דיכטער און פּראָזאַיִקער. געבוירן אין שטעטל טשאַשניקי, ווײַסרוסלאַנד. אין 1930 געקומען קיין וויטעבסק און אָנגעהויבן זיך לערנען אינעם ייִדישן פּעדאַגאָגישן טעכניקום. אין דער ליטעראַטור דעביוטירט אין 1931 מיט אַ ליד אין דער מינסקער צײַטונג ”יונגער אַרבעטער“, פֿון דעמאָלט אָן האָט ער זיך געדרוקט אין דער צײַטונג ”אָקטיאַבר“ און זשורנאַל ”שטערן“ (מינסק). נאָכן פֿאַרענדיקן דעם טעכניקום האָט רעלעס זיך געלערנט אין מינסקער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, דערנאָך געוואָרן אַ לערער, געאַרבעט אין די ייִדישע שולן פֿון סלוצק און נאָוועגרודעק. אין 1934 איז ער אָנגענומען געוואָרן אין שרײַבער־פֿאַרבאַנד און אַרויסגעגעבן די ערשטע זאַמלונג ”אָנהייב“. אין די ערשטע טעג פֿון דער מלחמה איז רעלעס מאָביליזירט געוואָרן אין אַרמיי, צוזאַמען מיט אַ באַטאַליאָן געקומען אויף צפֿון־אוראַל אויף דער בויוּנג פֿון נײַע קוילן־שאַכטעס. צו ערשט, האָט ער דאָרט געאַרבעט אויף דער טראַסע, דערנאָך ווי אַ פֿאַראַנטוואָרטלעכער סעקרעטאַר פֿון אַן אַרמיייִשער צײַטונג. נאָך דער מלחמה האָט ער זיך אומגעקערט קיין מינסק, געאַרבעט אין דער ווײַסרוסישער קינדער־צײַטונג Зорка („זאָרקאַ‟־מאָרגנשטערן) און אינעם סאַטירישן זשורנאַל Вожiк („וואָזשיק‟־שטעכלער). ייִדישע לידער האָט ער פֿאָרגעזעצט צו שרײַבן ווײַטער, אָבער וועגן דרוקן זיי האָט שוין ניט געקאָנט זײַן קיין רייד. אין 1948 קערט זיך רעלעס אום צו דער פּעדאַגאָגישער אַרבעט, אונטערריכט ליטעראַטור און שפּראַך אין אַן אָוונטשול. אַ נײַעם אימפּולס האָט באַקומען זײַן שאַפֿונג אין די 1960ער יאָרן מיטן דערשײַנען פֿונעם זשורנאַל ”סאָוועטיש היימלאַנד“. ער לאָזט זיך אין אַ לאַנגדויערנדיקער רײַזע איבער די שטעטלעך פֿון ווײַסרוסלאַנד. עס באַווײַזן זיך זײַנע דאָקומענטאַלע דערציילונגען, עסייען, בילדער און נאָוועלעס, וועלכע זײַנען אײַנגעשלאָסן אין זײַן בוך ”אונטערן פֿרידלעכן הימל“. די דאָזיקע פּראָבלעמען באַאומרויִקן דעם שרײַבער אויך אין די שפּעטערדיקע יאָרן. אין די 1990ער און אָנהייב 2000ער יאָרן האָט ער צוגעגרייט צום דרוק אַ בוך זכרונות וועגן די ייִדישע שרײַבער פֿון ווײַסרוסלאַנד, זיך אַקטיוו באַטייליקט אין דער אַרבעט פֿון דער מינסקער ייִדישער קולטור־געזעלשאַפֿט, אָנגעפֿירט מיט אַ קרײַז פֿון דערלערנען די ייִדישע שפּראַך, אויפֿגעטראָטן מיט לעקציעס און פֿאָרטראָגן אויף פֿאַרשיידענע סעמינאַרן און סימפּאָזיומס, געווידמעט דער ייִדישער קולטור.
הירש רעלעס
אין דער טײַגע
אַ ווײַסע וועווערקע דעם וועג האָט אונדז פֿאַרלאָפֿן
און אויף אַ שטאַם זיך צוגעקלעפּט פֿאַרקלערט.
די טײַגע שלאָפֿט, די טײַגע טאָר ניט שלאָפֿן
מיט אירע טויזנט סודות אין דער ערד.
ווען ס׳פֿאַלן צו די פֿיס די יאָדלעס און די פּיכטעס,
דער הימל גרעסער ווערט און העלער דער קאָליר.
אויב ס׳וועט אַהער אַמאָל פֿאַרבלאָנדזשען די געשיכטע,
דערציילן וועט זי עפּעס אויכעט וועגן מיר.
די גרויסע בעריכע פֿאַרדרייט דעם עק אויף צפֿון,
זי ווײַזט אונדז זייער ערלעך אָן די צײַט.
אונטער פֿרײַען הימל וויל זיך שלאָפֿן,
ווען אַ שײַטער וואַרעמט בײַ דער זײַט.
ס׳איז דער שלאָף קיין שלאָף ניט, נאָר אַ טרוים אַ זיסער,
אַ געדאַנק אַ טיפֿער און אַ צאַרטער קלעם,
ווערט דיר הייס אין פּנים, קערסט זיך אָפּ אַ ביסל, —
גיט דער פֿראָסט מסוכּן דיך אַ נעם.
צעלויפֿן זיך די אויגן אין אַרום דעם גרויען,
און דו ווייסט ניט זיכער, צי דו שלאָפֿסט, צי ניט,
נאָר דו פֿילסט, ווי קיין מאָל, אַז די ביימער רוען,
און דיר דאַכט: דער שניי איז ווײַסער עפּל־צוויט.
