צוזאַמענבראָך (המשך)

עמיל קאַלין

11

איך בין נישט געשלאָפֿן די גאַנצע נאַכט. געלעגן מיט פֿאַרמאַכטע אויגן אָבער נישט געקענט, אין קיין שום פֿאַל, פּועלן בײַ זיך אַרײַנפֿאַלן אין אַ טיפֿן שלאָף. עס האָבן מיך געמאַטערט אומזיניקע מחשבֿות, ווי פֿײַערווערק: זיי זענען אויפֿגעקומען און זיך תּיכּף אויסגעלאָשן, נישט איבערלאָזנדיק נאָך זיך קיין שפּור. דער בויך איז געווען האַרט ווי אַ פּויק, זויערע זאַפֿטן פֿון מאָגן זענען מיר אַרויפֿגעקומען צום האַלדז און אַ נישט-היגער געשטאַנק האָט אָנגעפֿילט דאָס מויל. איך האָב גערעכנט — ס׳איז גאַנץ מעגלעך, אַז דאָס איז דער ראַק אין מײַן לעבער אָדער מאָגן, אָדער גאָר אין קאָפּ לאָזט פֿון זיך וויסן אַצינד. מסתּמא האָבן זיך די טומאָרן אָנגעכאַפּט שוין אין מער ווי איין אבֿר און דאָס וואָס איך דערפֿיל איצט איז דער אָנהייב פֿונעם סוף. איינצײַטיק האָב איך דערפֿילט אַ שטאַרקן פֿאַרלאַנג אָנקלינגען צו ליזאַ און זיך געשעמט, צוליב די אייגענע משוגעתן און פּחדנות. עס האָט גענומען בלויען אין פֿענצטער און דעמאָלט בין איך, ווײַזט אויס, סוף כּל סוף אַנטשלאָפֿן געוואָרן. ווען איך האָב ווידער געעפֿנט די אויגן, האָט דער העל-בלויזער הימל געשײַנט אין דרויסן מיט זומערדיקער גבֿורה.

עס איז שוין געווען שפּעט אין טאָג אַרײַן. איך בין געלעגן אומבאַוועגלעך און דורך דעם אויסטשוכעניש־טשאַד האָט אין מײַן מוח אַרײַנגערדונגען אַ נאָגעניש נאָך אַ שלונג הייסער קאַווע. איך האָב זיך געשטעלט אויף די פֿיס און געעפֿנט די טיר. עס האָט זיך נישט געהערט קיין שאָרך אין קאָרידאָר. איך האָב געהאָפֿט, אַז עס וועט זיך מיר אײַנגעבן זיך אָנגיסן קאַווע און זיך אַרײַנשאַרן ווידער אין צימער אָן דעם זען עמעצנס פּנים. דער וווּנטש איז נישט מקוים געוואָרן: די מאַמע איז געשטאַנען פּונקט אינמיטן דער קיך און זיך געפּאָרעט מיט אַ גאָפּל אין דעם אינגעווייד פֿון אַן אָפּגעברענטן טאָפּ. דערהערט מײַנע טריט, האָט זי זיך אויסגעדרייט צו מיר און מיך אָפּגעמאָסטן מיט אַ זײַטיקן בליק.

עס האָט אַרויסגעדופֿט פֿון איר אַ האַרבער גערוך פֿון פֿריש אָפּגעפֿאַרבטע האָר. די האָר, וואָס האָבן אַרויסגעשטעקט פֿון אונטער דעם אָפּגעבליאַקעוועטן קאָפּ-טיכל, האָבן אויסגעזען פּעך-שוואַרץ און שײַנענדיק ווי מע וואָלט זיי דערצו נאָך אָנגעשמירט מיט וואַקס. זי האָט אַוועקגערוקט דעם טאָפּ, אַוועקגעלייגט דאָס גאָפּל, זיך גיך אָפּגעווישט די הענט מיט אַ קויטיקן האַנטעך, געלייגט די הענט אויף די היפֿטן און גענומען מיר אַרײַנזאָגן מוסר אויף איר ווויל באַקאַנטן שטייגער:

„אַ גאַסט אין שטעטל! גוט מאָרגן. ביסט געשלאָפֿן גוט? יאָ, אַוודאי ביסטו געשלאָפֿן גוט. פֿאַר וואָס זאָלסט נישט שלאָפֿן גוט? קוקט אים אָן! אַזאַ פֿריש פּנימל, מיט ראָזע בעקעלעך און שײַנענדיקע אויגן! איך האָב, ס’וועט דיר נישט שאַטן צו וויסן דעם אמת, נישט צוגעמאַכט קיין אויג די גאַנצע נאַכט. וווּהין ביסטו פֿאַרפֿאַלן געוואָרן נעכטן? ביסט צוריק שטאַרק שפּעט. איך בין שיִער נישט אַראָפּ פֿון זינען פֿאַר זאָרג. איך האָב שוין געוואָלט אויפֿשטיין פֿון בעט און אָנקלינגען אין משטרה. און דײַן טאַטע הוסט די גאַנצע צײַט. ער איז געוואָרן אַ שמאַטע, רירט זיך קוים. דאָס אַלץ נעמט זיך דערפֿון, וואָס ער איז נישט אויסגעהיטן מיטן ביסן, נעמט אַלץ אין מויל אַרײַן ממש ווי אַ קליין קינד. אויכעט עסנוואַרג, וואָס איז ווי סם פֿאַר אים. ער נעמט נישט אײַן וויטאַמינען, ווי איך האָב אים געהייסן טאָן נישט איין מאָל. אוי! דער מענטש איז אַ גזלן! ער הרגעט זיך אָפּ מיט אייגענע הענט און וויל פֿון גאָרנישט וויסן. און אַז איך קלינג יענקעלע אין אַמעריקע, איז ער תּמיד פֿאַרנומען — „ביזי, ביזי…‟, — אַלץ דערציילט ער בקיצור, ווי ער וואָלט אַרויסגעלייענט די ווערטער פֿון אַ טעלעגראַמע. און זײַנע קינדער? זיי קענען נאָר ענגעליש. זיי גייען צו טאַקע צום טרײַבל און וואַרפֿן אַרײַן אַ וואָרט, אָבער מער ווי „האַו אַר יו?‟ — קען איך נישט פֿאַרשטיין…‟

די מאַמע האָט פּלוצעם איבערגעריסן די קינה, זיך פֿאַרטראַכט אַ ווײַל און נאָכדעם האָט זי אַן עפֿן געטאָן דעם אײַזקאַסטן, אַרויסגענומען אַ זעקל, דערלאַנגט עס מיר און זיך פֿאַרקרימט בשעת-מעשׂה, ווי זי וואָלט אָנגערירט אַ שרץ.

„טו מיר אַ פּערזענלעכע טובֿה, איך בעט דיך, נעם דאָס צו פֿײַווישן אין דעם טעלעפֿאָנען-געשעפֿט‟, — האָט די מאַמע געזאָגט, זיך אָפּגעקערט פֿון מיר, געכאַפּט אַ טעלער, וואָס איז געלעגן אין אָפּגאָס, און גענומען אים זייפֿן און רײַבן מיט בייזקייט. ווײַטער האָט זי גערעדט, אויסגעדרייט מיטן פּנים צום קראַנט. איר קול איז ווי אַרויסגעקומען פֿון דעם רוקן.

