די ציגן־אָזערע

מיט די קבֿרים זיך געזעגן,
ייִדעלע,
מיט די פֿרעמדע גלות־וועגן,
ייִדעלע.
משה לעמסטער, „דער גלות‟

באָריס סאַנדלער

ווען די טשערעדע ציגן האָט זיך ווי איין קלינגעוודיקער שטראָם אַראָפּגעלאָזט פֿונעם שיפּועדיקן באַרג, האָבן די ציגן ריטשקעסווײַז זיך צעלאָפֿן איבערן בית־עולם, דערנאָך זיך אָפּגעטיילט איין בהמה פֿון דער אַנדערער און, אָנשטויסנדיק זיך מיט די הערנער אין אַ מצבֿה, געבליבן שטיין. טיפּש זיך אײַנגעקוקט אַ ווײַלע אין די אָפּגעקריצטע פֿון צײַט אותיות, ווי געוואָלט זײַן זיכער, אַז ס׳איז טאַקע „איר‟ מצבֿה, האָט די ציג אַ טרייסל געטאָן מיטן פֿאַרזשאַווערטן עק בערדל, עפּעס אַרויסגעבעקעט צום שטיין און זיך געלאָזט צופּן אַרום דאָס גראָז. אינעם וואָלעכיש דאָרף שטירצאַ־פֿירצאַ האָט מען דאָס אָרט גערופֿן ציגן־פֿעלד.

אָנהייב וועסנע־צײַט איז דאָס גראָז אויפֿן ציגן־פֿעלד דורכדרינגלעך גרין און זאַפֿטיק, די ווייך־שפּיציקע שפּראָצלינגען קיצלען די ציגענע נאָזלעכער און יאַסלעס, וואָס שטערט די בהמות נישט אָנצושטאָפּן אַ פֿולן פּיסק, דערנאָך זיך צעלייגן אונטערן קילבלעכן מצבֿה־שטיין דרעמלען און מעלה־גירהן. איבערן פֿעלד טראָגט זיך אין דער לופֿטן אַן אײַנוויגנדיקע קלינגערײַ פֿון די גלעקלעך — בײַ יעדער ציג איר אייגן גלעקל מיט אַן אַנדערן טאָן. דאָס ווינטל כאַפּט די אַלע טענער אונטער און טראָגט די מוזיק אַוועק אין זײַנע בלויע פּאַסטאָראַלישע רחבֿותן…

אויפֿן בערגל, צו קאָנען אַרומכאַפּן מיט זײַן שאַרפֿן בליק די גאַנצע טשערעדע, איז געזעסן דער פּאַסטעך וואַסיל, אַ פֿאַרוואַקסענער מיט האָר און יאָרן וואָלעך. זײַנע שוואַרצע אויגן האָבן זיך אײַנגעשניטן אין רוים, קיין פּינטל נישט געטאָן, געציילט די קעפּ פֿון זײַן טשערעדע. לעבן אים פֿון ביידע זײַטן, ווי ער וואָלט זיך אַרומגעלייגט מיט ווייכע פֿעלן, האָבן געדרעמלט צוויי גרויסע שוואַרצע פּאַסטעך־הינט. אַראָפּגעלאָזט זייערע ברייטע מאָרדעס אויף די שווערע לאַפּעס, האָבן זיי די אויגן געהאַלטן פֿאַרמאַכט, פֿאַרלאָזנדיק זיך אויף די אָנגעשפּיצטע אויערן.

פֿאַרענדיקט צו ציילן די בהמות, האָט דער פּאַסטעך אַרויסגעשלעפּט פֿון זײַן טאָרבע די דודע זײַנע, זי אַ גלעט געטאָן מיט די פֿאַרגרעבטע פֿינגער איבער די פֿינף לעכעלעך און זי צוגעטראָגן צום מויל. דער ניגון האָט זיך פֿונאַנדערגעוויקלט שטיל און פּאַמעלעך, ווי אַ פֿאָדעם פֿון אַ דורותדיקן קנויל, צונויפֿגעקנוילט פֿון פּויערישע פֿרייד און לייד, קורצע חגאס, שווייס און האָרעוואַניע. דער הימל האָט געדענקט די דורות און די ערד האָט באַהאַלטן זייער עבֿר…

פּלוצעם האָט די פֿעל אויף די הינט אויפֿגעציטערט, די שפּיציקע מאָרדעס זייערע האָבן זיך אײַנגעניוכעט מיט די פֿײַכטע נעז אין דער לופֿט אַרײַן. אַ פֿרעמדער…

אַ קליינוווּקסיקער פּאַרשוין, אָנגעטאָן אין אַ שוואַרצן לאַנגן ראָק, אויפֿן קאָפּ — אַ שוואַרצער הוט, האָט זיך אַראָפּגעלאָזט פֿונעם באַרג. דער ניגון האָט זיך פֿאַרהאַקט און דער פּאַסטעך אַליין האָט אויסגעדרייט דעם קאָפּ, פֿאָלגנדיק די באַוועגונגען פֿון זײַנע פֿירפֿיסיקע שומרים. איצט האָבן זיי צוזאַמען דערמאָנט אַ פֿאַרוואַקסענע דרײַקעפּיקע באַשעפֿעניש, וואָס האָט אָנגעשטעלט די באָלכעס אין דער זײַט פֿונעם געקומענעם.

אַ צוויי טריט נישט דערגאַנגען צום פּאַסטעך, האָט דער פֿרעמדער זיך אָפּגעשטעלט. עטלעכע מאָל אַ גלעט געטאָן זײַן פֿײַער־רויטע באָרד, וואָס האָט זיך געכוואַליעט אויפֿן שטאַרצנדיקן ברוסטקאַסטן זײַנעם, ווי געוואָלט זי באַרויִקן; דערבײַ האָבן פֿון אונטער די געדיכטע ברעמען, ווי פֿון דער באָרד אויסגעצופּט, אײַנגעשרויפֿט אין די כּלבֿים צוויי גרינע בוראַווטשיקלעך־אויגן. די פֿעל אויף די הינט איז געוואָרן גלאַט און זייערע קעפּ האָבן זיך געהאָרכזאַם אַראָפּגעלאָזט אויף די שטײַפֿע לאַפּעס.

דער פֿרעמדער האָט באַגריסט דעם פּאַסטעך אויף וואָלעכיש און צוגעגעבן:

— דײַן ניגון קלינגט ווי אַ תּפֿילה…

דער פּאַסטעך האָט ווידער אַ פֿיר געטאָן מיט די פֿינגער איבער זײַן דודע.

— דעם פֿלוער און די „דוינעס‟ האָט מיר געלאָזט מײַן טאַטע, און אים — זײַן טאַטע… דאָס איז מײַן פֿאַרמעגן…
— דײַן ניגון האָט מיר דערמאָנט אַן אַנדער ניגון, זייער ענלעך צו דײַנעם…

דער פּאַסטעך איז לעבעדיקער געוואָרן. פֿאַרראָכטן די קוטשמע אויפֿן קאָפּ, געפֿרעגט:

— וווּ זשע האָסטו אים געקאָנט הערן?

