פֿון אונדזער עזבֿון: ייִדישע פּאָעטן פֿון אוקראַיִנע

מאָטל גרוּוומאַן (1916־1988) — איז געבוירן אין נעמיראָוו. נאָכן פֿאַרענדיקן די אָרטיקע שול איז ער געקומען קיין כאַרקאָוו, וווּ ער האָט זיך געלערנט אויף דער ייִדישער אָפּטיילונג פֿונעם זשורנאַליסטישן טעכניקום; דערנאָך פֿאַרענדיקט דעם עקאָנאָמישן טעכניקום און געאַרבעט ווי אַן עקאָנאָמיסט. זינט 1937 האָט ער געדינט אין אַרמיי און דורכגעמאַכט די מלחמה־וועגן פֿון אַ סאָלדאַט ביז אַ קאָלאָנעל. נאָך דער דעמאָביליזאַציע האָט גרוּוומאַן זיך באַזעצט אין לענינגראַד און שפּעטער אַריבערגעפֿאָרן קיין נאָווגאָראָד. אין משך פֿון פֿיל יאָרן האָט ער דאָרט געאַרבעט אין דער סיסטעם פֿון בוך־האַנדל. אין ליטעראַטור האָט גרוּוומאַן דעביוטירט אין דער צײַטונג „יונגע גוואַרדיע‟ (1930). זינט ס׳האָט אָנגעהויבן אַרויסגיין דער זשורנאַל „סאָוועטיש היימלאַנד‟ איז ער דאָרט געווען אַ באַשטענדיקער מחבר. די הויפּט־מאָטיוון פֿון זײַנע לידער און פּאָעמעס זײַנען געווען די מלחמה־טעמעס, פֿילאָסאָפֿישע באַטראַכטונגען, ליבע־מיניאַטורן.

ווײַסע נעכט

ס׳איז אומעטום איצט נאַכט,
נאָר דאָ אין שטאָט איז ליכטיק.
אַפֿילו אינעם טאָג שטייט זילבער־קלאָר דער בוים.
באַליידיקט, די לבֿנה
כמורעט זיך אין רוים.
איר פֿראָסטיק־קאַלטע שײַן איז קיינעם איצט ניט וויכטיק.

שוין שפּעט, ס׳איז האַלבע נאַכט.
איבער ניעוואַ די בריקן
זיך הייבן לאַנגזאַם אויף —
אַ טויער ווערט געמאַכט,
און שיפֿן גייען דורך, ווי וואָלקנס שניייִק־ווײַסע,
און פּיאָטר אויפֿן פֿערד — ווי אין אַ צויבער־מעשׂה.

ס׳איז לענינגראַד אין ליכטיקייט פֿאַרשטילט,
און יעדער ראָג פֿון שטוב
וואַרפֿט אָפּ פֿון זיך אַ שאָטן.
אין ליכט שטייט לענינגראַד,
און, דאַכט זיך, ווען ער וויל, —
ער קאָן די שוואַרצע נאַכט אַרײַנקומען פֿאַרבאָטן.
אָ, שטאָט פֿון ווײַסע נעכט!
אָ, שטאָט פֿון וווּנדער־טעג!
כ׳בין אויסגעווען אַ וועלט, נאָר שטאָלץ בין איך אַוודאי,
ווען עמעץ אויף דער גאַס
טוט פּלוצלינג מיך אַ פֿרעג:
פֿון וואַנען זײַט איר, פֿרײַנד?
— איך בין אַ לענינגראַדער!
1948

דער וועג פֿון לעבן

„דער וועג פֿון לעבן‟,
„דער וועג פֿון לעבן‟ —
אַ נאָמען אַזאַ מין מיר האָבן געגעבן
דעם שניייִקן שליאַך
אויפֿן לאַדאָגער אײַז,
ער האָט אונדזער שטאָט דאַן געוואַרעמט, געשפּײַזט…

בײַ נאַכט און בײַ טאָג,
בײַ נאַכט און בײַ טאָג
דאָ האָבן מאַשינעס געטראָגן זיך שנעלע,
דער שׂונא געפֿלייצט
האָט מיט באָמבעס, שראַפּנעלן,
נאָר ווער קאָן דעם וועג פֿונעם לעבן פֿאַרשטעלן?