„מײַנע אַלטע פֿיס דינען מיר נישט ווי פֿריִער. טיילמאָל ווערן זיי אַזוי אָפּגעשוואַכט, אַז עס ווערט מיר שווער אַרויפֿגיין די פּאָר טרעפּ ביז אונדזער טיר. איך וואָלט געגאַנגען צו דאָקטוירים, ווען כ׳וואָלט געקענט פּועלן בײַ זיך צו האָבן צו זיי מער ווי אַ שמצל צוטרוי. און ווער האָט צײַט? איך טו אַלץ אין שטוב. אָן מיר וואָלט דער גאַנצער עסק אונטערגעגאַנגען. מיינסט נאָר דו האָסט צרות?‟, — האָט איר רוקן גערעדט צו מיר. — „דו האָסט נישט קיין צרות. אָט, טראָג איך דיר צו די בשׂורה-טובֿה מיט ביידע הענט. דו קענסט נישט רעכט דעם טעם פֿון אמתע, געבראָטענע צרות. קענסט זיך דאָך פֿאַרגינען צו ווערן עפּעס אַ שרײַבער, מישטיינס געזאָגט. אַנדערע האָבן אמתע צרות. איך האָב דיר נישט געוואָלט דערציילן פֿריִער, ווײַל דו מאַכסט פֿון אַלץ אַ צימעס, יעדעס שטיינדל אין וועג איז בײַ דיר אַ באַווײַז, אַז עס נישטאָ קיין גאָט, חס-ושלום. מיר אַלע טאָפּטשען אין פֿינצטערניש און דו ביסט דער חכם. דו מעגסט איצט וויסן, אַז חווהלע און פֿײַוויש האַלטן שמאָל מיט געלט. זי האָרעוועט אין שיל און ער — אין געשעפֿט, און דאָך שטײַגן די הוצאָות תּמיד איבער די הכנסות. פֿײַוויש איז אַ בן-תּורה. אַן איידעלער מענטש. ער איז נישט גענוג פֿאַרגרעבט און אויסגעריבן פֿאַר די שאַרלאַטאַנען און עם-הארצים, וואָס גיבן זיך אָפּ מיט די טעלעפֿאָנען און דעם הכשר פֿון די רבנים. ער וואָלט געווען אַ גליקלעכער מענטש, ווען מע וואָלט אים נישט געדרייט דעם קאָפּ מיט די אַלע משוגעתן, מיט דער יאָגעניש נאָך געלט און געלאָזט אים צורו לייענען אַ בלאַט גמרא און, דאָך, מענטשן האָבן מאָגנס און מע קען נישט לעבן מיט אַ ליידיקן מאָגן. דאָס איז אַ פֿאַקט. שיק איך זיי עסן, וויפֿל נאָר איך קען. נו, און אויב דאָס איז נישט גענוג, האָט חווהלע באַקומען אַזאַ געשווילעכץ אויפֿן פּנים, האָסט דאָס שוין מסתּמא באַמערקט אַליין. פֿרעג איך זי: פֿון וואַנען נעמט זיך צו דיר אַזאַ געשוווילעכץ, חווהלע? ביסט, חלילה, נישט געזונט. גיב לשון. איך בין אַ מאַמע און אַ מאַמע קען אַלץ אויסשטיין. מאַכט זי צו מיר: ׳מאַמע, דו פֿאַרשטייסט גאָרנישט.׳ — האָסט געהערט אַ מאָל אַזאַ לשון? נו, אָבער אַ מאַמע קען אַלץ אויסשטיין. זי האָט מיר דערציילט, אַז עפּעס קלאַפּט נישט דאָרט, און זיי גייען צו דאָקטוירים צו זען, וואָס איז דער ענין, פֿאַר וואָס קענען זיי נישט האָבן קיין קינדער און זי האָט אָנגעהויבן קריגן אײַנשפּריצונגען. פֿון וואַנען נעמט זיך צו אונדז אַזאַ אָנשיקעניש, האַ? איך האָב גלײַך פֿאַרשטאַנען, אַז די פּראָבלעם האָט נישט קיין שום נגיעה צו איר. מע האָט נישט געוווּסט אין אונדזער משפּחה פֿון אַזוינע פּראָבלעמען, ברוך-השם. אַלע פֿרויען האָבן געבוירן געזונטע קינדער, און איך האָב קיינמאָל נישט געהערט, אַז אַ מומע אָדער אַפֿילו אַ ווײַטע קרובֿה זאָל האָבן עפּעס אַ שוועריקייט דערמיט. ס’האָט געמוזט זײַן פֿון זײַן צד. חווהלע האָט מיך געלאָזט וויסן, אַז טאַקע עפּעס בײַ אים טויג נישט. האָב איך געזאָגט, אַז מילא, זאָל ער זיך לאָזן קורירן. פֿאַר וואָס זײַן ענין און דאָס געשווילעכץ אויפֿן פּנים זאָלן זײַן מחותּנים? האָט זי מיר געגעבן צו פֿאַרשטיין, אַז ס’אַלץ איינס, וווּ דער הונט ליגט באַגראָבן, תּמיד מוז די פֿרוי לאָזן זיך מאַכן די אײַנשפּריצונגען מיט די האָרמאָנען. דאָס איינציקע וואָס איז דערווײַל אַרויסגעקומען דערפֿון, איז איר געשוואָלן פּנים, אַ רחמנות אָנצוקוקן. נו, אָבער אַז גאָט זאָגט ניין, בלײַבן אַלע דאָקטוירים אָפּהענטיק. אוי, אַ צרה אויף מײַן קאָפּ!‟

איך האָב אַרײַנגעקוקט אינעם זעקל. אינווייניק האָבן גערוט אַ קרומע אוגערקע, אַן עפּל און אַ זעמל — דער מאַמענס מעשׂר פֿאַר פֿײַווישס מאָגן.

12

איך האָב געפֿונען „פֿון לכּל‟ אָן איבעריקע שוועריקייטן. אויף דער וויטרינע איז געווען צוגעקלאַפּט אַן אַפֿיש, אַ „הכשר‟ פֿון „וועד הרבנים לעניניי תקשורת.‟ אינווייניק איז פֿײַוויש געזעסן מיט אַ פֿאַרשלאָפֿענעם פּרצוף לעבן אַ קליינעם באַדינונג-טישל, איבער וועלכן עס איז געלעגן „פּרי מגדים — תערובֿת‟ מיטן רוקן אַרויס. הינטער אים זענען געהאָנגען משונה-ווילדע כּשרע טעלעפֿאָנען, וואָס מע פֿאַרקויפֿט נאָר אין די „היימישע‟ קוואַרטאַלן און שטעט. פֿײַוויש האָט געשאָקלט צו מיר מיטן קאָפּ, אַ סימן, אַז ער האָט מיר דערזען, זיך אַ רײַב געטאָן די אויגן; אַ צעצויגענער גענעץ פֿון לאַנגווײַל האָט זיך אַרויסגעריסן. ער האָט זיך אָנגערופֿן מיט אַ שמייכל: „ישועת השם כהרף עין!‟

איך האָב אים דערלאַנגט דאָס זעקל. ער האָט אַרויסגענומען דעם עפּל און די פּרי איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן טאַקע כּהרף-עין. נאָכדעם האָט ער גענומען כראָמטשען די אוגערקע און די בולקע האָט ער פֿאַרניכטעט בלויז מיט אַ פּאָר לײַטישע ביסנס. דאָס עסן האָט אים געמונטערט און ער איז געוואָרן באַריידעוודיק.

