— פּראָזאַיִקער. געבוירן אין שטעטל טעטיִעוו, אוקראַיִנע. אין יאָר 1918 זיך באַזעצט אין קיִעוו. אין די יאָרן 1920־1921 געדינט פֿרײַוויליק אין דער רויטער אַרמיי. זיך דעמאָביליזירט פֿון דער אַרמיי אין 1922, האָט אָרלאַנד אָנגעהויבן אַרבעטן אין דער קיִעווער צײַטונג ”קאָמוניסטישע פֿאָן“ און אין זעלבן יאָר אָפּגעדרוקט דאָרט זײַנע ערשטע דערציילונגען, וועלכע האָבן צוגעצויגן דעם אויפֿמערק צו זיך מיט דער זאַפֿטיקער שפּראַך און מיט די קאָלאָריטפֿולע נאַטור־שילדערונגען. אין 1926 אַרבעט ער בײַ מעליאָראַציע אין די וואָלינער דערפֿער; די דערפֿאַרונג, וואָס ער האָט דאָרט באַקומען, פֿאַרקערפּערט ער אינעם ראָמאַן ”הרעבליעס“, וועלכער האָט אים געבראַכט אָנערקענונג ווי אַ באַדײַטנדיקער פּראָזאַיִקער. אין זײַן צווייטן ראָמאַן — ”אַגלאָמעראַט“ שילדערט ער געשטאַלטן פֿון אַ מעטאַלורגישן זאַוואָד, און אין ביידע ראָמאַנען ווערן אָפּגעשפּיגלט פּראָבלעמען פֿון איבערבויען דעם סאָציאַל־עקאָנאָמישן שטייגער פֿון דער ייִדישער באַפֿעלקערונג, וואָס קומט פֿון שטעטל אין דער גרויסער אינדוסטריע. שפּעטער רעדאַגירט אָרלאַנד דעם קיִעווער ליטעראַטור־קינסטלערישן זשורנאַל ”סאָוועטישע ליטעראַטור“. אין די מלחמה־יאָרן איז ער איינער פֿון די אַקטיווע טוער אין ייִדישן אַנטיפֿאַשיסטישן קאָמיטעט. געשטאָרבן איז ער אין מאָסקווע.
אַן אויסצוג פֿונעם בוך „גראָבערס‟, קאָאָפּ.פֿאַרלאַג „קולטור־ליגע‟, קיִעוו 1930,
הערשל אָרלאַנד
אַזוי ווערט טאָג
אַזוי ווערט טאָג אין כוטער: אַ הינקענדיקער וואָלף, וואָס האָט געהיט אַ גאַנצע נאַכט אַ רוקן פֿון אַ קלוניע, וואָס האָט אַ גאַנצע נאַכט געגראַבלט מיט די געזונטע צוויי פֿעדערשטע פֿיס דאָס פֿעסטע צווײַגן־געפֿלעכט פֿון אַ כוטערשן פּלויט, ווערט פּלוצעם אומרויִק… דער וואָלף דרייט אויס דעם קאָפּ צום וואַלד. ס׳איז נאָך פֿינצטער. קאַלטע שײַן פֿון שאַרפֿן וואָלפֿן־אויג קאָן נאָך ניט כאַפּן דעם שניט — וווּ איז בוים און וווּ איז נאַכט. אַ שטערן האָט געפֿינקלט־פֿינקלט נאָך דעם שטערן, אַ ווינטל האָט געבלאָזן־בלאָזט נאָך דאָס ווינטל. עס שלאָפֿט נאָך די שאָף אויף וואַרעמער שטרוי אין דער קלוניע… נאָר אַ האָן האָט שוין געגעבן אַ קריי אויף אַ בוידעם… דער וואָלף בייגט אונטער זײַן צעבראָכענעם פֿוס און און לאָזט זיך צו דער הרעבליע, און מיט דער הרעבליע — אין וואַלד, שוין נאָך דער נאַכט…
פֿאַרטאָג איז שוין געגאַנגען די אַרבעט.
