דער נסתּר
(אויסצוג)
יצחק נוסינאָוו
הגם נסתּר האָט זיך װי אַ שרײַבער אױספֿאָרמירט אין די יאָרן צװישן 1905 און 1917, הגם זײַן גאַנצער שרײַבערישער גײַסט איז דער עיקר דורך אָט דער תּקופֿה. באַשטימט געװאָרן, דאָך סיסטעמאַטיש דרוקן האָט ער זיך אָנגעהױבן ערשט נאָך דער פֿעווראַל-רעװאָליוציע [ווען דער צאַר ניקאָלײַ דער צווייטער האָט זיך אָפּגעזאָגט פֿון זײַן מאַכט — רעד.].
זײַן ערשטע דאַן פֿאַרעפֿנטלעכטע אַרבעט איז געווען „מײַסעלעך אין פֿערזן‟ — אַ זעלטענע מײַסטערישע איבערדיכטונג פֿון קינדערישן פֿאָלקלאָר, — אַ קלאַסיש קינדער־ווערק פֿאַר אַ נאַציאָנאַליסטיש-וועלטלעכער שול.
פֿאַר נסתּרס װײַטערדיקן שאַפֿן האָט אָט דאָס װערק אַ באַזונדער באַטײַט דאָ איז זײַן װאָרט-מאַטעריאַל. פֿון אָט דעם נאַיִוון פֿאַרצײַטישן קינדערשן פֿאָלקלאָר שעפּט ער זײַן סימבאָליק. פֿון דאַנען קומט ער דערצו, װאָס ער, דער סימבאָליקער, נייגט זיך אָפּ פֿון זײַן אומיטלבאַרן סימבאָלישן פֿאָרגענגער, פֿון י. ל. פּרצן, און פֿאַרבינדט זײַן ליטעראַרישע טראַדיציע מיטן פֿאָלקסטימלעכן מײַסער-דערצײלער נחמן בראַסלאַווער.
י. ל. פּרץ האָט, ווי בּאַװוּסט, געבויט זײַנע הויפּט-װערק אױב ניט אויף דער חסידישער, איז אויף דער מיטל־אַלטערלעכער נאַציאָנאַלער פֿאַרגאַנגענהײט. זײַנע „פֿאָלקסטימלעכע גע
שיכטעס‟ זײַנען געווען געבויט אויף נאַציאָנאַלער געשיכטלעכקײט, זיי האָבן אַלע מאָל גערעדט וועגן ייִדן פֿון פֿאַרשידענע צײַטן, װעגן ייִדישע פּאַסירונגען און איבערלעבונגען.
נחמן בראַסלאַווער האָט אין זײַנע מעשׂיות ניט געהאַט אין אויג קיין נאַציאָנאַלע און געשיכטלעך-אַרטיקע באַצייכענונגען. ער האָט דערציילט אַ מעשׂה װעגן זיבן בעטלער, װעגן אַ מלך מיט אַ בּן־מלך. דאָ האָט זיך שטענדיק געהאַנדלט וועגן „אַמאָל איז געווען‟. די נאַציאָנאַלע און געשיכטלעכע פֿאַרפּינקטלעכקײט, זאָל זײַן אַפֿילו בערכדיקע, װײַל אויך פּרץ איז אין זײַן געשיכטלעכקײט ניט גאָר פּינקטלעך, איז נחמן בראַסלאַווערן ניט אָנגעגאַנגען.
פֿאַר נסתּרן, װאָס האָט זיך פֿאַרבאָרגן און אָפּגעשײדט פֿון זײַן צײַט און במילא זיך שוין געזוכט אָפּשײדן פֿון אַלע צײַטן, און זיך פֿאַרבאַהאַלטן אין סתּם-וועלט, פֿאַר אים איז געווען נאַטירלעך זיך װענדן צו דער נחמן בּראַסלאַווערס ליטעראַרישער טראַדיציע און אויסראַמען פֿון זײַנע מעשׂיות יעדער אויסערלעכן סימן פֿון צײַט און אָרט, יעדער מין נאַציאָנאַלע אָדער געשיכטלעכע באַצייכענונג.
נסתּר בּלײַבט נאַציאָנאַל אין זײַן װאָרט-מאַטעריאַל, אין זײַן בילדערישקײט. נאָר דאָס װאָרט, דאָס בילד, הגם ס’איז פֿון נאַציאָנאַלן ספֿר, פֿון נאַציאָנאַלן פֿאָלקלאָר, איז עס דאָך ניט פֿון נאַציאָנאַלער געשיכטלעכקײט. אין דעם װאָרט און בילד לייגט נסתּר אַרײַן סתּם מענטשלעכע פֿאַראַלגעמיינערונגען. און כאַראַקטעריסטיש, דאָס זײַנען ס’רבֿ פֿאַראַלגעמיינערונגען ניט פֿאַר קאָלעקטיוון, נאָר פֿאַר יחידים, װעגן יחידים.
