— פּראָזאַיִקער, דראַמאַטורג. געבוירן אין סאָסניצע, אוקראַיִנע. די פֿריִע קינדער־יאָרן פֿאַרבראַכט אין סערעדינע בודע אין דער טשערניגאָווער געגנט. פֿון 12 יאָר זיך דערצויגן בײַ אַ פֿעטער אין מאָסקווע. געאַרבעט ווי אַ מוליער, שפּעטער — אין אַ דרוקערײַ. נאָכן פֿאַרענדיקן דעם מאָסקווער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט (1935) זיך באַזעצט אין ביראָבידזשאַן, וווּ ער האָט געאַרבעט ווי אַ לערער, שרײַבער, זשורנאַליסט. אַ געוויסע צײַט איז ער געווען פֿאַראַנטוואָרטלעכער סעקרעטאַר פֿאַר דער צײַטונג ”ביראָבידזשאַנער שטערן“, דערנאָך האָט ער זיך ווידער אומגעקערט צו דער פּעדאַגאָגישער מי. פֿאַר זײַנע דערפֿאָלגן אויף אָט דעם געביט איז ער באַלוינט געוואָרן מיטן אָרדן ”ערע צייכן“. אין דער ליטעראַטור דעביוטירט אין 1927 מיט דערציילונגען אין דער מאָסקווער צײַטונג ”דער עמעס“, שפּעטער זיך געדרוקט אין די זשורנאַלן ”פּראָליט“ (כאַרקאָוו) ,”פֿאָרפּאָסט“ (ביראָבידזשאַן) און אין אַנדערע צײַטשריפֿטן. אָנהייבנדיק פֿון די 1960ער יאָרן — אין ”סאָ וועטיש היימלאַנד“. פֿאַרבונדן זײַן גאַנץ לעבן מיט דער ייִדישער אויטאָנאָמער געגנט, האָט ער געשאַפֿן אין זײַנע ווערק אַ היפּשע גאַלערעע פֿון אירע בויער. די העלדן פֿון זײַנע דאָקומענטאַלע ווערק צייכענען זיך אויס מיט ליבע צום קאַנט, וווּ זיי לעבן, מיט זעלטענער ריינקייט. לויט די מאָטיוון פֿון זײַן גרעסערער דערציילונג ”ראובֿן בורלעס“ ( וועגן דעם לעבן פֿון די ייִדן אין רוסלאַנד אין דער ערשטער העלפֿט פֿונעם 19טן י״ה), וועלכע ס׳האָט פֿאַרעפֿנטלעכט דער זשורנאַל ”פֿאָרפּאָסט“, האָט ער אָנגעשריבן אַ פּיעסע אונטער דעם זעלבן נאָמען. דער ביראָבידזשאַנער ייִדישער מלוכה־טעאַטער האָט זי געשטעלט אין 1940. אין 1942 האָט דער זעלבער טעאַטער אויפֿגעפֿירט זײַן פּיעסע ”אין די בערג פֿון קרים“. אין משך פֿון זײַן ליטעראַרישער טעטיקייט האָט ער פֿאַרעפֿנטלעכט אַ גרויסע צאָל קריטישע אַרטיקלען און רעצענזיעס אויף ביכער און טעאַטראַלע ספּעקטאַקלען, אַ ריי אַרבעטן וועגן שלום־עליכמען און י. ל. פּרצן. ער האָט אויך געאַרבעט איבער אַ ראָמאַן וועגן דעם גרונטלייגער פֿונעם ייִדישן טעאַטער אַבֿרהם גאָלדפֿאַדען. געשטאָרבן איז ער
בעת אַ באַזוך אין מאָסקווע זומער 1981.