איצט האָט שוין דער פֿרעמדער זיך אָנגעכאַפּט מיט די פֿינגער פֿאַרן ברייטן ראַנד פֿונעם הוט. זײַן קײַלעכדיקער קאָפּ האָט זיך לײַכט אַ וואַקל געטאָן, באַגלייט מיט אַ מין „מממ־ע‟.

— ניין… כ׳קאָן זיך נישט דערמאָנען… — געכאַפּט אויף זיך דעם פּאַסטעכס אַנטוישטן בליק, האָט דער געקומענער, כּדי נישט איבערצורײַסן דעם דינעם פֿאָדעם פֿון זייער שמועס, געפֿרעגט: — און די מצבֿות אינמיטן פֿעלד… פֿון וואַנען האָבן זיי זיך דאָ גענומען?

דער פּאַסטעך וואַסיל האָט ווידער אַרומגעכאַפּט מיט זײַן ברייט־געמאָסטענעם בליק דעם בית־עולם, ווי ער האָט עס פֿריִער געטאָן מיט זײַן טשערעדע.

— ווער ווייסט… זינט כ׳געדענק זיך, שטייען זיי דאָ, די שטיינער… אַ מאָל איז געווען אַ סך מער, אָבער מענטשן האָבן זיי מיט יאָרן צעשלעפּט… שטאַרקע שטיינער…

ער איז שוין גרייט געווען צוטראָגן זײַן „פֿלוער‟ צום מויל, אָבער ווי דערמאָנט זיך אין עפּעס, וואָס דער פֿרעמדער מוז עס וויסן אויך:

— מײַנע ציגן האָבן זייער ליב זיך צו פּאַשען דאָ. ווי נאָר דער שניי אין די בערג גייט אַראָפּ, טרײַב איך אַהער אַריבער מײַן טשערעדע. דאָס בעסטע קעז און ברינדזע איז פֿון די אָרטיקע גרעזער… — האָט ער זיך פּאַסמאַקעוועט מיט זײַנע ווערטער, ווי דער טעם פֿון יענע מילכיקע פּאָטראַוועס איז אים געלעגן אויף דער צונג. — זעסט, יעדע ציג האָט זיך אָפּגעזוכט איר אייגענעם שטיין…

— וויפֿל זשע מצבֿות זײַנען דאָ געבליבן?
— וויפֿל ציגן, אַזוי פֿיל שטיינער — צוויי און זיבעציק… אָבער… — אינעם פּאַסטעכס שטים האָט זיך אַרײַנגעשניטן אַ בייזער כאָרכל: — אָבער אין גיכן וועט די גרינע לאָנקע מיט די אַלע שטיינער בלײַבן ליגן אונטערן וואַסער…

די הינט האָבן זיך געשטעלט אויף די לאַפּעס, ווי דערהערט אינעם פּאַסטעכס ווערטער אַ סכּנה. זייער באַלעבאָס האָט זיך צעפּאַליעט, געפֿונען, אַפּנים, אין דעם פֿרעמדן מיט דער רויטער באָרד אַ פּאָר נײַגעריקע מענטשלעכע אויערן, וואָס זײַנען גרייט אים צו הערן.

— עס אַרט אים נישט, דעם פּרימאַר [1], אַז מײַנע ציגן וועלן פֿאַרלירן זייער בעסטן ביסן… אַן אָזערע וויל ער דאָ מאַכן און צעפֿירן קאַרפּן…
— אַזוי גאָר?!
— פֿיש, זאָגט ער, איז די צוקונפֿט פֿון אונדזער דאָרף! — דער פּאַסטעך האָט פּלוצעם אַראָפּגעריסן זײַן קוטשמע פֿונעם קאָפּ און זי אַ שלײַדער געטאָן מיט כּעס אויף דער ערד: — ביסעריקאַ מעטי! [2] — האָט ער זיך אויסגעזידלט אין די וואָנצעס און צוגעגעבן: — פֿיש שטייען בײַ אים העכער פֿון ציגן!
— און דאָס דאָרף שווײַגט? — האָט ווייך געפֿרעגט דער פֿרעמדער, נישט אויסזען חלילה אַן אונטערהעצער.

דער פּאַסטעך האָט אויף אים אַ קוק געטאָן שוין מיט אויסגעלאָשענע אויגן.

— דאָס דאָרף? אַ הײַפֿל אַלטע קאַקערס און ווײַבער מיט קליינע קינדער… — ער האָט זיך צו ביסלעך באַרויִקט. זיך אָנגעכאַפּט פֿאַרן שטעקן, האָט ער זיך שווער געשטעלט אויף די פֿיס. די עלטער האָט זיך אים געזעצט אויף די אַקסלען, זיי אײַנגעבויגן.
— אָף, אָף… — האָט ער אָפּגעזיפֿצט, — דאָס יונגוואַרג האָט פֿאַרלאָזט דאָס דאָרף, זיך אַוועקגעיאָגט נאָך גרויסע פֿאַרדינסטן אין פֿרעמדע לענדער, צו רײַסן דאָרטן דעם קריזש…
— כ׳פֿאַרשטיי… וווּ זשע קאָן מען אים טרעפֿן, דײַן פּרימאַר?

דער פּאַסטעך וואַסיל האָט אויסגעדרייט צום פֿרעמדן דעם פֿאַרוואַקסענעם קאָפּ זײַנעם און זיך פּלוצעם צעלאַכט. ער איז געשטאַנען, אָנגעשפּאַרט מיט ביידע דלאָניעס אינעם אייבערשטן עק שטעקן, ווי אויסגעפּרוּווט דעם שטעקנס שטאַרקייט. די הינט האָבן באַלד דערפֿילט דעם בײַט אין פּאַסטעכס געמיט און עס אַרויסגעוויזן אויף זייער אופֿן — חניפֿהדיק געפֿאָכעט מיט די וויידלעך און גוטמוטיק אונטערגעהאַווקעט.

— שוין זשע ווילסטו זיך טרעפֿן מיט אָט דעם אײַנגעשפּאַרטן באָק?! — דער פּאַסטעך האָט מיטן בליק פֿון אויבן אַראָפּ אָפּגעמאָסטן דעם פֿרעמדן, — נו, נו… גיי מיט אָט דער סטעזשקע גלײַך, זי וועט דיך שוין אַרויספֿירן…

און ער, דער פֿרעמדער, האָט זיך געלאָזט אין וועג. שוין היפּש זיך דערווײַטערט פֿון דעם אַלטן פֿאַרלאָזטן בית־עולם, דער טשערעדע ציגן און דעם פּאַסטעך וואַסיל מיט זײַנע הינט, האָט אים אָנגעיאָגט דער שיינער ניגון. ער איז געבליבן שטיין, ווי זיך מיטאַמאָל אָנגעשטויסן אין אַ מחיצה, אויפֿגעשטעלט אין רוים פֿון דערמאָנונגען. „אײַ, אײַ, אײַ… — האָט ער זיך געצופּט די באָרד: — ס׳איז דאָך יאָסעלעס ניגון… דעם בעסטן חסיד בײַם סאַדיגורער רבי זצ״ל…‟

דעם ניגון האָט דעם ייִד (לאָמיר אים שוין אָנרופֿן מיטן נאָמען, וואָס מ׳האָט אים געגעבן נאָך דער ברית־מילה — זלמן בן אַבֿרהם) אַוועקגעטראָגן מיט זיך אין וועג. די ציכטיקע קלאַנגען האָבן אים געקלונגען אין קאָפּ, אָבער שוין מיט אַ ייִדישן קוועטש און קנייטש; צומאָל זיך אַרויסגעריסן דורך די פֿעטע נאָזלעכער און באַלד אײַנגעזונקען געוואָרן אין דער געדיכטעניש פֿון זײַן רויטער באָרד.

