— דיכטער. געבוירן אין מאָלאָדעטשנע, ווילנער גובערניע. באַקומען אַ טראַדיציאָנעלע ייִדישע דערציִונג. צו 16 יאָר דעביוטירט מיט אַ ליד אין מינסקער צײַטונג ”וועקער“. זיך געלערנט אין מאָסקווער ליטעראַרישן אינסטיטוט אויף וואַלערי בריוסאָווס נאָמען און אין פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט. אין מינסק האָט ער געאַרבעט ווי אַ דערציִער אין אַ קינדער־הויז, דערנאָך זיך פֿאַרנומען מיט ליטעראַטור־אַרבעט. אין די 1920ער און 1930ער יאָרן האָט אַקסעלראָד אַקטיוו זיך באַטייליקט אין ליטעראַרישן לעבן. צוזאַמען מיטן דיכטער איזי כאַריק איז ער געשטאַנען בראָש פֿון דער סעקציע ייִדישע שרײַבערס בײַם שרײַבער־פֿאַרבאַנד אין ווײַסרוסלאַנד. געדרוקט לידער אין פֿאַרשיידענע ייִדישע זשורנאַלן און צײַטונגען, געווען אַ מיטאַרבעטער און מיטגליד פֿון רעדאַקציע־קאָלעגיע אינעם מינסקער זשורנאַל ”שטערן“.
אַ סך ווײַסרוסישע פּאָעטן האָט ער איבערגעזעצט אויף ייִדיש. אין האַרבסט 1939, ווען דאָס סאָוועטישע מיליטער האָט פֿאַרנומען מערבֿ־ווײַסרוסלאַנד, איז ער געקומען קיין ביאַליסטאָק און געהאָלפֿן אײַנאָרדענען די ייִדישע שרײַבער־פּליטים, וועלכע זײַנען אַנטלאָפֿן פֿון וואַרשע און פֿון אַנדערע פּוילישע שטעט, אָקופּירט מצד די דײַטשן. אויך אין ווילנע האָט ער געהאָלפֿן די ייִדישע שרײַבערס זיך אָריענטירן אין די נײַע באַדינגונגען. ער האָט זיך באַקאַנט מיט דער טאָכטער פֿונעם ייִדישן שרײַבער איטשע־מאיר ווײַסענבערג און חתונה געהאַט מיט איר. אין 1941 האָט מען אים אַרעסטירט, באַשולדיקט אין ”ייִדישן נאַציאָנאַליזם“. ווען אין מאָסקווע האָט מען זיך דערוווּסט וועגן זײַן אַרעסט, האָבן פּרץ מאַרקיש און אַהרן גורשטיין געפּרוּווט פּועלן בײַ די צענטראַלע מאַכט־אָרגאַנען מע זאָל אים באַפֿרײַען, אָבער ס׳האָט זיך זיי נישט אײַנגעגעבן. צוזאַמען מיט אים האָט מען אין מינסק אַרעסטירט אויך די ייִדישע שרײַבערס עליע קאַהאַן און הירש בעריאָזקין, און זיי האָבן דערנאָך דערציילט, וויִאַזוי אַקסעלראָד איז אומגעקומען.
ווען די דײַטשן האָבן זיך דערנענטערט צו מינסק, האָבן די אָרטיקע מאַכט־אָרגאַנען באַשלאָסן צו עוואַקויִרן די תּפֿיסה אין טיף פֿון לאַנד. פֿריִער אָבער האָט מען באַשטימט ”פּטור צו ווערן פֿונעם באַלאַסט“, דאָס הייסט, פֿון די ”סאָציאַל־פֿרעמדע עלעמענטן“ — פֿון די פּאָליטישע אַרעסטאַנטן. אין אינערלעכן הויף פֿון דער טורמע איז געזעסן אַ פֿאָרשטייער פֿון די העכערע שטראָף־אָרגאַנען, יעדער אַרעסטירטער האָט, צוגייענדיק צו אים, געדאַרפֿט דערקלערן פֿאַר וואָס ער זיצט. ווער עס האָט זיך אַרויסגעשטעלט ווי אַ קרימינעלער, איז געבליבן לעבן און אַפֿילו אין גאַנצן באַפֿרײַט געוואָרן. אַקסעלראָד האָט ערלעך דערקלערט, אַז ער זיצט לויטן אַרטיקל נומ׳ 58 (פּאָליטישע פֿאַרברעכן). די ”פּאָליטישע“ האָט מען אָפּגעפֿירט אין אַ נאָענטן וועלדל און דערשאָסן.