„ס’אַ טויטער טאָג הײַנט. איך כאַפּ פֿליגן פֿון נײַן אַזייגער צופֿרי. מילא, מיר גייט עס ווייניק אָן. איך בין נאָר אַן אָנגעשטעלטער. דאָס איז דער קאָפּווייטיק פֿונעם בעל-הבית. איך האָב מײַנע אייגענע שמערצן, ברויך איך נישט באָרגן אויך יענעמס צרות. אַבי ער צאָלט מיר דאָס געלט און שוין. כ’האָב געמיינט די תּעודה וועט מיט עפּעס העלפֿן נאָר ס’האָט זיך אויסגעלאָזט אַ בוידעם.‟
„וועלכע תּעודה?‟, — האָב איך זיך געמאַכט תּמעוואַטע. — „יענע פֿון וועד הרבנים? אַז די אַפּאַראַטן זענען כּשר. צו וואָס דאַרפֿסטו נאָך אַ היתּר?‟

פֿײַוויש האָט זיך געטאָן אַ מעכטיקן קראַץ הינטער דעם אָנזעעוודיקן בערדן און זײַנע פּאות האָבן זיך לעבעדיק צעשאָקלט בשעת-מעשׂה.

„עט, אָן אַ תּעודה קענסט גאָרנישט טאָן הײַנט! מ’וועט איינס-און-צוויי אַרײַנלייגן דאָס געשעפֿט אין חרם. קיינער וועט נישט אַרײַנשמעקן דאָ אָן די תּעודה. ס’אַ נײַע זאַך. מיט אַ פּאָר חדשים צוריק זענען אַרײַן אַהער עטלעכע ייִדן און געזאָגט, אַז ס’איז דאָ אַ ספֿק, אויב די מכשירים, וואָס מיר פֿאַרקויפֿן, זענען כּשר, האָב איך זיי אײַנגעלאַדן זיי זאָלן אַליין אַ קוק טאָן און זאָגן, אויב עס איז דאָ אַ פֿאָן אָן אַ הכשר אויף אַ רפֿואה. אונדז האָב’מיר נישט אַזאַ טריפֿנע סחורה אין סטאָק. אָבער זיי האָבן זיך נישט גערירט פֿון אָרט: די אייגענע אויגן קענען דאָך פֿאַרפֿירן, האָבן זיי געטענהט, און בכלל עס איז נישטאָ וואָס צו רעדן. מע קען זיך נישט באַגיין אָן אַזאַ תּעודה! מילא, מיר גייט עס ווייניק אָן. לאָז זײַן אַ תּעודה אַזאַ. וואָס אַרט עס מיך? ס’איז דאָ אַ בעל-הבית, זאָל ער זיך דאַרן דעם קאָפּ מיט זיי. די תּעודה אַליין קאָסט דרײַ טויזנט שקל אַ חודש און מיר איז גוט. מיט איר אין וויטרינע פֿאַרקויף איך מיט אַ שטילן קאָפּ. ביליוו מי, ס’איז ווערט יעדער שקל.‟

אַ חסיד מיט אַ צעפֿלאַמט פּנים, אַ רויטער פֿלאַטערדיקער באָרד און צוויי בלויע, אַרויסגעבאַלטע אויגן האָט אַרײַנגעשטעקט זײַן קאַפּ דורך דער אָפֿענער טיר.

„צצצ… חיים גאָלדשמידט, ער וווינט אין דעם בנין?‟
„קיינמאָל נישט געהערט פֿון אַזאַ מענטש‟, — האָט פֿײַוויש נישט אויפֿגעהויבן דעם בליק.

דער חסיד איז נישט אָפּגעטראָטן: „חיים גאָלדשמידט מוז וווינען אין דעם בנין. מע האָט מיר פֿאַרשריבן אַ צעטל.‟

פֿײַוויש האָט געצויגן מיט די אַקסלען און דאָס צעפֿלאַמטע פּנים פֿון דעם חסיד איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, ווי קיינמאָל גאָרנישט. פֿײַוויש האָט אײַנגעזונקען אין אַ טיפֿן שווײַגן און באַטראַכט די אייגענע נעגל.

„עט‟, — האָט ער פּלוצעם געמאַכט גערעדט צו זיך. — „אַזאַ טויטער טאָג, בנאמנות! אַ שאָד פּטרן די צײַט אין געשעפֿט, בעסער לייענען אַ בלאַט גמרא.‟

ער האָט געטאָן אַ צאַפּל, ווי זיך איבערגעוועקט און געזאָגט: „קומסט צו ר’יוחנן? ס’איז דאָ דאָרט אַ געשמאַקע חבֿרותא.‟

איך האָב געטאָן איין טריט צוריק. דער אַפּיקורס האָט גערעדט אין מיר: ווי אַזוי קריכט מען אַרויס פֿון דער בלאָטע. האַ? איך האָב געזאָגט: אפֿשר אַן אַנדערש מאָל, פֿײַוויש. איך לערן נאָר ביחידות. איך האָב אַ קאָפּ אַזאַ, וואָס טראַכט אַנדערש און אָדער איך בלײַב הינטערשטעליק, אָדער איך לויף ווײַטער בעת אַנדערע צעקײַען נאָך די סוגיא…

פֿײַוויש האָט געטאָן אַ מאַך מיט דער האַנט: „האַ, ס’מאַכט נישט אויס. קיינער וועט דיך נישט יאָגן. לאָמיך נאָר פֿאַרמאַכן דאָ.‟

אויפֿן וועג אין שיל האָט פֿײַוויש ווידער באַקומען לשון. די ווערטער זענען אַרויסגעפֿלויגן פֿון זײַן מויל בליץ-שנעל, ווי פֿייגלעך, וועלכע מע האָט נאָר וואָס באַפֿרײַט פֿון אַ שטײַג און זיי צעפֿליִען זיך הענדעם-פּענדעם אונטער דעם פֿרײַען הימל. ער האָט געשפּאַנט לעבן מיר מיט אימפּעט, באַוועגנדיק דערבײַ דעם גאַנצן קערפּער, געוואָרפֿן די הענט אַהין-און-אַהער. תּיכּף וואָלט ער אַליין אַ דריי געטאָן אין דער לופֿטן. מײַן קאָפּ איז געוואָרן וואָס אַ מאָל שווערער, די מחשבֿות האָבן זיך שיִער נישט צעשמאָלצן צוליב דער ירושלימער חמימה, וואָס האָט אונדז מסוכּן געפּלאָגט אויפֿן וועג אין יענער נאָך-מיטאָג שעה. פֿײַוויש האָט נישט געזשאַלעוועט קיין רייד:

