צוזאַמענבראָך (המשך)

עמיל קאַלין

8

איך האָב כּמעט נישט צוגעמאַכט קיין אויג די גאַנצע נאַכט, כוואַליעס קורצע, משונהדיקע חלומות האָבן זיך אָט אַ שלאָג געטאָן אין מײַן מוח און אָט באַלד אָפּגעטראָטן, איבערלאָזנדיק נאָך זיך קאַלעמוטנע שוים. איך האָב אײַנגעאָטעמט די פֿײַכטע לופֿט טיף אין זיך און דאָך האָט מיר אויסגעפֿעלט לופֿט. איך האָב, צום ערשטן מאָל אין לעבן, דערהערט דאָס דינינקע, עקשנותדיקע קוויטשעניש, וואָס קומט אַרויס פֿון דעם אַלטן סטעליע-ווענטילאַטאָר. די קוסטעס אין דרויסן האָבן ווי אויפֿגעלעבy אין די קליינע שעהען. זיי האָבן זיך באַוועגט אונטער דעם אָפֿענעם פֿענצטער ווי אַ כאָפּטע שיכּורים מיט פּלאָנטערדיקע פֿיס. דאָס גאַנצע לײַב האָט געקראַצט. אַן עדה בײַסיקע פֿליגן איז מיך באַפֿאַלן כּסדר. דאָס רובֿ חלומות האָבן אַ בליץ געטאָן אין מײַן האַלב פֿאַרשלאָפֿענעם מוח און זיך אויסגעלאָשן אין איין אויגנבליק. בלויז איין חלום איז געבליבן הענגען פֿאַר מײַנע אויגן נאָכן אויפֿכאַפּן זיך אין דער פֿרי און אויפֿמאַכן די אויגן: שלומהלע און זײַן צעשויבערטע זקנה, מיטן אָנגעקראָכמלטן כאַלאַטל און פֿאַרקנייטשטער צורה, האָבן זיך אַרײַנגעריסן אין מײַן צימער און גענומען נישטערן אין דער וואַליזע מיט אַ חייִשער גיריקייט. די הענט זייערע זענען געווען גרויסע ווי לאַפּעס בײַ אַ בער. איך בין געלעגן אויף דער בעט און מײַנע הענט און פֿיס האָבן זיך מיר אָפּגענומען. דאָס איינציקע, וואָס איך האָב געקענט טאָן, איז דערבליקן ביידע פֿלינקע גנבֿים בשעת זייערע קרומע פֿינגער מיט די שמוציקע נעגל גראָבן זיך אײַן אין מײַנע חפֿצים און קליידער. מײַן האַרץ האָט געטאָן אַ טיאָכקע. זיי האָבן נישט געוואָרפֿן קיין בליק אין מײַן זײַט. דאַכט זיך, אַז מײַן אָנוועזנהייט האָט זיי ווייניק געאַרט. אין אַ געוויסן מאָמענט האָבן זיי גענומען זיך קושן מיט אַ פּלוצעמדיקן ברען, מיט ברייט צעעפֿנטע מײַלער, ווי צוויי חיות-רעות. די לאַנגע, אַרויסגעשטעקטע צונגען האָבן זיך צונויפֿגעפֿלאָכטן אין איין צאַפּלדיקן וועזן. אין דער קומענדיקער רגע, אַז די תּאווה פֿאַרן לײַב איז אַנטרונען געוואָרן, האָבן זיי זיך אָפּגעטיילט איינער פֿון דעם צווייטן. די זקנה האָט עפּעס געזאָגט, נאָר איך האָב נישט געקענט אויפֿכאַפּן אירע רייד. שלומהלע האָט איר אַרײַנגעשעפּטשעט אין אויער: „בהמה איינע, וואָס האָסטו מורא? ער איז דאָך טויט!‟

איך בין געבליבן ליגן מיט אָפֿענע אויגן. טאָגיקע גרויקייט איז אַרײַנגעקראָכן אין צימער דורכן אָפֿענעם פֿענצטער. איך האָב זיך צוגעהערט צו די פֿרימאָרגנדיקע קלאַנגען אין דער דירה. די מאַמעס שטעקשיך האָבן זיך פֿויל געשאַרט לענג־אויס דעם קאָרידאָר. זי האָט אַ פּראַל געטאָן די טיר אין באָדצימער. די טיר האָט אַרויסגעלאָזט אַ צעצויגענע, בייזלעכע סקריפּעניש. דאָס וואַסער אין בית-הכּיסא האָט אַראָפּגעפֿלאָסן מיט אַן אָפּהילכיקן כאָרכל. דער טאַטע האָט ערגעץ געהוסט טרוקענע הוסטן. די מאַמע האָט זיך אויסגעשנײַצט די נאָז מיט אַ הויכן בלאָז און איז אַרויס פֿון באָדצימער. די טיר אין קאָרידאָר האָט זיך אַן עפֿן געטאָן.