די סטעזשקע האָט זיך פּאַמעלעך אַרײַנגעגאָסן אינעם ברייטן גרונטוועג, וואָס אין די געוויטערטעג, ווערט זיכער צעשווענקט און צעווייקט, אַז נאָר אַ פֿערד און וואָגן זײַנען מסוגל דאָ דורכצופֿאָרן. גלײַך בײַם אָנהייב, פֿון דער רעכטער זײַט איז געשטאַנען אײַנגעגראָבן אַ ריזיקער בעטאָן־צלם און צו אים, ווי אַן אייביקער שומר פֿון פּײַן און לייד, איז נעבעך געהאָנגען דער ערשטער קריסט יאָשקע, געמאַכט פֿון גיפּס און אָפּגעפֿאַרבט מיט קאָליריקע איילפֿאַרבן; ערטערווײַז האָט די פֿאַרב זיך שוין געהאַט אָפּגעקאַלופּעט און זיך אָפּגעשיילט.

ר׳ זלמן האָט די אויגן צום וועג־צלם נישט אויפֿגעהויבן, בלויז אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ ווי מע טוט, ווען אַ מחשבֿה דרייט זיך אינעווייניק, שלאָגט זיך אין די ווענטלעך פֿונעם שאַרבן־קעסטל, אָבער אַרויסרײַסן קאָן זי זיך נישט. אַ שטילער קורצער בורטש האָט זיך פֿאָרט דערהערט: „שטייסט? שטיי!‟.

דער וועג האָט דערמאָנט אַ ברייט אויסגעטרוקן טײַכבעט, וואָס פֿון ביידע זײַטן האָבן אויף די ברעגן זיך אויסגעשטעלט באַרג־אַרויף נישט קיין הויכע סאַמאַן־הײַזער, אָפּגעקאַלכט און געדעקט וווּ מיט שינדל, וווּ מיט רויטע דאַכלקעס. אַרײַנגערוקט אין טיף־הויף, איז יעדעס הויז און ערד־חלק געווען אַרומגעצאַמט מיט אַ פּאַרקן פֿון פֿלאַכן קאַלכשטיין, נישט קיין הויכן, נאָר גענוג אַ ברייטן ער זאָל סימבאָליש דערמאָנען אַ פֿעסטונגוואַנט. יעדע וווינונג און דער שטח אַרום האָט געאָטעמט מיט פּויערישער זאָרג און מי — פֿון פֿאָרנט האָט דאָס פֿאַרפֿלאַנצטע גרינס זיך דורכגעשלאָגן דורך די פֿעטגעשניטענע פּאַסן אַקערערד, און פֿון הינטער דעם הויז האָבן אַרויסגעוויזן זייערע קולות די היימישע בעלי־חיים און עופֿות, פֿאַרשפּאַרט אין פֿי־שטאַלן און שטײַגן.

די באַלעבאַטים גופֿא פֿון אָט די אַלטמאָדישע, נאָר אויפֿזיכטיק־בריהשע כאַטעס און ווירטשאַפֿטן האָבן זיך זעלטן געוואָרפֿן אין די אויגן, סײַדן דאָ און דאָרט האָט זיך געקאָנט פּאָרען בײַ אַ בוים אָדער באַמיסטיקן מיט אַ ברייטער לאָפּעטע די בייטן אַ באַיאָרטער וואָלעך. צומאָל האָט זיך באַוויזן אַ פּויערטע מיט אַ שיסל גרייט, אַרויסצוהענגען אויפֿן שטריק, צוגעבונדן צו צוויי סלופּעס. עטלעכע ייִנגעלעך, אָנגעטאָן ווינטערדיק, אויף די פֿיס הויכע גומענע באָטן פֿון אַ פֿרעמדן פֿוס, האָבן זיך אויסגעזעצט אויפֿן פּאַרקן. דערזען דעם פֿרעמדן, זײַנען זיי באַלד פֿון זייערע סידעלעך אַראָפּגעשפּרונגען, ווי אָנגעשראָקענע קעץ, און זיך געלאָזט צו זייערע הויף־טירלעך מיט אַ געשריי: „באַבײַקאַ… באַבײַקאַ!‟

ווי אַ ממשותדיקער גרוס פֿון יענע יונגע כּוחות, וואָס „רײַסן דעם קריזש אין פֿרעמדע לענדער‟, האָט מען געקאָנט זען שטיין אין אייניקע הויפֿן אַן אויסלענדישן אויטאָ; אָדער אויפֿגעהויבענע ביזן דאַך ווענט פֿון אַ נײַ הויז, געבויט פֿון רויטן ציגל…

די קילבלעכע לופֿט איז פּלוצעם דורכגעשניטן געוואָרן פֿון אַ גלאָקנגעקלאַנג; ער האָט זיך געטראָגן פֿון אויבן איבערן דאָרף, ווי פֿאַרדעקט עס מיט אַ מעשענער דעק. דערהערט דעם געקלאַנג, האָט ר׳ זלמן אויפֿגעהויבן דעם קאָפּ, צוהאַלטנדיק זײַן הוט, און זיך אויף אַ ווײַלע אָנגעשפּאַרט מיטן בליק אינעם ווײַסן שטאַלטנעם קלויסטער מיט אַ קופּאָל־דאַך, פֿריש־אָפּגעפֿאַרבטן אין אַ טורקיזקאָליר, און געקרוינט מיטן פּראַוואָסלאַוונעם שוואַרצן צלם; ער האָט זיך אײַנגעשניטן אין דער געדיכטער בלויקייט מיט אַלע זײַנע עקן — אַזוי ווי די צוועקעס אויפֿן וועג־צלם האָבן דורכגעשטאָכן יאָשקעס גיפּסענעם לײַב. און ווידער האָט זיך דערהערט פֿון אונטער די רויטע וואָנצעס אַ שטילער בורטש: „קלינגסט? קלינג!..‟

אַ פֿור מיט רעדער פֿון אַן אויטאָ האָט אַ גניאָדע פֿערדל סקוטשנע געשלעפּט איבערן וועג. דער באַלעגאָלע אין אַ קופֿײַקע און אַ שוואַרצער קוטשמע אויפֿן קאָפּ האָט זיך העפֿלעך באַגריסט מיט ר׳ זלמנען, צוהאַלטנדיק מיט די וואַשקעס דאָס פֿערד: „אָפּרי קאַלול!‟ [3].

