דער דיכטער דוד בראָמבערג איז געבוירן געוואָרן אין שטעטל הײַסין, אוקראַיִנע. פֿאַרענדיקט די אָרטיקע ייִדישע מיטלשול און אין 1932 געקומען קיין מאָסקווע, וווּ ער איז אָנגעקומען זיך לערנען אין אַרבפֿאַק (אַרבעטער־פֿאַקולטעט) בײַ דעם פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט אויף בובנאָווס נאָמען. אין יאָר 1934 אָנגעהויבן אַרבעטן ווי אַ קאָרעקטאָר אין דער צײַטונג ”דער עמעס“. ווען מ׳האָט אין 1938 פֿאַרמאַכט די צײַטונג, איז ער געוואָרן אַ קינסטלער־אויספֿורעמער. בעת דער צווייטער וועלט־מלחמה געדינט אין אַרמיי. זיך דעמאָביליזירט, האָט ער זיך אומגעקערט קיין מאָסקווע און אָנגעהויבן אַרבעטן ווי אַ מאָלער און גראַווירער, וואָס איז שוין געוואָרן זײַן הויפּט־פֿאַך ביזן סוף פֿון זײַן לעבן. אין דער ליטעראַטור האָט ער דעביוטירט מיט לידער אין די 1930ער יאָרן אין דער ייִדישער קינדער־צײַטונג ”זײַ גרייט“ (כאַרקאָוו) ,דערנאָך זיך געדרוקט אין אַנדערע ייִדישע אויסגאַבעס (”יונגע גוואַרדיע“, ”דער עמעס“, ”פֿאַרמעסט“). אין 1935 האָבן די צונויפֿשטעלער פֿונעם זאַמלבוך ”קינדער־שאַפֿונג“ (כאַרקאָוו ,קינדער־פֿאַרלאַג) ל. קוויטקאָ און אי. גרינזײַד אײַנגעשלאָסן אויך די לידער פֿונעם יונגן דיכטער. דערנאָך איז געווען אַ גרויסער איבעררײַס אין זײַן שאַפֿונג, און ער האָט ווידער אָנגעהויבן זיך דרוקן אין 1961, ווען אין מאָסקווע האָט גענומען דערשײַנען דער זשורנאַל ”סאָוועטיש היימלאַנד“. שוין אין די ערשטע נומערן פֿונעם זשורנאַל איז געווען פֿאַרעפֿנטלעכט זײַן ציקל לידער. אין משך פֿון די ווײַטערדיקע יאָרן האָט ער רעגולער געדרוקט אין דער אויסגאַבע לידער און באַלאַדעס, מעשׂהלעך אין פֿערזן.
דוד בראָמבערג
(פֿונעם בוך „לידער אויף אַ יאָר‟, מאָסקווע, 1977)
צו מײַנע ערשטע לערער
גוט־מאָרגן, מײַנע לערער, אַ גוט־מאָרגן!
איך אײַל צו אײַך צוגאַסט, כ’זאָל נאָר באַװוײַזן…
ס’איז האַרבסט בײַ אונדז, ווי דאָרט בײַ אײַך, אין הײַסין,
די ביימער — שוין אויף האַלב אין גאָלד פֿאַרברענטע.
דאָס פֿינפֿטע צענדליק יאָר
עס בלעטערן זיך אָפּ די ביימער בײַ מײַן פֿענצטער.
און יעדעס בלעטל פֿאַלט אי שווער, אי גרינג.
אין אויער אַלץ דאָס אַלטע שול-גלעקל — עס קלינגט און קלינגט…
פֿון בלעטער כ’וועל צונויפֿשאַרן אַ הויפֿן,
דורך געסלעך שמאָלע װעל איך לויפֿן, לויפֿן.
און אויסזײַן װוּ אַ הויף —
און וויסן, דאַכט זיך, שוין אויך סודות אַלע
און אָנהײבן צוריק פֿון אַלף.