„גוט מאָרגן! גייסט נישט הײַנט צו דער אַרבעט?‟, — האָט געסקריפּעט און געציטערט דער מאַמעס שטים אין קאָרידאָר.
„איך גיי, איך גיי‟, — האָט געענטפֿערט דאָס אָנגעדרודלטע קול פֿון מײַן שוועסטער. מיט אַ בורטשע, — „נאָר איך בין אַהער געקומען, ווײַל, ווי דו ווייסט גאַנץ גוט, האַלטן מיר שמאָל מיט געלט. אוי, פֿײַוויש האָט, גאָט זאָל מיך נישט שטראָפֿן פֿאַר די רייד, צוויי לינקע הענט. זײַן קאָפּ טויג צו ביזנעס, ווי איך טויג צו זײַן אַ שיינהייט־קעניגין.‟
„מע טאָר אַזוי נישט רעדן!‟ — האָט דער מאַמעס שטים גענומען סקריפּען נאָך שטאַרקער. — „ער איז אַ בן-תּורה. ער זאַמלט זכותים. אָן אים וואָלט דאָס גאַנצע פֿאָלק ישׂראל אונטערגעגאַנגען.‟
„דערווײַל גיי איך אונטער.‟
„רעד נישט אַזוי הויך. איך וויל נישט הערשל זאָל זיך דערוויסן, אַז איר האָט שוועריקייטן. ער איז געוואָרן לעצטנס, גאָט באַהיט, ערגער ווי אַן אַפּיקורס. אין אַלץ זוכט ער חסרונות. ער וועט זיך אָנכאַפּן אין דער מציאה און אָפּווישן מיט אונדז דעם פּאָל.‟
„מאַמע, דאָס גאַנצע לעבן ביסטו געווען מיט הערשל צו נאָכגיביק, איצט איז שוין צו שפּעט. ער איז אַרויסגעקומען אַ ניט-טויגער. וועסט אים נישט איבערמאַכן. ער איז דערצו אויך באַזעסן מיט אַ משוגעת פֿאַר שרײַבן, און ס׳וועט דאָ גאָרנישט העלפֿן. וואָס איז ער געבליבן בײַ אײַך?‟
„נו, אַ מאַמע איז אַ שטערצל!‟ — האָט די מאַמע אַרויסגעלאָזט די ווערטער מיט אַ צעצויגענעם קרעכץ. — „קום, קום אין קיך, טאָכטער, און נעם דיר וואָס דיר געפֿעלט.‟

די ווייכע זוילן פֿון דער מאַמעס שטעקשיך און די האַרטע זוילן פֿון מײַן שוועסטערס שיך האָבן געטופּעט לענג־אויס דעם קאָרידאָר און נאָך אַ קורצן ווײַל איז דאָס טופּעניש פֿאַרשוווּנדן געוואָרן אין קיך.

איך בין אַראָפּגעקראָכן פֿון בעט און זיך אַוועקגעזעצט בײַם שרײַבטיש. איך וועל אויף צו להכעיס די פֿינצטערע מוחות אָנשרײַבן אַ נײַע דערציילונג, האָב איך זיך געזאָגט, נאָר אַ טשאַד האָט זיך מיר געשטעלט אין קאָפּ און די בידנע זאַצן, וועלכע איך האָב אַרויסגעקוועטשט פֿון זיך בגוואַלד, האָבן זיך נישט געקליבן אויף אַ לײַטישער סיפּור־המעשׂה. אַ ווײַסער בויגן פּאַפּיר איז ווײַטער געלעגן פֿאַר מיר און גערייצט מיך מיט זײַן ליידיקייט. ווײַזט אויס, אַז אין אַ געוויסן מאָמענט האָב איך זיך ווידער געלייגט אין בעט, ווײַל דאָס קלינגען פֿון דעם טעלעפֿאָן האָט מיך איבערגעוועקט. אַ פֿרעמד, פֿרוייִש קול האָט מיך אָנגערופֿן בײַ נאָמען: „הערשל?‟

„יאָ, דאָס בין איך‟, — האָט זיך דאָס קול אַרויסגעריסן פֿון מיר אַ טיפֿס, ווי אַרויסגערעדט פֿון אַ פֿאַס.
„עס רעדט איריס פֿון ׳יחד׳־פֿאַרלאַג. איר האָט זיך פֿאַרשריבן אויף אונדזער שרײַבן-וואַרשטאַט פֿאַר אָנהייבערס אין ראשון-לציון און עס פֿרייט מיך זייער אײַך אָנזאָגן, אַז עס האָט זיך באַפֿרײַט דאָרט אַן אָרט. דער פּרײַז אין איין טויזנט פֿינף הונדערט שקלים.‟