זעליג אַקסעלראָד
זאָל זײַן געבענטשט די לויטערע מינוט,
וואָס האָט מיך שטיל און קלאָר אַזוי דערהויבן,
געשאָנקען מיר אי מענטשלעכקייט, אי גלויבן,
אין טריף אין הייסן פֿון מײַן יוגנט־בלוט…
אָט די רגע, אָט די לויטערע מינוט,
ווען גענומען זידלען מיך און לויבן,
אין די שורות קוקן, ווי אין ריינע שויבן,
ווי זעט עס אויס: שלעכט איז דאָ, צי גוט.
אָט די רגע, ווען איך בין שטיל פֿאַרבליבן,
פֿעסטער צוגעדריקט דעם דראַנג פֿון ליפּן
און געלײַטערט לענגער מײַן געמיט,
ווען איבער מיר איז ליכטיק אויפֿגעגאַנגען
אונדזער אָנזאָג פֿון געזאַנגען,
אָט די רגע פֿון מײַן ערשטער ליד!
1930
שטייט אַ שטאָט
אין לאַנגע לײַלעכער געוויקלט ווײַס,
און מורמלט בלאַס איר לאַנגזאַם תּפֿילה
פֿון דעכער בלעכענע אין מילך,
מיט פּאַסן לײַוונטענע, מיט אַלטע שטילע —
איך בין הײַנט סקולפּטאָר פֿון פּערל־נאַכט!
אויף קאַלטע תּחילותדיקע קופֿלען
גיס אויס
פֿון פֿאַרבן העל אַ גיפּסן גיפּסענע לבֿנה.
און רויִק טריפֿט דער לויטער אייל
פֿון קוימענס ציגלנע אויף דער זאַכטער פֿאַרטראַכט —
אין לאַנגע לײַלעכער געוויקלט ווײַס,
שטייט סודותדיק אַ בלאַסע שטאָט
און דוכנט שטום מיט מיר אויף זילבערנער לבֿנה…
1922
איך האָב קיינמאָל ניט גערייכערט,
זע, איך האַלט אַ פּאַפּיראָס!
ווי ס׳פֿאַרגייט דאָס בלויע רייכל,
פֿאַרגייט מײַן ייִנגלשער פֿאַרדראָס…
איך זיץ דאָ, און זי אָט דאָרטן,
גוט אַזוי, געוויס!..
ס׳גייט בײַ אונדז אַ שפּיל אין קאָרטן
בײַ אַ קײַלעכדיקן טיש…
קלײַב איך אויס די דאַמע אייכל,
זי — דעם אונטער פּיק.
און זי לאַכט שוין און זי שמייכלט —
נעם אַרום, נאָר ניט דערשטיק!..
מיש איך אַלע קאָרטן איבער,
וואַרף פֿון טיש אַראָפּ…
לאַכט זי. — ייִנגעלע מײַן ליבער,
אַ געזונט אין קאָפּ!
1926
דאָ איז שטיל, עס ציט זיך קאַלטער אומעט,
מע רעדט נאָך טיף, געלאַסן, ווי אַמאָל.
ווער האָט מיך געבעטן, איך זאָל קומען?
פֿאָר וואָס האָב איך אַליין אַהער געוואָלט?
נאָך בענטשט מען ליכט אויף אַלטע לײַכטערס,
גלאַט אַזוי, ס׳גלוסט זיך גאָר ניט בענטשן.
