפּן פֿון מײַן קומען
פֿאַר אַלץ, װאָס איז צערונען אין מײַן וועג?!..
זאָל זײַן אַזוי!..
און אָפֿט איך טראַכט גאָר, אַז ס’איז גוט,
װאָס יוגנט איז אַדורכגעגאַנגען,
עס האָט זיך אײַנגעשטעלט דאָס בלוט,
און אויסגעלײַטערט די געדאַנקען…
און אָפֿט איך טראַכט גאָר, אַז ס’איז פֿײַן,
װאָס יוגנט איז אַדורך, פֿאַרשוווּנדן,
ס’איז אומרויִקע רו אַרײַן
אין הייסן קלעם פֿון דײַנע וווּנדן.
נאָר מערסטנס אָבער פֿיל איך בלויז,
אַז דאָס נאָר אַלץ איז אַ כּלי־זיין,
װאָס איך טראַכט אויס, װאָס איך קלער אויס,
כּדי פֿון בענקשאַפֿט זיך באַפֿרײַען.
ס׳פֿאַרגייט די קינדהײט, דורכגעבליצט און שוין,
און די דערמאָנונג בלײַבט נאָר לויטער-קלאָר,
פֿאַרבליבן איז אין איר אַ באַרנבוים,
אַ ווילדער באַרנבוים, און דאָס איז גאָר!
אַ באַרנבוים, אַ ווילדער באַרנבוים!
ס’איז ניט געווען בײַ אונדז קיין אַנדער פֿלאַנץ,
די בידנע בייטן ער האָט נאָר באַהעלט
אין שפּעטן אָסיען מיט זײַן קופּער-גלאַנץ,
מיט קליינע באַרעלעך, װאָס ברענען געל.
דער באַרנבוים, דער ווילדער באַרנבוים!
מיט סעדער-זון האָט מיך די צײַט געגריסט,
מיט גערטנער גאָלד האָט מיך געגריסט די צײַט,
נאָר קיין דערמאָנונג איז אַזוי ניט זיס,
ווי אָט די האַרבסטיקע, די ראָזע צווײַג
פֿון באַרנבוים, פֿון ווילדן.
ווען איך װעל זיך צעשיידן מיט דער ערד,
די זון אין הימל װעט מיר זײַן אַן עדות,
אַז אַלץ, װאָס איז מיר טאָן געווען באַשערט,
געטאָן האָב איך באַטאָג אָן קיין שום סודות.
געלויבט, געזידלט כ’האָב אין פּנים גלײַך,
און קיינעם ניט געשיקט צום מלאך־המוות.
די פֿרײַנטשאַפֿט איז געווען מײַן קיניגרײַך,
די שׂינאה איז געווען נאָר אויף קאַטאָוועס.
פֿאַר זיך אַליין קען זײַן גענוג דײַן וויי,
פֿאַר מענטשן אָבער טראָגן דאַרפֿסט אַ שמייכל,
און אויב מע װעט דערמאָנען מיך אַזוי,
דאָס איבעריקע בין איך אַלץ שוין מוחל.
און ווען די ערד װאָלט ניט געווען —
װאָלט איך ניט זײַן,
און ווען די זון װאָלט ניט געווען —
װאָלט איך ניט זײַן.
און װי װאָלט זײַן, ווען איך ניט זײַן
זאָל אויף דער ערד?
װאָלט ערד געווען און זון װאָלט זײַן
אָן מיר אויף דר’ערד.
און ס׳דריקט פֿון דעם מיך אַזאַ פּײַן,
איז װי װאָלט זייַן?
און ס’דריקט מיך שטאַרקער נאָך די פּײַן,
אַזוי וועט זײַן…
גיט, װאָס לעבן קומסט ניט איינער
און צום טויט ניט איינער גייסט,
דריקן דיך ניט, ווי די שטיינער,
קלעמען אַלטע, גרוי און בייז.