איך האָב אין גאַנצן פֿאַרגעסן, אַז כ׳האָב זיך ווען עס איז פֿאַרשריבן אויף אַזאַ וואַרשטאַט.
אין טעלעפֿאָן האָב איך געזאָגט:
„יאָ, אמת. איך האָב זיך טאַקע פֿאַרשריבן, אָבער איצט געפֿין איך זיך גראָד אין ירושלים. ליידער, וועל איך…‟
„מיר האָבן אויך אַ וואַרשטאַט אין ירושלים, געפֿירט פֿון אַ באַוווּסטער שרײַבערין, רחל קאַהן. זי האָט בײַ אונדז אַרויסגעגעבן צוויי ביכער, וואָס האָבן באַקומען וואַרעמע אָפּרופֿן, און…‟, — דאָס יונגע, פֿרוייִשע קול, וואָס איז אַרײַנגעפֿאָרן אין מײַנע רייד, איז געוואָרן שטיל אַ מינוט און דערנאָך געזאָגט: — „און די ערשטע לעקציע איז אומזיסט, פֿאַרשטייט זיך. מע דאַרף נישט צאָלן. מיר לייגן פֿאָר אויך אַ פֿולשטענדיקע באַגלייטונג, טריט בײַ טריט, בעת איר שרײַבט אָן אײַער ראָמאַן, אָבער דאָס איז שוין אַ באַזונדערע טעמע און פֿאָדערט אַ באַזונדערן אָפּצאָל.‟

איך האָב געוואָלט שוין זאָגן ניין, אָבער בשעתן דערהערן דעם „אומזיסט, האָט זיך מײַן צונג פֿאַרפּלאָנטערט און, ווי בײַ אַלעמען, האָב איך לסוף אַראָפּגעשלונגען דעם „ניין‟ און געהערט זיך זאָגן אַ קלאָרן — „יאָ‟.

דער שרײַב-קלאַס איז פֿאָרגעקומען אין אַ זײַטיקן צימער, בײַ דער ירושלימער הויפּט-ביבליאָטעק, אויף בצלאל־גאַס, לעבן דעם „זשעראַרד באַכאַר‟ קולטור־צענטער. דער מיטאָג איז אַריבער און בין-השמשות איז אַוועק מיט דער זון. אַז עס האָט גענומען בלויען אין די פֿענצטער, האָב איך צוגעוואַרט ביז ס׳האָט זיך נישט דערהערט קיין שאָרך — סײַ אין קיך און סײַ אין קאָרידאָר, — און זיך אַרויסגעגנבֿעט פֿון צימער, צום ערשטן מאָל אין משך פֿון דעם טאָג. איך האָב גיך פֿאַרלאָזט די דירה, די דערשטיקנדיקע, שטרענגע אַטמאָספֿער און זיך געלאָזט גיין אין צענטער שטאָט. איך בין געווען פֿעסט בײַ זיך: איך מוז פֿאַרווירקלעכן מײַן טײַוולאָנישן פּלאַן — ווערן, איין מאָל און פֿאַר אַלע מאָל, — אַ שרײַבער, גאָט באַהיט.

האַרט לעבן דעם קולטור־צענט האָט זיך אַ לאַכנדיקער, רוישיקער עולם, וואָס איז באַשטאַנען דורכויס פֿון חרדישע מיידן אָנגעטאָן אין מיאוסע שול-אוניפֿאָרמען, ברויזנדיק אַרויסגעשטראָמט דורך דער טיר פֿון „דזעראַרד באַכאַר‟־צענטער. די פֿרישע, ראָזע פּנימער, די בלישטשענדיקע אויגן, די נײַגעריקע, לוסטיקע בליקן, די לאַכנדיקע מײַלער מיט פֿולבלעכע, רויטע ליפּן און ווײַסע ציין, אָן אַ פּגימהלע, די צײַטיקע, זאַפֿטיקע, יונגע קערפּערס — אַלץ איז מיר דורכגעלאָפֿן פֿאַר מײַנע אויגן, ווי אין אַ חלום אויף אַ וואָר. עס האָט נישט געקענט זײַן קיין ספֿק: די מיידן האַלטן טאַקע אין סאַמע בלי, און אין זייערע קעפּ טוט זיך חושך.