— וווּהין גייט דער מענטש? — האָט ער געפֿרעגט.
— איך זוך די פּרימאַריִע [4].

דער פּויער האָט אָנגעוויזן מיט דער בײַטש אין דער ריכטונג, פֿון וואַנען ער איז ערשט אָנגעקומען און זיך אָנגערופֿן:

— גיי גלײַך, פֿון דער רעכטער זײַט וועסטו זען אַ שטיינערנע געבײַדע. דאָרט זיצט דער פּרימאַר…

שוין אָן אַ „זײַ געזונט‟ האָט דער פּויער הויך אַ טשמאָקע געטאָן מיט די ליפּן און אַ טרייסל געטאָן די וואַשקעס: „נאָ, נאָ־אָ‟.

ר׳ זלמן, באַוואָרנט מיט אַ פּינקטלעכן אַדרעס, האָט זיך געלאָזט גיין ווײַטער. פֿאָרט האָט ער אַ טראַכט געטאָן: „פֿון וואַנען ווייסט ער, דער וואָלעך, אַז כ׳דאַרף דווקא דעם פּרימאַר?‟ דעם ענטפֿער האָט ר׳ זלמן גאָר אין גיכן געפֿונען טאַקע אין דער געבײַדע אַליין. גלײַך איבערן אַרײַנגאַנג איז געהאָנגען אַ פֿאַניר־שילדל מיט דעם איינציקן וואָרט, אָנגעשריבן מיט דער האַנט: „פּרימעריִע‟. פֿון דער רעכטער זײַט, אויפֿן הילצערנעם שטאָק, ווי אַ סימן פֿון דער מאַכט, האָט זיך קוים געשווענקט אַן אָפּגעבליאַקעוועטע פֿאָן. די קאָלירן אויף איר איז שוין שווער געווען צו דערקענען — אַ קלאָרער באַווײַז, אַז די דאָזיקע מאַכט איז אויף הפֿקר. אַ שלעפּ געטאָן די טיר, איז ר׳ זלמן געבליבן שטיין אויף דער שוועל פֿון אַ לאַנגן האַלב־פֿינצטערן קאָרידאָר מיט אַ ריי טירן פֿון ביידע זײַטן וואַנט — איין טיר אַנטקעגן דער צווייטער. שטיל, ווי אַלע וואָלטן פֿון דאַנען אַנטלאָפֿן צו זוכן אַ בעסער לעבן…

ר׳ זלמן האָט אַ טראַכט געטאָן: „גיי, זוך זיך דאָ אָפּ!‟ ער האָט שוין געהאַט געמאַכט דעם ערשטן שפּאַן, גרייט זיך אָנצוקלאַפּן אין יעדער טיר, נאָר פֿונעם אַנדערן עק קאָרידאָר האָט זיך דערהערט, ווי פֿון אַ ליידיקן פֿאַס: „דער פּרימאַר נעמט אויף דאָ!‟ ס׳האָט דעם באַזוכער גענומען אַ פּאָר מינוט, ער זאָל צוקומען צו דער טיר, פֿון וואַנען ס׳האָט זיך ערשט געהערט די הייזעריקע שטים. פֿון דעסטוועגן, צו זײַן זיכער, האָט ר׳ זלמן פֿאַרהאַלטן זײַן בליק אויפֿן שילדל: „פּרימאַר קיריל קריגאַנוצע‟.

מע דאַרף זאָגן, אַז ר׳ זלמן איז געווען אַ געניטער באַזוכער פֿון קאַבינעטן. אין זײַן שליחות איבער די אַמאָליקע ייִדישע שטעטלעך, איז אים אויסגעקומען זיך צו טרעפֿן מיט פֿאַרשידענען מינים אָרטיקער נאַטשאַלסטווע — סײַ מיט עכטע העכטן און סײַ מיט דריבנע זאַמדפֿישלעך מיט אַ גאווה פֿון סאַמעראָדנע קאַרפּן. פֿאַר יעדן סאָרט האָט ער געהאַט אַ באַזונדער האַטשיק. ער איז זיכער געווען, אַז ס׳איז ניטאָ אַזאַ פֿיש, וואָס זאָל זיך נישט לאָזן כאַפּן. דער עיקר, אין אָט דעם פֿישפֿאַנג איז צו טרעפֿן פֿאַר יעדן פֿיש אַ פּאַסיקע לאָקערשפּײַז…

אַ קורצע ווײַלע האָבן דער באַלעבאָס פֿונעם קאַבינעט און זײַן באַזוכער זיך אָפּשאַצעריש צוגעקוקט איינער צום צווייטן. דער פּרימאַר איז געזעסן בײַ זײַן קאַנטאָרטיש; פֿון דער רעכטער זײַט איז געשטאַנען אַ רויטער טעלעפֿאָן, דאָס טרײַבל איבערגעבונדן מיט אַ שוואַרצער קלעפּיקער סטענגע, אַן עדות דערפֿון, אַז נישט זעלטן פֿלעגט דער באַלעבאָס פֿונעם קאַבינעט נאָך אַ טעלעפֿאָן־שמועס אויסלאָזן דעם כּעס צום טרײַבל. פֿון דער לינקער זײַט איז אויפֿן טיש געשטאַנען אַ גראַפֿין וואַסער אָן אַ פֿאַרשטעקל און אַ געשליפֿענע גלאָז. זיך אונטערגעהויבן, האָט דער פּרימאַר אָנגעוויזן מיט דער רעכטער האַנט אויפֿן בענקל, צוגעשטעלט צום טיש אַנטקעגן אים. איצט האָט ר׳ זלמן דערזען, אַז דער לינקער אַרבל פֿונעם רעקל איז ליידיק און אַרײַנגערוקט אין דער קעשענע.

— אײַער נאָמען, דאָמנולע… — האָט געפֿרעגט דער פּרימאַר, צעציִענדיק דאָס לעצטע וואָרט.
— זלמן… — האָט צוגעגעבן דער באַזוכער.

דער פּרימאַר האָט דעם נאָמען איבערגעחזרט, ווי אים צוגעפּאַסט צו זײַן צונג:

— זאַלמען… וואָס זשע האָט אײַך געבראַכט אין אונדזער פֿאַרוואָרפֿן ווינקל?
ר׳ זלמן האָט זיך שווערלעך אַראָפּגעלאָזט אויפֿן עק בענקל, ווי אָנגעטאַפּט דעם זיץ איידער צו געטרויען זײַן געזעס דעם גאַנצן שטח.
— כ׳וועל אײַך זאָגן דעם אמת, דאָמנולע קריגאַנוצע, סע געפֿעלט מיר זייער אײַער דאָרף. מע זעט באַלד, אַז סע ווערט אָנגעפֿירט מיט אַ טאָלק! ריין, שיין… ווי מע זאָגט, סײַ פֿאַר גאָט און סײַ פֿאַר לײַט…
— אַ דאַנק, דאָמנולע זאַלמען, — איבער זײַן גרין קרענקלעך פּנים איז זיך צעקראָכן אַ דין־לעבעדיקע נעץ רויטע אָדערלעך. — נישט אַלע שאַצן עס… — ער האָט זיך אויסגעגלײַכט, ווי אַ סאָלדאַט נאָך אַ קאָמאַנדע און, טײַטנדיק מיטן פֿינגער פֿון זײַן גאַנצער האַנט אינעם ליידיקן לינקן אַרבל, געזאָגט: — איך האָב פֿאַר אונדזער אומאָפּהענגיקייט פֿאַרגאָסן בלוט!
— קומט אײַך טאַקע… — האָט ר׳ זלמן זיך איבערגענומען מיטן פּרימאַרס אָבידע, — עס קומט אײַך מיט ביידע הענט און פֿולע זשמעניעס…

דער פּרימאַר האָט זיך באַרויִקט און פֿאַרנומען זײַן אָרט בײַם טיש.