דאָס זײַנען טרעפֿענישן, איבערלעבונגען פֿונעם יחיד.
דער יחיד — דער מענטש גייט זײַן לעבנס-װעג. שטרעבט צו אַ געוויסן ציל. אויפֿן װעג צו אָט דעם ציל טרעפֿט ער זיך מיט געוויסע שטערונגען. האָט אויסצושטיין געוויסע נסיונות. ער װערט דורכן לעבן געפּרוּווט. און ער גײט אָפֿט אַראָפּ פֿון זײַן װעג, פֿאַרגעסט אין דעם ציל, צוליב װאָס ער האָט זיך געלאָזט אין וועג אַרײַן.
שלעכטע באַגעגענישן פֿאַרפֿירן אים; ער פֿאַרבלאָנדזעט איבער זײ אין װיסטענישן. הייליקע, אָפּגעשײדטע, קלוגע מיט גרויסער לעבנס-דערפֿאַרונג העלן אים אַרויס צוריק אויף גלײַכן װעג און סוף־כּל־סוף קומען צו זײַן ציל.
אָט דאָס איז אייגנטלעך נסתּרס אַ גרונטמאָטיוו, זײַן סימבאָלישער הויפּט־משל, װאָס זײַן נימשל קאָן זײַן דעם מענטשנס לעבן בכלל, יעדנס מענטשנס לעבן.
און ער אַנטפּלעקט אים דורך זײַן סימבאָליק.
„דער גייער‟, װאָס האָט דורכצומאַכן זײַן װעג און װאָס גייט צום „באַרג‟, גרייכט ער דעם באַרג, װעט זיך אים דאָרט פֿון הייך פֿון אָט דעם באַרג די װעלט אַנטפּלעקן, דעם אמת װעט ער דאָרט דערזען, גליק דערגרייכן. אויפֿן װעג שטײט ער אויס נסיונות, „שדים‟ פֿאַרפֿירן אים; אין „מידבר‟ פֿאַרבלאָנדזעט ער, גרויסע שטערונגען מאַכט ער דורך, זינד פֿאַרבלענדן אים, נאָר אַן אַלטער טרעפֿט זיך אים אויפֿן װעג, װאָס פֿירט אים אַװעק צו אַ זקן, און דער זקן טרייסט אים פֿאַר אַלע זײַנע װײטיקן, לינדערט זײַן צער און אַנטפּלעקט אים זײַן וועג.
אָפֿט שיקט אים דער זקן צו אַ נזיר אָדער דערצײלט אים אַ געשיכטע מיט אַ נזיר, װאָס איז אָפּגעשײדט פֿון לעבן, װאָס האָט שוין בײַגעקומען אַלע נישטיקע ערדישע לײַדנשאַפֿטן, און װאָס מיט זײַן נזירישער חכמה און הײליקער באַשיידנקײט װײסט ער אַלע לעבנס-רעטענישן לייזן און העלפֿט שוין אַלע וווּנדן צו היילן.
דער אומצופֿרידענער מיט זײַן צײַט, מאַכטלאָז צו ענדערן דעם סאָציאַלן אַרום און צו ווירקן אויף אים, גײט אַװעק פֿון זײַן צײַט, גייט אַוועק פֿון קאָלעקטיוו, זוכט פֿאַרטיפֿן זיך אין די איבערלעבונגען פֿון יחיד, און אײַנגעפֿינען יענע אַלגעמיינע פֿאָרמולעס, װאָס װידערהאַלן זיך — לויט זײַן מיינונג — פֿון אײביק ביז אייביק, אויסגעפֿינען אַ טרייסט פֿאַר זײַן סאָציאַלער איינזאַמקײט און איבעריקײט און דורך זיי מבֿטל מאַכן אָט די װעלט, װאָס מאַכט אים סאָציאַל מבֿטל און איבעריק און װאָס ענדערן זי איז ער ניט אימשטאַנד.
אָט די אײַנשטעלונג באַשטימט נסתּרס מאָטיוון, דעם אַרט פֿאַנאַנדעראַרבעטן זיי, דעם גאַנצן סטיל זײַנעם.
די שטרעבונג צו דער פֿאַראַלגעמיינערטער אַבסטראַקציע פֿאָדערט בילדער-באַגריפֿן. ניט קיין באַשטימטער מענטש, װאָס איז גובֿר באַשטימטע שטערונגען, נאָר אַ סתּם-גײער, און ניט אַפֿילו אַ גײער — נאָר דער גײער, װײַל מענטש איז תּמיד גײער, ער גײט זוכן זײַן גליק, ער איז פֿאַרטאָן אין זײַן לעבנס-וועג. און אַזוי זײַנען אַלע זײַנע באַגריפֿן-בילדער:
דער באַרג, דער גרײַז, דער נזיר, דער מידבר, דער וואַלד א.אַ.וו., א.אַ.וו.