זיי זענען מסתּמא נאָר וואָס אַרויסגעגאַנגען פֿון נאָך אַ „פֿאָרשטעלונג‟ פֿאַר פֿרומע פֿרויען, צדקתן. אַ שענדלעכע מאַכאַרײַקע מיט אַ הינקענדיקער סיפּור-המעשׂה, וואָס דערשווימט, אַ מאָל גיכער און אַ אַמאָל פּאַמעלעכער, צו דעם ציל: לערנען די ייִדישע טעכטער שׂכל, זאָגן זיי מוסר, באַטאָנען די וויכטיקייט פֿון עפּעס אַ מיצווה: השבת-אַבֿידה, מתּנת-אַבֿיונים אום פּורים, צדקה, באַשרײַבן ווי גרויס איז דער שׂכר פֿון אַ מיצווה און ווי ווויל (אוי, ווי ווויל!) איז יענע, וואָס כאַפּט אַרײַן נאָך און נאָך מיצווות, גייען אויף גאָטס דרכים אָן צו קוקן אויף לינקס אָדער אויף רעכטס.

מע דערקלערט דעם עולם, וואָס סײַווי טאָפּטשעט זיך אין דער פֿינצטערניש, אָן אַ קאָפּ און אָן אַן אייגענער דעה, פֿאַר וואָס, אייגנטלעך, איז טאַקע זייער גוט צו טאָפּטשען זיך ווײַטער אין פֿינצטערניש, אָן אַ קאָפּ; און סע וועט זײַן נאָך בעסער צו טאָפּטשען זיך אַזוי אויך מאָרגן און איבערמאָרגן. דער עיקר — נישט טראַכטן, זיך נישט נאָכפֿרעגן. בת־ישׂראל! גאָט האָט דיך באַזאָרגט מיט שׂכל? אַ לויב זײַן ליבן נאָמען. אַן עבֿרה נישט ניצן די מעלות, מיט וועלכע דו ביסט געבענטשט געוואָרן, כּדי צו שפּאָרן נאָך אַ שקל, זיך באַגיין מיטן מאַן בלויז מיט גוטן, אויפֿציִען קליינע סמאַרקאַטשן, קריגן זאַכן בחינם, אַרומלויפֿן אַ פֿאַרסאַפּעטע צווישן די גמילת-חסדים. ווער ווייסט, אפֿשר וועסטו זיך קוויקן מיט אַ מציאהלע? הייב נישט אויף דעם קאָפּ. עס איז נישט כּדאַי.

איך בין דורכגעשוווּמען קעגן דעם מיידלשן שטראָם, אויסגעמיטן די דערשטוינטע בליקן — ווי קומט אַהער אַ מאַנסביל? — און אַרײַנגעגאַנגען אין בנין. איך האָב גענומען זוכן דעם שרײַב-קלאַס. די קוואָקערײַען, פֿריילעכע קוויטשערײַען און דינע קולכלעך זענען אַלץ טעמפּער געוואָרן און לסוף פֿאַרשוווּנדן. איצט בין איך געגאַנגען אין אַ פֿינצטערן קאָרידאָר און געהערט בלויז דעם אייגענעם אָטעם אַרויספֿײַפֿן דורך די נאָזלעכער און דאָס האַרטע טופּעניש פֿון די אייגענע, גראָבע זוילן. דער קאָרידאָר איז געווען פֿאַרהוילן אין אַ געדיכט פֿינצטערניש. נאָר אַ דאַנק די ווײַסע, שײַנענדיקע ליכט-פֿירעקן, קרומלעך אויסגעשמירט, האַלב אויפֿן דיל און האַלב אויף דער וואַנט, האָב איך אָנגעוווירן דעם חוש פֿאַר ריכטונג. אַ שטאַרקע ליכטיקייט האָט זיך אַרײַנגעריסן אין דעם טונקעלן חלל, דורך אַ פּאָר ברייטע פֿענצטער. איך האָב געפּרוּווט די קליאַמקעס בײַ עטלעכע טירן, אָבער זיי זענען געווען פֿאַרשלאָסן. איך האָב שוין געהאַט בדעה צו פֿאַרקערעווען דעם דישל, אָבער ערשט דעמאָלט זענען דערגאַנגען צו מיר הויכע, האָפֿערדיקע רייד און אַ הירזשענדיק־דונערדיקער געלערכטער. אַ דינער ליכטיקער פּאַס האָט זיך אויסגעצויגן דיאַגאָנאַל אויפֿן דיל — אַ באַשיידענער סימן פֿון מענטשלעכער עקזיסטענץ, וואָס האָט זיך, מיט אַ מאָל, אויסגעפּיקט פֿון דעם האַרבן וויסטעניש אין דעם קאָרידאָר.

איך האָב לײַכט אַ שטופּ געטאָן די טיר, נישט ווילנדיק אויפֿוועקן קיין באַזונדערן אינטערעס.

