צוזאַמענבראָך (המשך)

עמיל קאַלין

איך האָב אַרומגעטאַנצט און געשריגן ביזן ווערן הייזעריק און ווילד; אַן איבערנאַטירלעכע פֿרייד האָט מיך דורכגענומען. די וועלט האָט זיך בוכשטעבלעך געדרייט אַרום מיר. אָבער נאָך דעם באַרג-אַרויף איז געקומען דער באַרג-אַראָפּ: איך האָב זיך אַרויסגעשאַרט פֿון ר׳ יוחננס שיל אַן אויסגעשעפּטער, אַ פֿאַרשוויצטער. דאָס העמד האָט זיך געקלעפּט צום לײַב און גער גומען איז געווען טרוקן. די האָפֿערדיקייט, די דערהויבנקייט, די פֿעסטע אמונה, וואָס האָבן געהערשט אינווייניק, האָבן נישט געהאַט קיין נגיעה מיט דער דרויסנדיקער, גלײַכגילטיקער וועלט, וועלכע האָט זיך ווײַטער געפֿונען, פּונקט ווי פֿריִער, אויף יענער זײַט שיל-טיר.

איצט, אַז איך האָב זיך געדרייט אויף די ירושלימער גאַסן, וואָס האָבן צוביסלעך אָנגעוווירן די פֿאַרבן, בעת די זון איז געלאַסן אונטערגעגאַנגען, האָט מיר אַלץ אַרום אויסגעזען ליגנעריש און פֿאַלש. ווײַזט אויס, אַז ר׳ בעריש און די יונגע־לײַטלעך, וואָס טאַנצן אונטער זײַן דודע, האָבן אָנגעוווירן יעדן חוש פֿאַר בושה, האָבן אַזוי לײַכטזיניק אַ שפּײַ געטאָן אויף יושר און ערלעכקייט און זיך אָנגענומען פֿאַר שלמהלע גלאַט אַזוי, אָן צו פֿאַרשטיין אין וואָס עס גייט. ר׳ בערישס פּוסטע צוזאָגן, כּלומרשטן בטחון און גלאַטע רייד האָבן זיך געגרענעצט מיט גרויסקייט און משוגעת. די וואָס מאַכן געוויינטלעך אַוועק דעם עולם-השקר מיט ביטול, זענען אײַנגעטאָן אין שקרים מיט לײַב-און-לעבן. אָן ליגנס קענען זיי נישט עקזיסטירן.

דער טעלעפֿאָן האָט וויברירט אין מײַן הויזן-קעשענע. איך האָב אים אַרויסגעשלעפּט און דערזען אויפֿן שײַנענדיקן עקראַן דעם נאָמען פֿון מײַן שעף. דאָס האַרץ האָט געטאָן אַ טיאָכקע פֿאַר שרעק, ווי איך וואָלט, להבֿדיל, דערזען אַ לעבעדיקן מת. אין די פּאָר טעג, וואָס איך האָב פֿאַרבראַכט אין ירושלים, איז מײַן לעבן אויסער דער שטאָט, ווי אַ דערוואַקסענער, אַ פֿאַרנומענער אַדוואָקאַט, אַ מאַן און אַ טאַטע, ווי אָפּגעווישט געוואָרן. איצט, אַז יענץ לעבן האָט ווידער געלאָזט פֿון זיך וויסן, איז אַ שוידער דורכגעלאָפֿן איבער מײַן רוקנביין. דאָס אומקערן זיך צו דער אַרבעט, דאָס איינטאָניקע ביוראָ-לעבן, די טאָג-טעגלעכע שקלאַפֿערײַ, די רוישיקע טועלעטן, די קלאַפֿטע מיטן ליידיקן שטח אין פּתּח-תּיקווה, וואָס מע מוז זי אומבאַדינגט צופֿרידנשטעלן — דאָס אַלץ האָט אָנגעוואָרפֿן אויף מיר אַן אימה. איך האָב דערשפּירט, אַז תּיכּף וועלן זיך די פֿיס אונטערברעכן אונטער מיר און איך וועל אַ פֿאַל טאָן אין מיטן דער גאַס. נו, שוין צײַט איך זאָל אויפֿהערן זיך טשעפּען צו דאָקטער ליזאַ, מיט מײַנע אויסגעטראַכטע חלאַתן, און זען שוין אַ פּסיכאָלאָג, האָב איך גערעדט צו זיך.

„האַלאָ‟, — האָב איך געזאָגט אין טעלעפֿאָן מיט אַ קול פֿון אַ פֿרעמדן.

דער שעף האָט גענומען דאָס וואָרט:
„צבֿיקה, וואָס מאַכסטו? ווי פֿילט זיך די מאַמע? זי איז נאָך אין שפּיטאָל? די סעקרעטאַרשע האָט מיך געלאָזט וויסן, אַז דײַן מאַמע איז נישט מיט אַלעמען און דײַן אָנוועזנהייט אין שפּיטאָל איז לחלוטין נייטיק.‟

איך האָב געקענט באַשײַמפּערלעך זען זײַן העסלעכע צורה, דעם צוויידײַטיקן שמייכל, די גלאַנצנדיקע באַקן. איך האָב געפֿילט ווי אַ גיפֿטיקע שׂינאה צעגייט זיך אין אַלע מײַנע אבֿרים און טוט מיר אַ כאַפּ בײַם גאָרגל.