װײַטער, װײַל ס’האַנדלט זיך ניט וועגן זאַכן, װאָס האָבן זיך גראָד פֿאַרלאָפֿן, נאָר װאָס זײַנען פֿון אייביק בּיז אײביק, ווערט אַזוי, נאַטירלעך, זײַן אייגנאַרטיקע קאָמפּאָזיציע פֿון אַ מעשׂה אין אַ מעשׂה, פֿון אַ רינג אין אַ רינג.
יעדע פֿון אָט די מעשׂיות איז דאָך ניט מער, װי די אַנטפּלעקונג פֿון ענלעכע נסיוינות, פֿון ענלעכע טרעפֿענישן, פֿון פֿיל אַנרערע ענלעכע גײער, װײַל איינער איז דער וועג פֿון מענטשן, און װאָס געווען דאָס װעט זײַן.
אייניקע קריטיקער האָבן דאָ אײַנגעזען געמאַכטקײט, אויסגעטראַכטע סטיליזאַציע. אויסגעטראַכטע סטיליזאַציע איז דאַן, װען אַ שרײַבער זוכט בכּיוון נאָכמאַכן אַ באַשטימטן סטיל, ווען די געגעבענע פֿאָרם איז פֿאַר אים בלױז אַ שרײַבערישע פּאָזע. נסתּרן איז עס ניט שײך. די פֿאָרם איז דאָ אַ סך־הכּל פֿון דער גאַנצער שרײַבערישער אײַנשטעלונג, פֿון דעם שרײַבערישן וועלט-באַנעם, אָט אַזוי ווי ער האָט זיך אױסגעפֿאָרמירט פֿון זײַן סאָציאַלער װירקלעכקײט.
די אומצופֿרידנקייט מיט דער היסטאָרישער קאָנקרעטקייט צווינגט אים קענען דעם געשיכטלעכן פּראָצעס; קעגנשטעלן אײביקײט און זוכן אַ טרייסט אין אויסערהיסטאָרישער אַבסטראַקציע. קומט דער שרײַבער צו זײַן סימבאָלישער פֿאַראַלגעמיינערונג אויך אין סטיל.
די סאָציאַלע איבעריקײט האָט געבראַכט נסתּרן צו זײַן סימבאָלישער אַבסטראַקציע.
פֿאַר זײַן אַבסטראַקציע האָט ער געזוכט געשטאַלטן אין דער רעליגיעזער פֿאַרגאַנגענהײט. די רעליגיעזע בילדערישקײט איז דאָך ניט געווען קיין אויסדרוק פֿון קיין מיסטישער וועלט-אַנשויונג, װײַל אין תּוך איז נסתּר כּלל ניט קיין מיסטיקער. די רעליגיעזע בילדערישקײט איז דאָ בּלױז אַ סך־הכּל פֿון פֿאַרגאַנגענעם רעליגיעזן שטייגער, אַ סך־הכּל פֿון דעם װאָרט-מאַטעריאַל, װאָס איז אָרגאַניש געווען פֿאַר אַ שרײַבער פֿון דער בירגערלעכער נאַציאָנאַליסטישער אינטעליגענץ, װאָס איז נאָך אין אַ געוויסן טייל דערצויגן געװאָרן אויף דעם מיטל־אַלטערלעכן דעליגיעזן ספֿר.
און נאָך אַ וויכטיקער שטריך. נסתּרס סימבאָליק איז מיט אייניקע אויסנאַמען אַן אויסער-סאָציאַלע, נאָר דאָך אַ טיף אָפּטימיסטישע. דער גײער האָט אויסצושטיין פֿיל נסיוינות. ס’רבֿ אָבער ענדיקט זיך בײַ אים אַלץ צו גוטן. צווישן זײַנע באַליבטע סימבאָלן איז דער חופּה-סימבאָל, װי אַן אָנזאָג אויף נײַעם לעבן, אויף אײביק באַנײַטן לעבן.
אין דעם, װאָס נסתּר דער סימבאָליקער איז דאָך ניט קיין מיסטיקער, אין דעם, װאָס ער — דער סאָציאַל-איבעריקער איז דאָך ניט קיין פּעסימיסט, איז געווען פֿאַרבאָרגן פֿאַר נסתּרן די מעגלעכקײט צו דערשפּירן דאָס סאָציאַלע.
פֿאַר די נאָך אָקטיאָבער־יאָרן האָט דער נסתּר זיך געווענדעט ניט איין מאָל צום מאָטיוו פֿון וועלטישער סאָציאַלער באַפֿרײַונג און באַנײַונג, צו מאָטיװן פֿון אויסראַמען דעם סאָציאַלן אַלטוואַרג. װעגן דעם האָט ער געשריבן אין זײַן „נײַ-גײַסט‟, אין „װײַן”־קעלער‟, אין „ציגײַנער‟, „אונטער אַ פּלויט‟ און אין אַ רײ אַנרערע זאַכן.
