מתושלח און נחמה

באָריס סאַנדלער

די מזלות האָבן אַ פּעולה אויף אַלע באַשעפֿענישן און נאָך מער אויף דעם מענטש. לויט דעם מזל, אין וועלכן דער מענטש איז געבוירן געוואָרן, אַזוי איז זײַן גורל.
ש. עגנון, „עידו און עינם‟

אין דעם מושבֿ־זקנים אין ירושלים מיטן בכּבֿודיקן נאָמען „גיל הזהבֿ‟ איז דער זקן געווען אַ וותּיק. יעדער פֿון די וואָס האָבן דאָרט געוווינט און געאַרבעט לאַנגע יאָרן, האָבן אים שוין געהאַט אינעם מושבֿ־זקנים פֿאַרכאַפּט. גערופֿן האָט מען אים מתושלח, נישט ווײַל דעם נאָמען האָט ער געקראָגן באַלד נאָך דער ברית־מילה, נאָר טאַקע צוליב זײַן לאַנגיאָריקייט, ווי אַ צונאָמען. צוריק גערעדט, אויב מע פֿלעג אים שוין אַמאָל יאָ אַ רוף טאָן, האָט מען זיך געדאַרפֿט צו אים צורירן און דערקלערן מיט די הענט, וואָס מע וויל פֿון אים, מחמת דער אַלטער איז געווען טויב, ווי אַ וואַנט.

ווי אַנדערע אײַנוווינער, האָט מתושלח געהאַט זײַן אַלקער, וואָס האָט זיך געפֿונען אינעם לינקן פֿליגל פֿון דעם בנין, אויפֿגעבויט אין די 1920ער יאָרן ספּעציעל פֿאַר די אַלטע לײַט פֿונעם ייִשובֿ. געשטאַנען איז די צווייגאָרנדיקע געבײַדע אָפּגערוקט אין עק שטאָט, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַן אָרט, אָפּגעגעבן יעניקע, וועלכע שטייען שוין בײַ דער שוועל פֿון עולם־האמת.

וועדליק זײַן צונאָמען וואָלט מתושלח געדאַרפֿט אויסזען שלאַבעריק און חרובֿדיק, אַז אַ ווינטל וואָלט אים געווען געקאָנט אַרײַנטרײַבן אין אַ שאָקלעניש; אָבער להיפּוך — די ברייט־ביינערדיקע שטײַפֿע אַקסלען האָבן אונטערגעשפּאַרט זײַן עלטער, דער נאַקן האָט זיך געהאַלטן אויף אַ פֿעסטן רוקנביין, וואָס איז אויסגעפּרוּווט געוואָרן מיט שווערער האָרעוואַניע. זײַן אָפֿן געשטופּלט־פֿאַרברענט פּנים, אַ געליטנס פֿון די ברענענדיק־זאַמדיקע שרפֿן און חמסינען, אַ ברייטע פֿליישיקע נאָז און קלאָטשעוואַטע ברעמען איבער די שוואַרצע אויגן, און אַוודאי די צעכראַסטעטע אָפּגעבליאַקעוועטע באָרד האָבן אים געמאַכט ענלעך צו אַ רוסישן „סובאָטניק‟ אָדער אַ גר, אָדער אַפֿילו אַ טאָלסטאָוויעץ, אַרויסגעכאַפּט אַמאָל אין קאַלטן רוסלאַנד און פֿאַרוואָרפֿן אין די צעגליטע זאַמדן פֿון דער פֿרעמדער פּאַלעסטינע.