דוכט זיך יעדן, עס וועט ווערן לײַכטער,
וויל ער נאָכטאָן, וואָס עס טוען מענטשן…
נאָך זײַנען געסעלעך אַלץ שמאָלע, קרומע,
מעג מײַן אויג אַ וואָרף טאָן זיך אַהער.
נאָר כ׳קאָן נאָך ציכטיקער ניט קוקן,
ווי אַלע די פֿון היגער ערד…
זאָל זײַן — ס׳וועט אַזוי שוין בלײַבן,
ווער עס לעבט, מוז אָנרירן די ערד.
נאָר כ׳קאָן פֿאַר זיי מיט האַרצן ניט פֿאַרשווײַגן,
אַז ס׳איז ניט גרינג, ס׳איז ענדערן זיך שווער…
אין מאָסקווע איז גוט, אין מאָסקווע איז בעסער.
עס זינגט זיך בעסער בײַ דעם פֿלייץ פֿון שײַן,
אַלטע היים איז נאָר אַ טעמפּער מעסער,
וואָס קען ניט אָנרירן און קען שוין שאַרפֿער זײַן…
ווי אַלע קינדער, האָב איך אויך אַ היים,
אַ טאַטן מיט אַ מאַמען אין צימערן אַ פּאָר,
און בלײַב איך ווען־ניט־ווען אין שטוב אַליין,
פֿאַרטראַכט איך זיך אויף טאַטנס גרויע האָר…
די אָוונטיקע שעה, די טונקעלע און קלאָרע
גיט דעם קאָפּ מײַנעם צו אים אַ צי.
אַזויפֿיל לויטערקייט האָט ער פֿאַרלאָרן
אין שעהן פּײַן און יאָרן מי…
זײַן דאַרער פּנים האָט פֿאַרהיט די צייכנס
פֿונעם גרויסן וואָגל איבער קאַלטן לאַנד,
זײַן זון זײַן עלטערער נאָר מאָלט און צייכנט
מיט ציטערדיקע פֿינגער פֿון זײַן האַנט.
און איך, זײַן צווייטער זון, גאָר לידער שרײַב.
וואָס קענען מײַנע פֿערזן אים פֿאַרטרויען?
אַז פֿעלט אַמאָל אַ העמד אים אויפֿן לײַב,
אָדער, אַז הימל שײַנט ווי אַלע מאָל אין בלויען.
הינטער פֿענצטער פֿאַלט אַ ווײַסער שניי,
אַ ווינטער־אָוונט, אַ געסעלע אַ וויסטע.
זײַן דריטער זון איז איצט אין דער אַרמיי
און שיקט אַהיים ער בריוו אומזיסטע.
מיר קלײַבן זיך צונויף און גייען זיך פֿאַנאַנדער,
יעדערער באַזונדער, יעדערער מיט זיך.
ס׳איז גרויס די וועלט אויף זוכעניש און וואַנדער
און קליין די שטוב אין טונק׳לע פּאַסן ליכט.
1929
אַ פֿרילינג־נאַכט נעמט מיך אַזוי אַדורך
און ציט דעם קאָפּ מײַנעם אין ערגעץ זיך פֿאַרבויגן.
איך האָב זיך איצט פֿאַרבענקט —
זאָל נעמען מיך דער רו׳ח — נאָך בלויעם בלענד פֿון קײַלעכיקע אויגן.
און דער בלויער בלענד איז אָפּגעשוווּמען ווײַט,
אין אַן אַנדער שטאָט אויף שטאָקן זיך פֿאַרקליבן,
דוכט זיך אויס — איך שטיי דאָ בײַ דער זײַט,
טראָג צו אַ שוועבעלע איר צו די ליפּן.
עס גייט געלאַסן דער רויך פֿון פּאַפּיראָס,
זי גיט אַ צי מיר, ווי אַמאָל בײַם בריליק.
מיר האָבן זיך באַגעגנט אין אַ מאָסקווער פֿראָסט,
און הײַנט איז צפֿונדיקער פֿרילינג.