„ד’ווייסט, ר’יוחנן לעבט שוין נישט. ער זאָל זיך מיִען פֿאַר אונדז ביידע און פֿאַרן גאַנץ פֿאָלק ישׂראל און פֿאַר מדינת-ישׂראל. ער איז ניפֿטר געוואָרן מיט אַ פּאָר יאָר צוריק‟, — האָט פֿײַוויש שווער אָפּגעאָטעמט. פֿון צײַט צו צײַט פֿלעגט ער זיך אָפּשטעלן, אָפּציִען דעם פֿײַפֿנדיקן אָטעם און אַ וויש טאָן מיטן אַרבל דעם פֿאַרשוויצטן שטערן. — „אַ שאָד, וואָס איך בין נישט געווען אויף זײַן לוויה. איך האָב דעמאָלט גאָר געקוועטשט אַ באַנק אין מאָנסי און נישט געוווּסט, בעוונותי-הרבים, אַז עס לעבט צווישן ייִדן אַזאַ גרויסער צדיק. טאַקע אַ שאָד. איך האָב געהערט זאָגן, אַז ער איז געווען איינער פֿון די ל”וו צדיקים, נאָר מיר, פּשוטע בשׂר-ודמס, זענען נישט ביכולת צו פֿאַרשטיין דאָס חשיבֿות, וואָס מע פֿירט אויבן. מ’זאָגט, אַז דער סוף איז נישט געווען איבעריק שיין: דער קאָפּ האָט שוין, לא-עלינו, נישט געאַרבעט. נישט יעדער איז זוכה צו געזעגענען זיך מיטן עולם-השקר אָן ווייען. פֿאַראַן אַזעלכע צדיקים, וואָס מוזן אָפּקומען אויך פֿאַר יענעם און האָבן אַן עליה בלויז, אַז די נשמה איז ציכטיק און לויטער. מע זאָגט, אַז ווען דער אויבערשטער וויל עמעצן טאָן אַ טובֿה אויף דער עלטער, נעמט ער צו בײַ אים דעם שׂכל, חס-ושלום. איך האָב דאָס אין ערגעץ נישט געלייענט, נאָר לײַט זאָגן אַזוי. נו, קיין שטראָף פֿאַר די זינד איז דאָס, חלילה, אַוודאי נישט געווען. מילא, אַזוי איז, דאַכט זיך, לײַכטער. מע האָט געדונגען פֿאַר אים אַ גוי, אַ רומענער, ער זאָל אים באַדינען, פֿירן אַהין און אַהער מיטן רעדער-שטול. די לעצטע צײַט פֿלעגט ער, נעבעך, דער עיקר, אַרײַן און אַרויס פֿון שפּיטעלער, נאָר אַז ס’האָט זיך געמאַכט אַזוי ער זאָל דערשײַנען אין בית-מדרש, זענען מענטשן דאָך צוגעגאַנגען צו אים, געדרוקט די האַנט, געבעטן אַ ברכה. ער האָט זיי אָנגעקוקט און נאָר געשמייכלט. נו, אַזוי האָט מען גוזר געווען. מע פֿירט אונדז. דער מענטש איז אַ מאָל שוואַכער ווי אַ פֿליג. סײַ ווי קען מען גאָרנישט טוישן איז שוין בעסער צו זײַן בשׂימחה. נאָך זײַן פּטירה האָט זײַן יונגער זון, ר’ בער איבערגענומען די שיל.‟

אונדזערע שאָטנס, ביידע מאָדנע-אויסגעצויגענע, מיט לאַנגע פֿיס ווי קוליעס, שמאָלע ברוסטקאַסטנס, הענט דינע ווי שוועבעלעך אָדער קיסמים, פּיצינקע קעפּ האָבן געפֿלאַטערט און אונטערגעטאַנצט איבער דעם בריִענדיקן טראָטואַר ווי צוויי מזיקים.

„אוי, פֿרעגט נישט, בעסער, וואָס עס האָט זיך אָפּגעטאָן, אַז בעריש האָט איבערגענומען די שיל‟, — האָט פֿײַוויש אַרויסגעלאָזט די ווערטער מיט אַ פֿײַפֿעניש און אַ צישעניש. איבער זײַן פּנים האָט זיך צעשפּרייט אַ רויטקייט, וואָס האָט אויסגעזען ווי אַן אויסשיט. — „עס האָט אויסגעבראָכן אַן אמתע ברידער-קריג צווישן אים און זײַן ברודער, ר׳ יצחקל. אַ ביטער מחלוקת! וואָס איז אמת, דער ברודער, ר’ יצחק, כאָטש ער איז ייִנגער פֿון ר’ בעריש, האָט ער אַ קאָפּ — אויף אַלע ייִדן געזאָגט געוואָרן. דער קאָפּ אַרבעט בײַ אים, קיין עין-הרע, פֿיר און צוואַנציק שעה אַ מעת-לעת, זעקס טעג אַ וואָך. ליידער, אַלע מחשבֿות זײַנע זענען, בעוונותינו, נאָר פֿון זײַן טובֿה וועגן און לטובֿת כּלל-ישׂראל. ער האָט געהאַט אומגעהײַערע גרויסע פּלענער פֿאַר דער שיל. ער האָט געוואָלט איבערקערן וועלטן. ער האָט געבראַכט מיט זיך זײַנע מענטשן. זײַנע חסידים, מישטיינס געזאָגט, אַ מנין צעטומלטע יונגע־לײַט, וואָס זענען פֿאַרטאָן מיט לײַב און לעבן אין זײַן עבֿודה-זרה און חכמה, וואָס קומט נישט מיט ייִראה. ער איז אַ מענטש, וואָס טויג פֿאַר אַ געשעפֿט נישט פֿאַר אַ רבֿ, יעדנפֿאַלס, סמיכה האָט ער יאָ באַקומען, כאָטש אַזוי זאָגט מען. ס’וועט נישט זײַן קיין חידוש, אויב דאָס איז אויך אַ שקר, ווי די אַנדערע שקרים און פֿאַלשע קלאַנגען, וואָס זײַנע חבֿרה פֿאַרשפּרייטן אויף יעדן טריט און שריט. לסוף האָט זיך די מאַמע זייערע אַרײַנגעמישט אין דעם מחלוקת און שוין עס איז געווען אַ ויחלקו: ר’ בעריש האָט באַקומען די שיל און זײַן ברודער האָט מען צוגעוואָרפֿן אַ פֿעט ביינדל. ער האָט באַקומען אַ שילעכל ערגעץ אין פּסגת-זאבֿ, צווישן די וועלף. נו, אַבי ער פֿאַרדינט דאָס שטיקל ברויט פֿון דער עירייה, אָדער דער רוח ווייסט פֿון וואַנען, און לאָזט אונדז צורו.‟
„מחלוקתן צווישן ייִדן זענען טאַקע די געשמאַקסטע אויף דער גאַנצער וועלט‟, — האָב איך געזאָגט האַלב צו זיך האַלב פֿײַווישן.

פֿײַוויש האָט נישט געהאַט קיין מענה-לשון אויף דעם און אַ שטיקל וועג אין שיל זענען מיר געגאַנגען שווײַגנדיק. יעדער איז געווען פֿאַרטאָן אין די אייגענע מחשבֿות. נאָך אַ ווײַל האָט זיך בײַ פֿײַווישן ווידער אויפֿגעבונדן די צונג און ער האָט גענומען רעדן פּונקט ווי פֿריִער:

„יאָ, ווי דו האָסט געזען מיט די אייגענע אויגן, איז הײַנט געווען אַ טויטער טאָג אין געשעפֿט. דעם גאַנצן אינדערפֿרי האָט מען נישט געזען קיין קונה פֿאַר די אויגן און אַז עמעצער האָט שוין יאָ אַרײַנגעשטעקט די נאָז אין סטאָר, האָט ער געשיט מיט שאלות איבער די פֿאָונס, זיך געקרימט, אַז ער האָט דערהערט די פּרײַזן, זיך געדונגען איבער פּרוטות און נאָכדעם וואָס ער האָט גוט אויסגעצויגן בײַ דער נשמה, איז ער אַוועק מיט ליידיקע הענט. די אונטערשטע שורה איז געבליבן די אייגענע — נישטאָ קיין פּרנסה. קרן-השפֿע איז צעבראָכן. אַמאָל פֿרעג איך זיך מיך טאַקע „עד-מתי?‟ — אָבער אַ ייִד טאָר זיך נישט מיאש זײַן. נו, און אפֿשר זענען די שוואַכע געשעפֿטן גלאַט אַ סימן‟, — האָט פֿײַוויש געזאָגט פֿאַרטראַכטת — „אפֿשר איז שוין צײַט אָפּלאָזן די הבֿלים פֿון עולם-הזה — ס’איז דאָך נאָר אַ טרקלין — און זיך נעמען צו אַ געשמאַקן בלאַט גמרא און וואָס קען שוין זײַן געשמאַקער ווי לערנען אַ בלאַט גמרא בײַ ר’ בערישן? ס’אַ מתיקות — נישטאָ זיסער אויף דער גאַנצער וועלט. תּורה איז די בעסטע סחורה‟, — האָט פֿײַוויש אונטערגעצויגן דעם לעצטן סך-הכּל און געטאָן אַ רוק אויף צוריק דאָס היטל, וואָס האָט זיך אַלעמאָל אַראָפּגעגליטשט אויף אַ זײַט.