„אַ גאַסט! שלום-עליכם!‟ — האָט זיך דערהערט אַ טיפֿע, פֿרוייִשע שטים. — „שעם דיך נישט, קום אַרײַן, אַ גאַסט אין שטעטל!‟

בײַ אַ לענגלעכן טיש איז געזעסן אַ מנין פֿרויען. די האָר זייערע, אָפּגעפֿאַרבט אין אַלע סאָרטן קאָליר — פֿון גילדערנעם-בלאָנד צו פּעך-שוואַרץ. לויטן אויסזען זענען זיי אַלע געווען האַרט פֿאַר דער פּענסיע אָדער מיט אַ סמיטשיק אַריבער. דאַכט זיך, פּראָפֿעסיאָנעלע באָבעס, בײַ וועלכע עס האָט זיך מיט אַ מאָל נאָך יאָרן פֿון גײַסטיקער און קערפּערלעכער פֿאַרוועלקונג, צעבליט דער חשק צו זינדיקן מיטן פֿעדער.

דער לענגלעכער טיש, צוגעדעקט מיט אַ ווײַסן, שײַנענדיקן טישטעך, האָט זיך שיִער נישט אונטערגעבראָכן אונטער דעם לאַסט פֿון כּיבוד: אויף איין טעלער איז אויפֿגעוואַקסן אַ בערגל מיט מערן און אוגערקעס, צעשניטן אויף לענגלעכע פּאַסן, עטלעכע פֿרישע רעטעכלעך האָבן זיך צוגעטוליעט צו דעם בערגל, ווי שאָף בעתן פּאַשען. אויף אַ צווייטן טעלער זענען געלעגן פֿעפֿערלעך פֿון אַלערליי קאָלירן. אין אַן אַנדער טיפֿן טעלערל זענען אַרומגעשוווּמען קליינע, זאַפֿטיקע „שערי‟־פּאָמידאָרן. דערצו זענען געלעגן און געשטאַנען אויפֿן טיש: ריפֿטלעך ברויט, אַלערליי קעזן, קיכעלעך פֿון אַלע סאָרטן און צוויי קוכנס, וואָס זענען שוין, לויט אַלע סימנים, באַפֿאַלן געוואָרן פֿון דער אויסגעהונגערטער כאָפּטע.

די פֿרוי, וואָס האָט זיך געווענדט צו מיר פֿריִער, האָט מיך איצט פֿאַרבעטן צום טיש מיט אַ ברייטן זשעסט. זי האָט געטראָגן אַ לויזע שוואַרצע קלייד, וואָס האָט זיך ווי אויסגעגאָסן איבער איר דיקלעכן לײַב. איר פּנים איז געווען אַ לענגלעכס מיט אַ הויכן פֿאַרשוויצטן שטערן, דיקע ליפּן פֿאַרצויגן מיט טיף-רויטער פּאָמאַדע. זי האָט געהאַט עפּעס אַ רויטלעכן אויסשיט אויף דער לינקער באַק. אַ פּאָר ברילן מיט אַ העל-רויט רעמל, אונטער וועלכן האָבן אַרויסגעקוקט אויף מיר צוויי שוואַרצע, אַרויסגעבאַלטע אויגן. די ברילן האָבן זיך קוים געהאַלטן אויף איר אײַנגעבויגענער נאָז. אירע האָר זענען געווען געדיכטע, שײַנענדיקע און שוואַרצע, ווי די פֿעדער בײַ אַ קראָ, און זענען געשטאַנען אויסגעצויגן ווי דראָט. אויפֿן האַלדז האָט זיך לײַכט געהוידעט אַ דיקע, גאָלדענע קייט און אַ מעדאַליאָן, אויף וועלכן ס׳האָבן זיך געלאָזט לייענען פֿיר אותיות: דל”ד, רי”ש , עי”ן, קו”ף — „דרעק‟.

די דיקע פֿרוי האָט אויסגעשיט אַ פּלוצעמדיקן, הויכן געלעכטער, אַז אירע האָר האָבן אַזש אַ טרייסל געטאָן:

„איך האָף, אַז דו קענסט נישט אָפּרײַסן דעם בליק פֿונעם מעדאַליאָן מיט דעם שם-הוויה, דו זאָלסט נישט באַטראַכטן, חלילה, מײַנע ציצן.‟

איצט בין איך געווויר געוואָרן, אַז אירע הויכע בריסט גליטשן זיך שיִער נישט אַרויס פֿון דעם שוואַרצן קלייד.

„ניין, ניין, חס-ושלום‟, — האָב איך אַרויסגעשטאַמלט אַ דערשטוינטער פֿון דעם אומגעריכטן אָנפֿאַל.
„ס’מאַכט נישט אויס. סײַווי זענען זיי לראותם בלבד. נו, אויב דו ביסט מסכּים, אַז גאָט איז אַ שאָוויניסטישער חזיר, ביסטו אָן אָנגעלייגטער גאַסט בײַ אונדז.‟
„יאָ, פֿאַר וואָס נישט? זאָל ער זײַן אַ חזיר און אַ שאָוויניסט, וועמען אַרט עס? איך האָב ווייניק חשק צו זײַן אַ מליץ-יושר.‟
„זעצט אײַך! — האָט באַפֿוילן די דיקע פֿרוי און ווידער געמאַכט אַ ברייטן זשעסט, ווי זי וואָלט געפּראַוועט רעביסטווע.
„דאָ איז דער שרײַב-קלאַס, אַיאָ?‟ — האָב איך זיך נאָכגעפֿרעגט מיט אַ קווענקלעניש.