מתושלחס וועג קיין ארץ־ישׂראל האָט זיך אָנגעהויבן פֿון אַ בעסאַראַבער שטעטל, דער ייִדישער קאָלאָניע מאַרקולעשט. זײַן הכשרה האָט ער דורכגעמאַכט נאָך לאַנג פֿאַר דעם, ווי ער האָט אָנגעהויבן פֿאַרשטיין, וואָס דאָס וואָרט מיינט. נאָך אַ ייִנגל אָן אַ סימן פֿון וואָנצעס, אַז ער האָט נאָר דערפֿילט אינעם ווינטל דעם גערוך פֿון שאָף, האָבן אים די באָרוועסע פֿיס שוין אַליין געטראָגן פֿון שטעטל אַרויס אין טאָל אַרײַן, וווּ אין דער ענגער „סטינע‟[1] אויף אַ משופּעדיק בערגל, ווי זיך צוגעטוליעט צו אַ ברייטער גרינער ברוסט, האָבן זיך געשטופּט און געריבן מיט די וואָלענע זײַטן די שעפּסן. די עטלעכע פּאַסטעך־הינט פֿלעגן אים שוין דערשמעקן און מיט צופֿרידן־פֿאָכעדיקע וויידלעך אין דער לופֿטן לויפֿן דעם גאַסט אַנטקעגן, אָבער צו זײַנע פֿיס נישט צופֿאַלן, זיך מיטאַמאָל אָפּשטעלן, אײַנבײַסנדיק זיך אין דער ערד מיט די שאַרפֿע נעגל אויף שטײַפֿע פֿאָדערשטע לאַפּעס, און אײַנברעכנדיק די רוקנס, אַרויסלאָזן אַ גאָרגלדיקע סקאַוווּטשעניש. שוין נאָך דעם ווי דער ייִדישער בחור האָט זיך אַ וואַלגער געטאָן אויפֿן גראָז, אָנכאַפּנדיק אָט איין כּלבֿ, אָט אַ צווייטן פֿאַר זייער גליטשיקער פֿעל, האָבן זיי זיך זאָרגלאָז אַרײַנגעלאָזט אין דער הינטיש־מענטשלעכער שפּיל, ביז עמעצער פֿון די פּאַסטעכער האָט זיי מיט אַ סווישטש צוגערופֿן. איצט האָט שוין דער גאַסט נאָכגעיאָגט די הינט. אין דער סטינע, צוזאַמען מיט די פּאַסטעכער פֿלעגט ער בלײַבן ביז קאַיאָר. אַ ריפֿטל קאַלטע מאַמעליגע מיט אַ שטיקל האַרט־געזאַלצענער ברינדזע און אַ ציבעלע האָט בײַ זיי קיין מאָל נישט אויסגעפֿעלט. דעמאָלט האָבן אים די פּאַסטעכער בײַם נאָמען אויך נישט גערופֿן, נאָר הפֿקר ווי אַ סווישטש, אויסגעשריִען צו אים — „היי, טשאָבאַנע זשידאַן‟ [2] …

ערבֿ פּסח אין די ציכטיק־אויסגעצוואָגענע טעג האָבן זיך געטראָגן פֿון די טאָלן האַרצרײַסנדיקע געוויינען, ווי מחנות ברעקלעך־קינדער וואָלט מען בגוואַלד אָפּגעריסן פֿון די בריסט. די געשרייען זײַנען געווען לאַנגע און שאַרפֿע, עלעהיי די מעסערס בײַ די פּאַסטעכער און חלפֿים בײַ די שוחטים, וואָס האָבן געקוילעט דאָרט די גאָטס־אומשולדיקע לעמעלעך. זייערע קאַראַקול־פֿעלעכלעך האָבן דאָך געבראַכט די ייִדישע סוחרים אַ שיינע מטבֿע, און די מאָגערע טולעכלעך, מאַרינירט און אָפּגעבראָטן אויף קוילן, האָבן באַפּוצט די פּסחדיקע סעודה.
דער לעצטער כליפּ אין דער אָנגעזעטיקטער וועסנע־לופֿט איז אויסגעגאַנגען און דער ערשטער שטערן איבער דעם פֿאַרבלוטיקטן טאָל איז אויפֿגעגאַנגען. די פּאַסטעכער שטשירען צום פֿאַרוויינטן בחור די ציין, ווי זייערע בייזע הינט, ווען זיי שרעקן אָפּ אַ פֿרעמדן פֿון דער טשערעדע: „ביסט פֿאָרט מער אַ זשידאַן, ווי אַ טשאָבאַן!‟…

מתושלח האָט זיך באַמיט דאָס אַלץ פֿאַרגעסן, אויסצוקערן פֿון זײַן קאָפּ, ווי מיסט מיט אַ בעזעם, צונויפֿגעבונדן פֿון דורכגעלעבטע טעג און נעכט. ער האָט זײַן מעזשע אינעם זכּרון טיף דורכגעאַקערט מיטן דורותדיקן אַקער־אײַזן; איבערגעקערט אַ שיכט נאָך אַ שיכט און פֿאַרדעקט דעם פֿעטן גרונט פֿון גלות־דערמאָנונגען, צוזאַמען מיט די נאָענטע און ווײַטע נפֿשות זײַנע, ווי זיי וואָלטן געליגן באַגראָבן אין איין קבֿר אָן אַ מצבֿה. זײַן כּעס אויף זיי איז געווען שטאַרקער איידער דער שׂכל־הישר.

ער איז געזעסן בײַם טיש אינעם אַלגעמיינעם מסעדה־עסצימער אַנטקעגן אַ פּאַרשוין, וואָס זײַן פּליכעוואַטע קאָפּ איז פֿאַרדעקט געווען מיט אַ ברייטער שוואַרצער יאַרמלקע. אין זײַנע בלי־יאָרן האָט ער געדינט אין פּלמ״ח. דאָ, צווישן די אַלטע לײַט, האָבן אַלע אים גערופֿן „קאָלאָנעל זיגי‟. די אַמאָל פֿליישיקע באַקן האָבן זיך אים אויסגעבלאָזן ווי אַן איי און אַראָפּגעהאָנגען פֿון ביידע מויל־ווינקלען. דער אַלטער האָט געקײַט אָן ציין און די צוויי זעקעלעך האָבן זיך טעלעבענקעט, ווי גלעקעלעך אָן צינגלעך. ער האָט אָפּגעצופּט פֿון דער פּיתּה אַ שטיקל, עס אײַנגעטונקען אין זײַן טעלער מרק־עוף און עס גיך אַרײַנגעשטופּט אין מויל. כּל־זמן ער האָט עס איבערגעריבן מיט די יאַסלעס, האָט ער געהאַלטן אָנגעשטעלט אויף מתושלחן צוויי אויסגעגלאָצטע אויגן און עפּעס געבאָמבלט זיך אונטער דער נאָז. מתושלח האָט געמאַכט אַן אָנשטעל, אַז ער הערט אים אויס און נאָך אַ ווײַלע באַשטעטיקט מיטן קאָפּ, וואָס האָט אַפּנים געדאַרפֿט הייסן: „עס האָט מײַן באָבעס טעם, אַיאָ, זיגי?‟ דער ייִד אַנטקעגן האָט אַ קנייטש געטאָן מיט זײַנע שפּיציקע אַקסלען און ווײַטער אָפּגעצופּט אַ שטיקל פּיתּה.