— וואָס זשע האָט אײַך פֿאָרט צו אונדז אַרײַנגעבראַכט? — צוגעזשמורעט איין אויג, האָט ער דעם צווייטן אָנגעצילט גלײַך אין דער רויטער באָרד אַרײַן.
— כ׳האָב געהערט, דאָמנולע קריגאַנוצע, אַז איר ווילט אויסגראָבן אַן אָזערע און נישט סתּם אַן אָזערע, נאָר צעפֿירן דאָרט פֿיש?

אַ רגע האָט דער פּרימאַר נאָך געהאַלטן די רויטע באָרד אויף דער מושקע און ענדלעך אויסגעשאָסן אַ געלעכטער:

— מײַן עלטערער ברודער, וואַסיל, דער ציגן־פּאַסטעך, האָט עס אײַך שוין צוגעטראָגן!
— בנאמנות… כ׳האָב נישט געוווּסט, אַז דער פּאַסטעך איז אײַער ברודער…
— שטעלט זיך פֿאָר, פֿון איין מאַמעס ציצל אויסגעקאָרמעט…
— כ׳דאַרף אײַך זאָגן, אַז עס געפֿעלט מיר זייער אײַער פּלאַן, — האָט דאָס פּנים בײַם גאַסט געפֿלאַמט און די גרינע אויגן האָבן געשאָסן פֿון אונטער די געדיכטע ברעמען מיט שמאַראַגדענע פֿונקען. — איך פּערזענלעך האָב זייער ליב פֿיש. אָבער…
— כ׳ווייס מײַן ברודערס אַרגומענטן: די ציגן זײַנען פֿאַר אים וויכטיקער פֿון מענטשן!
— כ׳בין מיט אײַך אײַנשטימיק אויף הונדערט פּראָצענט, אָבער…
— ער איז זײַן גאַנץ לעבן געווען אַ פּאַסטעך און געבליבן אַ פּאַסטעך! ער זעט נישט קיין פּערספּעקטיוו… די פֿיש וועלן דאָך אויפֿלעבן אונדזער דאָרף, מאַכן עס רײַך און באַוווּסט אויפֿן גאַנצן ראַיאָן און אפֿשר נאָך ווײַטער…

די לעצטע ווערטער האָבן דעם פּרימאַר אונטערגעוואָרפֿן פֿונעם בענקל; ער האָט זיי אַרויסגעבראַכט שוין שטייענדיק אויסגעדרייט מיטן פּנים צו דער וואַנט, אויף וועלכער ס׳איז געהאָנגען אַ גרויסע פּאָליטישע מאַפּע פֿון דער וועלט. ער האָט זיך שוין געזען רײַטן אויף אַ פֿערד איבער פֿעלדער און לענדער, איבער אַלע גרענעצן… זאָלן אַלע זײַנע דאָרפֿס־לײַט, מיטן ברודער וואַסיל צוזאַמען זען, ווי די גדולים פֿון דער וועלט קוקן אַרויס פֿון זייערע הויכע פֿענצטער, ווײַזן אויף אים אָן מיטן פֿינגער און קלינגען איינער דעם אַנדערן אויפֿן טעלעפֿאָן: „איר האָט פֿאַרזוכט די פֿיש פֿונעם דערפֿל שטירצאַ־פֿירצאַ?… אַ טעם — גן־עדן! שוין צײַט דעם פּרימאַר, דאָמנולע קריגאַנוצע, קרוינען מיטן ערן־טיטל ׳קאַרפּן־קיניג׳…‟

„דאָמנולע פּרימאַר…‟ — האָט דער האַלב־פֿאַרחלשטער פּרימאַר דערהערט, ווי פֿון אַ טעלעפֿאָן־טרײַבל, אַן אָנגעשראָקענע שטים, — „ס׳איז אײַך נישט גוט?‟

דער פּאַרשוין מיט אַ רויטער באָרד, וואָס האָט איצט אויסגעזען אינעם פּרימאַרס אויגן, ווי זי וואָלט זיך געשטעלט קאַפּויער, האָט צו אים אויסגעשטרעקט די האַנט מיט אַ האַלבער גלאָז וואַסער.

— זעצט זיך צו, דאָמנולע פּרימאַר… איר דאַרפֿט זיך נישט איבערנעמען אַזוי… מע קאָן נישט מאַכן גליקלעך די גאַנצע וועלט… אַקעגן וואָס זאָג איך עס? דאָס פֿעלד איז נישט סתּם אַ פֿעלד און די שטיינער זײַנען נישט פּשוט שטיינער… — האָט ר׳ זלמן ביסלעכווײַז צעשטערט דעם פּרימאַרס פֿאַנטאַזיע און אים אומגעקערט צו דער ווירקלעכקייט.

— איז וואָס זשע?… — אויפֿן פּרימאַרס אָפּגעמינטערט נאָך בלייך פּנים האָט דער שמייכל אויסגעזען מער ענלעך צו אַ גרימאַסע, — איצט פּאַשען זיך דאָרט ציגן, דערנאָך וועלן דאָרט שווימען פֿיש… גאַנצע דערפֿער און שטעט זײַנען געבליבן ליגן אונטער דעם וואַסער, צוליב הויכע צילן און פֿאַר אינטערעסן פֿונעם לאַנד, און דו באַלאַקעסט מיר דאָ וועגן עטלעכע צענדליק מאַצייוועס…
— צוויי און זיבעציק! — האָט פֿאַרפּינקטלעך ר׳ זלמן.
— כ׳זע, דו האָסט שוין אוספּייעט דורכפֿירן אַ פֿולע אינווענטאַריזאַציע… — איז דער פּרימאַר אַריבער אויף „דו‟.

ר׳ זלמן האָט זיך פֿאָרט געהאַלטן בײַ זײַן עטיקעט ווײַטער. ער האָט דערפֿילט, אַז ס׳איז געקומען דער רעכטער מאָמענט צו לאָזן אין גאַנג זײַן געווער, דהײַנו — אַרײַנוואָרפֿן אין די קאַלעמוטנע פֿאַנטאַזיעס פֿונעם פּרימאַר דעם האַטשיק מיטן אָנגעטשעפּעטן ווערעמל.

— איך בין גרייט פֿאַר זיי באַצאָלן… — האָט ער הויך און דײַטלעך געזאָגט, און צוגעגעבן שטילער: — מיט וואַלוטע.