דער אַרט שרײַבן איז אָבער פֿאַר אים געבליבן דער זעלבער. דאָס, װאָס ס’איז פֿאָרגעקומען מיט אים נאָך דער אָקטיאַבער-רעװאָליוציע, איז פֿאַר אים דאָס, װאָס ס’איז געשען, אין אייניקע יאָר נאָך אונדזער נײַער נבֿואה („נײַ-גײַסט‟). במילא נסתּר איז ניט אימשטאַנר און װעט ניט קאָנען ניט פֿולשטענדיק אין זײַן קינסטלערישער נאַטור קומען צו רעאַליסטישן שאַפֿן.
זײַן וועג פֿון באַגרײַפֿן אונדזער װירקלעכקײט בלײַבט דער וועג פֿון סימבאָלישער אויסטײַטשונג, פֿון אינטערפּרעטירן זי דורך סימבאָלישע בילדער. פֿון נסתּרן הענגט בלויז אָפּ די דאָזיקע אינטערפּרעטאַציע זאָל דינען דעם רעװאָליוציאָנערן „נײַ-גײַסט‟. און אָט די פֿאָדערונג איז אַ באַרעכטיקטע מצד אונדזער לייענער.
דער נסתּר
גייענדיק
(פֿונעם בוך „געדאַכט‟, קולטור־ליגע, קיִעוו — 1929)
האָב איך אים אין פֿעלד באַגעגנט און אים אַזוי געזאָגט:
— האַר, דו מײַן! דײַנע פֿעלדער זײַנען אָפּגעשניטן, האַרטע שטרויען-שטיקלעך זײַנען נאָר פֿון דײַן זומער געבליבן, קילע וועלדער אַנשוויגענע אויף דײַן װינטער וואַרטן, פֿייגלען און פֿייגעלעך פֿאַרשידענע דײַנע לענדער פֿאַרלאָזן, און דײַנע װעגן װערן פֿאַראומערט, דײַנע װײַטן װערן פֿאַרלאָזן, און קיין קערנדל אויף זיך דערנערן, קיין אָרט און שטיבעלע אויף אַ קאָפּ אַנידערלייגן, און בינען בין אַליין, און גיין גיי באַזונדער, און װוּ װעל איך אַהינקומען?…
האָט ער מיך אויסגעהערט און געשוויגן. איז ער פֿאַר מיר געשטאַנען און איך האָב געוואַרט. און געווען איז דאָס אַ פֿאַרנאַכט, אַן עלנטער און אַ סוף-זומערדיקער, אַ טרויעריקער און אַ פֿעלדישער. האָט זיך פֿון דער װײַט אַ ייִשובֿ אָנגעזען: אויפֿן האָריזאַנט, אין פֿאַררוקטע װײַטקײטן האָבן זיך אין טונקלקײט און אויף בײַנאַכט שוואַכע רויכעלעך גערויכערט, זײַנען זיי שטיל און װײַט צום הימל אויפֿגעגאַנגען. האָט ער מיר אַהינצו נאָר מיט אַ פֿינגער אָנגעװיזן: „אַ ייִשובֿ‟, — האָט עס געהייסן, — „און אויב דער ווינטער שרעקט, איז נישט, אױב די װעגן שרעקן, טוט מען װי אַלע: פֿאַרלאָזט מען פֿעלד און װעגן, איז נישט פֿאַר דיר זײַנען וועגן‟…
האָב איך שטיל געוואָלט אַזוי. האָב איך פֿאַר אים געקניט און שטיל געלעגן, געלעגן און בײַ אים מחילה געבעטן:
— ניין, דײַן צײַט איז מײַנע, דײַן ערד איז מײַן ליבע, איר ווינטער — דײַן ווילן, און איך גיי אויך אום ווינטער…
האָב איך זיך אַװעקגעלאָזט. רעגנס און רעגעלעך האָבן מיר מײַן טאָרבע און מײַן װעג שווער געמאַכט, נעכט און פֿאַרנאַכטן זײַנען מיך אין די פֿעלדער אָנגעפֿאַלן, וועלדער און גאָטס גרויסע — זײַנען מיר אַנטקעגן געקומען, נישט איין מאָל האָב איך אין זיי און אונטער ביימער איבערגענעכטיקט, אַליין אויף דער ערד מיט בלעטלעך געפֿאַלענע, אַליין אויף זײער גרענעץ אויף דער ערד אויף דער נאַסער — און קיין שטערן מיר לויכט נישט, קיין דאָרף מיר נישט נאָענט, און קיין הילף אויף מיר וואַרט נישט.