איך האָב געזאָגט:
„מע האָט געפֿונען בײַ איר אַ ראַק אין די בריסט. מ’האָט זיך געכאַפּט היפּש שפּעטלעך, אָבער האָפֿנטלעך וועט כעמיעטעראַפּיע זי צוריקשטעלן אויף די פֿיס. די מאַמע איז שוין נישט יונג און עס שטעלט זיך די פֿראַגע, ווי לאַנג וועט זי קענען אויסהאַלטן אַזאַ באַהאַנדלונג. די סיטואַציע איז, ווי דו פֿאַרשטייסט אַליין, נישט קיין פּשוטע. זי איז פּסיכיש צעבראָכן. יעדנפֿאַלס, די דאָקטוירים לייגן אַ סך האָפֿענונגען אויף די כעמיע־באַהאַנלדונגען און איך בין אויכעט אָפּטימיסטיש, אַ ברירה האָט מען דען?‟
„עס פֿרייט מיך זייער, וואָס דו האַלטסט זיך אויף דער מעלה און פֿאַלסט נישט בײַ זיך. דײַן צוגאַנג איז ממש צום באַוווּנדערן‟, — האָט אַרײַנגעפּלאַפּלט די גלאַטע צונג פֿון יענער זײַט ליניע. — „דאָס לעבן איז שטאַרקער פֿון אונדז אַלעמען און שלעפּט אונדז ווײַטער מיט אימפּעט. געוויס עס זענען דאָ שווערע מאָמענטן, אָבער די חכמה ליגט דערין, וואָס מיר זענען ביכולת ווײַטער גיין, פֿירן ווײַטער אונדזער לעבן, נישט געקוקט אויף די שוועריקייטן.‟

איך האָב געטראַכט צו זיך, אַז די שווערסטע מאָמענטן זענען טאַקע אָט די לעכערלעכע, אַבסורדע שמועסן מיט אַזאַ אומפֿעיִקן מענטש, אַ גײַסטיקער קאַליקע, וואָס ווענדט אַלע זײַנע מחשבֿות צו דעם נעבעכדיקן ביינדל, דעם געהאַלט, וואָס מע וואַרפֿט אים צו בײַ „גאָלדמאַן‟ פֿאַר זײַן גרענעצלאָזער קנעכטשאַפֿט. אַזאַ בהמה, בנאמנות! דאָס ערגסטער איז וואָס זיי, די גײַסטיקע קאַליקעס, פֿאַרנעמען דעם אויבנאָן אין יעדער אָרגאַניזאַציע און שטעקן אָן אַנדערע מיט זייער שמאָלקעפּיקייט, פּוסטע אַמביציעס, בייזוויליקייט און כאַראַקטערלאָזיקייט.

„ווי עס זאָל נישט זײַן, אַזוי האָט מען געבעטן, ווי דו פֿאַרשטייסט שוין אַליין, בײַ די הויכע פֿענצטער‟, — האָט זיך דערהערט ווידער דאָס איבלדיקע קול און איך האָב געטאָן אַ צאַפּל. ווײַזט אויס, אַז איך האָב נישט אויפֿגעכאַפּט אַ פּאָר זאַצן.
„געוויס‟, — האָב איך צוגעבאָמבלט.
„זייער גוט, דײַן צוגאַנג געפֿעלט מיר זייער. דאָס לעבן מוז גיין ווײַטער. אויב אַזוי, וועלן מיר זיך טרעפֿן זונטיק בײַ דעם געריכט אין פּתּח-תּיקווה. דעם איבעריקן מאַטעריאַל וועל איך דיר שוין דורכן בליצפּאָסט. אַ דאַנק!‟
מײַן בלוט-שׂונא האָט פֿאַרענדיקט דעם שמועס און איך האָב נישט געקענט זיך מישבֿ זײַן, ווער איז פֿאַר מיר אַ גרעסערער שׂונא — ער אָדער איך אַליין.

איך בין געזעסן אין צימער און זיך צוגעהערט צו דעם געדריי פֿונעם ווענטילאַטער. איך האָב געוואָרפֿן אַ בליק אויפֿן אָפֿענעם פֿענצטער און אַ געדיכט פֿינצטערניש האָט אַרײַנגעקוקט פֿון דרויסן. איך האָב זיך דערמאָנט אין אַ זאָג, וואָס איך האָב אַ מאָל געהערט אין דער ישיבֿה: „אַ מענטש שלאָפֿט, אָבער דער יצר-הרע שלאָפֿט נישט.‟ ווער האָט צוגעטראַכט אָט די נאַרישקייט? איך האָב זיך בשום-אופֿן נישט געקאָנט דערמאָנען. איצט איז מיר אויסגעקומען אויסטערליש, וואָס דער יצר-הרע פֿאַרנעמט אַזאַ בכּבֿודיק אָרט אין די מוסר-רייד בעת אַ גנבֿה און וועגן אַ פּראָסטן שווינדל פֿון אַן עובֿר-בטלניצע, און קיינער זאָגט נישט קיין וואָרט.