אַ פֿלעדערמויז
העשל ראַבינקאָוו
קיין אַלעקסאַנדראָווקע איז איסר באַס אַראָפּגעקומען מיט אַ פֿאַרלאָזטער שיטערלעכער באָרד, װאָס האָט זײַן טונקעלן פּנים צוגעגעבן עפּעס אַ רחמנות-וויינענדיק אויסזען. ער האָט זיך געהויקערט, װי אַ מענטש, װאָס לײַדט אויפֿן מאָגן, געקוקט אויף אַלעמען מיט אַ שאָפֿענעם בליק. רײַבנדיק פֿרום אַ האַנט אָן אַ האַנט, האָט ער פֿון מאָל צו מאָל אַרויסגעלאָזט אַ דערשלאָגן קוויטשיקל:
— אַך טי, רבונו־של־עולם, טאַטע טײַערער!
דער קרובֿ, צו וועלכן ער איז פֿאַרפֿאָרן, — אַ בוכהאַלטער פֿון דער היגער מעבל-פֿאַבריק, האָט פֿאַרחידושט באַטראַכט איסרן.
— װאָס קלײַבסטו זיך דאָ טאָן? — האָט ער אים פֿאָרזיכטיק געפֿרעגט. אַ בודקע! גאַזירטע וואַסער?
איסר האָט געמאַכט אַ מינע, װי ס’װאָלט אים שטאַרק זויער געווען אין מויל. אָט דער קרובֿ אין די פֿריש-געפּרעסטע הויזן און מיט די שטרענגע אויגן האָט געמעגט ניט וויסן, אַז פֿאַר די יאָרן, װאָס זיי האָבן זיך ניט געזען, איז איסר שוין אָפּגעזעסן זײַנס — טאַקע פֿאַר אַ „בודקע־געשעפֿטל‟, און איצט האָט ער זיך אין האַנדל ניט װאָס צו שטופּן.
— פֿאָרט װאָס זשע?
איסר איז געזעסן, די אויגן פֿרום פֿאַרמאַכט, די שיטערע באָרד צװישן די פֿינגער, און זיך געשאָקלט:
— דער אייבערשטער װעט ניט פֿאַרלאָזן…
דער קרובֿ, דער בוכהאַלטער, האָט געמעגט ניט וויסן, אַז אַהער, קיין אַלעקסאַנדראָווקע, איז ער אַראָפּגעקומען ניט כּדי צושלאָגן זיך צו עפּעס אַן אַרבעט. דאָס װאָלט ער געקאָנט טאָן אויך בײַ זיך אין שטאָט. ער ווייסט: ייִדן זײַנען אין אַלעקסאַנדראָווקע פֿאַראַן בײַ עטלעכע הונדערט משפּחות — אָנגעפֿאָרענע און היגע סיביריאַקעס. אמת, קיין קהילה איז דאָ ניטאָ, קיין מנין — אויך ניט. נאָר דאָס איז דווקא ניט שלעכט. ער װעט שוין זען, אַז ס’זאָל ווערן אי דאָס, אי יענץ. מיטן בלײַער אין דער האַנט האָט ער געמאַכט אַ חשבון: פֿון אַזויפֿיל און אַזויפֿיל גלױביקע קאָנען מיר האָבן אַ קײַמא־לן אַזויפֿיל און אַזויפֿיל… הײַנט שפּעטער — חתונות, יאָרצײַטן, לוויות, סתּם נדבֿות אויף ייִדישקײט פֿון די, װאָס אַליין זײַנען זי קנאַפּע גלויבער, נאָר ווען מע זאָל זיך אויף זיי גוט אָנזעצן, וועלן זיי אויך אַרויס מיט אַ קערבל…
פֿאַרן אָפּפֿאָרן קיין אַלעקסאַנדראָווקע האָט ער טאַקע אויף יעדן פֿאַל שטילערהייט אַרײַנגעלייגט צו זיך אין רענצל דער קרובֿהס אַן אַלטן װײַבערשן קרבן־מינחה. ס’וועט צוניץ קומען… קודם־כּל װעט ער אָפּזוכן עטלעכע עלטערע מענטשן, פֿרומע לײַט. אין פֿלוג האָט עס אים געדוכט צו זײַן גאַנץ פּשוט: גיי אַרויס אין גאַס, טרעף אַן אַלטן ייִדן אָדער אַ ייִדענע, װעלן זיי שוין דיך צונויפֿפֿירן מיט די, וועמען דו זוכסט. אַזוי האָט ער טאַקע געטאָן. אומבלאָנקענדיק איבער דעם שטילן ייִשובֿ, האָט ער אין איינעם אַ געסל אָפּגעשטעלט אַ זקן, װאָס האָט מיט אַ קוישל אין דער האַנט פּאַמעלעך געשפּאַנט איבערן הילצערנעם טראָטואַר.