די איבעריקע פֿרויען האָבן זיך געשושקעט צווישן זיך און געלאַכט אין די פֿויסטן.

„איך ווייס, אַז דאָ, בײַ אונדז, האָט עס גיכער אַ פּנים פֿון אַ קאָך־לעקציע אָדער אַ פֿרעס־וואַרשטאַט, אָדער אַ באַל פֿאַר רעזיגנירטע, איבערוואָגיקע פּרינצעסינס אָבער איך וועל מוזן אײַך אַנטוישן און מודיע זײַן, אַז יאָ — דאָ קומט פֿאָר דער שרײַב-קלאַס. איך הייס רחל, און די אַנדערע הייסן, ווי זיי זאָלן נישט הייסן. יעדע האָט אַ צונאָמען: חבֿרטע. אײַך קען מען אָנרופֿן חבֿרטע אָדער חבֿר, וואָס איז אײַך מער צום האַרצן? שוין!‟ — האָט זי געמאַכט אַ מאַך מיט דער האַנט. — „פֿאַרנעמט אײַך שוין אַ פּלאַץ, ביטע. פֿאַרמאַכט דעם פּיסק, אַ דאַנק! שפּיצט אָן די אויערן און דעם בלײַער.‟

איך האָב פֿאַרנומען אַ בענקל בײַם עק-טיש.

„און איצט…‟, — האָט די דיקע פֿרוי, רחל, געפֿירט איר דורכדרינגלעכן בליק איבער אַלע אירע תּלמידות. — „איצט וועט חבֿרטע מרים פֿאָרלייענען איר שטיקל, נישט מער ווי זעקס הונדערט ווערטער, איבער וועלכן זי האָט געהאָרעוועט אַ גאַנצע וואָך. חבֿרטע מרים, איר האָט דאָס וואָרט.‟

חבֿרטע מרים האָט געהאַט אַ פֿאַרפֿיקסירטע אומצופֿרידענע מינע. זי האָט געזאָגט מיט אַ פֿאָנפֿע:
„פֿערציק יאָר בין איך געווען אַ סעקרעטאַרשע און קיינער האָט נישט געקענט אַרויסרעדן קיין שלעכט וואָרט וועגן מיר, ווײַל בײַ מיר געזאָגט איז געטאָן.‟

זי האָט גענומען אין די הענט דעם בויגן פּאַפּיר, וואָס איז געלעגן פֿאַר איר, און עס צוגעטראָגן צו דער נאָז, אַ כאָרכל געטאָן צו רייניקן דעם האַלדז און גענומען פֿאָרלייענען מיט אַ מסוכּן-טרוקענעם ניגון:
„מרים, אַן אָנגעזעענע און טאַלאַנטירטע אַדוואָקאַטין, אָדער ווי מע פֿלעגט זי רופֿן אין דער היים, אַז זי איז געווען אַ קליין מיידעלע, מירעלע, האָט אָנגעהויבן דעם גורלדיקן טאָג מיט איר אַבסאָלוט נייטיקן טעפּעלע קאַווע. זי האָט אַרײַנגעאָטעמט אין זיך די שטילקייט, בעת דאָס גאַנצע הויזגעזינד איז נאָך געשמאַק געשלאָפֿן. זי האָט אַרומגעכאַפּט דאָס וואַרעמע טעפּעלע און עס האָט זיך איר געדאַכט, אַז די וואַרעמקייט האָט אַרומגעוויקלט איר גאַנצן קערפּער. זי האָט זיך איבערגעגעבן צו דעם ביסל שטילקייט פֿאַר דעם וואָס דאָס משוגעת, וואָס ווערט אָנגערופֿן „מירימס שטייגער‟, וועט זיך לאָזן אין וועג אַרײַן, פֿאַר דעם וואָס דאָס לעבן-געווירבל וועט זי אַוועקטראָגן און פֿאָדערן בײַ איר אַרויסצובאַקומען פֿון זיך דעם סאַמע מאַקסימום. מער האָב איך נישט געשריבן…‟

עס איז געוואָרן שטיל. די הענט, וועלכע זענען שוין אויסגעשטרעקט געוואָרן צו נעמען אַ שטיקל אוגערקע, צופּן אַ ביסל פֿון דעם קוכן, צוטראָגן אַ קיכעלע אין מויל אַרײַן, זענען געבליבן הענגען אין דער לופֿטן און דערנאָך צוריקגעצויגן געוואָרן. די מײַלער, וואָס האָבן ביז אַהער געקײַט אויף ביידע באַקן, האָבן אויפֿגעהערט אַרבעטן — דער לעצטער ביס איז שטעקן געבליבן אין האַלדז.