מײַן האַנט האָט זיך אויסגעשטרעקט צום טעלעפֿאָן און איך האָב אָנגעקלונגען רחלען. דער שמועס איז געווען אַ קורצינקער. ווערטער זענען געווען איבעריק. ניין, זי איז נישט פֿאַרנומען הײַנטיקן אָוונט: זי אַרבעט נישט אין דעם קאַפֿע, דאַנקען גאָט, און זי האָט אויך נישט בדעה זיך אָפּגעבן מיט אייגענע אָדער פֿרעמדע שרײַבעכצן און דאָס לייענען קען מען תּמיד אָפּלייגן. „קום! — האָט זי האַלב געבעטן האַלב באַפֿוילן.

איך האָב זיך אַרויסגעשאַרט פֿון מײַן צימער. אינעם קאָרידאָר איז געווען פֿינצטער. דער טאַטע האָט געדרעמלט אויף דער סאָפֿע אין דעם האַלב-טונקלען וווינצימער. די מאַמע האָט זיך געפֿונען אינעם באָדצימער. זי האָט פּונקט אַראָפּגעלאָזט דאָס וואַסער אין בית-הכּסא. דאָס וואַסער איז אַראָפּגעפֿלאָסן מיט אַן אומצופֿרידענעם מורמלעניש. איך האָב אַ צי געטאָן די דרויסנדיקע טיר און אין אַן אויגנבליק זי נאָך זיך פֿאַרמאַכט. איך האָב אָפּגעשטעלט אַ טאַקסי און געפֿאָרן גלײַך צו רחלען. זי האָט געוואַרט אויף מיר אונטן, אויף דער גאַס, אָנגעטאָן ווידער אין שוואַרצע מלבושים.

„ווילסט זיצן ערגעץ און שמועסן איבער אַ טעפּעלע קאַווע?‟ — האָט זי געפֿרעגט.

מיר האָבן באַשלאָסן, דאָס מאָל, איבערהיפּערן די קאַווע-צערעמאָניע און זענען גלײַך צוגעטראָטן צום נאָכשפּײַז: רחל האָט געמאַכט אַ צייכן מיט דער האַנט און איך האָב זי נאָכגעפֿאָלגט איבער די דושנע טרעפּ. איר ברייטער רוקן האָט זיך שווערלעך באַוועגט פֿאַר מיר. פֿון צײַט צו צײַט האָט זי זיך אָפּגעשטעלט אַ רגע, כּדי אָפּצוכאַפּן דעם אָטעם און אַרויסגעלאָזט דערבײַ אַ קרעכץ: „אוי, טאַטע-פֿאָטער!‟

זי האָט זיך אָפּגעשטעלט אויפֿן לעצטן שטאָק, אַרויסגענומען דעם שליסל פֿון אַ קליינעם טאַש און אַ דריי געטאָן מיט אים אינעם שלאָסלאָך.

„אַנטשולדיקט פֿאַר דער אומגעריכטער רײַזע אַרויף. איר ווייסט, אַז די דירה געפֿינט זיך אויף דעם העכסטן עטאַזש, נעמט מען אַ ביסל אַראָפּ פֿונעם מקח. אויך אַזוי, איז דאָס דירה-געלט משוגע הויך, און איך הייב נישט אָן צו וויסן ווי אַזוי איך וועל ווײַטער צאָלן. נו, שוין. איך וועל מער נישט רעדן וועגן דעם. געלט־פּראָבלעמען שלאָגן אָפּ בײַ מיר דעם אַפּעטיט.‟

די טיר האָט זיך אַן עפֿן געגעבן.

„בײַ מיר איז אויך אַזוי‟, — האָב איך געזאָגט און דערפֿילט ווי אַ שנירל שווייס קײַקלט זיך אַראָפּ איבער מײַן רוקנביין.