— שלום־עליכם, פֿעטער! — עליכם־שלום, — מסתּם פֿון מנין? — האָט איסר אים אונטערגעװוּנקען. — אַרײַנגעכאַפּט אַ דאַוונען? — דער אַלטער האָט צוגעשטעלט אַ האַנט צום אויער: — פֿון וואַנעט? ביסט אַ לץ! — האָט ער אַ לאַך געטאָן. — אַ לץ! — ער האָט אופֿגעהויבן דאָס קוישל מיטן צעפּאַרעטן בעזעם: — אַ באָד, זאָג איך דיר, איז הײַנט — אַן אַנטיק!
מיט אַ געפֿאַלן געמיט האָט איסר זיך װײַטער געלאָזט גיין איבער די אומבאַקאַנטע געסלעך. אַפּנים, ס’איז ניט אַזוי פּראָסט, װי ער האָט געמיינט. אים װעט דאָ אויסקומען היפּש אַ שוויץ טאָן, ביז ער װעט זיך דערשלאָגן צו די, וועלכע ער זוכט. אַבי ער האָט געמיינט…
בײַ איינעם אַ הויז האָט איסר דערזען אַ רעדל ייִדן, עלטערע װײַבער. ער איז צוגעגאַנגען און זיך דערװוּסט: אַ לוויה. װער איז געשטאָרבן? אַ מענטש אַריבער די אַכציק. ניט לאַנג געטראַכט, איז איסר אַרײַן אין דער פֿרעמדער שטוב, זיך געשטעלט צווישן די מתעסקים און גענומען געבן אָנװײַזונגען, וויִאַזוי אויסריכטן דעם מת. נאָכדעם האָט ער שוין, װי אַן אייגענער, געשפּרײַזט צווישן די באַגלייטער ביזן „פֿעלד‟. עטלעכע עלטערע װײַבער, פֿון יענע, װאָס לאָזן ניט דורך קיין איין לוויה, האָבן אים גענומען פֿאַנאַנדערפֿרעגן, װער איז ער, פֿון וואַנען? איסר האָט זיי שטילערהייט דערציילט, אַז אַ סך יאָרן איז ער געווען אַ רבֿ און שוחט אין גאָר אַ גרויסער שטאָט. — אין וועלכער שטאָט? — װאָס איז די נפֿקא־מינה? — און װאָס טוט ער דאָ? — דערװײַל, ליבע פֿרײַנט, נאָך גאָרניט. ער קען נאָך דאָ קיינעם ניט. נאָר װײַל דאָס איינציקע, צוליב װאָס ער לעבט אויף דער וועלט, איז אויפֿהאַלטן דאָס ביסל ייִדישקײט, ווי װײַט מע קאָן דאָס אין אונדזערע שווערע צײַטן, ווען דאָס גלויבן איז אַזוי געפֿאַלן, איז כּל־זמן ער איז הי, װאָלט ער װעלן צונויפֿקלײַבן די רעשטלעך… עפֿענען אַ מנין, ייִדן זאָלן האָבן װוּ צו דאַוונען… מיט וועמען גיין צום טיש, זעט ער, איז, דאַנקען גאָט, פֿאַראַן…
די לוויה-װײַבער האָבן זיך צוגעהערט צו זײַנע רייד אי מיט אָפּשײַ, אי מיט ניט-גלייבן.
