די זעלנערין שווייק פֿון תּל-אָבֿיבֿ

לאה גאַרפֿינקעל

צוריק מיט יאָרן האָט די אומפֿאַרגעסלעכע זינגערין רחל אַטאַס געזונגען דאָס האַרציקע ליד „חיימקה שלי‟ — מײַן חיימקע. אַ ליד וועגן אַ ייִדישן סאָלדאַט, וואָס איז געווען נישט שמשון הגיבור, נאָר אַן אויסגעשפּראָכענער קוני-לעמל. הײַנט וויל איך באַשרײַבן די מיליטערישע קאַריערע פֿון אַן אַנדער קוני-לעמל, דאָס מאָל אַ קוני־לעמעלין אַ מיידעלע פֿון תּל־אָבֿיבֿ.

דאָס מיידעלע איז געבוירן געוואָרן צוזאַמען מיט דער מדינה און האָט געזאָלט זײַן אַ ממשדיקע סאַברע, אָבער זײַן מאַיעסטעט דער מלך פֿון ענגלאַנד האָט אַנדערש געוואָלט, און זי איז געבוירן אין ציפּערן. דער דאָזיקער מלך האָט זי געוואָלט האַלטן צוזאַמען מיט אירע עלטערן אין ציפּערן אַפֿילו נאָך דעם, ווען די מדינה איז אויפֿגעשטאַנען. זײַן אויסערן-מיניסטער בעווין האָט אונטערגעחתמעט מיט די אַראַבער אַ פּאַפּיר, אַז ער וועט נישט אַרויסלאָזן די יונגע מאַנסבילן פֿון ציפּערן, כּדי צו מאַכן לײַכטער פֿאַר די אַראַבער דעם קריג קעגן די ייִדן.

דער טאַטע פֿונעם מיידעלע האָט זיך פֿאַרשטעלט פֿאַר אַן אַלטן שיכּור, וואָס איז אומפֿעיִק צו דינען אין מיליטער, און אַזוי איז די קליינע משפּחה עולה געווען קיין ישׂראל. ער איז געוואָרן אַ שטאָלצער סאָלדאַט אין דער ייִדישער אַרמיי, נאָר דעם העכסטן פּונקט פֿון אַ מענטשלעכער שטאָלץ האָט ער דערגרייכט מיט אַכצן יאָר שפּעטער, ווען זײַן טאָכטער איז געוואָרן אַ סאָלדאַטקע.

לאָמיר אײַך איבערגעבן עטלעכע אינטערעסאַנטע פּרטים פֿון איר מיליטערישער קאַריערע.

דעם 24 סעפּטעמבער 1966 איז דאָס מיידעלע אין דער באַגלייטונג פֿון דער מאַמען און מיט דער וואַליזקע גרויס, ווי אַ הויז (אַ חוץ דעם קלאַוויר, האָט די מאַמע איר אַרײַנגעפּאַקט אַלץ), אָנגעקומען קיין יפֿו (פֿון דאָרט זענען די אויטאָבוסן געפֿאָרן אין די קאַזאַרמעס). וואַרטנדיק אויפֿן אויטאָבוס, האָבן די מאַמע און דאָס מיידעלע פֿאַרשפּילט דעם ערשטן שאַנס פֿאַר שלום מאַכן צווישן די אַראָבער און ייִדן. אָט איז די מעשׂה: אַן אַלטיטשקע אַראַבערין פֿון יפֿו איז געקומען צו דער מאַמען מיט אַן אינטערעסאַנטן פֿאָרשלאָג:

„גבֿרת, איר האָט אַ שיין ווויל מיידעלע. איך האָב אַ שיין ווויל ייִנגעלע. פֿאַר וואָס זאָל זי גיין אין מיליטער? פֿאַר וואָס זאָל ער וואַרפֿן שטיינער? ווער מיר אַראַבער, ווער מיר ייִדן? מיר זענען אַלע מענטשן. קומט צו מיר, וועט איר זען מײַן זון — אַן אוצר. די ביידע וועלן כאַפּן אַ שמועס און געענדיקט די מעשׂה. זי וועט זײַן בײַ מיר ווי אַ מלכּה. אַזאַ מן שידוך קען נאָר גוט אויפֿטאָן אין אונדזער מיאוסער וועלט‟.