נאָך דער וועטשערע האָט מתושלח, ווי ס׳איז דאָ געווען אײַנגעפֿירט, געקוקט אויף דער טעלעוויזיע „חדשותּ‟; בפֿירוש נאָר געקוקט, ווײַל הערן האָט ער די נײַעס סײַ־ווי נישט געקאָנט הערן איבער זײַן טויבקייט. צוריק גערעדט, דאַרף מען נישט אויסלעבן מתושלחס יאָרן און האָבן אַ גוטע שמיעה, כּדי צו וויסן, אַז אַלע נײַעס אין מדינת־ישׂראל דרייען זיך אַרום די זעלבע דרײַ זאַכן: די קריגערײַען אין כּנסת; יעדער שטיקל שלום מיט די אַראַבער לאָזט זיך אויס אין אַ נײַער מלחמה, און אַז די חרדים וועלן סײַ־ווי מאַכן שבת פֿאַר זיך. צום סוף פֿון דער טראַנסלאַציע האָבן שוין כּמעט אַלע קוקערס אײַנגעדרעמלט. ווײַטער האָט זיך אָנגעהויבן די פֿאַרווײַלערישע פּראָגראַם פֿון דודו טופּז.

מתושלח האָט זיך שווערלעך אויפֿגעהויבן און איז צוגעגאַנגען צום טישל, וווּ ס׳איז געשטאַנען אַ גרויסער מעשענער סאַמאָוואַר, טשאַשקעס און אין אַ פּושקע — ביסקוויטלעך און פּעקעלעך טיי, פֿאַרדעקט מיט אַ פּאַפּירענער סאַרוועטקע. נאָך מיט יאָרן צוריק האָט איינער פֿון די אײַנוווינערס אָנגעוויזן אין זײַן צוואה, מע זאָל פֿון דעם געבליבענעם ביסל געלט זײַנס קויפֿן אַ רוסישן סאַמאָוואַר אין זײַן אָנדענק. ער שטייט אים פֿאַר די אויגן, דער ביינערדיקער זקן מיט אַ שטענדיק לידעלע אויף די ליפּן; אַלע האָבן אים דאָ גערופֿן „אַוורעמעלע גדודניק‟, מחמת אין זײַנע יונגע יאָרן איז ער געווען אַן אַרבעטער אין „גדוד עבֿודה‟. רופֿט מען איצט דעם סאַמאָוואַר אויך אַזוי — „אַוורעמעלע גדודניק‟.

דאָס וואַסער אין „אַוורעמעלע גדודניק‟ איז געווען קוים וואַרעם, האָט שוין קיין זינען נישט געהאַט אײַנצוטונקען אין דער טשאַשקע דאָס טיי־פּעקעלע. אָפּגעזופּט אַ פּאָר מאָל, האָט מתושלח זיך געלאָזט צום גאַניק. די נאַכט אין ירושלים פֿאַלט צו גיך און געדיכט, בפֿרט אין עק שטאָט. ער האָט זיך באַלד דערפֿילט אַן אײַנגעהילטער אין דער קילבלעכער פֿינצטערניש, אָפּגעטיילט און פֿאַרזיכערט פֿון דעם טאָגיקן הו־האַ. אַזוי דאַרף זיך פֿילן אַ פֿרומער ייִד, ווען ער וויקלט זיך אײַן אין זײַן טלית איבערן קאָפּ, ווי ער וואָלט אויף אַזאַ אופֿן געקאָנט בלײַבן מיטן אייבערשטן פּנים־אל־פּנים, אָפּגעזונדערט פֿון דער זאָרגפֿולער און סכּנותדיקער דרויסנדיקער וועלט. מתושלח איז נישט געווען פֿרום; ער האָט זײַן גאַנץ ביסל ייִדישקייט איבערגעלאָזט אין גלות אין דער אַלטער היים מיט זײַן מאַמעס בענטשן די פֿרײַטיק־צו־נאַכטיקע ליכט און דעם טאַטנס פֿרימאָרגנדיקן „מודה־אַני…‟. ער האָט אויסגעביטן גאָטס אמונה אויף אַ שיקסע. אַ טאַטנס אַ קינד טוט נישט אַזוי! און די גאַנצע משפּחה איז געזעסן נאָך אים שיבֿעה. קיין נאָמען איז נאָך אים נישט פֿאַרבליבן. אַ שייגעץ טאָר נישט טראָגן אַ ייִדישן נאָמען, מיט וועלכן זײַן עלטער־זיידע, עליו־השלום, איז אויפֿגערופֿן געוואָרן צו דער תּורה. זיי, ער און די שיקסע, פֿאַרשטויסענע, האָבן געמוזט ביידע אַנטלויפֿן אין אַ פֿאַרוואָרפֿן דערפֿל בײַם נעסטער. קיינעם האָט דאָרט נישט געאַרט, ווער דאָס פּאָרל איז — אַבי פֿיר הענט, — אַרבעט אין די ווײַנגערטנער האָט געסטײַעט גענוג…