דער פּרימאַר אַן אָנגעשטרענגטער איז געבליבן זיצן, ווי ער וואָלט זיך צוגעשמעקט צו דעם „ווערעמל‟ — עס אַראָפּשלינגען גאַנצערהייט צי אָפּצופּן פֿון דעם שטיקלעכווײַז. ער האָט פֿאָרזיכטיק געפֿרעגט:

— דאָס הייסט, קויפֿן די מאַצייווע־שטיינער?… — און שוין מיט אַ פֿעסטערן טאָן: — אין הורט צי שטיקווײַז?

ר׳ זלמן אַ געניטער „פֿישער‟ פֿון אַזאַ מין פֿישפֿאַנג האָט מיט זײַנע דרײַ גאַלשטיינער דערפֿילט, אַז דעם פּרימאַר קיריל קריגאַנוצע געפֿעלט בפֿירוש די לאָקערשפּײַז. איצט איז וויכטיק אים נישט אָפּשרעקן. „סלבֿלנות, ר׳ זלמן, סבֿלנות…‟ — האָט ער זיך קוים אײַנגעהאַלטן, און אויף אַ קול געזאָגט:

— וואָס איז דער חילוק?

דער פּרימאַר האָט זיך דווקא נישט געאײַלט צו דערקלערן זײַן באַזוכער אַזאַ פּשוטן האַנדל־קונץ. ער האָט פּאַמעלעך זיך אָנגעגאָסן וואַסער פֿונעם גראַפֿין, צוגעטראָגן די גלאָז צום מויל און איידער עס אויסטרינקען אומדערוואַרט אַ זאָג געטאָן: „לעכאַיִם!‟

זאָגן, אַז ר׳ זלמן איז געוואָרן איבערראַשט פֿונעם דערהערטן, וואָלט געווען אַ גוזמא. אין זײַן שליחות־נע־ונד איז אים נישט איין מאָל אויסגעקומען זיך אָנשטויסן נישט נאָר אין די גשמיותדיקע סימנים, געבליבן פֿונעם אַמאָליקן ייִדישן קיום אין די שטעטלעך — פֿאַרוויסטע בית־עולמס, חורבֿות פֿון בתּי־מדרשים און אַפֿילו טיפּישע ייִדישע שטיבלעך מיט לאָדנס און גראַטעס אויף די שמאָלע פֿענצטערס, וואָס האָבן איבערגעלעבט אַ סך אָנשיקענישן במשך פֿון די לעצטע הונדערט יאָר. אמת, די ייִדן זײַנען טאַקע פֿון אָט די מקומות פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, נאָר פֿאָרט איז געבליבן נאָך זיי, פֿאַרשפּאַרט אין די שפּאַרונקעלעך פֿון דורות, זעלטענע רוחניותדיקע שאריתן, וואָס האָבן געטריבן אין וועג אַרײַן אונדזער שליח, ר׳ זלמן בן אַבֿרהם.

אין דעם פּרימאַרס „לעכאַיִם‟ האָט ר׳ זלמנס אויער אַרויסגעכאַפּט אַ מין פֿאָרוווּרף, וואָס האָט געקאָנט מיינען: „אײַ, ווייסטו נישט, כיטראַק!‟ דעם שליח האָט עס נישט פֿאַרחידושט: „עם חסיד תּתחסד — דאַרף מען וויסן, ווי מיט אַ גוי צו האַנדלען‟.

— זאָל זײַן אין הורט, — האָט ר׳ זלמן זיך אָנגערופֿן, — אויף די מצבֿות זײַנען אַלע מתים שיין…
— כ׳וואָלט אַזוי נישט גערעדט, — האָט דער פּרימאַר אַנטוויקלט זײַן דעה ווײַטער: — מע קאָן נישט פֿאַרגלײַכן, אַשטייגער, אַ גוטן שנײַדער אָדער אַ גוטן שוסטער, אָדער אַ גוטן סטאָליער מיט אַ פּאַרטאַטש, אַ נישט־טויגער, אַ קאַליקע… די מצבֿה פֿון אַ גוטן באַלמעלאָכע קאָסט זיכער טײַערער. אָדער נעם די מאַצייווע פֿון אַ מוטער, וואָס האָט געהאַט און אויסגעכאָוועט אַ טוץ קינדערלעך… כ׳רעד שוין נישט פֿון די כאַכאַמען… — און דער פּרימאַר, צו באַשטעטיקן זײַן דעה, האָט געבראַכט אַ בײַשפּיל: — אָט פֿאַראַיאָרן זומער האָט איינער, אַזאַ ווי דו, נאָר מיט אַ שוואַרצער באָרד, אָפּגעזוכט אינעם שכנישן דאָרף, אויף אַזאַ אָרט, ווי אונדזער ציגן־פֿעלד, די מאַצייווע פֿון אַ גרויסן כאַכאַם אײַערן, אַ הייליקן, אַ־אַ־אַ…
— אַ צדיק… — האָט אים אַרויסגעהאָלפֿן ר׳ זלמן.
— ריכטיק, אַ צאַדיק! האָט מען אויף זײַן קייווער אויפֿגעשטעלט אַ שטיבל פֿון גראַניט־פּליטעס, און פֿונעם ראַיאָן־צענטער איז געקומען אַ כאָפּטע נאַטשאַלניקעס און געבראַכט מיט זיך די טעלעוויזיע… אַזוי אַז, ווער ווייסט, אפֿשר אויך אויף אונדזער ציגן־פֿעלד ליגט אונטער אַ פּשוטן שטיין אַ גרויסער צאַ־צאַ־דיק!..

יאָ, האָט בשעת־מעשׂה געטראַכט ר׳ זלמן, דער פּרימאַר איז ווײַט נישט קיין פּראָסטאַק… ווי זאָגט מען: איטלעכער מיינט נאָר די גרויסע קינץ ווי מע באַקומט דאָס ביסעלע מינץ!
דער פּרימאַר האָט אָפּגעכאַפּט דעם אָטעם און שוין שטילער, ווי די שאָטנס פֿון יענע באַגראָבענע ייִדן אויפֿן ציגן־פֿעלד, וואָלטן אויפֿגעשטאַנען תּחית־המתים און זיך צוגעהערט צו דעם שמועס פֿון די צוויי לעבעדיקע פּאַרשוינען, געפֿרעגט:

— אָבער פֿאָרט, דאָמנולע זאַלמען, אויב ס׳איז נישט קיין סוד: וואָס וועסטו טאָן מיט אָט די צוויי און זיבעציק שטיינער? וועסט זיי איבערפּעקלען קיין ישׂראל?