— מישטיינס געזאָגט, מיט וועמען גיין צום טיש!
— ווער טראַכט דאָ וועגן דעם!..
— װאָס שייך, — האָט איסר געזאָגט, — ייִדן בלײַבן ייִדן.
ביז די קומענדיקע הכנסות פֿונעם מנין און פֿון דער קהילה, אויף וועלכע איסר האָט אַרויסגעקוקט, האָט מען געדאַרפֿט קריגן אַ שטיקל טועכץ. דורכן קרובֿ דעם בוכהאַלטער איז אים געלונגען אָנקומען אין אַ שוסטער-אַרטעל פֿון אינוואַלידן אויף עפּעס אַ פּאַרעווע שטעלע: אַ מין צוראַמער, כּלומרשט, און אַ שטיקל באַהעלפֿער אויפֿן סקלאַד. אין אַרטעל האָט מען די ערשטע טעג געװאָרפֿן קרומלעכע בליקן אויף דעם אומבאַקאַנטן, װאָס האָט זיך גענומען אַרומדרייען איבערן צעך. דער שטעפּער פֿישל גאָרעליק — אַ שטיל, תּמעוואַט מענטשל מיט גרויסע זעקלעך אונטער די אויגן — האָט אַפֿילו געפּרוּווט אַ פֿרעג טאָן, װאָס איז דאָס פֿאַר אַ פּאַרשוין, האָט אים דער שכן, אַן עלטערער שוסטער, אַרײַנגעשריִען אין אויער אַרײַן:
— גולם! זעסט ניט, אַז ס’איז ניט קיין פּראָסטער פּאַרשוין? ס’איז אַ רבֿ און אַ שוחט פּאָ סאָוומעסטיטעלסטװוּ! [1]
— װאָס זשע טוט ער דאָ אין אַרטעל?
דער שוסטער האָט אים אַ זאָג געטאָן, אַפּנים, עפּעס ביז גאָר פֿעפֿערדיקס, װײַל דער שטילער פֿישל האָט נאָכדעם אַ היפּשע װײַלע געדרייט מיטן קאָפּ און אַרײַנגעלאַכט אין פֿויסט.
די אמתע אַרבעט פֿלעגט זיך בײַ איסרן אָנהייבן אין די אָװנטן. די באַקאַנטע עטלעכע לוויה-װײַבער האָבן אים גענומען אַרומפֿירן איבער די הײַזער, װוּ עס זײַנען געווען אַלטע לײַט און װוּ מע האָט געקאָנט אויסרעכענען אויף אַ געלט-גאָב. געבעטן אַ נדבֿה אויפֿן מנין האָבן די ווײַבער און ער, איסר, האָט נאָר צוגענומען דאָס געלט, צוברומענדיק מיט אַ גאָטספֿאָרכטיקער מינע: אַ שיינעם יישר־כּוח, ייִדן, קומט, ייִדן, מירטשעם, דאַוונען!
שבת־צו־נאַכטס פֿלעגט ער אַרײַנקומען צו זײַנע נײַע באַקאַנטע און בײַ אַ גלעזל טיי זאָגן מגידות:
„רבותי, — פֿלעגט ער זיך שאָקלען מיט פֿאַרמאַכטע אויגן, — אין דער הייליקער תּורה שטייט געשריבן: „אשר יצר את האדם‟ [2]. אײַ, אָדם, אָדם — אַ מענטש דאַרף שטענדיק געדענקען, אַז עס איז דאָ אַ גאָט אויף דער װעלט! מע ווייסט, — פֿלעגט ער אַרױסזאָגן מיט אַ קוויטשיקל, — בײַ הײַנטיקע שווערע צײַטן איז ניט גרינג אויסצוהאַלטן ייִדישקײט. דעריבער דאַרף דער מענטש געבן צדקה אויף גאָטס זאַכן, וויפֿל ער קאָן. װײַל צדקה, שטייט געשריבן, ראַטעוועט פֿון טויט. צדקה, זאָגט דער אייבערשטער, איז גלײַך װי געדאַוונט, און אפֿשר נאָך בעסער‟.