מיט אַ מאָל זענען מיר געבליבן שטיין. איך האָב דערזען פֿאַר זיך די גוט-באַקאַנטע הילצערנע טירן מיט די מיאוסע וויטראַלן. פֿײַוויש האָט אַ פּראַל געטאָן די הילצערנע טירן און אַ פֿײַכטע קאַלטקייט האָט אונדז אַ בלאָז געטאָן און די פּנימער. עס האָט געהערשט אינווייניק אַ דורכדרינגלעכע קעלט ווי ווינטערצײַט. איבער אונדזערע קעפּ איז געשטאַנען אַ ריזיקער קאַסטן, אַן אַלטער „מזגן‟, וואָס האָט געהאַלטן אין איין ברומען און אַרויסבלאָזן אין דעם דושנעם רוים אַ פֿרירנדיקע קרירה. די נישט איבעריק גרויסע שיל איז געווען האַלב-טונקל. נאָר דער אָרון-קודש האָט זיך געבאָדן אין פֿאַרבלענדנדיקן ווײַסן ליכט. אויף דעם בלויען, סאַמעטענעם פּרוכת, וואָס האָט זיך אויסגעקריצט אין מײַן זכּרון זינט די קינדער-יאָרן, זענען נאָך אַלץ געשטאַנען אויף די הינטערשטע פֿיס די צוויי לייבן מיט באַזילבערטע גריוועס, אַרויסגעשטעקטע רויטע צונגען און אויסגעשטרעקט די לאַפּעס צו די לוחות, בײַ וועלכע איז געשטאַנען בלויז דער אָנהייב פֿון יעדן גבאָט: „אַנוכי ה׳, לא יהיה, לא תשא, זכור, כבד, לא, לא, לא, לא, לא.‟ ניין און ניין. צו מאַכן אַ לאַנגע מעשׂה קורץ: אַלץ איז פֿאַרווערט. אַ שיינער סך-הכּל פֿון ייִדישקייט.

אַ קליינער, ברייטביינערדיקער, באַברילטער ייִד מיט אַ שטאַרצנדיק בײַכל, האָט געשפּרײַזט אַהין-און-אַהער מיט תּקיפֿות און אומרו, ווי אַ פֿאַרשפּאַרטער לייב, צווישן די ליידיקע רייען מיט בענק. ער האָט געהאַט אַ יונג, כּמעט קינדיש פּנים, מיט פֿולבלעכע באַקן, פֿון וועלכע ס׳האָט געשפּראָצט אַ שיטערע, העל-ברוינע באָרד, וואָס איז געוואָרן געדיכטער און אָנגעוווירן דעם קאָליר אונטער דעם קין, און ער האָט זי געהאַלטן אין איין צופּן. ער האָט געהאַט אַ פּאָר בלויע אויגן, וואָס האָבן געבלישטשעט הינטער די שײַבעלעך פֿון די ברילן מיטן דיקן רעמל און געקוקט אויפֿן אַרום מיט אַ נײַגעריקן, פֿאָרשנדיקן בליק. אויפֿן קאָפּ זענען בײַ אים אונטערגעשפּרונגען ברוינע לאָקן, אויף וועלכע ס׳האָט זיך אויסגעשיט נישט ווייניק גרוי און ווײַס. איבער זיי איז געזעסן אַ שוואַרצע, סאַמעטענע יאַרמעלקע. ער, דאַכט זיך ר’ בעריש, לויטן תּקיפֿות פֿון זײַן הילוך, האָט צוגעפֿעסטיקט אַ קליינעם מאָביל-טעלעפֿאָן צום רעכטן אויער און זיך אײַנגעטענהט הויך, אויף אַן אָפּהילכיקן באַס מיט עמעצן. פּלוצעם האָט זיך דער ייִד אָפּגעשטעלט אַ רגע, זײַן בלויער שניפּס, געשטרעקעוועט מיט גילדענע און זילבערנע פּאַסן, האָט זיך געטאָן אַ וואַקל און איז געבליבן הענגען אויף אַ זײַט.

„חבֿרה! ר׳ פֿײַוויש! ברוכים-הבאים!‟, — האָט ער אויסגערופֿן צו אונדז, פֿאַרשטעלנדיק דעם אונטערשטן חלק פֿון דעם טעלעפֿאָן מיט דער שווערער דלאָניע, בשעת אַ דינינקע שטים האָט זיך ווײַטער אַרויסגעריסן דערפֿון מיט אַ פֿאַרזשאַווערטן, קעצישן יאָמער. — „קומט, קומט אַרײַן, שעמט אײַך נישט. מיר האַלטן בײַ…‟

ער האָט אַ נייג און אַ בייג געטאָן מיטן קאָפּ, אָנווײַזנדיק אויף אַ פּאָר ווײַסע, פֿלאַסטישע בענקלעך, וואָס זענען געשטאַנען פֿאַררוקט אין אַ לענגלעכן טיש, באַדעקט מיט אַ ווײַסן טישטעך.

„פֿאַרנעמט אײַך אַ בענקל. איכ’ל באַלד צוקומען‟, — האָט ער שוין האַלב געזאָגט צו אונדז און האַלב אַרײַנגעשריגן אין דעם טעלעפֿאָן, וועלכן ער האָט ווידער צוגערוקט צום רעכטן אויער.

אַרום דעם טיש איז געזעסן אַ מנין יונגע־לײַטלעך: אַ ריי קוואַדראַטיקע, רויטלעכע פּנימער מיט גראָב-געשניצטע שטריכן, ברייטע, פֿאַרשוויצטע שטערנס, אויף וועלכע עס איז געלעגן אַ סאָרט פּראָסטקייט און מוח-טעמפּקייט. די יונגע־לײַטלעך האָבן נישט אַרויסגערעדט צווישן זיך קיין וואָרט ניט און נאָר באַטראַכט ר’ בערישן, בשעת ער האָט אַרומגעטאַנצטן אין דער ליידיקער שיל מיטן טעלעפֿאָן בײַם אויער, און די צוויי אָפֿענער גמראות, וואָס זענען געלעגן אויסגעשפּרייט פֿאַר זיי. זייערע גרויסע אויגן האָבן געקוקט פֿאַרוווּדערט און מיט אַ קינדערשן התפּעלות.