מיר האָבן זיך גערירט גיך, ווי מיר וואָלטן מורא געהאַט עמעצער אָדער עפּעס זאָל אונדז נישט פֿאַרשטערן די שׂימחה. מיר האָבן זיך געקושט מיט דער תּאווה און אומגעדולד פֿון צוויי אומדערפֿאַרענע יונגע. מײַנע הענט האָבן זיך באַלד אין אָנהייב באַדעקט מיט שווייס, אַ האַמער האָט געקלאַפּט אין די שלייפֿן מסוכּן-גיך, אַ טרוקעניש האָט זיך מיר געשטעלט אין גומען. רחלס פֿינצטערער שלאָפֿצימער האָט געטאָן אַ שווינדל פֿאַר מײַנע אויגן בשעת איך האָב אַ טראַכט געטאָן וועגן די פֿאַרגעניגנס, וואָס איר קערפּער שלאָגט פֿאָר, ווי בײַ איינער, וואָס קוקט אויס אויף דער ווירקונג פֿון נאַרקאָטיק. רחלס הענט האָבן אויך געשוויצט. זי האָט געשעפּטשעט פֿאַרהאַקטע ווערטער, געגלעט מײַן פּנים און געאָטעמט שווער האַרט לעבן און אין מײַן אויער. עטרהס קאַלטקייט און איר אומבאַוויליקע איבערגעבונג מיט אַ קרעכץ פֿון צידוק-הדין און אַ מהיכא-תּיתידיקער מינע, איז אַ רגע געשטאַנען פֿאַר מײַנע אויגן און גלײַך פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. טראָפּנס שווייס האָבן געטריפֿט פֿון אונדז ביידע. מיר האָבן זיך באַהאַפֿטן גיך און שטיל, אָן קיין פֿאָרשפּיל, ווי חיות, וואָס טוען זייער זאַך אָן איבעריקע הקדמות. עס איז געוואָרן פֿון אונדז אַ שוויציקער, זיך באַוועגנדיקער, לעבעדיקער קנויל. אין די הייסע מאָמענטן האָט רחל גענומען פּלוצעם לשון: זי האָט גערעדט אומזיניקע רייד וועגן אייביקער ליבע. אין בין געווען פֿאַרטיק צו גיך. איך האָב זיך אַוועקגעלייגט אַן אויסגעשעפּטער אויפֿן רוקן און גלײַך דערפֿילט ווי דער שלאָף נעמט איבער די מערכה איבער מיר. דער שלאָף איז, ווײַזט אויס, געווען אַ קורצער. אַז איך האָב געעפֿנט די אויגן איז רחל געלעגן, לעבן מיר, אַ נאַקעטע, אײַנגעקאָרטשעט אין זיך און געשמאַק געכראָפּעט…

דער גאַנצער ענין איז אַ טעות, האָבן די מחשבֿות אָנגעהויבן עגבערן אין מיר. פֿאַר וואָס האָב איך זיך צוגעטשעפּעט צו דער דאָזיקער פֿרוי? וואָס וויל איך אייגנטלעך, זי מאַכן אומגליקלעך? ווי קריכט מען אַרויס פֿון דעם פּלאָנטער? בשעת דער עקזאַלטאַציע האָב איך זיך נישט אָפּגעגעבן קיין חשבון וועגן מײַנע מעשׂים, בלויז ווען די תּאווה האָט זיך אַ קאַפּעלע פֿאַרלאָשן, האָבן די קושיות גענומען זיך אויספּיקן. יאָ, אמת. פֿון די באַציִונגען מיט עטרה זענען, דאַכט זיך, פֿאַרבליבן ניט מער ווי חורבֿות, ווי צווישן צוויי שותּפֿים אין אַ באַקראָטירט געשעפֿט. די ליבע — טאָמער זי האָט אַ מאָל געברענט אָדער כאָטש געטליִעט — און דאָס איז גאָר נישט זיכער, איז הײַנט נישט מער ווי אַ פֿאַרשׂרפֿטער קויל. און דאָך בין איך נאָך אַלץ איר מאַן און דערצו אַ טאַטע פֿון אַ מיידל… און אָט נאַט, גיט אַ קוק אויף מיר: איך וואַלגער זיך מיט אַ פֿרעמדער נקבֿה אויף איר בעטגעוואַנט — אַזאַ פּנים האָט עס! און רחלען? וואָסערע גליקן קען איך איר צוזאָגן? האַרצווייטיק…