„אַ דאַנק, חבֿרטע מרים. דאָס איז געווען, ווי מע זאָגט, קורץ און שאַרף‟, — האָט רחל געפּסקנט און אָפּגעווישט די ברילן-שײַבעלעך. — „עס איז מיר בפֿירוש געפֿעלן די שפּאַנונג, וואָס דו האָסט געשאַפֿן און אַזוי קונציק און אייגנאַרטיק אַרויסגעבראַכט. די שפּאַנונג צווישן דער היימישער שטילקייט און דעם דרויסנדיקן האַרמידער, אַ פּועל-יוצא פֿון אַ שטרענגן, מאָנענדיקן לעבנס-שטייגער. איר האָט באַמערקט, ווי די וואַרעמקייט שפּילט דאָ די הויפּטראָלע?‟
„יאָ…‟, — האָט חבֿרטע מרים געענטפֿערט אַ ביסל אַ פֿאַרלוירענע. — „כאָטש, רחלע, אַז איך האָב דאָס אָנגעשריבן איז מיר גאָר נישט אײַנגעפֿאַלן אַז…‟
„ס’דאַרף נישט אײַנפֿאַלן. חס-ושלום זאָל דיר עפּעס אײַנפֿאַלן אָדער אָפּפֿאַלן‟, — האָט רחל אויפֿגעהויבן אַ ביסל די ברילן און באַטראַכט די ריינע שײַבעלעך. נאָכדעם האָט זי אַ קלאַפּ געטאָן איבערן טיש און געזאָגט מיט פּלוצמדיקער אויפֿגעבראַכטקייט:

“ֿ‟מע דאַרף גאָר נישט טראַכטן! נאָר שרײַבן. שרײַבן אויטאָמאַטיש. ווי עס לאָזט זיך… לאָזן אַלץ אַרויסשטראָמען פֿון אונדזער אונטערבאַוווּסטזײַן און זיך נישט אַרײַנמישן. מיר קענען נאָר קאַליע מאַכן.‟

די חבֿרטעס האָבן זיך איבערגעקוקט עטוואָס פֿאַרשעמטע און בײַ רחל האָט זיך באַוויזן אַ שמייכלט:
„וואָס שווײַגט איר, האַ? נו, חבֿרטעס, זײַט נישט אָנגעבלאָזן. מע מעג זיך ווידער נעמען צו דער אַכילה.‟

אַלע צוריקגעצויגענע הענט האָבן זיך ווידער, ווי אויף אייגענעם אַחריות, אויסגעשטרעקט צו די מאכלים, די אויגן האָבן זיך ברייט צעעפֿנט און די מײַלער האָבן געקײַט מיט אימפּעט, ווי אויף אויפֿפֿאַסן סעודה.

„שוין‟, — האָט רחל אויפֿגעהויבן די רעכטע האַנט. — „ווער לייענט פֿאָר איצט?‟
„איך וועל לייענען‟, — האָט זיך אָנגערופֿן מיט אַ טיפֿן, האַלב-מענערישן קול, אַ לײַביקע פֿרוי מיט אַ קופּע ראָלירטע האָר, אָפּגעפֿאַרבט אויף העל-בלאָנד, צוויי דיקע אָרעמס באַהאָנגען מיט בראַסלעטן און הענט מיט דיקע פֿינגער, אויף וועלכע עס זענען אָנגעטאָן רינגען, אין וועלכע עס האָבן געפֿינקלט אַזעלכע גרויסע דיאַמאַנטן, וואָס זיי האָבן געמוזט זײַן פֿאַלש.

„חבֿרטע דינה, איר האָט דאָס וואָרט!‟

חבֿרטע דינה האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון ערגעץ אַ פּאָר ברילן מיט אַ באַזילבערט רעמל, זיי אָנגעטאָן און אָנגעהויבן פֿאָרלייענען מיט אַ קול, וואָס האָט געציטערט פֿאַר גערירטקייט:

„מיראַבעל, אַ געוועזענע שיינהייט-קעניגין, איז אויפֿגעשטאַנען מיט אַ שנעל-קלאַפּנדיק האַרץ. דער גרויסער טאָג איז געקומען. הײַנט וועט פֿאָרקומען די גרויסאַרטיקע דערעפֿענונג פֿון איר קונסט־אויסשטעלונגען און אַ סך געסט ווערן דערוואַרט…‟

דערנאָך, אַנשטאָט אַ המשך, איז געקומען אַ שטילקייט. עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז קיין המשך איז נישט בנמצא. חבֿרטע דינה האָט נישט געקענט זיך דערטראַכטן אויף אַ לענגערער סיפּור-המעשׂה.