„רעב שלמה! איין מינוט, רעב שלמה!‟, — האָט אָפּגעהילכט אין דער ליידיקער שיל ר’ יוחננס דונערדיק קול, בשעת ער האָט געשפּאַנט מיט אַ שוווּנג אַהין און אַהער צווישן די בענק. — „איך זאָג אײַך ווידער, דאָס איז אַ קלייניקייט. שטאַרקט אײַך, האָט געדולד. עס וועט זיך גאָרנישט אויסלאָזן פֿון דער גאַנצער זאַך.‟ — אַ לאַנגער, קוויטשיקער ענטפֿער איז אַרויסגעקומען פֿון דעם מכשיר. ר’ בעריש האָט אויסגעהערט די קוויטשערײַ און האָט פּוסק געווען מיט פֿעסטקייט: „די פּאָליציי וועט נישט קומען. איך זאָג אײַך, אַז זי וועט נישט קומען! זיי וועלן פֿאַרשטיין, אַז אַלץ איז געווען אַ בילבול. אַ טעות. אַזעלכע זאַכן געשען אויף יעדן טריט און שריט. איך פֿאַרשטיי, אַז מע באַשולדיקט אײַך אין אַ גנבֿה, חס-ושלום, אָבער איר זענט דאָך אַ בכּבֿודיקער ייִד, דאַרפֿט איר דען, חלילה, אָנרירן יענעמס האָב-און-גוטס? די צירונג זענען פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. איר האָט נישט קיין נגיעה צו דעם. איר זענט אײַך מצער אַ סך אַצינד, אָבער דער שׂכר דערפֿון וועט זײַן גרויס.‟

דער מכשיר האָט ווידער געקוויטשעט. ר’ בערישס קול האָט געדונערט אין דעם ליידיקן חלל: „יאָ, אָבער עס וועט גאָרנישט געשען. די פּאָליציי וועט נישט קומען און אויב זי וועט יאָ קומען וועט זי גלײַך אַוועקגיין. וואָס איז שייך דאָ מורא האָבן? נו, עוצו עצה ותופֿר!‟

די קוויטשערײַען האָבן גענומען אַן עק. ר׳ בעריש האָט פֿאַרמאַכט דעם מכשיר, אים אַוועקגעלייגט אויפֿן טיש, לעבן די אָפֿענע גמרות, און אַליין האָט ער זיך געגעבן אַ זעץ אַוועק אויף אַ שענערן בענקל מיט אַן איבערדעק, געמאַכט פֿון קינסטלעכן לעדער. דאָס בענקל האָט זיך געגעבן אַ וואַקל, אָבער איז געבליבן שטיין.

„נו, חבֿרה! וווּ האָט מען געהאַלטן, האַ?‟ — האָט ער זיך אָנגערופֿן און געריבן די ברייטע הענט.

אַ יונגער־מאַנטשיק מיט אַ שמאָל פּנים און אַן אונטערשטער אונטערהענגענדיקער ליפּ, האָט באַטראַכט ר׳ בערישן מיט אַ פּאָר פּעך-שוואַרצע, אויפֿגעריסענע אויגן, ווי מע וואָלט אים ערשט אויפֿגעוועקט פֿון שלאָף.

„כ׳מיין… מיט בן-מלך‟, — האָט ער לסוף געשטאַמלט.

„ריכטיק!‟ — האָט ר׳ בעריש געפּאַטשט מיט די הענט. — „ריכטיק ווי גאָלד. אָט אַזוי. מיר האָבן געזאָגט…‟, — האָט ער געצויגן די ווערטער, ווי מע טוט עס אין ייִשיבֿה. — „מיר האָבן געזאָגט, אַז נישט נאָר וואָס יעדער ייִד איז אַ בן-מלך, ער איז אויכעט אַ מלך, אָן דעם מ׳זאָל אים דאַרפֿן זאַלבן, און וואָס איז דער תּירוץ דערפֿון?‟, — האָט ר׳ בעריש ווידער געצויגן די שאלה מיט אַ גמרא ניגון און גלײַך צוגעשטעלט דעם ענטפֿער: — „ווײַל יעדער ייִד איז אַ בן-יחיד בײַם אייבערשטן און ער האָט דעם ייִחוס באַקומען בירושה. זייער פּשוט. נו, אָבער מיר ווייסן דאָך, אַז עס זענען דאָ קיין עין-הרע פֿיל ייִדן אויף דער וועלט. איז, ווי קען זײַן, אַז יעדער ייִד איז אויך אַ בן-יחיד? דער תּירוץ דערפֿון איז אַזאַ: בײַם אויבערשטן איז יעדער ייִד פֿאַררעכנט ווי אַ בן-יחיד ממש נישט געקוקט דערויף וואָס דער אייבערשטער האָט, קיין עין-הרע, אַ סך זין. נו, אָבער ווי קען מען רעדן וועגן עפּעס, וואָס מע באַקומט בירושה בשעת דער אייבערשטער לעבט אייביק? דער ענין דאָ איז, וואָס בײַ אים שפּילט די צײַט גאָר נישט קיין ראָלע, נישטאָ פֿריִער אָדער שפּעטער, אַלץ קומט פֿאָר איינצײַטיק. אויך, פֿאַרגעסט נישט, אַז מיר האָבן אויך געירשנט ארץ-ישׂראל און די תּורה…‟

ר׳ בעריש האָט זיך אַ קאַפּעלע אָנגעבויגן איבער איין גמרא. זײַנע ברילן האָבן זיך געגעבן אַ גליטש אַראָפּ איבער דער דיקלעכער נאָז מיט ברייטע נאָזלעכער. ער האָט אָנגעקוקט אַ ווײַל די אותיות, אַ כאָרכל געטאָן מיטן האַלדז און געזאָגט: „חבֿרה, גיט אַ קוק. מיר האַלטן אין ברכות א׳, צווייטע משנה. ווען זאָגט מען קריאת-שמע אין דער פֿרי? אַז עס איז מעגלעך צו זען דעם חילוק צווישן ווײַס און תּכלת, דאָס הייסט, העל-בלוי. דאָ גייט די רייד וועגן דעם תּכלת אין ציצית. און רבי אליעזר האַלט: ווען עס איז מעגלעך צו זען דעם חילוק צווישן העל-בלוי און כרתי. כרתי איז אַ סאָרט גרין אַזאַ. נו, חבֿרה, שלאָפֿט נישט, וואָס דרינגט איר דערפֿון?‟

די חבֿרה האָבן זיך איבערגעקוקט פּריטשמעליעטע, אומבאַהאָלפֿענע. אייניקע האָבן געצויגן מיט די אַקסלען בײַ אַנדערע האָבן זיך פֿאַרקרומט די פּנימער פֿאַר גרויס אָנשטרענגונג. לסוף האָט איין ייִד מיט אַ רויט, קײַלעכדיק פּנים און פֿלאַקסענע פּאות, געגעבן לשון: „רבי אליעזר רעדט פֿון אַן אַנדער פֿאַרב…‟

„ריכטיק און וואָס מיינט עס?‟ — האָט מקשה געווען ר׳ בעריש און דערבײַ געגלעט דעם שפּיץ-באָרד, וואָס איז אַראָפּגעהאָנגען פֿון דעם קין. — „וואָס איז דאָ דער חילוק צווישן די פֿאַרבן?‟

פֿײַוויש, וואָס האָט זיך, אויס געוווינהייט, לײַכט געשאָקלט ביז אַהער, האָט אויסגעשאָסן דעם ווויל באַקאַנטן ענטפֿער: „ס׳דאָ אַ סבֿרא, אַז כרתי איז אַ גרין אַזאַ, וואָס איז טיפֿער, למשל, אַ נישט רײַפֿער אתרוג. זײַן קאָליר ווערט אָנגערופֿן כּרתי. דאָס ווייסן מיר פֿון אונדזערע חכמים. און ממילא איז אַזאַ פֿאַרב נענטער צו בלוי און דעריבער איז שווערער צו דערזען דעם חילוק און דערפֿון לאָזט זיך ציִען די מסקנא, אַז רבי אליעזר האַלט, אַז מ׳דאַרף זאָגן קריאת-שמע אַ ביסל שפּעטער, ווײַל מ׳דאַרף וואַרטן נאָך אַ ביסל, דער טאָג זאָל ווערן ליכטיקער.‟