האָב איך געוואַרט. זײַנען מיר נאָך די נעכט היפּעלדיקע פֿרימאָרגנס אויפֿגעגאַנגען, שװערע און קרענקלעכע, האַרבסטיקע און פֿון זומער דערװײַטערט. האָב איך זיך אויף זײ און אויף זײערע וועגן געלאָזט, אויף די קאַלטע און נישט גאַסטפֿרײַנדלעכע, אויף די צוגעשלאָגענע און גאָרנישט צוזאָגנדיקע. בין איך אין זיי איינער אַליין אַן עדות אויפֿן געװעזענעם געווען — אויף פֿאַרגאַנגענעם און פֿאַרפֿאַלענעם, און אויף װאָס ס’וועט נאָך קומען, אויפֿן װינטער אויפֿן לאַנגן, אויפֿן פֿאַרשנייטן און פֿאַרווייטן. בין איך פֿון די פֿרימאָרגנס — אין די האַלבע-טעג, און פֿון האַלבע-טעג — אין װײַטערן געגאַנגען. די טעג זײַנען קורצע און די וועגן זײַנען לאַנג געװען, פֿלעג זיך מיר אַמאָל מאַכן, פֿלעג איך אים אַמאָל אין מיטן און אויף אַ פֿעלד באַגעגענען, און פּלוצלינג, אין אַ מיטן טאָג, פֿלעג ער מיר אַנטקעגן קומען, פֿלעג זיך פֿאַר מיר פֿאָרשטעלן און אַזוי פֿרעגן:
— װאָס, מענטש, און װי גייט עס דיר אָן מענטשן?
האָב איך שוין געשוויגן, פֿלעג איך נאָר צו אים די אױגן אויפֿהייבן, האָט ער אויף מיר געקוקט, האָט ער שוין אַליין געזען… און די ערד האָט גענומען פֿאַרהאַרטעוועט און טריקענער װערן: דאָס האָבן אויף איר װינטן פֿראָסטיקע בלאָזן גענומען. איז זי האַרט געװאָרן און געקלונגען, אַליין נאָר מיך און מײַנע טריט אויף זיך געטראָגן, האָט שוין דער װינט די ערשטע שנייעלעך און דאָס ערשטע װינטעריקס געבראַכט, האָט ער די פֿעלדער און דאָס װײַטקײט און אַרום-און-אַרום פֿון זײַן זײ-טאָרבע פֿאַרזייט. האָט מײַן טאָרבע געפֿרוירן און אויפֿן רוקן מיר געלעגן. האָבן אויף מיר טעג געטאָגט און נעכט איבערגעגאַנגען, האָב איך זיך אין שנייען אָנגעזען און דאָס װײַטקײט אין אויג אַרײַנגענומען, האָב איך זיך צו קלאָרקײט געװוינט און קעלט און זױבערקײט געוואַרעמט, איז ער די גאַנצע צײַט צו מיר ניט געקומען, האָט ער זיך די גאַנצע צײַט צו מיר ניט געוויזן, — פֿאַרוואָס?
און דער װינטער איז געװען און אויך דער װינטער איז אָפּגעווען און אַז דאָס ערשטע ווינטל איז איבער זײַן װעלט מיט אַ בשׂורה איבערגעגאַנגען — איז עס נאָך אים. אַז די ערשטע פֿרייד איז אין די כמאַרעס געקומען און זיי רירעװדיק און אויפֿגעלעבט געמאַכט —אָט דעמאָלט האָב איך אים אַ מאָל בײַ אַ טײַך נאָך געשלאָסענעם אויף אַ באַרג שטיין דערזען.
— שלום, — האָט ער מיר געזאָגט, — שלום און פֿרייד דיר.
און ער האָט זיך דערפֿרייט מיט מיר, נאָך לאַנגן נישט זען זיך, נאָך אויסגעשטאַנענעם און איבערגעקומענעם, און ער האָט מיר שטיל און נישט רעדנדיק אויפֿן טײַך און װאָס אינװײניק טוט זיך אָנגעװיזן.
— ס’רירט זיך און ס’גייט דאָרט, און ס’גייט דיר אַ זומער.
און דער זומער איז נאָך װײַט געװען, אָבּער װינטער האָט געגוססט.