לאַכט אַ מיידל שטיפֿעריש און הויך,
ווינקט צו מיר דורך שווימענדיקן רויך.
מיטן פֿינגער רופֿט מיך: „קום אַהער,
וואָס ביסטו פֿאַרכמורעט, קאַוואַליער?‟
יאָ, דער נאָמען פּאַסט מיר אויף געוויס —
און כ׳באַטראַכט די שווערע שטיוול אויף די פֿיס.
נעמט דאָס מיידל פֿאַר אַ האַנט מיך אָן,
קוק איך און איך ווייס ניט וואָס צו טאָן.
וויל איך פֿון דעם מיידל שוין אַוועק,
טוט זי פּלוצעם רויִק מיך אַ פֿרעג:
„זאָג, פֿון וועלכע קאַנטן ביסטו, קאַוואַליער?‟
ענטפֿער איך: „אַ היגער טײַגע־בער.‟
„בערן האָב איך שוין אַ סך געזען,
נאָר אַזוינע כמורנע זײַנען ניט געווען.‟
זאָג איך: „ס׳גייט מיר נאָך אַ גרויסע דאגה,
ערגעץ בלאָנקעט דאָ מײַן בעריכע אין טײַגע…‟
הערט זי אויס די רייד מײַנע פֿאַרטראַכט,
און זי קוק אויף מיר מיט מיטלייד און פֿאַרדאַכט.
איז עס טאַקע מיטלייד אָדער עפּעס מער?
שטיי איך אומגעלומפּערט, טאַקע ווי אַ בער…
— האָסט געזאָגט, אַז די בערעזעס זײַנען זייער צאַרטע,
זע נאָר, ווי זיי שלאָגן איינס דעם צווייטן מיט די ריטערס האַרטע, —
זאָגט צו מיר דאָס ייִנגל אין געוויטער…
— האָסט געזאָגט, די קליאָנען זײַנען דרייסטע,
זע נאָר, סאַראַ צווײַגן אויסגעדרייטע, —
זאָגט צו מיר דאָס ייִנגל אין געוויטער.
— און די דעמבן זײַנען גאָרניט קרעפֿטיק,
זיי טרייסלען זיך און ציטערן אוממעכטיק, —
זאָגט צו מיר דאָס ייִנגל אין געוויטער…
ליאַוואָניכע [1]
טאַנצט אַ ליאַוואָניכע מערע־מאַרינקע,
נחומס מיזינקע, נחומס מיזינקע,.
אין שיכעלעך רויטע שפּרינגט זי און טופּעט,
זיך שלענגלען די לענטעס איבער לײַנענער יופּע.
אין זײַדענעם העמדל מיקאָלאַ שפּרינגט אונטער,
ער נעמט זי אַרום, און אָט שווימען זיי מונטער.
זײַן מוטער אַהאַטע וויינט אַזש אין פֿריידן,
טײַערע קינדערלעך, מיר פֿאַר אײַך ביידן.
רודערט דער זאַל אויף פֿון ווינקל ביז ווינקל:
— בראַוואָ, מיקאָלאַ! בראַוואָ, מאַרינקע!
אין האַסטיקן אימפּעט פֿון אָרט נעמט מיך טראָגן,
ברידערלעך מײַנע, נו וואָס זאָל איך זאָגן?
איך בענק נאָך אַ פֿריילעכס, איך בענק נאָך אַ ניגון.
וואָס האָט אונדז נאָך קליינע געוועקט אין די וויגן.
נאָר איצט וויל זיך טאַנצן מיט חתן און כּלה —
שפּילט אַ ליאַוואָניכע, שפּילט מיר, צימבאַלעס!
[1] ליאַוואָניכע — אַ ווײַסרוסישער פֿאָלקס־טאַנץ
אין פֿרילינג
צי פֿון ריטשקעס, וועלכע זשומען אין דער נידער,
צי פֿון קליאָנען, וועלכע רעשן אין דער הויך,
קומען אָן די פֿרילינגדיקע לידער,
צו די לידער קומט דער ניגון אויך.
אויב עס פֿעלט דער אויסדרוק פֿון די ווערטער,
שאַלט דער ניגון דאַן פֿון זיך אַליין,
ווי דער ווינט אין רחבֿותדיקע ערטער,
ווי די כוואַליע, וועלכע קלאַפּט אין שטיין.
אַ פֿונק
אַ פֿונק צווישן שטרוי — סאַראַ שרעק! —
ווײַל פּלוצעם דאָס פֿײַער באַווײַזט זיך,
אַמאָל פֿלעגן מענטשן פֿון דעם אַוועק
מיט טאָרבעס איבער די הײַזער.
אַ פֿונק אין שניי האָט קיין ווערט,
ער קאָן שוין קיינעם ניט שטראָפֿן,
ווײַל דעמלט באַקומט זיך פֿאַרקערט:
ניט קיין פֿײַער, נאָר וואַסער אַ טראָפּן.
אין אַש אַ פֿונק טליִעט שוואַך,
און קיינעם טוט עס ניט שרעקן,
ווײַל נאָך אַ מאָל ברענט ניט די זאַך,
וואָס איז מיטן פֿײַער אַוועק שוין.
פֿון אַ פֿונק הייבט זיך אָן אַ געפֿאַר,
ס׳טוט אַ ברען און אַ טראָג, ווי אַ וויכער,
מיט פֿונקען געהיט זײַ דערפֿאַר, —
דײַן היים פֿון אַ שׂרפֿה פֿאַרזיכער.
Yiddish Branzhe 