און מײַן מיידעלע, וואָסער גליק קאָן איך איר צוזאָגן? געוויס, שלאָפֿט זי איצט געשמאַק, נישט האָבנדיק דעם מינדסטן אַנונג אויף וואָסער פֿאַר אַ וועלט האָב איך זי געבראַכט. זי שלאָפֿט מיטן געבענטשטן רו פֿון די אומוויסנדיקע און אומשולדיקע. וואָס טויג איר דאָס וויסן? זי איז סײַ ווי אַ פֿאַרפֿאַלענע. זי וועט נישט האָבן קיין ליכטיקע צוקונפֿט, ווײַל זי וועט נישט האָבן קיין צוקונפֿט בכלל. די דאָזיקע מחשבֿות, וואָס טשעפּען זיך צו מיר, דער עיקר, בײַ נאַכט, האָבן מיך פּשוט געקרענקט. איך האָב זיך איבערגעדרייט, ווי דאָס בײַטן די פּאָזיציע וואָלט געווען ביכולת צו בײַטן דעם מחשבֿות-גאַנג. זי וועט ווײַטער וואַקסן, ווײַל „בעל כורחך אתה חי‟, אָבער וואָס פֿאַר אַ לעבן וועט דאָס זײַן? דער תּהום צווישן איר און אַנדערע קינדער וועט האַלטן אין איין וואַקסן. דאָס איז אומפֿאַרמײַדלעך. פֿון קינדער וועלן זיי ווערן דערוואַקסענע, פּאָלנע מענטשן. זיי וועלן פֿירן ליבעס, חתונה האָבן, זיי וועלן זיך אַרײַנמישן אין אינטריגעס, פֿאַרראַטן אַמאָל איינער דעם צווייטן, זיך באַנאַרישן, אָפּנאַרן זיך און אַנדערע. ווי גוט איז יענעם, וואָס מע האָט אים אָפּגענאַרט; ווערן אָפּגענאַרט איז אַ גרויסער לוקסוס. מײַן מיידעלע וועט תּמיד בלײַבן די זעלבע: פֿאַרשפּאַרט אין איר אייגענעם, נישט איבעריק פֿריילעכן קיום. די יאָרן וועלן נישט ברענגען מיט זיך קיין גוטס אָדער דערלײַכטערונג. איך וועל, געוויס, נישט אָנטרײַבן לאַנג. איך בין גרייט שוין יאָרן צו כאַפּן אַ מיתה-משונה. אויף מיר קען מען זיך נישט פֿאַרלאָזן. עטרה וועט קעמפֿן מיט די נעגל, אָבער אויך איר וועט דער מלאך-המווות נישט זשאַלעווען, און אפֿשר פֿאַרן טויט וועט זי ווערן אָפּהענגיק פֿון יענעם און וועט נישט קענען זיך אָפּגעבן מיטן מיידל, שוין אַ צײַטיקע פֿרוי, אָבער אין איר קאָפּ וועט זיך אָפּטאָן חושך. מע וועט דאָס מיידל אַרײַננעמען אין אַן אַנשטאַלט און דאָרט וועט זי קענען זיך האַלטן פֿאַר אַ גליקלעכער, אויב זי וועט נישט אַרײַנכאַפּן קלעפּ. מע וועט זי קאָרמען מיט אַ לעפֿעלע ביז מע ווען זי אויפֿרופֿן אַרויף. דערמיט וועט קומען צום סוף מײַן „דינאַסטיע‟. קיין המשך וועט נישט זײַן…

אַ הינטעלע, אינעם דערבײַיִקן בנין, האָט אַרויסגעקוועטשט פֿון זיך אַ ריי גרילציקע, הייזעריקע האַווקענישן. רחל האָט געטאָן אַ צאַפּל און זיך איבערגעוועקט. זי האָט זיך צוגערוקט צו מיר מיט אירע ריזיקע בריסט. עס האָט אַרויסגעשלאָגן פֿון איר קערפּער אַ חייִשער געשטאַנק און אַ היץ ווי פֿון אַן אָפֿענעם אויוון. פּלוצעם האָט זיך אויסגעשאָסן פֿון איר אַ געלעכטער, אַז די ווענט האָבן אַזש געציטערט. ריטשקעלעך טרערן זענען גערונען איבער אירע באַקן. זי האָט זיך געהאַלטן מיט ביידע הענט בײַם בויך און אַז דאָס לאַכן האָט זיך אַ קאַפּעלע אײַנגעשטילט, האָט זי געפֿליסטערט אין דער פֿינצטערניש אַרײַן: „אוי… אוי איך וועל פּגרן פֿאַר געלעכטער…‟ און באַלד אָנגעהויבן לאַכן ווידער. ווײַזט אויס, אַז מײַן פּנים האָט אויסגעזען גוט אָנגעשראָקן. רחל האָט מיך באַקוקט אַ ווײַל און אויפֿגעהערט לאַכן.

„ייִנגעלע, וואָס האָסטו זיך פּלוצעם דערשראָקן? נו, געווען אַ שיינע מעשׂה, אָבער אַ קורצע. איצט האָסטו וועגן וואָס צו זינגען און צו זאָגן אויף דעם קומענדיקן שרײַב-קלאַס. ביסט געשלאָפֿן דאָך מיט דער רביצין. ביסט אַרײַנגעטראָטן אין סאַמע קודש-הקודשים מעשׂה כּהן-גדול, ממזר איינער! איך וויל זען די צערודערטע פּנימער פֿון די געערטע און אומבאַפֿרידיקטע חבֿרטעס בשעת זיי דערהערן אַזאַ בשׂורה. געוויס, וואַקסט בײַ זיי דאָרט אַ פּאָוועטיניע, נעבעך…‟

איך האָב זיך אויסגעדרייט צו איר און געזאָגט שטיל און פֿאַרטרוילעך:

„איך וועל די אַלטע בעל-תּאווהניצעס לאָזן וויסן, אַז כ׳האָב געהאַט די זכיה זיך פֿאַרבײַטן, כאָטש אויף איין נאַכט, מיטן ראָזן האָז, וואָס דײַן פֿעטער פֿאַבריצירט מיט גרויס דערפֿאָלג אין דער בראָנקס.‟

רחל האָט זיך צוגעטוליעט צו מיר. אירע לאַנגע, צעלאָזענע האָר האָבן מיר אַ קיצל געטאָן איבערן פּנים.