— איינס! צוויי!
אַנדריי, אַ לוסטיקער יונג מיט אַ טיפֿן שניט אויף אַ באַק, האָט געקאָמאַנדעוועט מיט די טשערנאָבילער אַרבעטער בײַ דער הרעבליע. אין צוויי שערענגעס זײַנען זיי געשטאַנען, געהאַלטן אין די פֿאַרהאָרעוועטע הענט בערעזעווע פֿאַרשניצטע דרענגלעך און אונטערגעהויבן מיט זיי דעם אייבערשטן לעזשען [אַ גרויסער שטיין, טיף אײַנגעוואַקסן אין דער ערד — ב. ס].
— איינס!
— צוויי!
בײַ „איינס‟ — האָבן אַלע אַרײַנגעשטעקט די דרענגלעך אין דער נאָט [שפּאַלט — ב. ס.] צווישן ערשטן און צווייטן באַלקן. בײַ „צוויי‟ — זיך אַרויפֿגעלייגט מיט די בײַכער אויף די דרענגלעך און געשפּאַרט מיט אַלע קרעפֿטן אַראָפּצו, אין וואַסער. אַנדריי האָט צוגעוואַרט אַ ווײַלע, זיך אָנגענומען מיט אָטעם און מיטאַמאָל אויסגעשאָסן, גלײַך ווי ער וואָלט וועלן איבערשרעקן די אַרבעטער:
— מיידלעך גייען!…
די פּנימער בײַ די אַרבעטער זײַנען בײַם לעצטן אַנדרייס אויסגעשריי געוואָרן צונטער־רויט פֿאַר אָנשטרענגונג — דער לעזשען האָט זיך גערירט און אַ שפּריץ געטאָן אין אַלע זײַטן מיט שטיקלעך אויפֿגעריסענער ערד און אָנגעבראָכענע צווײַגן…
— איינס! צוויי!
און איבערן גאַנצן טײַכל האָבן געאַרבעט אין זיבעטן שווייס די קאָראָסטענער אַרבעטער. געקאָמאַנדעוועט מיט זיי האָט אָוורוצקי און זאַווערוכע. די קאָראָסטענער האָבן געגראָבן ריטוויטשקעס און געטריבן דאָס וואַסער צום טײַכל־שטראָם. אַלע האָבן געשוויגן, ערנסט פֿאַרטון אין דער אַרבעט. קורצע לאָפּעטעס, געטוקטע אין וואַסער, האָבן פֿריילעך געבלאַנקט אויף דער זון.
— איינס! צוויי!
— מיידלעך גייען!
קורץ, שאַרף און מונטער האָט דער אַרבעטער־רוף זיך געטראָגן פֿון דער הרעבליע צום וואַסער, צו די בלאָטעס. זלאָטאָוו איז געשטאַנען לעבן גאָרנען און ניט אויפֿגעהערט צו טרומייטערן, אַז ס׳איז אַן אויסברענגערײַ אין מענטשן, — מ׳האָט ניט געטאָרט שטעלן די גאַנצע פּאַרטיע אַרבעטער אויפֿן ערשטן פּיקעט. אַ קלייניקייט, וואָס מע האָט די פּאָלישוקעס צוגעזאָגט, — מע דאַרף העלפֿן מענטשן אַראָפּנעמען און זיי אַוועקשיקן אויפֿן פֿינפֿטן פּיקעט, קאָרטשעווען ווײַטער די ביימער אויף דער ליניע פֿונעם קאַנאַל.
גאָרנס אויג האָט פֿאַרבלענדט דער ווימל פֿון די אַרבעטער.
„מיר ברענגען פֿריש פֿעלד און גערעטעניש אין אַן אָפּגעשטאַנענעם סאָוועטישן קאַנט‟.