דאָס קרײַד, װאָס אויסגעשריבן האָט איר אויף די טאָװלען,
האָט וויפֿל יאָר געקרישלט זיך און װײַס געמאַכט בײַ אײַך די קעפּ.
און איצט איז שפּעטער האַרבסט:
פֿון װײַסן קרײַד געװאָרן איז שוין אַש.
און, דאַכט זיך, ערשט ניט לאַנג איר האָט געטוקט זיך
אינעם קינדער-רעש.
הײַנט זײַט איר אין שטילקײט שוין פֿאַרוואַקסן.
איך ווייס:
דער גאַנצער כּוח איז אַרײַן אײַך אין די אַקסל…
אָ, ערשטע לערער מײַנע,
גייט נאָך ניט אַוועק.
לאָזט דעם זעקסטן צענדליק יאָר זיך אָנפֿרעגן בײַ אײַך דעם וועג.
לאָזט אַ ביסעלע אײַך שווערער מאַכן
סײַ מיט פֿרייד און סײַ מיט זאָרגן.
אַ גוט־מאָרגן, מײַנע לערער, אַ גוט־מאָרגן!
גוטסקײט
כ’בין די, װאָס יעדערער מסתּמא,
יאָ, יעדער איינער גלײַך דערקענט:
איך בין די אויגן בײַ דער מאַמען,
כ’בין יעדער ריר פֿון אירע הענט.
איך בין דער שטענדיק צאַרטער שמייכל,
װאָס דרינגט אין יעדן האַרץ אַרײַן,
כ’בין די, װאָס טויזנט מאָל איז מוחל
(אַמאָל כ’קאַן אויך ניט מוחל זײַן).
און מעג דאָס שלעכטס שוין קערן װעלטן
און אָנבלאָזן אַמאָל אַ קעלט, —
איך בין די גוטסקײט —
די, אויף וועלכער
עס שטייט און שטיין עס װעט די וועלט.
לאַמטערן
אַ מזל בײַ דיר: ווי נאָר פֿינצטער עס ווערט,
דאַרפֿסטו שײַן פֿאַר עמעצן טראָגן.
און ווען עס איז ליכטיק, דו בלײַבסט ניט באַמערקט
און קיינער עס דאַרף דיך ניט האָבן.
אייביקער קרעדיטאָר
פֿון אַלע קרעדיטאָרן אויף דער וועלט
קאָן מען זיך אויסבאַהאַלטן,
נאָר פֿון איינעם
וועסטו זיך ניט אויסבאַהאַלטן קיינמאָל:
ער גייט דיר נאָך פֿוסטריט,
אוממעגלעך איז אים אויסצומײַדן,
ביסט שטענדיק זײַן בעל־חובֿ,
און אײביק װעסטו אַ בעל־חובֿ אים בלײַבן.
און ער —
יעדע רגע ניט פֿאַרגעסט, אין חובֿ זײַנעם דערמאָנט,
ער מאָנט, ער שרײַט,
דער אייביקער קרעדיטאָר דײַנער — די צײַט!
באַלאַדע
ס’איז קורץ מיר דער טאָג, און ס׳איז לאַנג
מיר די נאַכט, איך פֿיל, אַז אָן איר כ’קאָן ניט לעבן.
זי זאָגט מיר ניט אָפּ, זי טענהט: וואַרט,
זי דאַרף בײַ דער מאַמען פֿרעגן.
דער טאָג איז אַוועק, און דער אָוונט שוין גרויס,
און דער הימל ווערט טונקעלער, שוואַרצער.
מיר גייען און גייען, עס דאַכט זיך מיר אויס,
איך הער יעדן קלאַפּ פֿון איר האַרצן.
און אָט בלײַבט זי שטיין אויפֿן פֿעלד, בײַ דעם ריוו,
װווּהין מ’האָט געטריבן דאָס שטעטל.
זי לאָזט זיך אַראָפּ אויף די קני, אין דער טיף,
און נעמט בײַ דער מאַמען זיך בעטן.
דערנאָכדעם מיר גייען צוריק פֿון דעם פֿעלד,
און ביז אין דער פֿרי שוין — צוזאַמען.