די טאָרבע איז מיר גרינג געװען און דער דרויסן נאָך גרינגער. די נעכט האָבּן מיט שטערן גערעדט און מיט שטערן-שײַן געשפּילט זיך, אויף אַ װעג זיך אָפּגעזעצט און װאָס ווינטן טראָגן דורכגעלאָזן, אויף אַרויף און אין הימל געקוקט און צום טײַך און וואַסער אַן אויער צוגעלײגט… און דער שניי איז צעגאַנגען און די זון האָט אים געהאָלפֿן, װעגן זײַנען פֿון היפּלען אַרויס און געגנטן און װײַטקײטן האָבּן זיך פֿאַר די אויגן אויפֿגעדעקט, און איך בין געגאַנגען — מיט װעג מיט געבױרענעם צום נײַעם און נישט געוועזענעם, מיט נעכט און מיט שטערן פֿאַר זומער, װאָס קלערן… און רוען פֿלעג פֿאַרנאַכט, אויף אַ טײַך און אויף אַ קוואַל, אויף אַן אויפֿגעעפֿנטן אויף ברכה, און זאָגן פֿלעג אַזוי:
— איך גיי און איך גיי, און איך האָב װאָס צו גיין, און צו וועמען צו קומען אין פֿרייד און אין פֿרילינג…
און אַז געקומען איז דער פֿרילינג, און איך האָב דעם לאַנג געוואַרטן באַגעגנט צום ערשטן, און געװען איז פֿאַרנאַכט, פֿון אַ טאָג שוין פֿון ניסן: די זון איז פֿאַרגאַן װײַט מיט יוגנט און כּוח אין היפּעל, װאָס בלאָ. און אין פֿעלדער פֿאַרפֿריִער, — האָב איך אויף מײַן קאָפּ און אויף מײַן גאַנג אַ מחנה גענדז דאַן פֿליִען דערזען. קיל און אָװנטיק איז דאָס פֿעלד געלעגן. אויסגעשטערנט און הויך אָפּגעשיידט, ריין און דערהױבן האָט דער חימל דאַן אויסגעזען. האָט זיך פֿון דער הייך און פֿון אונטער הימל אַ קול דערהערט, פֿון פֿאָכען און פֿון פֿליגל, פֿון גענדז און פֿון הויך-פֿליִענדיקע. האָב איך דעם קאָפּ דאַן אויפֿגעהויבן און אים דאָרט פֿון אױבן מיט גענדז און פֿון ערגעץ אָנקומען דערזען.
— גוט אָװנט דיר! — האָב איך אים פֿון אונטן און אַרויף אַרויפֿגעשריגן, — זאָלן זיי פֿליִען און זיך פֿרייען, אין דער נאַכט און ערבֿ-פֿרילינג, מיט דיר, װאָס דו פֿירסט זיי אויף וועגן אין הימל; דײַן מענטש גייט אַליין, ער װיל דיך נאָר זען און פֿון צײַט און צו צײַט כאָטש, כאָטש האָבּן די זכיה…
האָט ער מיר צוגעזאָגט, מײַן האַר, און מיטן אָװנט און מיט גענדז איבערגעפֿלויגן.
און נעכט זײַנען פֿאַרגאַנגען און פֿרימאָרגנס זײַנען געקומען, און די פֿייגלען זײַנען אויף ערטער און אין ייִשובֿים אָנגעקומען, טעכער זײַנען זיי אַנטקעגן און מיט פֿולן געגאַנגען, מיט פֿרימאָרגנס און פֿאַרטאָגן און מיט געזעמלגעזאַנגען, מיט וואַסער מיט פֿרישע און מיט דערפֿער און דעכער, מיט נעסט און הבֿטחות פֿון הויך און פֿון העכער, פֿון הימלען פֿון בלאָע און ערבֿ-פֿאַרטאָגן, װאָס שטילע זיי שװײַגן און צוזאָגן זאָגן, און רופֿן אַהערצו, צו זיי און צו קומען, װײַל פֿרילינג אין לאַנד האָט שוין אַלעס פֿאַרנומען, און פֿייגלען זיי פֿאָלגן און אַלע אָן אויסנאַם, זיי פֿאָלגט נאָר אַליין ניט דער מענטש, נאָר דער גײער. און איך בין געגאַנגען. שטילקײט און פֿאַרטאָגן האָבן מיך איינעם אַליין אין פֿעלדער געזען, פֿאַר פֿרי און פֿאַר אַלעם, פֿאַר נעסט נאָך און פֿויגל, פֿאַר טוי און פֿאַר גראָזן, פֿאַר פּאַשע אין פֿעלדער, פֿאַר פּאַסטעכס אַרויסגיין פֿאַר פּיפּס נאָך אין װעלדער, — בין איך מיט מײַן פּעקל אין פֿאַרטאָגן געקומען, פֿון װײַט און פֿון ווינטער אַן אורח אַהערצו, אויף לאַנג זיך צו שפּײַזן פֿאַר װינטער און הונגער, און פֿרײַ דאָ פֿאַרברענגען אויף אַלע פֿאַרגעניגן.