די ווערטער קלינגען אָפּעט טרוקן־האַרט
און ס׳נעמט אַ דורך אַ פֿריִיאָריקער ציטער,
די שטאָט הייסט איצטער לענינגראַט,
אין דרײַ־און־צוואַנציקסטן געהייסן האָט זי פּיטער.
כ׳שטיי אָנגעשפּאַרט אָן אַ הויכער וואַנט.
אונטער די פֿיס נײַ־אויסגעלייגטער קלינקער.
איך האַלט די גאַנצע צײַט אַ שוועבעלע אין האַנט,
אַ פּאַפּיראָס אַ פֿאַרלאָשענעם אין מײַנע פֿינגער.
איך קום אין געסט צו דיר אַזייגער צען,
דײַן טײַער קינד ווערט דעמלט אײַנגעשלאָפֿן.
איך שטרעקט דיר אויס אַנטקעגן ביידע הענט
און לאָז נאָך זיך די טיר אַ ביסל אָפֿן.
אַ קליינער לאָמפּ באַלײַכט דעם לאַנגן טיש,
עס ליגן צײַטונגען פֿאַרפֿולט מיט נײַסן,
דאָס פֿײַער ווערט מיט טונקלקייט צעמישט
און דורכן פֿענצטער — ווינטערדיקע ווײַסקייט…
דאָס גאַנצע לאַנד רעדט איצטער וועגן ברויט
און אינעם הויז — פֿון נייטיקער באַזאָרגונג.
עס איז אין צימער דאָ ווי אויסגעשפּרייט
די רייד פֿון נעכטן און אויף מאָרגן.
דײַן מאַן איז ערגעץ אין אַ ווײַטן דאָרף
און שלאָגט זיך בלוטיק דאָרט פֿאַר דער פֿאַרגרייטונג,
און ס׳ווערט אונדז ביידן ווי די שאַרפֿקייט קלאָר:
ניט בלײַבן וועט אַ לאַנד אָן ברויטן.
בייגסט אָנעט שטיל דײַן גלאַט־פֿאַרקעמטן קאָפּ,
דו ביסט אַ פֿרוי און זיצט אַזוי באַשיידן.
ס׳דערגייט צו מיר דײַן טאָכטערס גוטער שלאָף,
און כ׳שעם זיך אין דער הייך עפּעס צו ריידן.
כ׳קריך צוריק אַרײַן אין אַלטן פּעלץ,
באַגלייטסט מיך ביזקל טיר, ווי שטענדיק,
עס וואַרט אויף מיר אַ פֿראָסטיק־ווײַסע וועלט,
אַ שניי אַ ליכטיקער, וואָס בלענדעט…
יאַנואַר 1933
איך האָב געזען
איך האָב געזען די זון פֿאַרגייט
אויף פֿריִער ווי אַן עפּל רויט,
דערנאָך אַ האַלבער עפּל ווערט,
אַ רגע — זי איז שוין דאָ אויף דער ערד.
ס׳איז אַזאַ חן אין דעם פֿאַראַן,
ווי די זון פֿאַרגייט בײַם שוואַרצן ים.
דו קוקסט זיך צו צום האָריזאָנט,
ער האָט דיר אָן אַ פֿרײַנד דערמאָנט,
דער רויטער פּאַס, די קילע שײַן,
פֿון ווײַנטרויבן דער קלאָרער ווײַן,
גלײַך מע זיצט זיך זאַלבענאַנד
מיט פֿולע גלעזער אין דער האַנט.
נאָר עס איז דײַן פֿרײַנד דאָ ניט פֿאַראַן,
עס איז אַ גרויסער שוואַרצער ים,
זײַן קלאָרע וואַסער וויגט זיך אום,
די גרויסע כוואַליע איז איצט שטום —
שטענדיק איז אַזוי די וועלט:
ס׳איז עפּעס דאָ און עפּעס פֿעלט!
1940
Yiddish Branzhe 