מתושלח האָט זיך אײַנגעקוקט אין דער לבֿנה. ער האָט געפֿילט, ווי זײַן פֿאַרהאַרטעוועטע הויט אויפֿן פּנים ציט זיך אָן און די קנייטשן גלעטן זיך אויס, ווי אַ דין שטיקל טרוקן פּאַפּשוי־„העמדל‟ אונטער דער זון. די שײַן דרינגט פּאַמעלעך אַרײַן אין זײַן פֿלייש און אָדער, און צעגיסט זיך איבער זײַנע אבֿרים מיט אַ ליכטיקייט. אַמאָל האָט ער געהערט, אַז אַזאַ לבֿנה־ליכטיקייט מאַכט ליכטיק דאָס מזל אויך…

אַנטלאָפֿן פֿון דער טאַטע־מאַמעס היים, וווּ די טיר איז פֿאַר זיי געבליבן געשלאָסן, האָבן די יונגע גענעכטיקט אין דער קאָליבע. דאָס זומערדיק ערדשטיבל אָן ווענט, געדעקט מיט טרוקענע פּאַפּשוי־שטענגלעך איבער די שיטערע דרענגלעך, איז געשטאַנען אין מיטן דעם ווײַנגאָרטן. די זילבערדיקע לבֿנה־ליסקעס האָבן זיך דורכגעזײט דורך די שמאָלע שפּאַלטן פֿונעם דעכל, אַרײַנברענגענדיק אין דער דושנער ענגשאַפֿט פֿון דער קאָליבע אַ מחיהדיקע קילבלעכקייט.

זיי זײַנען געליגן אויף אַ שטרויענעם זאַק און זיך געקוויקט מיט די שטיקלעך סטעלניק, וואָס דער פּאַסעטשניק האָט בײַ טאָג געבראַכט פֿון זײַן בינשטאָק אין אַ קײַלעכדיק ליים־שיסעלע. דאָס מיידל האָט הילכיק אַרומגעסמאָטשקעט דאָס וואַקסענע פּאַסיקל, אַרומגעלעקט עס מיט דער צונג. דער האָניק האָט געטריפֿט פֿון די מויל־ווינקעלעך, אַראָפּגערונען פֿון דער מיידלס פֿולבלעכע ליפּן איבערן ווייכן קין און ווײַטער, צונויפֿגיסנדיק זיך מיט די גרעסערע טראָפּנס שווייס אויפֿן האַלדז, פֿאַרשלעפּט געוואָרן צום גריבעלע צווישן די בולטע שליסלביינדלעך.

די פֿאַרצוקערטע סלינע איז געבליבן שטעקן בײַם בחור אין גאָרגל. ער האָט זיך עטוואָס אונטערגעהויבן, נאָכשפּירנדיק מיטן בליק נאָכן האָניק־סליד — פֿון זײַן געליבטערס צונג ביזן רייצנדיקן גריבעלע, וווּ ס׳האָבן געפֿינקלט פּיצינקע לבֿנה־פֿליטערלעך. אַ פֿאַרטשאַדעטער פֿון דעם האָניק־דופֿט, וואָס האָט געטראָגן אין זיך די זאַפֿטן פֿון אַרומיקע פֿעלדבלימלעך, איבערגעמישט מיטן ריח פֿון דעם מיידלס לײַב, — איז ער צוגעפֿאַלן מיט די ליפּן צום פֿײַכטן גריבעלע און ווי אַרײַנגעפֿאַלן אין אַ טיפֿער קערניצע.