אַזוי, האָט געדאַכט מיר, געמיינט האָבן פֿעלדער, פֿאַר טאָג ווען געקומען, צו זיי בין איך מיט פּעקל…
און געזאָגט האָבן פֿעלדער, און אַזוי מיך באַגעגנט:
— אָט איז דאָרט פֿון װײַטן, אין עק פֿון דעם הימל, עס שלאָפֿט דאָרט אַ ייִשובֿל קליין און אין פֿרילינג, פֿאַרזיכערט אין שלאָף און אין טאָג און פֿאַרמעגן, מיט שטיבער און שטאַלן און קינדער און רינדער, און ערד דאָרט פֿאַרווייטע בײַ נאַכט אָן אַ שומר, אַליין נאָר פֿאַר פֿרילינג, פֿאַר פֿעלד און פֿאַר ביימער, — אָט דאָרט אין אַן אָרט פֿאַר דעם גײער אויף זומער, אָט דאָרט איז אַן אָרט דיר אויף אָפּרו און מנוחה.
אַזוי האָבן פֿעלדער געזאָגט מיר און פֿאַרטאָג מיר געעצהט.
און איך האָב געהערט און מײַן װעג מיר געגאַנגען, האָב שטיל נאָר מײַן שטעקן און טאָרבע געטראָגן, אַליין נאָר אַ גייער אין פֿעלדער, פֿאַרטאָגן.
און איין מאָל אין אַ פֿרימאָרגן האָב איך מײַן האַר אין אַ פֿעלד שטיין דערזען. גרין און אױסגעגראָזט איז דאָס פֿעלד דאַן אין ליכטיקן און אין פֿרימאָרגנדיקן געלעגן, פֿאַר זון און װײַטן און פֿאַר אַל-ראָד און ליכטיקײט. אין איינעם אַן אָרט איז אַ טײַכל פֿאַרבליבן. פֿון וואַסער פֿון פֿרילינגדיקער און פֿון ווינטעריקן אַ נישער, פֿון שניי צעגאַנגענע, און פֿעלדס סימן-ברכה… האָט עס זיך אויף דער זון געשפּילט און געװינטלט, געשטראַלט און געבלאָזן פֿאַר ברעגעלעך פֿאַר ביידע. האָט עס דאָס פֿעלד געליבט, האָט דערויף דאָס גאַנצע פֿעלד דעם גאַנצן פֿרימאָרגן געקוקט. איז דערבײַ פֿאַרטראַכט און אויף אַ ברעגעלע דער האַר געשטאַנען, און אין לױטערן און אין ליכטיקן, אין וואַסערן און אין קוועלנדיקן אַרײַנגעקוקט… בין איך אונטערגעקומען און בײַם האַר פֿון הינטן זיך געשטעלט. בין איך אַזוי געשטאַנען, לאַנג און לענגער און אויף מײַן האַר געקוקט, ליב און פֿרילינגדיק און פֿאַר זײַן וואַסער-שטיין. האָט ער מיך אין טײַכעלע דערזען. האָט ער זיך צו מיר אויסגעדרייט און מיך און מײַן קערפּער, מײַן קאָפּ און מײַן פּנים מקבל געווען:
— װאָס מאַכסטו גייער?
— פֿרילינג און גנאָד אויף מײַן האַר און זײַן קומען! — האָב איך אים געבענטשט,
— און גיין?
— גיין איז מיר ווויל, און בפֿרט, אַז איך זע, אַז מײַן האַר אין זײַן לאַנד, און פֿון צײַט און צו צײַט, ער באַפֿוילט אונדז מיט קומען.
— און נו?
— און גיין װעל אויך זומער. פֿון לאַנד און צו לאַנד אים, פֿון איין ערד צו צװייטער, ביז ערד װעט נאָר קלעקן… און װעט זי מיר אויסגיין, דאַן קום איך צום ים צו, צום װאַסער צו גיין, און שטעל זיך אַװעק דאַן אַ דאַך און אַ שטיבל, און בלײַב דאָרט אויף זומער, בײַם ים און אַ פֿישער, אויף גאָלד-פֿיש צו פֿאַנגען און פּערל צו קלײַבן, פֿאַר האַר מײַן פֿאַר גרויסן, פֿאַר האַר פֿון דעם זומער.
און מײַן האַר האָט געשמייכלט. שטיל האָט ער מיך אין מײַן שטיין און מײַן הילוך באַטראַכט, געשמייכלט — און אין פּנים מיר ניט געקוקט, נאָר מיט זײַן האַנט מיט זײַן ליבער אַ װעג מיר דאָרט אויפֿן האָריזאָנט אָנגעװיזן…
און אויך דער פֿרילינג איז פֿאַרגאַנגען, און דער זומער איז געקומען. און די ערד האָט זיך מיר אױסגעלאָזט, און איך בין צום ים אָנגעקומען צו זײַן וואַסער דעם געזאַלצענעם, צו זײַן פֿרי און פֿריילעך, און קיין שיפֿל האָב איך ניט געהאַט, און קיין פֿישער האָט אויף זײַן ברעג נישט געװוינט. בין איך בײַ אים פֿאַרבליבן, בײַם ברעג און בײַם וואַסער, און איינער אַליין אים, אויף היטן און קוקן, פֿון װײַטן צו וואַרטן, די וואַסערן גרויסע, װאָס װעלן זיי ברענגען — אַהער צו יבשה.