„ש׳כוח ר׳פֿײַוויש פֿאַרן אויפֿקלערן‟, — האָט זיך ר’ בעריש דערפֿרייט מיטן ענטפֿער. — „יאָ, אין דעם שטעקט טאַקע דער חילוק. אַנו, לאָמיר לייענען ווײַטער. מיר האָבן נישט געענדיקט מיט רבי אליעזר. וואָס זאָגט ער ווײַטער? ער זאָגט: און ער ענדיקט ביז ׳הנץ החמה׳. דאָס הייסט, אַז די צײַט צו זאָגן קריאת-שמע איז ביז, ווען עס באַווײַזט זיך אַ חלק פֿון דער אויפֿגייענדיקער זון. און איצט שטעלט זיך די קשיא: און אַז אַ מענטש שטייט אונטער אַ הויכן באַרג? דעמאָלט וועט ער דערזען די שײַן היפּש שפּעטלעך. ווי אַזוי זשע קען מען פּסקנען ווען איז ׳הנץ׳, דאָס באַווײַזן זיך פֿון דער זון? און אין אַ גרויסער שטאָט, ווי דאָ, אין ירושלים, למשל, זענען דאָ הויכע בנינים און קליינע בנינים. ווי קען מען וויסן? אַ שאלה, האַ!‟

ר׳ בעריש האָט אַרויפֿגערוקט די גליטשנדיקע ברילן און זיי געלאָזט זיצן אויף דער נאָז.

„און רבי יהושוע זאָגט אָבער, אַז מע מעג זאָגן קריאת-שמע ביז דרײַ שעה נאָכדעם, ווײַל אַזאַ איז דער שטייגער פֿון אַ בן-מלך, אויפֿשטיין שפּעט און, ווי מיר האָבן שוין געזען פֿריִער, איז יעדער ייִד אַ מלך און קל-וחומר.‟

ר׳ בערישס האַנט מיטן אויסגעצויגענעם גראָבן-פֿינגער איז, ווי עס איז דער שטייגער פֿון ייִשיבֿה-בחורים בשעת זיי אַמפּערן זיך איבער אַ סוגיא, גיך אַראָפּגעפֿלויגן צו דער אויסגעשפּרייטער גמרא און ממש פֿאַר דעם ענדגילטיקן צוזאַמענשטויס, האָט זי פֿאַרקערעוועט דעם דישל און צוריקגעפֿלויגן אַרויף צו ר׳ בערישן.

„קל-וחומר איז ער אַ בן-מלך און אַוודאי מעג ער אַרײַנכאַפּן נאָך אַ ביסל שלאָף.‟

ר’בעריש האָט קוים פֿאַרענדיקט דעם זאַץ און די טיר אין שיל האָט זיך אַן עפֿן געטאָן הינטער אונדז מיט אַ קלאַפּ. שלמהלע איז צוגעלאָפֿן צו דעם טיש. די יאַרמעלקע האָט געגעבן אַ פֿלי אַראָפּ פֿון זײַן קאָפּ און ער איז געבליבן שטיין פֿאַר אונדז בגילוי-ראָש, קוים אָפּכאַפּנדיק דעם אָטעם.

„אַ נס איז געשען! די פּאָליציי — איך האָב זיי דערזען דורכן פֿענצטער, זייער אויטאָ האָט זיך אָפּגעשטעלט אונטן. כ’האָב געמיינט, זיי זענען געקומען נאָך מיר, אָבער — ניין. זיי זענען ווײַטער געפֿאָרן נאָך אַ רגע. אַ גרויסע הצלה!‟

איר זעט? ר’ שלמהלע. איר דאַרפֿט האָבן אַ ביסל בטחון!‟ — האָט ר’בעריש געשמייכלט גוטמוטיק. — „אַ ייִד דאַרף נאָר רעדן מיטן אייבערשטן און ער וועט געהאָלפֿן ווערן. דער טאַטע איז נישט טויב. ער הערט. נאָר מיר, ליידער, לעבן אין אַ צײַט אַזאַ, ווען ייִדן האָבן פֿאַרגעסן ווי אַזוי צו רעדן מיטן אייבערשטן.‟

שלמהלע האָט זיך אַראָפּגעבויגן מיט אַ צעצויגענער קרעכץ, אויפֿגעהויבן דאָס יאַרמעלקע פֿון דער ערד, אַ קוש געטאָן און זי ווידער געלייגט אויפֿן קאָפּ.

„נו, חבֿרה‟, — האָט ר’ בעריש געפּאַטשט מיט די הענט. — „לאָמיר מאַכן אַ לחיים לכּבֿוד ר’ שלמה און זײַן הצלה!‟

עמעצער האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון ערגעץ אַ פֿלעשל ברענדי. לעבן די צוויי אָפֿענע גמראות זענען אויסגעוואַקסן צוויי פֿלעשער קידוש-ווײַן, אַ לעקעך און אַ טעלערל מיט קיכעלעך. די יונגע־לײַט, וועלכע זענען געווען ביז אַהער ווי פֿאַרשלאָפֿן, האָבן גענומען אַרויסווײַזן זייער גבֿורה: עס איז געוואָרן אַ האַרמידער, אַ געזאַנג, אַ האָפּקעניש, אַ געלעכטער. מע איז געשפּרונגען ווי לאָשיקלעך, געטאַנצט אויף די ליידיקע בענק, זיך אַרומגעכאַפּט, געטופּעט מיט די פֿיס. שלמהלע האָט געוואָרפֿן מיט די הענט און די פֿיס, ווי בײַ עמעצן, וועמענס מוח איז אָפּגענומען געוואָרן. אַ ייִד, מיט אַ גרויסן קנופּ אין האַלדז, האָט געפּאַטשט מיט די הענט און סײַ געזונגען, סײַ גערעוועט: “‟עוצו עצה ותופּר!‟ די איבעריקע האָבן גלײַך אונטערגעכאַפּט דעם געזאַנג און געריסן די העלדזער. דער געזאַנג איז געוואָרן וואָס אַ מאָל העכער און וואָס אַ מאָל מעכטיקער און קלאָרער. אַ פֿרייד — נישט פֿון דער וועלט, האָט אַלעמען אַרומגעכאַפּט. איך האָב אַרומגעטאַנצט מיט שלמהלען, דערנאָך מיט ר’ בעריש און מיט אַ ווילד-פֿרעמדן פֿאַרשוין, אַז מײַנע כּוחות זענען אויסגעגאַנגען. פֿײַוויש האָט געהאַלטן גלעזער משקה אין ביידע הענט און געמאַכט לחיימס מיט זיך אַליין. אַ רויטקייט האָט זיך צעגאָסן איבער זײַן פּנים, די פּאות האָבן געפֿלאַטערט אין דער לופֿטן און ער האָט געהאַלטן אין איין שרײַען: „לחיים ייִדן, לחיים! אַ וויסטן סוף זאָלן כאַפּן אונדזערע שׂונאים!‟ און איבערגעקערט אין האַלדז אַרײַן אַ גלעזעלע און נאָך אַ גלעזעלע. טראָפּנס שפּײַעכץ האָבן אַ שפּריץ געטאָן פֿון זײַן מויל. ר’ בעריש האָט זיך געדרייט אין מיטן דער מהומה, געפּאַטשט מיט די הענט און געזונגען: „ישׂראל, ישׂראל בטח בשם.‟

דעמאָלט האָט זיך די טיר ווידער אַן עפֿן געטאָן הינטער אונדזערע רוקנס. אין שיל איז געוואָרן שאַ-שטיל. שלמהלע האָט געקוקט אויף הינטערווײַלעכץ און די פֿאַרב איז אַנטרונען געוואָרן פֿון זײַן פּנים. מיר האָבן אַלע אויסגעדרייט די קעפּ און דערזען צוויי קליינוווּקסיקע פֿאַרשוינען, אַן ער און אַ זי, ביידע אָנגעטאָן אין פּאָליציי-מונדירן.