מיר האָבן דאָס װאָרט שוין, װאָס אונדז האָט געפֿעלט,
דאָס איינציקע װאָרט פֿון דער מאַמען.
דער צווייטער אַקט
דער צווייטער אַקט פֿון לעבן —װוי אויף אַ סצענע —
דאָס מעבל אין שטוב איז שוין אַנדערש צעשטעלט:
אַ בעטל אויף רעדלעך, מ’האָט פֿריִער ניט געזען דאָס,
אַ מולטער, זי איז אויך ניט געווען — האָט געפֿעלט.
די ווינדעלעך, זעט נאָר, ווי טויבן ווי װײַסע,
אָט פֿליִען זײ, דוכט זיך, פֿון שטריקל אַוועק,
און שפּילעכלעך וויפֿל, גלײַך ערשט פֿון אַ מעשׂה,
אַ מעשׂה, װאָס ציט זיך און האָט ניט קיין עק…
און ביידע בײַם בעטעלע שטייען דערנעבן
און קוועלן פֿאַר נחת, אַ ביסל צעראַשט,
אַ קלײניקײט — אויף דער סצענע פֿון זייער געמיינזאַמען לעבן
האָט זיך באַוויזן דער דריטער פּערסאָנאַזש.
יאָ, זי װעלן נאָך לאַכן און וויינען אויך טאַקע,
דאָס לעבן גייט װײַטער —
עס גייט דער ספּעקטאַקל.
עס טרעפֿט
איך טראָג דעם טאַטנס וויי אין האַרץ
און דער מאַמעס שרעק אין מײַנע אויגן.
אַ מאָל איך טראַכט, אַ מאָל מיר דאַכט:
שוין יענע װוּנד פֿאַרצויגן.
געזעגנט זיך מיט יענעם װיי,
אויף אײביק זיך געזעגנט,
און װוּ איך שטיי און װוּ איך גיי
שוין מער אים ניט כ’באַגעגן,
עס פֿליִען טויבן גלײַך פֿון האך,
און פֿון מײַן האַנט אַליין זיי עסן,
און װי אַ קינד, מיט קינדער כ’לאך,
אין אַלץ, אין אַלץ, דאַכט זיך, פֿאַרגעסן.
נאָר ס’טרעפֿט: עס כאַפּט מיך אויף בײַ נאַכט,
די שויבן — גרוי פֿאַרצויגן,
כ’טראָג אַלץ דעם טאַטנס וויי אין האַרץ
און דער מאַמעס שרעק אין מײַנע אויגן.
דאגות
אַ וועלט מיט דאגות מאַכן שווער מײַן קאָפּ,
אָט וועלן זיי מיר ברעכן האַלדז-און־נאַקן.
זיי לאָזן אויף קיין רגע מיך ניט אָפּ,
כאָטש טויזנט מאָל זאָלסט בראָקן זיי און האַקן.
גאַנץ פֿרי זיי רײַסן מיך אַרויס פֿון בעט,
ווען אַנדערע עס כאַפּן נאָך אַ שלאָף אַ זיסן,
און גלײַך אַהין און גלײַך אַהער מע שלעפּט,
ווען ס׳איז אין זיי געװענדט, זיי װאָלטן מיך צעריסן,
מיט אייניקע כ’צערעכן זיך אויף גיך,
נאָר אַנדערע אויף מײַנע פּלײצעס ליגן װי די שטיינער,
איך זע ניט, װי פֿון טאָג אַנטלויפֿט די העלע ליכט,
אַ מידער כ’קום אַהיים מיט זיי אין איינעם
ביז האַלבער נאַכט זיי מוטשען מיך, די שלעק,
כ’וועל שרײַען גוואַלד, זאָל זײַן גענוג שוין, שדים!
און טראַכטן טראַכט איך, גאָט מײַנער, װאָס רייד איך,
איך װאָלט אַ טאָג אָן זיי ניט דורכגעלעבט.
Yiddish Branzhe 