„אָט אַזוי איז שוין דער סדר‟,
— פּרוּווסטו אײַנשטילן דײַן בלוט,
האָסט געגריסט אַ וועלט מיט פֿריידן,
שיידן זיך מיט זיי האָב מוט…
נאָר די שײַן, ווי אַ געוויטער,
פֿאָרט עס טוט צו גיך אַ בלענד,
ס’טוט אַ שלײַדער דיך פֿון מיטן,
און אָט דאָס איז שוין דאָס ענד…
און װאָס זײַן וועט ווילסטו וויסן,
אין אַ יאָר אַרום נאָך דיר,
און אין טויזנט יאָר, צעריסן
ווערסט פֿון בענקשאַפֿט אָן אַ שיעור.
אַזאַ בענקשאַפֿט, שפּאַלטן שטיינער
איז פֿאַר איר דאָך ניט צו גרויס…
גוט, װאָס לעבן קומסט ניט איינער
און צום טויט ניט איינער גייסט.
ווען דער וועג פֿונעם לעבן ווערט קירצער,
און העכער די הימלען, און ריין,
ווען דו הערסט אויף יענעם צו אירצן,
און דיך נעמט מען אירצן אַליין.
ווען ליכטיקע, דורשטיקע טרוימען
אַ פֿלאַמיקן גרוס שיקן דיר,
נאָר ס’קומט פֿונעם עבֿר דער שומר, —
דערמאָנונג צעעפֿנט אַ טיר.
דאַן נעמסטו ווי פּלאַסטן צעלייגן די יאָרן,
אַ ריי נאָך אַ ריי,
און גליק טוט אַ בליץ פֿאַר די אויגן,
און עפּעס טוט באַנג דיר און וויי…
פֿיל נאָענטע מיר זײַנען ליב און טײַער,
עס פֿרייט מיך זייער פֿרייד, מיך ווייטיקט זייער צער,
נאָר דיך איך היט, װי לעצטן פֿונק פֿון זשאַר,
װי ס’האָט דער ערשטער מענטש געהיט דאָס פֿײַער…
ווען געגאַנגען בין איך דורכן טשערווענער טראַקט,
האָבן שטיינער און דערנער די פֿיס מיר צעהאַקט,
איז געגאַנגען מײַן פֿרוי מיט דעם קינד אויף די הענט,
און אַרום האָבן דערפֿער אין שׂרפֿות דערברענט.
און מײַן קינד האָט געחזרט אַזוי ווי אַ ליד:
וואַסער גיט, וואַסער גיט, גיט, גיט, גיט!..
איך פֿיל — מיר ווערן ביידע עלטער,
נאָר אונדזער יוגנט מיט איר שוווּנג
וועט אין מײַן ליד פֿאַרבלײַבן יונג —
ס’וועט אונדזער יוגנט ניט פֿאַרוועלקן,
און שטענדיק כ’וועל די רגע בענטשן —
יענעם שמייכל יענעם קלאָרן,
ווען ביידע מיר — צוויי פֿרעמדע מענטשן —
זײַנען אייגענע געוואָרן…
מיר וויי איז אָן דיר, ווי אַ ווינט איבער וועגן,
מײַן פֿרייד איז אָן דיר, ווי אַ זון אָן אַ רעגן…
זון פֿון מײַן בענקשאַפֿט, ווינט פֿון מײַן אומרו,
פֿרייד פֿון מײַן שמייכל, ליכט פֿון מײַן זומער…
מײַן אומרו אַ פֿרײַנט זײַ, מײַן בענקשאַפֿט — אַ שותּף,
מײַן פֿעסטקייט — אַ קינד און מײַן צערטקייט — אַ מוטער…
איך ווער פֿון קיין פֿריידן ניט ייִנגער,
און פֿון קיין ווייען — געוויס ניט;
און כ’ווייס ניט — דײַן קוש איז מיר גרינגער,
צי עס איז שווערער דײַן ביס מיר…
און, טײַערע מײַנע, איך ווייס ניט,
ס’איז שולדיק דײַן יוגנט די שלאַנקע,
צי אפֿשר מײַן ליבע די גרויסע,
פֿאַר װאָס בין איך דיר אַזוי דאַנקבאַר?..
Yiddish Branzhe 