די מאַמע איז נישט מסכּים געווען. דער שידוך און דער שלום זענען מסתּמא נישט געווען באַשערט.

מיט דרײַ יאָר שפּעטער איז דאָס מיידעלע געפֿאָרן אויף אַ סטודענטישן קאָנגרעס אין פֿראַנקרײַך. מיט וועמען האָבן זיך די ישׂראלדיקע סטודענטן באַפֿרײַנדעט? מיט די אַראַבישע סטודענטן! פֿאַר וואָס? ווײַל אי די ישׂראלדיקע, אי די אַראַבישע דעלעגאַטן האָבן נישט געטרונקען קיין ווײַן. די אַראַבער טאָרן נישט, און אין די זעכציקער יאָרן האָבן די ישׂראלדיקע חבֿרה נישט געוווּסט ווי אַזוי מע טרינקט בכלל ווײַן. אַזוי אַז די צוויי גרופּעס זענען געווען די איינציקע, וואָס זענען געבליבן ניכטער און האָבן געקענט כאַפּן אַ שמועס. נו? צי איז נישט די וועלט נאַריש?

נאָר לאָמיר צוריקגיין צו דער מיליטערישער קאַריערע פֿונעם מיידעלע.

די רעקרוטסטווע

דאָס מיידעלע קומט אָן קיין צריפֿין, און ווי נאָר זי גייט אַראָפּ פֿונעם לאַסט־אויטאָ, באַגעגנט זי איר חבֿרטע פֿון דעם גימנאַזיום, וועלכע איז אָנגעקומען אין דער קאַזאַרמע אַ טאָג פֿריִער. זי, די חבֿרטע מיט דעם „טמבל‟־היטל, אָנגעטאָן אינעם חאַקי־מונדיר, פּליאָסקעט מיט די הענט, ווערט צעזעצט, לאַכנדיק, און שרײַט: „בשׂר טרי, בשׂר טרי‟. („פֿריש פֿלייש‟ — אַזוי פֿלעגט מען רופֿן די „גרינע‟, וואָס זענען נאָר וואָס אָנגעקומען).

זעקס וואָכן האָט געדויערט די רעקרוטסטווע. די מיידלעך שטייען אויף גאַנץ פֿרי, לויפֿן, מאַכן געניטונגען מיט דער ביקס, אין מיטן דער נאַכט שטייען זיי אויף דער וואַך, וואַשן ריזן טעפּ אין דער קיך. זיי פֿרעגן די קאָמענדאַטין עדה: „צו וואָס דאַרפֿן מיר דאָס?‟ — און זי, וואָס איז עלטער פֿון זיי מיט בלויז איין יאָר, ענטפֿערט: „כּדי איר זאָלט וויסן, וואָס אײַערע מענער מאַכן במשך די לאַנגע יאָרן פֿון דינסט און פֿון מילויִם‟.

איין מאָל האָט מען געגעבן די מיידלעך אַ האַלבע שעה זיך אָפּצורוען; אָבער דאָס איז נישט געווען אומזיסט, ווײַל אין אַ שעה אַרום האָט געמוזט דער מונדיר זײַן „טיפּ-טאָפּ‟ אויסגעפּרעסט. דאָס מיידעלע האָט זיך געזאָגט: „איך וועל קודם פּרעסן און נאָך דעם זיך אָפּרוען‟. איז זי געלאָפֿן אין דעם פּרעס־צימער, אָבער עס איז געווען פֿאַרשלאָסן. האָט זי צו זיך געזאָגט, אַז מען וועט מסתּמא באַלד עפֿענען, און זי וועט זײַן די ערשטע. מע האָט נישט אויפֿגעעפֿנט. איז זי ווײַטער געשטאַנען און געוואַרט, און מע האָט ווײַטער נישט אויפֿגעמאַכט… מיט אַ מאָל איז דאָס מיידעלע געוואָרן אַרומגערינגלט מיט אַ מענגע יונגע אויסגערוטע זעלנערינס. מע שטופּט זי פֿון רעכטס, מע שטופּט זי פֿון לינקס, מע שטופּט זי פֿון פֿאָרנט, מען שטופּט זי פֿון הינטן, ביז זי כאַפּט זיך שטיין די לעצטע אינעם עק פֿון דער ריי, און האָפּ! די טיר איז ווידער פֿאַרשלאָסן, און זי האָט סײַ נישט געפּרעסט און סײַ זיך נישט אָפּגערוט.. אָבער דערפֿאַר האָט זי באַקומען אַ שטראָף.