רחל האָט געשאָקלט מיטן קאָפּ אויף ניין:
„חבֿרטע דינה! איר זענט אונדז שולדיק אַ סוף! זײַט אַזוי גוט, דערפֿירט די מעשׂה ערגעץ־וווּ, קלעפּט צו אַ סוף, למען-השם. און איר זענט אונדז שולדיק אויך אַ קוכן. זײַט אַזוי גוט און פֿאַרשרײַבט עס אײַך. איצט לאָמיר זען, אויב אונדזער גאַסט האָט געבראַכט אין זײַן טאָרבעלע עפּעס אַ יש‟, — האָט זיך רחל געווענדט צו מיר.

„איך וועל אײַך מוזן אַנטוישן. מײַן טאָרבעלע איז לחלוטין ליידיק, אָבער איך האָב געבראַכט מיט זיך עפּעס אין דער קעשענע‟, — האָב איך געזאָגט און אַרויסגעקראָגן פֿון דער הויזן-קעשענע דאָס שטיקל פּאַפּיר, אויף וועלכן איך האָב אָנגעשריבן די דערציילונג מיט דער גיריקער פֿרוי, וואָס האָט געירשנט, צוזאַמען מיט אירע ברידער, דעם ליידיקן שטח אין פּתּח-תּיקווה. — „גאַנץ צופֿעליק האָב איך עפּעס אָנגעשמירט בײַ דער אַרבעט‟, — האָב איך דערקלערט דעם עולם. — „מיר איז דאָס שטיקל גאָר געפֿעלן און האָפֿנטלעך, וועט עס אײַך אויך זײַן צום האַרצן.‟

רחל האָט ווידער אויפֿגעהויבן די רעכטע האַנט:
„חבֿר, ווי זאָלט איר נישט הייסן, איר זענט האַרציק פֿאַרבעטן נעמען דאָס וואָרט.‟

איך האָב פֿאָרגעלייענט די דערציילונג און באַמערקט בשעת-מעשׂה ווי אַ כמאַרעלע ציט זיך אָן איבער די פּנימער פֿון די צוהערערינס. זיי האָבן גענומען מיך באַוואַרפֿן מיט אומצופֿרידענע און צומאָל פֿײַנטלעכע בליקן. די אַטמאָספֿער איז געוואָרן אַלץ אָנגעלאָדענער ביז חבֿרטע דינה האָט זיך נישט געקענט אײַנהאַלטן מער.

„וואָס איז דאָס פֿאַר אַ מאַכאַרײַקע?‟, — האָט זי זיך קוויטשיק אָנגערופֿן. — „עס טריפֿט דערפֿון מיט פֿרויען-האַס. פֿאַר וואָס גראָד די פֿרוי איז אַזאַ קלאַפֿטע און נישט קיין מאַנסביל? נעם אַ ברודער און זאָל ער זײַן דער רשע. פֿרויען זענען דען שלעכט?‟
„די דערציילונג האָט פּאַסירט אין דער אמתן. וואָס האָב איך געזאָלט טאָן? צוקלעפּן יענער מכשפֿה אַ וווּרשטעלע אונטן, כּדי צופֿרידנשטעלן דעם עולם?‟, — האָב איך אָפּגעענטפֿערט און זיך גלײַך געכאַפּט, אַז איך האָב מיאוס געגרײַזט, נאָר עס איז געווען צו שפּעט צוריקציִען די ווערטער. עס האָט אויסגעבראָכן אַ מהומה. אַלע פּרינצעסינס האָבן גענומען רעדן און שרײַען צוזאַמען, ווי איין מענטש. דער צימער האָט זיך אָנגעפֿולט מיט קוויטשענדיקע קולות און אומצופֿרידענע בורטשערײַען.

רחל האָט זיך אויפֿגעהויבן פֿון איר בענקל און עס איז אַ פֿאַל געטאָן אויפֿן רוקן:
„שאַ שאַ, חבֿרטעס, איר וועט מיר דערשרעקן דעם בחור. וואָס איז מיט אײַך? איר האָט שוין, נעבעך, שוים איבער די ליפּן. תּיכּף וואָלט איר זיך גענומען אים צעממיתן, צערײַסן אויף שטיק-שטיקער. אוי געוואַלד! איר זענט אים באַפֿאַלן ווי אַ כאָפּטע בייזע קאַטשקעס. לאָזט אים צו רו, חבֿרטעס! פֿון מײַנעט וועגן, וואָס גייט עס מיר אָן, אַז די מרשעת האָט אַ יום-טובֿ איין וואָך אַ חודש? און אַז ער וויל האַסן פֿרויען — זאָל עס אים ווויל באַקומען. וואָס איז דאָס אײַער באָבעס עסק?‟

המשך קומט