די פּאָליציאַנטין, אַ קלייוווּקסיקע, קאָמפּאַקטע פֿרוי מיט קורצע הענט און פֿיס איז אַרײַנגעקומען אין שיל אין די הוילע האָר און געפֿרעגט מיט עזות: „ווער איז דאָ שלמהלע גאָלדמאַן? זײַן ווײַב האָט אונדז געלאָזט וויסן, אַז ער איז געקומען אַהער.‟

ר’בעריש האָט געמאַכט אַ טריט פֿאַרויס: „ער איז דאָ. רבותי, איז וואָס גייט עס, רבותי?‟

דער פּאַליציאַנט, אַ פּאַרשוין מיט אַ גרויסן קאָפּ און גרויסע, אַרויסגעבאַלטע אויגן האָט עפּעס פֿאַרשריבן אין אַ נאָטיצביכל און געזאָגט, נישט אויפֿהייבנדיק דעם בליק: „שלמה גאָלדמאַן. איר ווערט געבעטן צו קומען מיט אונדז. מיר וועלן אײַך נישט פֿאַרהאַלטן לאַנג. בלויז שטעלן אַ פּאָר פֿראַגעס.‟

שלמהלע איז אַרויסגעטראָטן מיט ציטערנדיקע הענט און פֿיס פֿון דעם קרײַזל מענטשן, וואָס האָט אים אַרומגערינגלט, און געזאָגט מיט אַ שטיקעניש: „יאָ, פֿרעגט מיך, וואָס איר ווילט. זעצט זיך. איר קען אַלץ דערקלערן.‟

אַ קול האָט זיך דערהערט בײַם טיש:

„יידישע פּאָליציי? אַ נײַע מעשׂה!‟ — האָט פֿײַוויש געשריגן נישט מיט זײַן קול און זיך געטאָן אַ לאָז אַראָפּ אויף אַ בענקל.
„ייִדן ברויכן גאָר נישט קיין פּאָליציי!‟ — האָט געקרייעט דער יונגער־מאַן מיטן קײַלעכדיק, פֿאַרפֿלאַמט פּנים און די פּאָר פֿלאַקסענע פּאות.

אַ דריטער יונגער־מאַן, אַ דאַרער פּאַרשוין מיט אַ שמאָל פּנימל און אַ מאָדנעם ברען אין די אויגן, האָט אַ שפּרונג געטאָן אויף אַ בענקל און גענומען באַוואָרפֿן ביידע דערשטוינטע פּאָליציאַנטן מיט יענע מי-שברכס.

„נאַציס, נאַציס!‟ — האָט פֿײַוויש זיך פּלוצעם אַ הייב געטאָן אויף די וואַקלדיקע פֿיס און זיך געגעבן אַ וואָרף צו די צוויי פּאָליציאַנטן, שיִער נישט דערשטיקנדיק זיך מיטן אייגענער שפּײַעכץ. — „רוצחים! רוצחים! איר האָט מיטגעאַרבעט מיט אײַכמאַנען אין בודאַפּעשט. קעסטנער האָט פֿאַרטיליקן גאַנץ קלויזבורג!‟ — אַ חסיד מיט צו לאַנגע פּאות האָט אים פֿאַרהאַלטן.

ר’ בעריש האָט אויפֿגעהויבן די האַנט.

„שוין, ייִדן! מ’טאָר נישט מבֿייש זײַן קיין שום ייִד און חס-ושלום, נישט אויפֿהייבן די האַנט. ס’זאָל נישט זײַן קיין חילול-השם חס-ושלום‟. — עס איז ווידער געוואָרן שטיל.
„קומט קומט…‟, — האָט געזאָגט דער פּאָליציאַנט, אויפֿגעהערט שרײַבן אין נאָטיצביכל, אַרײַנגעשטעקט עס אין בוזעם-קעשענע און אָנגעמאָסטן אונדז אַלעמען מיט אַ קרומען בליק.

שלמהלע איז געגאַנגען מיט זײַנע נײַע באַגלייטערס, די צוויי פּאָליציאַנטן, מיט אַן אַראָפּגעלאָזטן קאָפּ און האָט דערבײַ געשאַרט מיט די פֿיס, ווי עמעצער, וועמען מע פֿירט צו דער תּליה. אין אַ רגע זענען אַלע דרײַ פֿאַרשוווּנדן געוואָרן אין דער בלענדנדיקער שײַן אויף יענער זײַט טיר.

קיינער האָט נישט אַרויסגערעדט קיין וואָרט. עס האָט געזשומט אין מײַן קאָפּ. ר׳ בעריש האָט אויסגעזען ווי אַן אָפּגעפֿליקטער האָן. ער האָט געבראָכן די הענט און פּלוצעם האָט זיך אַרויסגעריסן פֿון אים אַן הילכיקן געשרײַ: „ש’כּוח טאַטע-פֿאָטער! ש’כּוח פֿאַר דײַנע גרויסע ניסים!‟ די מפּלה, אין אַ בראָכצאָל פֿון אַ רגע, האָט זיך אויסגעלאָזט אין אַ געוואַלדיקן נצחון איבער דער פּלאָגנדיקער פּאָליציי, דער מלכות-רשעה, די פֿינצטערע כּוחות, וואָס לויערן איבער ייִדישקייט און דרך-התּורה.

די יונגע־לײט, בײַ וועמען די הענט און די פֿיס זענען געווען ווי געליימט, האָבן אָנגעהויבן טאַנצן נאָך שטאַרקער ווי פֿריִער, טופּען ווי בערן, שאָקלען זיך ווי שדים. ווי אַ העכערער כּוח וואָלט זיי באַהערשט און אַ טרייסל געטאָן מיט זייער גופֿים אַהער-און-אַהער. האַלב-חיהשע געשרייען פֿון אוראַלטע שבֿטים האָבן אָנגעפֿילט די דושנע לופֿט און אַ ווילד ווידערקול האָט אונדז געענטפֿערט פֿון אַלע עקן שיל. איך האָב גענומען האָפּקען מיטן גאַנצן כוח, פֿאַטשן מיט די הענט. דאָס פּנים האָט זיך באַדעקט מיט שווייס אין אַן אויגנבליק. ריטשקעלעך שווייס האָבן גערונען איבער מײַן רוקן און גאַנצן לײַב. פֿײַוויש, קוים האַלטנדיק זיך אויף די פֿיס, האָט זיך געהאַלדזט און געקושט מיט מיר. איך האָב הייזעריקלעך געשריגן מיט אַלעמען: „עוצו עצה ותופֿר!‟ — נישט דערקענענדיק דאָס אייגענע קול.

המשך קומט