בײַ לאַדאָגער ברעגן,
אין פֿײַער אין סאַמען,
מיר זײַנען צוזאַמען מיט פֿעלדזן געשטאַנען…

מיט ביקס און מיט גלויבן,
מיט מוט און מיט שטרעבן,
פֿאַרהיט פֿאַר די דורות דעם וועג פֿונעם לעבן!
1959

פֿרילינג, פֿרילינג,
איך בין אין דער מיט,
אויף מײַן קאָפּ דער צוויט פֿאַלט פֿון קאַשטאַנען.
כ׳האָב שוין וויפֿל פֿרילינגן געבליט,
און איך וויל ניט, און איך וועל ניט וויאַנען.

ס׳איז איצט מײַ, און בלוי עס איז דער רוים,
בליִען ווײַסע, שניייִקע אַקאַציעס.
דוכט זיך: כ׳בין געגליכן צו אַ בוים
ווען די קנאָספּן הייבן אָן צו פּלאַצן.

ווי אַ שוואַלב, וואָס פֿליט אַרויס פֿון שטײַג
מיט אַ פֿרייד־געשריי, איך וואָלט איצט שוועבן,
ווי דער ווינט, וואָס צערטלט יעדער צווײַג,
בין איך איצט פֿאַרליבט אין אָט דעם לעבן
און ווען ניט די פּאַסמע גרויע האָר,
וואָס געבראַכט האָב איך אַהיים פֿון שלאַכטן —
כ׳וואָלט געגלייבט, אַז ס׳איז מיר אַכצן יאָר,
אויף דעם ערשטן דונער וואָלט איך וואַרטן…
1962

אין אַלע עקן לאַנד

אַ טונקלע נאַכט האָט זיך צעלייגט אין וואַלד,
און ס׳רוען ביימער נאָך אַ שלאַכט אַ שווערן,
אין קליינעם ערד־שטיבל איז רויכיק, און עס פֿאַלט
אַ גרויע שײַן פֿון בײַכיקן לאַמטערן.

מײַנע חבֿרים שרײַבן בריוו אַהיים.
אַ שווערע בענקשאַפֿט דרימלט אין די אויגן.
אין טונקלער זײַט, דאָרט זיץ איך, ווי געהיים,
דעם קאָפּ ביז ווייטיק אויף דער ברוסט פֿאַרבויגן.

מײַן טאַטן מ׳האָט דערשאָסן נעבן גרוב…
אין זעלבן טאָג — די מאַמע מ׳האָט געקוילעט.
אַ בלוייִנק שטעטעלע געבליבט האָט נעבן בוג,
איצט נישטערט דאָרט אַ ווינט אויף פּלעצער הוילע…

איז ווער מײַן גרוס וועט אָפּנעמען איצט, ווער?
ווער לעבן איז געבליבן נאָך?
— איך ווייס ניט…
מײַנע חבֿרים האָבן מיך באַמערקט,
אַרומגערינגלט און גענומען טרייסטן:

— ניט טרויער, פֿרײַנד, — זאָגט איינער צו מיר, — אָט,
שרײַב אָן אַ בריוו צו מײַנע גוטע אַלטע,
ס׳וועט זיי מקנא זײַן די גאַנצע שטאָט!
— ניין, — זאָגט אַ צווייטער, — צווישן בערג באַהאַלטן,
בײַ אונדז אין גרוזיע פֿאַר פֿאַראַן איז אַן אַאול [1],
דאָרט וווינט מײַן שוועסטער אַזאַ וווילע, טרײַע…
— שרײַב אָן אַ בריוו צו אונדז, אין באַרנאַוּל!
— שרײַב קיין אָדעס… קיין אָמסק… קיין ניקאָלאַיעוו…

אין קליינעם ערד־שטיבל ווערט ליכטיק און געראַם —
ס׳האָט דער קאַיאָר פֿאַרנומען שוין דעם דרויסן.
איך זיץ און שרײַב… אין אַלע עקן לאַנד,
אַ הייסן בריוו צו אונדזער פֿאָלק דעם גרויסן!
1944

[1] אַאול — אַ ייִשובֿ