פֿון דעם מגידישן געזאַנג מיט פֿאַרמאַכטע אויגן פֿלעגט ער אַריבער צו ערדישע זאַכן: „רבותי, מע דאַרף נאָר צונויפֿקלײַבן די ערשטע פּאָר הונדערטער אויף א מנין, און נאָכדעם װעט מען קומען צו הילף פֿון אַנדערע ערטער. מע קען מיך דאָרט, דאַנקען גאָט. מיר װעלן מירטשעם מיט דער צײַט האָבן אויך אַ רײניקײט, מיט סידורים, מיט טליתים, יעדערער וועט, מיט גאָטס הילף, האָבן אַ פּאָר תּפֿילין. אמת, דאָס דאַרף קאָסטן געלט, נאָר דערויף איז מען דאָך עפּעס ייִדן! אין אַזעלכע זאַכן איז דאָך ניט שייך צו קאַרגן!..‟
ער האָט אָבער געפֿילט: ס’איז װי אַן אַרבעס אָן וואַנט. מע הערט אַפֿילו העפֿלעך אויס די מגידות, מע לייגט פֿאָר נאָך אַ גלעזל טיי און — בײַ דעם בלײַבט עס. אַנומלטן האָט ער געהערט, ווי איינער האָט זיך געחכמעט אַהינטער זײַנע פּלייצעס:
— אַזאַ נודניק: טרינקסט טיי, װאָס זשע זאָגסטו, אַשר־יצר‟?..
שפּעט בײַ נאַכט פֿלעגט איסר באַהאַלטענערהייט נעמען ציילן די נדבֿות. ס’איז שלים־שלימזל! ס’איז דערװײַל קאָפּעקעס… און דאָ האָט זיך נאָך אָנגעהויבן פּלאָנטערן אונטער די פֿיס עפּעס אַ היג ייִדל — פֿרעגט זיך נאָך מכּוח קוויטאַנציעס… וויפֿל האָט מען שוין צונויפֿגעקליבן. ער וויל, משמעות, אָפּלעקן אַ ביינדל…
אין אַרטעל איז אויך צרות: ער פֿילט, אַז מע דאַרף אים דאָרט, װי אַ לאָך אין קאָפּ. פֿישל האָט אים אַנומלטן אײַנגערױמט אַ סוד:
— זיי זאָגן, ר׳ איסר, אַ מלאָכהלע בײַ אײַך, — „ניע בעי ליעזשאַטשעוואָ‟ [3], אַז עס איז גאָר ניטאָ, זאָגן זיי, אַזאַ שטעלע…
יאָ, ער ווייסט, װאָס מע רעדט. עס זײַנען דאָ פֿאַראַן עטלעכע שוסטערוקעס, עלטערע דווקא, װאָס פֿאַרשאַפֿן אים די גאַנצע צײַט בייז בלוט.
— חבֿר באַס, — דערגייט מען אים די יאָרן, — מע זאָגט, אַז איר װילט דאָ בײַ אונדז אין אַלעקסאַנדראָווקע אויפֿמײַסטרעװען אַ מנין… נעכטיקע טעג, חבֿר באַס!..
— נעכטיקע טעג! ניטאָ דאָ קיין גאָטס קאַזאַקן!