זי האָט זיך צעלאַכט: „כ׳האָב מורא פֿאַר קיצלען…‟ — אַרומגעכאַפּט זײַן קאָפּ מיט די קלעפּיקע דלאָניעס האָט זי אים לײַכט אָפּגעשטויסן. ער האָט עס פֿאַרשטאַנען אויף זײַן אייגענעם אופֿן. די טאָגיקע אָנגעהאָרעוועטע מידקייט איז אַוועק, אויסגעליידיקט געוואָרן, ווי אַ כּלי, און זיך גיך אָנגעפֿילט מיט אַ פֿריש אומאויסשעפּלעכער גלוסטעניש. די לבֿנה־ליסקעס האָבן זיך צעשאָטן איבער איר נאַקעטן לײַב, שימערירט און גערייצט, ווי פּיצינקע פֿישעלעך. ער האָט פֿאַרמאַכט די אויגן און זיי אָנגעהויבן כאַפּן מיט די ליפּן — פֿון אירע שפּיציקע בריסטלעך אַראָפּ, ביז ער האָט זיך אַרײַנגעכאַפּט מיטן פּנים אין איר האָריקער נעץ אונטערן בויך. זײַן צונג האָט אָנגעטאַפּט איר זאַפֿטיקן סטעלניק, און דאָס מויל האָט זיך אים ווידער אָנגעפֿילט מיטן זיס־ביטערלעכן האָניק…

מתושלח האָט שווער אויפֿגעדעקט זײַנע אויגן־לעפּלעך. ער איז נאָך אַלץ געשטאַנען איינער אַליין אויפֿן גאַניק, דאָס פּנים אונטערגעשטעלט דער לבֿנה־שײַן. מאָרגן בײַ נאַכט מירטשעם וועט זי זיך אַרויסקײַקלען פֿון איר הייל אויף די אויסגעשטערנטע הימלישע רחבֿותן אַן אָפּגעפֿרישטע און באַנײַטע, ווי ס׳געשעט יעדן ראָש־חודש זינט זי איז באַשאַפֿן געוואָרן.

מיט לײַכטע טריט, באַגײַסטערט פֿון זײַן אײַנפֿאַל, איז מתושלח געגאַנגען איבערן האַלב־באַלויכטענעם שטילן קאָרידאָר. לעבן דער טיר — איין טיר פֿאַר זײַן אַלקער — האָט ער זיך אָפּגעשטעלט און זי אַ צי געטאָן אויף זיך. די טיר האָט זיך נאָכגעגעבן מיט אַ לײַכטן סקריפּ. ער איז געבליבן שטיין אַנטקעגן דעם געלעגער, אויף וועלכן ס׳איז געליגן אַ פֿרוי, צוגעדעקט מיט אַ געקעסטלטער דינער קאָלדרע. אירע צעלאָזטע גרויע פּאַסמעס האָר האָבן זיך געדיכט געשפּרייט אויפֿן קישן, נאָך בולטער געמאַכט די איידעלע ליניעס פֿונעם פּנים — אָן אַ קנייטשעלע, אָן אַ פּגימעלע, באַדעקט מיט אַ דינעם זײַדענעם נעפּל, וואָס איז אַרײַנגעפֿאַלן אַהער פֿון דער לבֿנה־נאַכט דורך דעם איינציקן הויכן פֿענצטער.

מתושלח איז צוגעגאַנגען צום צוקאָפּנס פֿון דער פֿרוי, זיך אָנגעבויגן איבער איר און, צורירנדיק זיך מיט די ליפּן צו איר קוים־וואַרעמען שטערן, האָט ער ווי אויסגעדוכנט: „אַ גוטע נאַכט…‟

מתושלח איז שוין אַ היפּשע שטיק נאַכט געליגן אין זײַן בעט, די אויגן פֿאַרמאַכט און געזוכט אין דער טיפֿער אומרויִקער שלאָפֿלאָזיקייט כאָטש אַ שוואַכן אָנשפּאַר, כּדי זיך דאָרט פֿאַרהאַלטן און אָפּכאַפּן דעם אָטעם. זײַן בליק האָט געבלאָנדזשעט צווישן צעשווענקטע וויזיעס, נישט מסוגל שאַרפֿער מאַכן די ראיה, פֿונאַנדערצוקוקן די שימערירנדיקע בילדער — רגעס פֿון זײַן לאַנג, מסוכּן לאַנג לעבן…

גראָד אין יענעם דערפֿל, וווּ דאָס אָפּגעשטויסענע יונג פּאָרל האָט געפֿונען אַ מקום־מיקלט, האָט דאָרט דורכגעמאַכט די הכשרה אַ גרופּע ייִדישע ייִנגלעך און מיידלעך, איידער זיך לאָזן אין ווײַטן וועג אַרײַן צו פֿאַרווירקלעכן זייער חלום. זיי האָבן זיך גיך פֿאַרחבֿרט. זיך אָנגענומען די קריוודע פֿאַר דעם פּאָרעלע, האָבן די קומענדיקע חלוצים אויסגעגאָסן זייער ציוניסטישן כּעס קעגן דער קליינשטעטלדיקער אָפּגעשטאַנענקייט; פֿאַראורטיילט די קליינבירגערלעכע מעשׂים פֿון די עלטערן און באַשלאָסן צולייגן אַלע קעמפֿערישע כּוחות, כּדי אַרויסצורײַסן די צוויי פֿאַרליבטע הערצער פֿונעם שטיקנדיקן גלות און זיי אַראָפּברענגען אויף דער פֿרײַער ערד פֿון ארץ־ישׂראל. דעמאָלט, אויף דער זיצונג פֿון דער קבֿוצה, איז אויך אָנגענומען געוואָרן אַ באַשלוס אָנצורופֿן דאָס גוייִשע מיידל מיטן ייִדישן נאָמען נחמה. אמת, בשעתן אַרומרעדן אָט די וויכטיקע פֿראַגע, איז צווישן דער חבֿרה־הכשרניקעס אויסגעבראָכן אַ סיכסוך: אייניקע האָבן געהאַלטן, אַז דער נאָמען פֿון אַזאַ דרייסט מיידל, וואָס האָט צוליב איר ליבע איבערגעלאָזט די היים און דאָרף, דאַרף זיך רופֿן מיטן תּנכישן נאָמען דבֿורה. דעם בחור אָבער איז מער צום האַרצן געווען דער איידעלער נאָמען נחמה.