„יענער האָז, אַ ליכטיקן גן-עדן זאָל ער האָבן, האָט מיך געדינט מיט טרײַשאַפֿט נישט איין און נישט צוויי יאָר. איך האָב אים גענוצט ביז איבער זײַנע כּוחות; אין אַ שיינעם טאָג האָט ער גענומען סקריפּען און לסוף אויסגעהויכט זײַן עלעקטרישע נשמה. איך האָב אים געבראַכט צו קבֿורה, מיטן געהעריקן כּבֿוד, אין דעם גרינעם מיסטקאַסטן אונטן.‟

איך האָב זי אַרומגעכאַפּט מיט אַ קווענקלעניש, כּדי אײַנצושטילן אַן אינערלעך קול, וואָס האָט פֿאַרלאַנגט אַרויסצוּווײַזן נאָענשאַפֿט צו דער דאָזיקער, פֿאַקטיש אומבאַקאַנטער, פֿאַרשטויסענער. מײַנע לונגען האָבן זיך אָנגעפֿילט מיט דעם פֿרעמדן דופֿט פֿון איר הייסן לײַב. איך האָב געזאָגט:

„אַזאַ איז די וועלט. אַלע האָבן איין דין, מײַן געערטע דאַמע. סײַ זאַכן און סײַ מענטשן. אַלע ווערן גענוצט, אויסגענוצט און ווען זיי ווערן צעקאַליעטשעט, וואַרפֿט מען זיי אַוועק. אין אונדזער קאַפּיטאַליסטישער סיסטעם האָט דער דאָזיקער פּראָצעס אַ נאָמען. מע רופֿט דאָס ‘קאַריערע’. און מ’צאָלט אונדז געלט דערפֿאַר. וואָס איז אמת, איז דאָס געהאַלט נישט תּמיד שטאַרק בכּבֿודיק, אָבער עס פֿאַרזיכערט, איבערהויפּט, צוויי זאַכן: מיר זאָלן חס-ושלום נישט ווערן רײַך און פֿאַרלאָזן די שטעלע, אָבער אויך נישט ווערן דערשלאָגן און פֿאַרצווייפֿלט; מיר זאָלן זײַן בכּוח אויפֿצושטיין דעם קומענדיקן טאָג און קומען צו דער אַרבעט.‟

רחל האָט געלאַכט ווידער און מיך צוגעדרוקט צו אירע ריזיקע בריסט: אַ כוואַליע היץ איז דורכגערלאָפֿן איבערן לײַב. „רעב מאַרקס!‟ — האָט זי אַרײַנגעשעפּטשעט אין מײַן אויער. — „פֿאַרשרײַב זיך ביטע, אַז דאָס געהאַלט, וואָס איך קריג אין דעם קאַפֿע, איז בוכשטעבלעך אַ שפּײַ אין פּנים, אָבער אויך נאָך אַ שפּײַ אין פּנים ווילט זיך אויפֿשטיין אין דער פֿרי און זיך אַוועקשאַרן מיט די לעצטע כּוחות אַהין, אין דעם קאַפֿע.‟
„איך וועל נישט לייקענען, מאַדאַם. איך פֿאַרדין טאַקע שיין. בײַ מיר איז דאָס געהאַלט גיכער אַ שפּײַ יענעם אין פּנים.‟
„שפּײַען יענעם אין פּנים? איך מיין, אַז איך וואָלט געקענט שלום מאַכן מיטן געדאַנק‟, — האָט רחל געזאָגט מיט אַ ווייך קול און געגלעט מײַן פּנים. — „דער אײַנפֿאַל רייצט מיך, נישטאָ וואָס צו רעדן.‟
„יאָ, מע קען זיך צוגעוווינען דערצו. איך בין אַן אַדוואָקאַט לויטן פֿאַך און בײַ אונדז טרעפֿט עס נישט זעלטן.‟
„און מיט דער צײַט הייבט מען אָן שעפּן הנאה דערפֿון און מע דערגייט צו אַ העכערן שטאַפּל — צו מאַכן יענעם מיט דער בלאָטע גלײַך.‟
„חברטע רחל, זײַט וויסן, אַז עס פֿרייט מיך זייער, וואָס מיר האָבן געלייזט — מיטן קראַפֿט פֿון ווילן און גרענעצלאָזער איבערגעגעבנקייט, — אַלע פּראָלעטאַרישע פֿראַגן און מיר קענען צוגיין גלײַך צו דעם ליכטיקן מאָרגן, אָבער וואָס טוט מען דערווײַל מיט דעם טרוקענעם גומען.‟
„געוויס, חבֿר גרינבערג. מײַן פֿאָרשלאָג איז די פֿאָלגנדיקע: לאָמיר מאַכן אַ לחיים לכּבֿוד אָט דעם ליכטיקן מאָרגן מיט אַ גלאָז טיי. איר זענט האַרציק אײַנגעלאַדן.‟

רחל האָט זיך געשטעלט אויף די פֿיס אַ נאַקעטע, ווי די מאַמע האָט זי געהאַט, און זיך געלאָזט גיין מיט שווערע טריט אין קיך אַרײַן. די שמאָלע קיך איז געווען פֿאַרהוילן אין געדיכטער פֿינצערניש. קיין שום שפּור פֿון ליכט איז נישט דערגאַנגען אַהין.