ר׳ זלמן האָט זיך נישט פֿאַרהאַלטן מיטן ענטפֿער:

— אין אונדזער תּלמוד ווערט געזאָגט, אַז פּונקט ווי עס איז פֿאַראַן אַ ירושלים אויף דער וועלט, אַזוי איז פֿאַראַן אויך אַ ירושלים אויף יענער וועלט… איך בין נאָר אַ שליח, אַ קוריער, הייסט עס, געשיקט אויסצופֿירן אַ מיסיע… דאָס איבעריקע געפֿינט זיך אין די הענט פֿונעם אייבערשטן… דאָרט — למעלה… — זײַן ברייטע דלאָניע האָט אַרומגעכאַפּט די רויטע באָרד און זיך אַראָפּגעגליטשט צום שפּיץ, — לאָמיר זיך אומקערן צו אונדזער עסק…

דער פּרימאַר האָט שפּעטער נישט איין מאָל געוואָלט זיך דערמאָנען דאָס מאָדנע וואָרט, דערהערט פֿון דעם רויטן ייִד, אָבער אין זײַן קאָפּ האָט זיך עס אַפּנים נישט פֿאַרהאַלטן. מיט צוויי טעג שפּעטער האָט דאָס דאָרף שטירצאַ־פֿירצאַ געפּראַוועט די פּראַוואָסלאַוונע חגא „כראַם‟, לכּבֿוד דעם שיינעם קלויסטער. נאָך דער אָוונט־תּפֿילה, וואָס איז אָנגעגאַנגען לענגער ווי געוויינטלעך, האָבן די דאָרפֿס־לײַט זיך אַ רוק געטאָן צום אַרויסגאַנג, זיך געאײַלט אַהיים, צו דער יום־טובֿדיקער סעודה… אין אַ מאָמענט זײַנען יענע, וואָס זײַנען שוין געהאַט אַרויסגעגאַנגען, געבליבן שטיין געפּלעפֿט און פֿאַרצויבערט אין דער זעלבער צײַט. איבער זייערע קעפּ איז אין הימל געהאָנגען אַ שטערן־קופּאָל. מילי־מיליאַסן שפּליטער־דימענטן האָבן זיך האַסטיק אונטער דעם קופּאָל צעפֿלויגן און זיך משונה־ווילד געטראָגן אין אַלע זײַטן, ווי טראַסיר־קוילן. אַ שרעק און אַ ציטער האָבן דורכגענומען יעדן איינעם, וואָס זײַן האַרץ האָט נאָך אַ רגע צוריק אָנגעקוועלט פֿון הייליקן געזיכט, אָפּגערייניקט די נשמה פֿון וואָכעדיקער האַוועניש און נישטיקע קלאָפּאָטן. קליין און גרויס זײַנען מיטאַמאָל געפֿאַלן אויף די קני און אָנגעהויבן זיך הייפֿערדיק צלמען… זיי האָבן אַלע אויפֿגעהערט זיך ציִען מיטן בליק אַרויף, ווי אויף אַזאַ אופֿן וואָלטן זיי געקאָנט זיך אויסבאַהאַלטן פֿון דער פּלוצעמדיקער סכּנה. אַנדערש וואָלטן זיי געזען, ווי צווישן דעם שטערן־כאַאָס האָט זיך אויסגעסדרט אַ ספּיראַל פֿון צוויי און זיבעציק שטערנדלעך, נישט מער און נישט ווייניקער. זיי האָבן זיך אַרומגעדרייט, געקייטלט איין שטערנדל נאָכן אַנדערן, האַלטנדיק שטרענג די דיסטאַנץ צווישן זיך… „זעט, מענטשן, זעט!‟ — האָט זיך דערהערט דאָס הייזעריק קולכל פֿונעם אָרטיקן בעטלער. מ׳האָט אים געקאָנט דאָ טרעפֿן יעדן טאָג זיצן אויף די טרעפּ, וואָס האָבן געפֿירט צום קלויסטערס דעמבענע הויכע טירן. ער איז נישט געפֿאַלן אויף די קני, פֿאַרקערט — פֿאַרריסן דעם אָנטבלויזטן ליסע קאָפּ און אַ פֿאַרחלומטער אָנגעקוועלט פֿון דער שטערן־זעונג. זײַנע ליפּן האָבן געשעפּטשעט: „ציגעלעך פֿונעם ציגן־פֿעלד זײַנען אַרויס זיך פּאַשען…‟ די שטערן־ספּיראַל האָט זיך פּאַמעלעך אָנגעהויבן צעוויקלען, און זיך אַ לאָז געטאָן צום שוואַרצן לאָך, ענלעך צו אַ ריזיקן שוואַרצאַפּל…

צי איז דער שטערן־קופּאָל געבליבן הענגען בלויז אַ רגע צי לענגער, צי איז ער בכלל געווען האָט שפּעטער קיינער פֿון די דאָרפֿס־לײַט נישט געדענקט, ווי אָפּגעווישט געוואָרן פֿונעם זכּרון. וואָס יאָ, אויפֿן אַנדערן טאָג, ווי זײַן זאָרג איז געווען, האָט דער פּאַסטעך וואַסיל זיך אַראָפּגעלאָזט פֿון דער סטינאַ [5], וווּ זײַנע ציגן האָבן גענעכטיקט, צום ציגן־פֿעלד. די צוויי הינט האָבן פֿון ביידע זײַטן שטרענג אַכטונג געגעבן, אַז אַ סטירדישע בהמה זאָל נישט אָפּשטיין אָדער זיך אָפּשלאָגן פֿון דער טשערעדע. די גלעקלקלינגערײַ האָט זיך צעגאָסן אין דער לופֿטן, אַרײַנברענגענדיק אין דער פֿרימאָרגנדיקער פֿרישקייט אַ באַזונדער געמיט און געוועקט אַלץ אַרום וואָס אָטעמט מיט לעבן…

דער פּאַסטעך וואַסיל האָט זיך גאַנץ קאַיאָר אויפֿגעכאַפּט מיט אַ שווער האַרץ, ווי אַ שטיין וואָלט מען אויף זײַן ברוסט אַרויפֿגעלייגט. ער האָט געזען בײַ נאַכט אַ שלעכטן חלום: צוויי גזלנים זײַנען אויף אים אָנגעפֿאַלן, געוואָלט צונעמען בײַ אים זײַן טאָרבע. ער האָט געוואָלט שרײַען, רופֿן זײַנע צוויי איבערגעגעבענע שומרים צו הילף, נאָר דאָס מויל איז אים געווען ווי פֿאַרשטאָפּט מיט קלאָטשע. די צוויי האָבן אים געוואָלט בינדן, אָבער ער האָט זיך אויסגעדרייט און אַ שלאָג געטאָן איינעם מיטן שטעקן. יענער איז מיט אַ געשריי געפֿאַלן, דערנאָך אויפֿגעשפּרונגען און געשטעלט פֿיס. דער צווייטער, דערזען, אַז ער איז געבליבן אַליין און וועט זיך מיטן פּאַסטעך נישט ספּראַווען, האָט ער אויך געמאַכט פּליטה. אָפּגעלאָפֿן אַ שטיק מהלך, האָט ער זיך אָפּגעשטעלט און אויסגעשריִען: „פּאַסטעך איינער, כ׳וועל דײַן פֿלוער סײַ־ווי צעברעכן!‟

אין דער רגע האָט וואַסיל זיך אויפֿגעכאַפּט. דאָס קול פֿונעם גזלן איז אים נאָך נאָכגעגאַנגען. פּלוצעם האָט ער עס דערקענט — ס׳האָט אים געסטראַשעט זײַן אייגענער ברודער קיריל. פֿול אין ספֿקות, צי איז עס טאַקע געווען אַ חלום, צי געשען אויף דער וואָר האָט וואַסיל געכאַפּט זײַן טאָרבע, זי צעבונדן… זײַן אוצר, די דודע, איז געווען אויפֿן אָרט.