אין מײַ 1926 פֿון טשערנאָוויץ, דורך רומעניע זײַנען זיי אָנגעקומען קיין קאָנסטאַנצע און דערנאָך אויף אַ שיף — קיין חיפֿה. אַ געבוירענער און אויסגעכאָוועט אין אַ שטעטל פֿון בעסאַראַבער קאָלאָניסטן, געדענקט מתושלח ווי אין די זומער־נעכט, פֿלעגט ער מיט זײַנע עלטערע חבֿרים בלײַבן אויף בײַנאַכט פּאַשען די פֿערד. זיצנדיק בײַם שײַטער, — די פֿײַערדיקע צונגען קנאַקן אַרויס פֿונקען אין דער פֿינצטערניש, די גרויס־פֿאַרקריפּלטע שאָטנס פֿערד בלאָנדזשען אַרום און מיט זייער ווילדן כריפּען וועקן זיי די ניט־גוטע, — פֿלעגט עמעצער פֿון די חבֿרה, אויס מורא אַנטשלאָפֿן צו ווערן, אָנהייבן פֿלעכטן אַ מעשׂה: „מײַן טאַטע דערציילט, אַז ארץ־ישׂראל זעט אויס ווי אַ ריזיקער פֿיטערפֿעלד, וואָס איז פֿאַרפֿלייצט מיט שאָף און ציגן; און נאָר ירושלים, די הייליקע שטאָט, שטייט אויף אַ באַרג אין מיטן אָט דער גרינער פּאַשע. דאָרט האָבן זיך צונויפֿגענומען די גרעסטע תּלמידי־חכמים פֿון דער וועלט, און זיי פֿאַרשפּרייטן זייער חכמה פֿאַר גאַנץ עם־ישׂראל…‟

די ערשטע עטלעכע יאָר נאָך זייער קומען קיין ארץ־ישׂראל איז מתושלח באַשעפֿטיקט געווען בײַם בויען הײַזער אין תּל־אָבֿיבֿ; אויפֿגעשטעלט רישטעוואַניעס, זיך אונטערגעריסן מיט זעק צעמענט, געמישט בעטאָן, זיך באַגאָסן מיט שווייס אין דער פֿײַכט־הייסער לופֿט. צומאָל, אַרויסרײַסנדיק זיך מיט נחמהן פֿון די גלײַכע און ברייטע גאַסן, פֿאַרשטעלט מיט שפּאָגל־נײַע שטיינערנע שטײַגן פֿאַר מענטשן, אין פֿעלד אַרײַן, האָט זײַן האַרץ געקוועלט און געקלאָגט אין איין צײַט: וואָס טויגן אונדז די שיינע מויערן, אַז מיר האָבן קיין ייִדיש דאָרף נישט. וווּ זײַנען זיי, די גרינע טאָלן מיט ייִדישע שאָף און רינדער, ווי אין זייער ווײַטער בעסאַראַביע? ער האָט געזען, ווי די נעכטיקע חלצים פֿאַרלאָזן די קאָלאָניע, די קבֿוצה, דעם קיבוץ און די בליִענדיקע פּרדסים; זיי קומען קיין תּל־אָבֿיבֿ בויען הײַזער פֿון בעטאָן און אײַזן פֿאַר די פּוילישע, רומענישע, דײַטשישע און אַמעריקאַנער קאָמערסאַנטן, ווײַל פֿאַר דער אַרבעט צאָלט מען זיי איין פֿונט אַ טאָג.