— זלאָטאָוו, דײַן מיינונג, — אויף אָוורוצקין קען מען פֿאַרגלויבן אַ פּאַרטיע אַרבעטער און שיקן אים מיט זיי אויפֿן פֿינפֿטן פּונקט?
געפֿרייט האָט גאָרנען זלאָטאָווס גינסטיקער ענטפֿער וועגן אָוורוצקין און וועגן אַלע קאָראָסטענער גענומען:
— אָוורוצקי איז דער צווייטער אַנדריי, — ער האָט אַ געפֿיל אין אַרבעט. און מיט די קאָראָסטענער איז ניטאָ וואָס צו שעמען, — זיי עסן די אַרבעט; זיי זאָלן זיך נאָר ניט איבערעסן…
ערשט דער פֿערטער לעזשען איז געלעגן נידעריקער פֿונעם וואַסער־פֿלאַך. אַז די טשערנאָבילער האָבן אים אויפֿגעריסן, האָט דאָס וואַסער אַ שפּאַר געטון מיט קראַפֿט, מיט אָנצאָליקע זילבערנע שפּריצן אויף דער אַלטער מיל־ראָד און זי אַראָפּגעשווענקט, ווי אַ שפּענדל.
די גאַנצע מיל האָט זיך געהוידעט פֿונעם רעווענדיקן וואַסער־פֿלייץ, די מיל און ניאַכעס בויך אונטערן צעשפּיליעטן בורנעס… ער איז געשטאַנען, ניאַכע, מיטן הוידנדיקן בויך און געדראָט גאָרנען מיט אַ פֿעטן חלבֿנעם פֿינגער:
— אין קאָראָסנען איז דאָ אַ געריכט, און ער האָט פֿאַר אַרענדע באַצאָלט, און ווי פֿאַרגינט זיך עס אַ ייִד אומגליקלעך מאַכן אַ ייִדן?
גאָרן האָט ייִנגלש געלאַכט, געלאַכט, וואָס דאָס וואַסער פֿלייצט אַזוי אָן אַן אָפּשטעל, ווי מע וואָלט עס געטריבן מיט דרוקעס, און פֿון ניאַכען געלאַכט.
— אַ ייִד זײַט איר? אָט שטייען ייִדן און טרײַבן וואַסער אויף אײַער מיל… ווי קומט עס, פּאַניע אַרענדאַר?
דער גאַנצער טײַך קאָראָסטענער האָט אויף אַ מינוטקעלע אַרײַנגעשטעקט די לאָפּעטעס אין דער בלאָטע און געהערט מיט ברייט־שמייכלענדיקע מײַלער, ווי „זייער‟ אינזשענער לייגט אַרײַן אַ חלק ניאַכען.
— רעב ניאַכע, איר קענט מיט אונדז דאָ האָבן אַרבעט אויף אַ גאַנצן זומער… רעב ניאַכע, גענוג שוין געווען אַ גבאי בײַ די פּאָלישוקעס.
אַ פּאָר עלטערע ייִדן האָבן אײַנגעשטילט די לאַכנדיקע:
— אַ מענטשן רינט בלוט, און איר לאַכט, גזלנים…
— איינס! צוויי!
די טשערנאָבילער רײַסן דעם פֿינפֿטן לעזשען.
און פּלוצעם האָט לוטשינקער קליינוואַרג, וואָס האָט פֿון גאַנצפֿרי אָן געפּלאָנטערט זיך אין וואַסער די אַרבעטער צווישן די פֿיס, זיך צעקוויטשעט, צעכריוקעט, ווי חזירימלעך:
— פֿיש!…
— העכט שווימען!
— פֿ־י־ש!
פֿון ערגעץ איז אָנגעלאָפֿן דער אַלטער פּאָלישוק אינעם גרינעם סוויטקעלע, אינעם שמויסן היטל און מיט די קאַליע אויגן. הינטער אים איז האַלב לוטשינקי געשטאַנען מיט קינד און קייט, און אַלע האָבן געהאָלדערט צו גאָרנען:
— גאָרניו!