— גוואַלד, — שרײַט אויס איינער מיט איבערגעטריבענעם אימפּעט, — פֿון וואַנען נעמען זיך איצט אַזעלכע פֿלעדערמײַז אויף דער װעלט! מילא, דאָרט, װוּ ס’איז פֿינצטער, פֿאַרפֿירן זיך שדים, אָבער בײַ אונדז, חבֿר באַס, איז דאָך ליכטיק, טאָ פֿון וואַנען נעמט איר זיך, דער שוואַרציאָר זאָל אײַך קענען.
— פֿאַראַן װאָס צו הערן, — קרימט זיך איסר, װי עס װאָלט אים אָנגעכאַפּן אַ שנײַדעניש אין בויך. ער ווייסט אָבער, אַז אַזעלכע פּאַרשוינען קאָנען קאַליע מאַכן די גאַנצע זאַך מיט זייערע ווערעמדיקע צינגער. איז מילא, ווען מע עפֿנט שוין דאָ אַ מנין, װאָלט ער דעמלט זיי געהערט, ווי דעם קאָטער. מע קאָן עס מאַכן אָפֿיציעל. ער ווייסט: לויטן געזעץ איז עס ניט פֿאַרבאָטן.
גאַנצע נעכט איז איסר אָפּגעלעגן מיט אָפֿענע אויגן, געקערט זיך פֿון זײַט אויף זײַט. ער װאָלט שוין, אפֿשר, צונויפֿגעשלעפּט די עטלעכע דאַוונער, — איז װוּ נעמט מען אַן אָרט פֿאַר זיי? ער האָט מיט יעדן באַזונדער אײַנגעטענהט, געבעטן זיך: לאָזט אַרײַן צו זיך כאָטש אויף איין שבת, מע זאָל זען, אַז עס איז פֿאַראַן אַ מנין! איז איינמאָל ניין. דער האָט אַ זון אַ פּאָלקאָווניק — פּאַסט עס אים ניט! יענער האָט אַן אייניקל אין אַ בריגאַדע פֿון קאָמוניסטישער מי — שטייט עס אים אויך ניט אָן. און בכלל — בײַ זיי איז אי זומער, אי ווינטער: אָט ריידן זיי וועגן אַ מנין און אָט לאַכן זיי אויס די גאַנצע מעשׂה מיט דער פֿרומקײט, גיי טו מיט זיי עפּעס אויף!..
נאָר איינמאָל האָט זיך איסר אַ קלאַפּ געטאָן אין שטערן: שאַ! און פֿישל? פֿישל גאָרעליק, דער שטעפּער פֿונעם אַרטעל… אַנומלטן האָט זיך דער דאָזיקער ייִד פֿאַר אים געקלאָגט, אַז בײַם װײַב אין קופֿערט ליגט שוין העכער דרײַסיק יאָר אַ טלית, װאָס ער האָט בלויז איין מאָל אָנגעטאָן נאָך דער חתונה. ער װאָלט אים אפֿשר ווען-ניט-ווען אָנגעמאָסטן, לאָזט גאָלדע ניט: „אַז מע וועט דיך, מירטשעם, דאַרפֿן אויסריכטן, — זאָגט זי, — דעמלט‟… איז אָט דער יאָקיש, האָט איסר געהערט, האָט זיך אויסגעבויט אַ נײַ הויז, אפֿשר מיט אים אַ פּרוּוו טאָן.
אויף מאָרגן האָט אים איסר בעת דעם מיטיק-איבעררײַס אָפּגערופֿן אָן אַ זײַט:
— ר׳ פֿישל, — האָט ער צו אים צוגעװוּנקען און מעשׂה־רובֿ אַרײַנגענומען אין זײַנע ווייכע הענט פֿישלס שוואַרצהויטיקע שטעפּערישע האַנט, — מע זאָגט, גאָט האָט אײַך געהאָלפֿן, איר האָט דאָ ניט לאַנג געפּראַװעט חנוכּת-הבית… טאַקע עפּעס אַ פֿײַן הויז?