און איך בין געבליבן.
און טעג האָבן געטאָגט מיר, און נעכט מיר גענעכטיקט, און ים האָט געשפּילט מיר און וואַסער געברוגזט, און ים האָט געװוינט מיר צו זיך און פֿאַרוויגט מיך, פֿון צײַט און צו צײַט מתּנה געבראַכט מיר, אַ פּערל אַ װײַסן אויף ברעג מיר געװאָרפֿן, האָב איך זיי געקליבן און איינע צו איינע, אַ סך אָנגעקליבן און ים-רײַך געװאָרן, נאָר קיינער דאָך װייסט נישט פֿון מיר און פֿון פּערל, און קיינער דאָך קומט נישט מײַן רײַכטום צו זען, קיין סוחר פֿון װײַטן אויף ברעג קײנמאָל שטײַגט נישט.
אַזוי האָב בײַם ים דאָרט פֿאַרבראַכט דאַן דעם זומער.
און איין מאָל, אין אַן אָװנט אין אַ ליכטיקן, אַ לבֿנהדיקן און אַ בײַם-ימיקן, איז דער האַר מײַן פֿון װײַטן, פֿון האָריזאָנט און פֿון וואַסער צו מיר אָנגעקומען.
פֿון דעם ים און פֿון לבֿנה-װײַס, פֿון דער װײַט און פֿון וואַסער כוואַליענדיקער איז ער צום ברעג אַרויסגענאַנגען, און אויף דער יבשה געשטיגן. שטיל, אַװנטיק אויפֿן ברעג אויפֿן ליכטיקן בין איך דאַן מיט מײַנע פּערל געלעגן, זײ אויף זאַמד און איך געבן זיי, האָב איך זיך מיט זיי געשפּילט, פֿון האַנט אין האַנט און פֿון זאַמד צו זאַמד געשאָטן… האָב איך זיך פֿאַרשפּילט, האָב איך די גאַנצע צײַט אויפֿן ים נישט געקוקט און דעם האַר און זײַן אָנקומען נישט באַמערקט.
איז ער אָנגעקומען, האָט ער זיך נעבן מיר אַוועקגעשטעלט, שטיל פֿאַר מיר און פֿאַר מײַן פֿאַרשעמט־װערנדיקײט, און פֿאַר זאַמד און מײַנע פּערל. בין איך פֿאַר אים מבֿויש און ליגנדיק געבליבן, און נישט קיין אויג און נישט דאָס פּנים, נישט דעם קאָפּ און נישט דעם קערפּער אופֿגעהויבן:
— מײַן האַר, איך בין פֿאַרשעמט…
האָט ער געוואַרט. האָב איך אים דערנאָך שטיל און שולדיק די פּערל איינע נאָך איינע דערלאַנגט. האָט ער זיי בײַ מיר צוגענומען, האָט ער אויף זיי נישט געקוקט זיי נעמענדיק, נאָר שטיל און מין-הצד האָב זײַן באַדויערן מיך דערזען, און שטיל און נאָך שטילער פֿון זײַן האַרצן אַ זיפֿץ דערהערט.
און איך האָב פֿאַרשטאַנען. באַלד האָב איך פֿון דער ערד און פֿון מײַן אָרט דעם תּמידיקן מײַן שטעקל און מײַן טאָרבע אויפֿגעהױבן, צום ים זיך אויסגעקערעװעט, מיטן פּנים צו דער יבשה און פֿון וואַנען איך בין אָנגעקומען, און פֿאַרן אַוועקגיין נאָך אויף מײַן האַר אַ קוק געטאָן:
— מײַן האַר!
— גיי, גייער!
און איך בין אַוועקגעגאַן. און אַז דער זומער איז פֿאַרגאַנגען, אַז נאָך יענעם זומער איז דער האַרבסט אָנגעקומען, און אַז דער הימל האָט זיך מיט װאָלקנס און מיט מרה־שחורה פֿאַרנומען און דער הימל האָט געגאָסן, אויף ערד און אויף װינטער, אויף פֿעלדער און אויף וועגן, און אַלעם האַרבסטיקן אַנטקעגן, — האָב איך שוין גאָרנישט געזאָגט, האָב איך שוין צו מײַן האַר נישט גערופֿן, און נישט געװאָלט און נישט דערװידערט, נאָר שטיל און האַרבסטיק, אין די פֿאַרנאַכטן און פֿאַרטאָגן אויף שטענדיק מײַן גורל אין מײַן טאָרבע געטראָגן.
Yiddish Branzhe 