אויך אים, מתושלחן, איז עס אויסגעקומען צו טאָן, ווײַל ער האָט געמוזט שטעלן אויף די פֿיס זײַן נחמה. גאָר אין גיכן נאָכן קומען קיין ארץ־ישׂראל האָט זי געמפּלט, דערנאָך ווידער פֿאַרלוירן אַ קינד… זי איז אין גאַנצן אָפּגעשוואַכט געוואָרן, ממש אַ גרעזל אויפֿן ווינט. זי האָט געהאַלטן אין איין טענהן, ווי פֿון היץ, אַז ס׳פֿאָלגן איר נאָך די קללות און אָנגעשיקטע מכּות פֿון דער היים — זיי זאָלן נישט האָבן קיין קינדער, נישט לאָזן קיין שפּור נאָך זיך… זי האָט ליב איר מאַן, זי איז געקומען מיט אים אין אַ פֿרעמד לאַנד, אָבער זי האָט, חלילה־וחס, נישט פֿאַרראַטן איר גאָט, כאָטש זי טראָגט נישט איר צלמל אויפֿן האַלדז. זי וויל פֿאָרן קיין ירושלים און גיין אין קלויסטער זאָגן תּפֿילה און זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרץ…

מתושלח וואָלט בפֿירוש געפֿאָרן מיט איר, געבראַכט זי קיין ירושלים, די שטאָט פֿון איר גאָט אויך, זאָל זי זיך מתוודה זײַן, זיך באַפֿרײַען פֿון די זאַבאָבאָנעס און באַרויִקן. ס׳איז אָבער געשען, וואָס ס׳איז געשען און וואָס האָט איבערגעקערט זײַן גאַנץ לעבן.

אין יענעם טאָג איז מתושלח געקומען פֿון דער אַרבעט פֿריִער. ס׳האָט געזאָלט זײַן אַן אַסיפֿה פֿון זייער קבֿוצת־עבֿודה, אָבער אין לעצטן מאָמענט האָט מען זי אָפּגעלייגט. זיי האָבן דעמאָלט געוווינט אויף שׂכירות, געדונגען אַ דירהלע, צוזאַמען מיט נאָך אַ פּאָרפֿאָלק פֿון בעסאַראַביע; יעדער האָט געהאַט אַ באַזונדערן שלאָף־צימער און אַ קיך בשותּפֿות. נחמה האָט ער געטראָפֿן אין זייער צימער זיצן בײַם טיש, דער קאָפּ איז איר געליגן אויף דער אויבערפֿלאַך, אָנגעשפּאַרט אין די הענט. דאָס האַרץ האָט אַ שלאָג געטאָן: נעבעך, אין גאַנצן אַרויס פֿון די כּוחות… ער איז שטיל צוגעגאַנגען צום ווײַב און איר לײַכט אָפּגערוקט די האָר פֿונעם פּנים, שוין גרייט זיך אָנבייגן און זי אַ קוש טאָן אין דער אַנטבלויזטער באַק; אָבער זיך אָפּגעהאַלטן און בלויז לײַכט אַ פֿיר געטאָן איבער דער ווייכער בלאַסער הויט מיט די פֿאַרהאַרטעוועטע שפּיץ פֿינגער אויף דער האַנט. זי האָט עס נישט געפֿילט, נאָר דאָס אויגנלעפּל האָט, דוכט זיך, נאָך פֿעסטער זיך געשלאָסן, זיך אײַנגעשניטן אינעם טונקעלע זעקעלעך אַרום דעם אויג. „נחמה…‟ — האָט זיך קוים געהערט זײַן הייזעריקער רוף, אַ צווייפֿלדיקער, געשפּאַנטער, און אין אַ רגע — אַ טרוקענער געשריי, פֿול מיט שרעק און פֿאַרלוירנקייט…

מתושלח האָט אויפֿגעציטערט, ווי יענער ווילדער געשריי פֿון די ווײַטע יאָרן וואָלט דורכגעשניטן זײַן טויבקייט און זיך אַרײַנגעריסן אין דער איינזאַמער שטום־טויבער נאַכט. די דערמאָנונגען, ווי ער זאָל זיי נישט געווען פֿון זיך אָפּטרײַבן, האָבן אים נישט געשאַנעוועט, אַרויסגעקראָכן פֿון זײַן פֿאַרשימלטן זכּרון, ווי מײַז פֿון לעכער. זײַן גוף וואָלט שוין אויך לאַנג געקאָנט פֿאַרשימלט ווערן, זיך צעשיטן ווי שטויב. נישט איין דור זײַנע שכנים אינעם עלטער־הויז האָבן זיך פֿון דאַנען אַריבערגעפּעקלט אין מער בכּבֿודיקע שכונות פֿונעם בית־הקבֿרות הר־הזיתים, אַרומגערינגלט מיט חכמים, צדיקים, אַנשי־רוח, פּני־ירושלים און סתּם ייִדן פֿון נאָך אַ גאַנץ לעבן… ער, מתושלח, האָט נישט אַזאַ מזל, מחמת „אויך די קראַנקייטן פֿונעם מענטשן זײַנען אָפּהענגיק פֿון די מזלות, וואָרן גאָט האָט אַרײַנגעגעבן כּוח אין די מזלות משפּיע צו זײַן אויפֿן עולם התּחתּון, צום גוטן און צום שלעכטן…‟ — ער האָט די ווערטער פֿאַרגעדענקט פֿון איינעם אַ פּראָפֿעסאָר „מימוֹן‟, ווי מ׳האָט אים דאָ גערופֿן. ער האָט דאָ אָפּגעוווינט אַ היפּש ביסל יאָרן. דעמאָלט איז די שמיעה בײַ מתושלחן געווען נאָך נישט אַזוי פֿאַרשטאָפּט, און זיי, ער און מימוֹן, פֿלעגן נישט איין שעה פֿאַרברענגען אין איינעם אונטער דעם אַלטן אָליווע־בוים, וואָס וואַקסט אינעם הינטערשטן גערטנדל פֿונעם מושבֿ־זקנים.