„האָסט אַ מאָל געזען אַ קיך אָן פֿענצטער? מ׳האָט געבויט די דירה אַזוי, כּדי קיינער זאָל נישט אַרײַנשטופּן די נאָז אין דײַן טאָפּ‟, — האָט רחלס באַוועגנדיקער שאָטן געזאָגט און אָנגעטאַפּט דעם וועגן אין דער פֿינצטער.

זי האָט אַ דרוק געטאָן אַ קנעפּל און אַ בלוילעך, שײַנענדיק ליכט, ווי אַ בליץ, האָט זיך אָנגעצונדן אין דעם עלעקטרישן סאַמאָוואַר און עפּעס אין זײַנען געדערעם האָט גענומען זשומען. דאָס ליכט האָט געוואָרפֿן שײַנענדיקע, ציטערנדיקע פּאַסן אויף רחלס אײַנגעפֿאַלענע בריסט, באַלויכטן דעם דיקן בויך, די ברייטע טאַליע און פֿיס. דאָס פּנים אירס איז נאָך אַלץ געווען פֿאַרהוילן אין פֿינצטערניש.

„האָסט נישט מזל צו ווײַבער, האַ? האָסט אָנגעטראָפֿן אויף אַ פֿאַרזעעניש״, — האָט רחל געזאָגט און זיך געווענדט צו די שאַפֿקעלעך.
„רעד נישט קיין שטותים!‟ — האָב איך זיך אָנגערופֿן, אַוועקגעזעצט אויף אַ שפּיץ געזעס פֿון אַ שמאָלן בענקל און זיך תּיכּף געכאַפּט, אַז זי האָט זיך מסתּמא גענייטיקט אין אַ קאָמפּלימענט נאָך די תּשמישי-מיטה. — „זײַ מיר מוחל… איך בין, ווײַזט אויס, אַ ווילדע חיה, וועלכע מע האָט אַרויסגעטריבן פֿון ישיבֿה, אָבער נישט אַרויסגעשלאָגן די ישיבֿה פֿון איר. מײַן אומגעלומפּערטקייט מיטן ווײַבלעכן מין איז פּשוט הימל-שרײַענדיק. אָסור טאָמער איך ווייס ווי מע קוועטשט פֿון זיך אַרויס אַ קאָמפּלימענט.‟

רחל האָט אַן עפֿן געטאָן די טירלעך פֿון אַ שאַפֿקעלע און אַרויסגענומען דערפֿון צוויי גלעזער.

„ייִנגעלע, מעגסט מיר גלייבן אויפֿן וואָרט, אַז איך בין אַ מבֿינטע אויף שיינע ווערטער. זיי טויגן נישט! איך האָב אַרויסגעגעבן צוויי ביכער, וואָס האָבן אַרויסגערופֿן אַ סך לויב-ווערטער אין געוויסע קרײַזן. איך האָב אַרײַנגעלייגט אין זיי מײַן גאַנץ לײַב-און-לעבן, נישט געזשאַלעוועט געלט און איך בין געווען זיכער, אַז עס האָבן זיך באַקומען בײַ מיר גלײַכבאַרעכטיקטע קאַנדידאַטן אויפֿן נאָבעל־פּריז. עס האָט זיך פֿון אַלץ אויסגעלאָזט אַ בוידעם: זיי האָבן זיך פֿאַרקויפֿט זייער שוואַך. אויך בחינם האָט מען זיי נישט געוואָלט נעמען אין האַנט אַרײַן. וועגן אַ דריט בוך האָט קיין שום פֿאַרלאַג נישט געוואָלט וויסן. שיינע ווערטער טויגן נישט. אַ מענטש דאַרף זײַן אַ מבֿין אויף אַ געשעפֿט.‟
„איך בין, דער עיקר, אַ מבֿין אויף דעם, ווי אַזוי מע ציט אויס יענעם די נשמה. אַזאַ איז מײַן באַשעפֿטיקונג.‟

רחל האָט אָנגעגאָסן טיי אין די גלעזער און זיך אַוועקגעזעצט לעבן מיר. איך האָב געוואָלט ווײַטער ציִען דעם שמועס, אָבער מײַן קאָפּ איז, ווי אויף צו להכעיס, אויסגעליידיקט געוואָרן. מיר ביידע זענען געזעסן בײַם טיש מיט די טיי-גלעזער אין דער האַנט און אײַנגעזונקען געוואָרן אין אַ שווײַגעניש אָן אַ דנאָ. איך האָב געוואָלט אַרויסקריכן פֿון דער שטילקייט, אָבער מײַנע כּוחות האָבן נישט געסטײַעט. רחל האָט געטאָן אַ האַלבן שלוק פֿון איר בריִענדיקער גלאָז און געזאָגט שטיל, ווי זי וואָלט מיר פֿאַרטרויט אַ סוד:

„זאָלסט נאָר וויסן, אַז איך האָב נישט געהאַט אַזוי פֿיל מענער ווי דו שטעלט זיך מסתּמא פֿאָר. מיט דיר האָב איך געמאַכט אַן אויסנאַם, כ׳ווייס אַליין נישט פֿאַרוואָס.‟
„וואָס איז דער חילוק וויפֿל מענער? נישט יעדע זאַך האָט אַ באַזונדערן באַטײַט אָדער לאָזט איבער אַ שפּור. אין משלי שטייט דאָך, אַז מע קען נישט דערגיין דעם וועג פֿון אַן אָדלער אין הימל, דעם גאַנג פֿון אַ שלאַנג איבער אַ פֿעלדז, און וווּ אַ שיף שיפֿט אין מיטן ים.‟
„יאָ, און מיט וויפֿל מענער איז אַ פֿרוי געווען. טו מיר אַ טובֿה, לאָז מיך אָפּ מיט משלי און זײַנע חכמהלעך. איך דאַרף זיי האָבן ווי אַ לאָך אין קאָפּ. איך ווייס גאַנץ גוט, וויפֿל מענער זענען געווען טאָמער איך האָב קיינעם נישט אַוועקגעשלײַדערט אַהין, וווּ עס דאַרף בלײַבן אין פֿאַרגעסעניש.‟

רחל האָט זיך אויפֿגעהויבן מיט צרות פֿונעם בענקל, זיך געטאָן אַ וואַקל, אַ רײַב געטאָן אַן אויג און געזאָגט, אײַנשלינגענדיק אַ ברייטן גענעץ:

„בייזער זיך נישט, ייִנגעלע, אָבער די פֿאָרשטעלונג פֿונעם הײַנטיקן אָוונט האָט זיך פֿאַרענדיקט. די אויגן פֿאַרמאַכן זיך שוין בײַ מיר פֿון זיך אַליין און מאָרגן מוז איך אין זײַן אין קאַפֿע גאַנץ קאַיאָר, די כאָלערע זאָל זיי כאַפּן. איך וועל דיך ווידער משׂמח זײַן אַן אַנדערש מאָל.‟
„נישט געפֿערלעך, איך בין אויך טויט-מיד‟, — האָב איך פֿאַרשטעלט דאָס מויל מיט דער דלאָניע, בעת אַ לאַנגער גענעץ האָט זיך אַרויסגעריסן פֿון מיר.
„מילא, קענסט שלאָפֿן דאָ, אויב דו כראָפּעסט נישט צו הויך. אוי, דער פֿאַרשאָלטענער מוטערלעכער אינסטינקט האָט זיך אויפֿגעוועקט אין מיר און איך האָב באמת רחמנות אויף דיר. ווי קען מען אַרויסוואַרפֿן אין דרויסן אַ מענטש אין מיטן דער נאַכט.‟
„נישט געפֿערלעך, סײַ ווי האָב איך געהאַט בדעה זיך אומקערן צו די עלטערן אַהיים. מײַן מאַמע איז פּשוט משוגע אויפֿן גאַנצן קאָפּ. זי קען נישט צומאַכן קיין אויג די גאַנצע נאַכט טאָמער איך נעכטיק נישט אין דער היים, און צומאָרגן באַפֿאַלט זי מיט שאלות אָן אַ סוף.‟
„נו, ביסט מיאוס אַרײַנגעפֿאַלן. און אַז זי וועט דיך פֿרעגן, וווּ דו ביסט געווען און וואָס דו האָסט דאָרט אָפּגעטאָן, וואָס וועסטו דעמאָלט ענטפֿערן?‟
„איך וועל אויסזאַגן דעם גאַנצן אמת: איך בין געווען בײַ שלמהלען, מײַן חבֿר, און מיר האָבן געלערנט אַ בלאַט גמרא מיט אַ ברען, זיך אַרײַנגעלאָזט אין פּילפּולים, מיט „ניתן לישב‟ און „איכפא מסתברא‟, און די מעשׂה האָט זיך געצויגן אַ קאַפּעלע לענגער. דער שלמהלע, דאַרפֿסטו וויסן, איז אַן אויסוווּרף, אַ מנוּוול, אַ שווינדלער, אַ נישט-טויגער, אַלץ אין דער קאָרט, נאָר בײַ מײַן מאַמען פֿאַרנעמען די מלבושים און די יאַרמעלקע דעם אויבנאָן מעגסט זײַן אַ מענטשנפֿרעסער. בײַ די עלטערן אין שטוב טראָג איך אַ יאַרמעלקע, אָבער די מאַמע מעסט מיך אָן קרום סײַ ווי. זי דערשמעקט מיטן נעזל מײַנע אַפּיקורסישע שטיק. מײַן אמונה איז אַ וואַקלדיקע און מאָרגן אָדער איבערמאָרגן קען אַ ווינטל אַוועקטראָגן מײַן יאַרמעלקע אַהין, וווּ דער שוואַרצער פֿעפֿער וואַקסט. זי פֿרייט זיך בפֿירוש, וואָס איך פֿאַרברענג מיט שלמהלען דעם האָרבאַטש. זי האַלט, אָן שום באַרעכטיקונג, אַז ער האָט אַ געוויסע השפּעה אויף מיר און האָפֿט, מסתּמא, אַז ער וועט צוריקדרייען דאָס רעדל און מיך אַרויפֿפֿירן ווידער אויפֿן גלײַכן וועג.‟

המשך קומט