— איר מעגט שוין אָנקוקן, — האָט דער שטעפּער מיט גדלות אָפּגעענטפֿערט, — פֿיר צימערן מיט אַ קיך.
— װאָלט אפֿשר, ר׳ פֿישל, אַ יושר געווען, איר זאָלט אַוועקגעבן אַ צימערל פֿאַר אַ מנין… איר האָט שוין געוויס אַליין געטראַכט וועגן דעם, אַיאָ, ר׳ פֿישל?
ערשט איצט איז עס צו פֿישלען דערגאַנגען:
— אייסעך, עס רעדט זיך נאָר א הויז, — האָט ער גענומען שטאַמלען, — עס איז ענג — ניטאָ װוּ אַ קער צו טאָן זיך, און עס איז נאָך ניט פֿאַרטיק…
נאָר איסר לאָזט ניט אַרויס פֿישלס האַנט, ער מוסרט אים:
— ע, ר׳ פֿישל, דאָס װעט איר דערציילן דער רביצין! אַ װאָרט איז אַ װאָרט! עס װעט, מירטשעם, ווערן אַן אָבשטשינע [4], װעט מען אײַך צאָלן פֿײַנע דירה-געלט. מע מיינט, חלילה, ניט אומזיסט. געלט וועט זײַן. הײַנט אַליין די מיצװה! — האָט, ר׳ פֿישל, צוגעפּאַטשט! — זײַט עדות, — טוט ער אַ װוּנק צו איינעם אַן עלטערן שוסטער, װאָס זיצט ניט װײַט, — האָבן מיר שוין, אַ דאַנק דעם אייבערשטן, אַ מנין אויך. ר׳ פֿישל גיט אונדז אַ חדר בײַ זיך אין דעם נײַעם הויז. זאָגט עס אויף אַ קול, ר׳ פֿישל, ייִדן זאָלן הערן, אַ פֿײַנער מי־שברך ר׳ פֿישל דעם שטעפּער, ונאמר אָמן!
נאָך דער אַרבעט האָט זיך איסר געלאָזט גיין אָנקוקן דעם מנין. פֿישלס הויז מיט דער רויט-געפֿאַרבטער וועראַנדע איז געשטאַנען בײַם סאַמע ברעג טײַך צװישן נאָך אַזעלכע הײַזער, אין אַ סעדעלע. אַ שטיל ווינקל. איסר האָט געטראַכט, אַז ס’װאָלט בפֿירוש גוט געווען זיך באַזעצן אין אָט דעם הויז, טאַקע גופֿא אינעם מנין. ער װעט שוין זײַן דאָ אַלץ — אַ רבֿ, אַ שוחט, אַ גבאי און אַ שמשׂ…
מיט גרויס פֿלײַס האָט ער אָפּגעשקראָבעט די שיך אָן דעם נײַיִנקן גאַנעק-אײַזן און איז אַרײַן אין שטוב. אינעם היפּשן פֿריש אויסגעקאַלכטן צימער האָט ער דערזען פֿישלס װײַב גאָלדע — אַ הויכע עלטערע פֿרוי מיט אַ מילצענעם קאַרש אויף דער ליפּ. גאָלדע האָט אַ קוק געטאָן אויפֿן אַרײַנגעקומענעם מיט אירע רויטלעכע אויגן אַזוי, אַז פֿונעם קוק איז איסרן הייס געװאָרן. דאָך האָט ער מיט אַ געמאַכטער האָפּערדיקײט זיך געװענדט צו איר:
— מזל־טובֿ, מאַדאַם, ר׳ פֿישל האָט געזאָגט…
— פֿישל איז אַ באָק! — האָט זי אָפּגעשניטן.
— װאָס שייך אַ באָק, ער איז אַ פֿײַנער באַלעבאָס…
זי איז אַרויס אינעם צווייטן צימער. פֿון דאָרטן האָט ער געהערט, ווי זי טענהט מיט איר מאַן:
— װאָס איז דאָס פֿאַר אַן אָנלײגער?