— גאַרניו, טו אַ טובֿה און הייס, מ׳זאָל מער ניט רײַסן קיין לעזשענעס.
— גאָרניו, לאָז אונדז פֿיש כאַפּן.
און דאָס קליינוואַרג האָט פֿאַרשריִען, פֿאַרקוויטשעט אַלעמען:
— העכט שווימען!
אויף דער זון־באַגאָלדענער וואַסער־פֿלאַך האָבן געגלאַנצט און שעמערירט זילבערנע בײַכער פֿון פֿיש.
— איינס! צוויי!
די אַרבעטער האָבן געשאַרט די בלאָטע אין די זײַטן און מיט די לאָפּעטעס גענומען קאַרבן די ליניע פֿונעם קאַנאַל.
אין אָוונט זײַנען אָנגעקומען די פֿורן מיט פּראָדוקטן. יאָסי הויקער איז פֿאַרפֿאָרן מיט זײַן פֿור גלײַך צו דער אַרבעט, — געבראַכט פֿון קאָראָסטעוו ברעזענטן פֿאַר די קאַנאַלן, אַ נײַע רער צום ניוועליר און אַ גראָבן פּאַקעט פֿונעם הויפּט־אינזשענער פֿאַר גאָרנען.
— חבֿר אינזשענער, — דער הויקער האָט גערעדט היימיש, ווי אַן אַלטער באַקאַנטער, — אין קאָראָסטעוו רעדט מען פֿון אײַך.
ער האָט געפּיפּקעט דעם ציבעק, אַ טראָט געטון אויף איין שפּאַן נעענטער צו גאָרנען און אַ זאָג געטאָן, ניט איבעריק זיכער:
— און ווען איר ווילט, נעמט איז מיך אויך צו דער אַרבעט, טאַקע מיט מײַן בולאַנעם. איר קאָרטשעוועט ביימער, דערציילט מען, אין לוטשינקע — וואָלט איך, און דער דער בולאַנער טאַקע, זיי אָפּגעשלעפּט פֿונעם קאַנאַל. אַ ייִד בין איך אַ קבצן, איר ווייסט, דאַכט זיך גוט… איך וואָלט נאָך מײַן זון גענומען צו זיך, דעם לערער, וואָס קנעלט מיט ניאַכעס קינדער, — גאָדלען מײַנעם.
ער האָט זיך עפּעס דערמאָנט, און ווידער גענומען ריידן היימיש:
— הערט אַ מעשׂה, בײַם קאָמסאָמאָלסקן קלוב בין איך אייענעכטן דורכגעפֿאָרן (איר זײַט זיך געווען אין קאָראָסטען אויף קלאַדבישטשענסקיע?), איז דער גאַנצער קלוב אַרויסגעלאָפֿן, הוילע שנעקעס, און זיך אָנגעהויבן דערפֿרעגן פֿון אײַך און פֿון די קאַנאַלן. עפּעס האָבן זיי מיר אָנגעדולט אַ קאָפּ מיט אַ נסטרוקטער — זיי ווילן שיקן אַ נסטרוקטער, הייסט עס.
גאָרן האָט אים געהערט מיט איין אויער. ער האָט געלייענט די פּאַפּיראָס־פּאַפּירלעך פֿונעם גראָבן פּאַקעט: פֿאָרמען פֿון ראַפּאָרטן וועגן אָפּגעטאָנענער אַרבעט, פֿאָרמען לאַנגע און שמאָלע, פֿאָרמען ברייטע און קורצע. ער האָט זיך ערשט געכאַפּט, ווען דער הויקער האָט אַרויסגעפֿאָנפֿעט דאָס שווערע וואָרט — „נספּעקטער‟:
— וואָס פֿאַר אַן אינספּעקטער?