נאָך צוויי וואָכן פֿאָרט מען אַהיים אויף שבת. מע פּוצט זיך אויס. מע זאָגט הונדערט מאָל אָן נישט אַראָפּנעמען חלילה דעם קאַפּעליוש פֿונעם קאָפּ. דער דאָזיקער קאַפּעליוש האָט אויסגעזען ווי אַ פּיתּה, און אַ גרויסע „ט‟ איז געווען אויף אים צוגעטשעפּעט. „ט‟ איז דער סימן פֿאַר דער רעקרוטסטווע. אויף לשון־הקודש — טירונותּ.

די טשעמאָדאַנען און זעלנערינס פֿאַרלאָזן די קאַזאַרמעס און לויפֿן צו די אויטאָבוסן. דער שאָפֿער, דערזעט דעם „ט‟ און פֿרעגט: „חיילת (זעלנערין) ווי לאַנג האָסטו נאָך צו דינען?‟.

זעקס וואָכן זענען אַריבער, און מע רופֿט אַלע צו דעם, וואָס האָט געהייסן „דער טרערן־אַפּעל‟. פֿאַר וואָס טרערן? ווײַל דאָרט האָט מען געטיילט די פֿאַרשיידענע ראָלן. „אוי, דאָס איז נישט וואָס איך האָב געוואָלט!‟, „אוי, דאָס איז נישט וואָס איך האָב געחלומט‟, „אוי, דאָס איז ווײַט פֿון מײַן היים‟, „אוי, דאָס איז צו נאָענט צו מײַן היים‟ — האָט מען געהערט פֿון אומעטום.

נאָך אַ מאָל שטײַגן די טשעמאָדאַנען מיט די זעלנערינס אינעם אויטאָ אַרײַן. דאָס מיידעלע קומט אַהיים. דער טאַטע ברענגט איר פֿון דער קאָנדיטערײַ אַ קעזקוכן. טויזנט טעמען האָט געהאַט דער קוכן; טויזנט טעמען, וואָס האָבן זיך שוין מער קיינמאָל נישט איבערגעחזרט.

אַ ממשדיקע זעלנערין

דער „ט‟ און די פּיתּה וואַרטן שוין אויף דעם קומענדיקן „בשׂר טרי‟, און דאָס מיידעלע קומט אַרײַן אין אַ ביוראָ, אָנגעטאָן אין דעם מונדיר, וואָס די מאַמע האָט אויסגעפּרעסט, בשעת די טאָכטער האָט זיך אָפּגערוט. אינעם ביוראָ זענען געווען אַ פּאָר לצים, וואָס האָבן תּיכּף דערזען, מיט וואָס אַ תּמעלע זיי האָבן צו טאָן. דאָס איז געווען זייער באַגריסונג:

אַז וועסט זען אַ מ. צ, כּלומר, אַ מיליטער־פּאָליציאַנט, מוזסטו אים סאַלוטירן‟. אַ מזל נאָך, אַז איינער פֿון די חבֿרה האָט פֿאַרשטאַנען וועגן וועמען עס גייט דאָ די רייד, האָט אויף איר רחמנות געהאַט און האָט זי באַרויִקט: „ניין, ניין… הער נישט וואָס זיי האַקן דיר אין טשײַניק!‟.

פּאַוואָליע, פּאַוואָליע האָט זיך געעפֿנט אַ נײַע וועלט: מיידלעך, וואָס רייכערן פּאַפּיראָסן, די אַנדערע — פֿירן אַ פֿלירט מיט באַווײַבטע אָפֿיצירן; עס טרעפֿן זיך אויך אַזעלכע, וואָס ווערן קראַנק פּונקט ווען זיי דאַרפֿן גיין צו דער וואַך. אַגבֿ, וועגן דער וואַך איז דאָ צו דערציילן צוויי מוראדיקע איבערלעבונגען.