— ער זאָגט צו גוט דירה-געלט…
— דײַנע געשעפֿטן! זאָג, אַז דאָס געלט זאָל ער באַצאָלן פֿאָרויס, און נאָר איין מאָל — שבת, מער זאָל זײַן פֿוס דאָ ניט זײַן. כ’דאַרף ניט, מע זאָל מיר שלעפּן קויט אין שטוב אַרײַן.
איסרן איז פֿריילעכער געװאָרן: „לאָמיר נאָר אַרײַנשטעלן אַ פֿוס!‟
ער איז נאָכדעם אַרומגעגאַנגען איבער די הײַזער פֿון זײַנע באַקאַנטע און אומעטום, פֿרום צושאָקלענדיק זיך, געמאָלדן:
— ייִדן, מיר האָבן שוין, דאַנקען גאָט, אַ מנין בײַ פֿישל דעם קאַמאַשנשטעפּער אין הויז, הײַנט װעלן מיר אָפּדאַװנען צוזאַמען מעריבֿ און יעדערער װעט וויפֿל ער קאָן מנדבֿ זײַן..
אין אָוונט איז ער געקומען אין „מנין‟, אַוועקגעלייגט אויפֿן קײַלעכדיקן טיש, װאָס איז געשטאַנען אינמיטן צימער, דעם אַלטן װײַבערשן קרבן־מינחה, געבעטן בײַ גאָלדען אַ טעלער און אים אַוועקגעשטעלט אויף אַ קליין טישעלע בײַם אַרײַנגאַנג. ער האָט אויך געבעטן, מע זאָל אים געבן פֿישלס טלית, פֿאַר װעלכן ער האָט צוגעזאָגט באַזונדער נוץ־געלט, און נאָכדעם אָנגעצונדן אַ ליכט.
איינער נאָכן אַנדערן זײַנען אַרײַנגעקומען עטלעכע אַלטע לײַט. עס האָבן זיך אויך באַוויזן די צוויי לוויה-װײַבער. זיי זײַנען געבליבן שטיין בײַ דער טיר און גענומען זיפֿצן:
— מישטיינסגעזאָגט, אָט דאָס איז די גאַנצע אײַנקומעניש!
— ניטאָ אַפֿילו קיין מנין…
— קומט אַרײַן, קומט אַרײַן, — האָט איינער פֿונעם מנין אויסגערופֿן צו זײ, — על־פּי נויט עסט מען שוואַרץ ברויט. עס װעלן אויספֿעלן מאַנצבלען, װעט איר זײַן אין סטראָי!
די צײַט האָט זיך איסרן געצויגן פּײַנלעך-שװער, ווי זי װאָלט זיך געשלעפּט איבער זײַן אָנגעזאָליעט האַרצן. די ליכט האָט זיך געשמאָלצן, געהאַלטן אין אויסברענען. מער איז קיינער ניט געקומען. איסר האָט נערוועז אַרומגעשפּאַנט אין פֿישלס טלית איבערן צימער הין און צוריק, געקוקט מיט שׂינאה אויף די בײַװעזנדיקע. אים האָט זיך געדוכט, אַז אויך זיי — אָט די עטלעכע אלטע שיבֿרי-כּלים — קוקן אויף אים מיט חוזק…
[1] פּאָ סאָוומעסטיטעלסטװוּ! (רוס.) — אין איין צײַט
[2] „אשר יצר את האדם‟ [2] — אַ ברכה, װוּ פֿרומע ייִדן דאַנקען גאָט, װאָס ער האָט באַשאַפֿן דעם מענטשן
[3] „ניע בעי ליעזשאַטשעוואָ‟ (רוס.) — שלאָג נישט דעם געפֿאַלענעם
[4] אָבשטשינע (רוס.) — קהל
Yiddish Branzhe 