— דער קאָמסאָמאָל, הייסט עס, וויל אײַך אַרײַנשיקן אַ סטרוקטער, — די אַרבעטער זאָגן זיי, זײַנען שוואַך אויף דער עבֿרי. און גאַזעטן און ביכלעך, שייך צו ריידן — זיי ווילן דאָ אַפּנים מאַכן אַ קלוב…
…דאָס וואַסער בײַ דער הרעבליע האָט געהאַלטן אין איין רוישן. דער רויש האָט זיך צעטראָגן איבער די הויפֿן און זיך צעמישט מיטן הילכיקן גערייד פֿון די אַרבעטער; אין די הויפֿן אויפֿן שליאַך, צווישן די צעוואָרפֿענע קלעצער אויף דער גאַס האָבן די אַרבעטער געקאָכט פֿיש און קאַשעס באַשמאָלצטע מיט פֿריש־געבראַכטן חזיר.
פֿונעם נאָענטן טאָל האָט זיך אַ האַרמאָשקע אָנגערופֿן און גענאַרט יונגן עולם אויף אַ בײַנאַכטיקער שׂימחה.
מיט דריבנע טריטעלעך איז ווידער געקומען דער הויקער. ער האָט געפּיפּקעט פֿאַרקלערט זײַן פֿאַרלאָשענעם ציבעק און סודותדיק אַוועקגערופֿן גאָרנען אין אַ זײַט:
— איך באַדאַרף אײַך עפּעס זאָגן.
גערעדט האָט דער הויקער פּאַמעלעך, ווי ער טוט אַ טובֿה. ער האָט איבערגעלייגט יעדעס וואָרט, געגעבן מיט דעם אָנצוהערן, אַז ער ווייסט נאָך, נאָר ניט אַלעס קען מען דערציילן.
— חבֿר אינזשענער, היט זיך פֿאַר ניאַכען!
ער האָט זיך געכאַפּט, אַז דער ציבעק איז פֿאַרלאָשן, גענומען אויפֿקלאַפּן פֿײַער מיט דער קרעסילע [פֿײַערשטיין — ב. ס.].
— פֿון זיך איז ניט שייך צו ריידן, — איך בין אַ האָרעפּאַשנע מענטש. אַלע אײַערע קאָראָסטינער אַרבעטער זײַנען פֿון די הינטערגעסלעך, און איך בין אויך פֿון דאָרטן — האָרעפּאַשנע לײַט זײַנען מיר.
— איז וואָס, רעב יוסף?
— חבֿר אינזשענער, אַ נאַש־בראַט איז אַ ווײַסער טעלער — איר זעט וואָס ס׳טוט זיך אויפֿן דנאָ. און ניאַכע איז אַ נגיד, אַ שלאַנג. ניאַכע, חבֿר אינזשענער, וועט אײַך ניט שענקען די מיל.
— וואָס ער האָט געדראָט, ניאַכע?
— איך זאָג אײַך, אַז ער איז אַ שלאַנג, איז ווייס איך וואָס איך זאָג. איך בין אַ האָרעפּאַשנער מענטש און פֿאַרדין כּשר מײַן שטיקל ברויט, און ניאַכע איז אַ נגיד — אַלע פּאָלישוקעס, פֿון אָלעווסקי ביז מאָזיר, זײַנען אים שולדיק געלט, ניאַכען. זאָגט ניאַכע, אַז ער וועט זיך מיט אײַך אָפּרעכענען. אויף ניאַכען קאָן מען זיך ריכטן — שייך צו ריידן.
גאָרן האָט אַ טראַכט געטאָן, אַ קנייטש געגעבן מיט דער נאָז און געשיקט דעם הויקער שלאָפֿן.
— אַז איך לאַך פֿון זײַן טאַטן, און איר גייט אַרויס מאָרגן אויף דער אַרבעט.
Yiddish Branzhe 