אַז מיטן ציגן־פֿעלד טוט זיך עפּעס נישט אַזוי, האָט דער פּאַסטעך דערזען פֿון דער ווײַטנס. איצט האָט דאָס אָרט נישט געגרינט, נאָר געשוואַרצט. ער האָט זיך צוגעאײַלט, זיך דורכגעשלאָגן דורך די מאָגערע זײַטלעך פֿון זײַנע ציגן ביז די פֿיס זײַנען אים געבליבן שטיין, ווי פֿאַרהאַקט, בײַם סאַמע ראַנד פֿון אַ טיפֿער גרוב, אַ קאָטלאָוואַן. דאָס פֿעלד, צוזאַמען מיט אַלע מצבֿות איז פֿאַרשווינדן, אויסגעוואָרצלט געוואָרן, עלעהיי מע וואָרצלט אויס הונדערט־יאָריקע דעמבן אין וואַלד. אונטן האָבן פֿון צענדליקער קוואַלן געשלאָגן וואַסער־שטרעמלעך, וואָס האָבן זיך צעגאָסן איבערן דנאָ, אָנפֿילנדיק די ריזיקע נאַטור־כּלי מיט וואַסער.

דער שטיין, וואָס האָט געדריקט אויפֿן פּאַסטעכס האַרץ, איז אַראָפּגעפֿאַלן און פֿון דער באַפֿרײַטער ברוסט האָט זיך אַרויסגעריסן אַ הפֿקר־געשריי: „אײַ, קירילקע, גזלן איינער!‟ דער וויי־געשריי איז געווען נאָך שווערער פֿונעם שטיין. ער האָט זיך אַראָפּגעריסן פֿון דער צונג, אַרײַנגעפֿאַלן אין וואַסער און זיך דאָרט פֿאַרכלינעט.

דער פּאַסטעך וואַסיל האָט געהאַלטן דעם וועג צוריק באַרג־אַרויף. ער האָט דערמאָנט דעם עלטסטן פֿון אַן אונטערגייענדיקן שבֿט, וואָס זײַנע געבליבענע רעשטלעך האָבן זיך געהאָרכזאַם געשלעפּט נאָך אים מיט אַ הונגעריקן „בע־בע־ע־ע…‟. אין אַ מאָמענט האָט דער פּאַסטעך פֿאַרהאַלטן דעם גאַנג, אַרויסגעשלעפּט פֿון דער טאָרבע זײַן דודע און זי צוגעטראָגן צו די טרוקענע ליפּן. די טרויעריקע „דוינע‟ האָט זיך בײַם אָנהייב פֿאַרהאַלטן אויף דער נידעריקער נאָטע, ווי זיך אין איר אָנגעשפּאַרט פֿאַרן לאָזן זיך לויפֿן אַרויף, דערנאָך זיך פֿאַרטשעפּעט פֿאַרן העכסטן קלאַנג, עטלעכע מאָל זיך אַ דריי געטאָן אַרום אים, זיך אָפּגעריסן און שוין אין אַ פֿרײַען פֿלי זיך געטראָגן אַרויף. העט־העט הויך, וווּ עס פֿלעכטן זיך איבער דער אמת מיט דער לעגענדע, דאָרט האָט אויף דער „דוינע‟ געוואַרט דער ניגון פֿון ר׳ יאָסעלע, דעם בעסטן חסיד פֿונעם סאַדיגורער רבי זצ״ל…

פֿון דעמאָלט אָן האָבן די דאָרפֿס־לײַט אָנגעהויבן רופֿן דאָס ציגן־פֿעלד — ציגן־אָזערע, הגם אין דער וואַסער האָבן זיך איצט געפּלעסקעט אַזוי פֿיל שפּיגל־קאַרפּן, אַז די אייבערפֿלאַך האָט אויסגעזען ווי אַ ריזיקער שפּיגל. אין די לויטערע נעכט האָבן זיך אין אים, זאָגט מען, געשפּיגלט די נשמות, באַגראָבן אַמאָל אויפֿן גרינעם ציגן־פֿעלד.

דער פּרימאַר קיריל קריגאַנוצע האָט די ציגן־אָזערע פּריוואַטיזירט. אַגבֿ, איז ער שוין לאַנג קיין פּרימאַר נישט געווען, נאָר אַ רײַכער ביזנעסמאַן. קודם־כּל האָט ער זיך באַשטעלט אין אויסלאַנד אַ סופּער־מאָדערנעם פּראָטעז, וואָס דערמעגלעכט אים איצט זיך קראַצן דעם רעכטן אויער מיט דער לינקער האַנט. נישט ווײַט פֿון דער אָזערע האָט ער אויפֿגעשטעלט אַ פֿאַבריקל, וווּ די הויפּט־פּראָדוקציע איז געווען געפֿילטע פֿיש. צוליב דעם האָט ער פֿונעם ראַיאָן־צענטער אַראָפּגעבראַכט קיין שטירצאַ־פֿירצאַ אַן אַלטע ייִדענע, זי זאָל אויסלערנען עטלעכע יונגע פּויערטעס צו מאַכן געפֿילטע פֿיש נוסח וואָלעכיש — באַטעמט מיט זאַלץ און פֿעפֿער. שוין אָפּגערעדט, אַז דאָס כּשרות פֿון דער פּראָדוקציע האָט באַשטעטיקט דער הויפּט־משגיח פֿונעם לאַנד, וואָס פֿאַר זײַן אומאָפּהענגיקייט האָט קיריל קריגאַנוצע פֿאַרגאָסן בלוט.

יאָ, מעגלעך, אַז עמעצער האָט געזען און אַפֿילו פֿאַרזוכט די הויפּט־פּראָדוקציע, געמאַכט אין שטירצאַ־פֿירצאַ. ווי אַ סימן דערפֿון האָט איר דאָס עטיקעטל, צוגעקלעפּט צום סלוייִקל — אַ ייִד מיט אַ רויטער באָרד, רויטע ברעמען און צוויי גרין־שמאַראַגדענע אויגן.

[1] פּרימאַר (רומ.) — דער פֿאַרוואַלטער פֿונעם דאָרפֿסראַט
[2] ביסעריקאַ מעטי! (רומ.) —אין דײַן מאַמעס קלויסטער אַרײַן
[3] אָפּרי קאַלול! (רומ.) — בלײַב שטיין, פֿערדל!.
[4] פּרימאַריִע (רומ.) — אַדמיניסטראַטיווע פֿאַרוואַלטונג
[5] סטינאַ (רומ.) — אַן אָרט, וווּ מע האַלט פֿאַרשפּאַרט שאָף, ציגן

ברוקלין, ניו־יאָרק, אָקטאָבער 2023