אין יענע צייטן זענען אַרומגעגאַנגען אין די גאַסן אַ סך אַזעלכע, וואָס מיר, קינדער, האָבן גערופֿן „משוגעים‟. הײַנט ווייסן מיר, אַז דאָס זענען געווען מענטשן, וועלכע האָבן נאָך אַלץ געטראָגן דעם ווייטיק פֿונעם חורבן. אַזאַ איז געווען סאָניע „די משוגענע‟, וואָס האָט געבעטן מיט טרערן די גימנאַזיסטקע, זי זאָל זי לאָזן האַלטן די קוזינע, דאָס עופֿעלע, וואָס די גימנאַזיסטקע האָט געהיט, ווען איר מאַמע איז געגאַנגען אײַנקויפֿן. אַזאַ איז אויך געווען בעני, אַ בחור, וואָס האָט זיך אַרומגעדרייט אין מיטן דער נאַכט נעבן די מיידלעך אויף דער וואַך און האָט זיי געשראָקן מיט זײַנע משוגענע רייד.

נישט ווײַט פֿון דער קאַזאַרמע איז געווען אַ שפּיטאָל פֿאַר קימפּעטאָרינס. אוי, האָבן זיך פֿון דאָרט געהערט געשרייען, אַז ס׳איז אַ חידוש, וואָס די אַלע מיידלעך זענען מיט עטלעכע יאָר שפּעטער געוואָרן מאַמעס. דעמאָלט האָט מען זיי נישט דערציילט, אַז דאָס שווערסטע מיט קינדער קומט ערשט אָן שפּעטער, ווען זייערע קינדער און אייניקלעך ווערן אַליין סאָלדאַטן און סאָלדאַטקעס.

יעדן פֿרײַטיק איז געווען אַ גרויסער אַפּעל פֿון 400 זעלנערינס, אַ חוץ אין די טעג, ווען עס האָט גערעגנט. איין מאָל איז געווען ממש אַ מבול, אָבער דאָס מיידעלע האָט מורא געהאַט, אַז ביז זי וועט אָנקומען צום אַפּעל, וועט דער רעגן אויפֿהערן. דער רעגן האָט געדויערט צוויי וואָכן, און דאָס מיידעלע מיט דער פֿאָן איז געווען די איינציקע אויפֿן אַפּעל. ווען עס האָט גערעגנט, האָט דאָס מיידעלע, פֿאַרשטייט זיך, געהאַט אַ שירעם. איין מאָל האָט זי דער טאַטע באַגעגנט אויף דער גאַס מיטן שירעם, האָט ער ממש געפּלאַצט פֿון געלעכטער: „א זעלנערין מיט א שירעם‟.

די זעקס־טאָגיקע מלחמה איז אויסגעבראָכן, די זעלנערינס בלײַבן טאָג און נאַכט אינעם ביוראָ. די נעכט זענען פֿינצטערע. מע טאָר נישט אָנצינדן קיין ליכט. מע זעט נישט קיין מענטשן אין דרויסן. אָבער די משפּחה, וואָס איז מיט 19 יאָר צוריק עולה געווען פֿון ציפּערן, צוזאַמען מיט צוויי מומעס, אַ פֿעטער און אַ קוזין, קומען צו גיין אין דער קאַזאַרמע און שרײַען: „מיידעלע, קום אַרויס, מיר האָבן דיר און דײַנע חבֿרטעס געבראַכט עסן!‟. אוי, האָט זיך דאָס מיידעלע פֿאַרשעמט, ווען זי האָט דערזען דעם קליינעם שבֿט טראָג אין די הענט כּל־גוטס.

לאָמיר האָפֿן, אַז דאָרט, וווּ זיי געפֿינען זיך הײַנט, אונדזערע מיידעלעך־סאָלדאַטקעס, דערלאַנגט מען זיי אויך כּל־גוטס פֿונעם פֿולן האַרץ.