דער פּראָפֿעסאָר פֿלעגט רעדן שיין און פֿאַרנעפּלט אין דער זעלבער צײַט. וואָס זשע, האָט זיך געאַמפּערט מיט זיך אַליין מתושלח, וויל דערמיט מימוֹן זאָגן, אַז נחמה איז קראַנק געוואָרן, מחמת די מזלות אין הימל האָבן אַזוי אויסגעפֿירט?..

אין שפּיטאָל, וווּ נחמה איז אָפּגעליגן עטלעכע חדשים, נישט קומענדיק צו זיך, האָט מען מתושלחן סוף־כּל־סוף דערקלערט, אַז זי איז קראַנק אויף אַן אויסטערלישער שלאַפֿקייט, וואָס טרעפֿט זיך הײַנט זייער זעלטן און ווערט אָנגערופֿן Encephalitis lethargica. דאָס מיינט, אַז די קרענק האָט צעשעדיקט איר מאַרך… זי איז נישט געשטאָרבן, נאָר זי איז אויך נישט אין אונדזער ווירקלעכקייט; זי לעבט אויף איר אייגענעם אופֿן… צי וועט זי זיך אַמאָל אומקערן צו אונדז, איז עס דערווײַל אויסער דעם תּחום פֿון איצטיקן מעדיצינישן פֿאַרשטאַנד.

מער האַלטן זי אין שפּיטאָל האָט נישט קיין זינען, האָט מען מתושלחן דעמאָלט געגעבן צו פֿאַרשטיין; מע וועט זי אַריבערפֿירן קיין ירושלים אין אַ מושבֿ־זקנים, וווּ נחמה וועט געפֿינען איר מקום־מיקלט… ער קאָן זײַן זיכער, אַז זײַן ווײַב וועט זײַן אונטער אַ כּסדרדיקער השגחה. אַזוי אַז נישט מתושלח, נאָר דווקא נחמה איז געווען דאָ, אין „גיל הזהבֿ‟, די עכטע אַלט־געזעסענע, וואָס האָט זיך אַהין אַרײַנגעצויגן בײַ אירע עטלעכע און צוואַנציק יאָר…

און דער פּראָפֿעסאָר מימוֹן, פֿאַרכאַפּט מיט זײַן אייגענעם דערציילן, ווי ער וואָלט געהאַלטן אַ לעקציע נישט פֿאַר דעם איינציקן טויבלעכן צוהערער, נאָר פֿאַר אַ גאַנצן עולם יונגע סטודענטן אינעם אוניווערסיטעט, האָט געטענהט ווײַטער: „די מזלות, פּונקט ווי די מלאכים, זענען האַלב זכר, האַלב נקבֿה, סײַ אויבן און סײַ אונטן. זכר און נקבֿה, וואָרן שמים איז די גימטריא פֿון זכר ונקבֿה. און ווײַל זיי זײַנען אַזוי, האָבן זיי אַ לעכצונג איינער צום צווייטן — סײַ אויבן און סײַ אונטן, ווי ס׳איז דער דרך פֿון מאַן און ווײַב, וואָס זיי ווערן צוגעצויגן איינער צום צווייטן, לויט זייערע מזלות…‟

מתושלח האָט געזיפֿצט, די ווערטער פֿונעם פּראָפֿעסאָר האָבן אים נאָך מער אַרײַנגעטריבן אין ספֿקות: שוין זשע איז דער דרך פֿון זייער ליבע געווען נישט קיין גלײַכער, נישט פֿון די מזלות אָנגעוויזן… צי אפֿשר איז נחמה גערעכט געווען, אַז די קללות, ווי שטיינער, ליגן איר אויפֿן האַרצן און אויף זייער זיווג־דרך; און די גרעסטע קללה האָט איר געטראָפֿן אין מוח. אויב אַזוי באַקומט זיך, אַז אַ פֿינצטערער בייזער כּוח קאָן מאַכן צו נישט די ליכטיקסטע מענטשלעכע געפֿילן נאָר דערפֿאַר, ווײַל דער געמישטער זיווג צווישן אַ ייִד און אַ גויה איז „נישט קיין ריינער זיווג — סײַ אויבן, און סײַ אונטן…‟

מתושלח האָט זיך נישט נאָכגעגעבן, נישט געלאָזט פֿאַרפֿירט צו ווערן אויף דעם דרך, וואָס זיי ביידע, ער און נחמה, האָבן פֿאַר זיך אויסגעקליבן. ער וועט נישט בלײַבן שטעקן פֿאַרשפּאַרט צווישן די ביידע תּהומען — שיכּחה און נידון־למיתה. ער וועט אַרבעטן מעשׂים זי אומצוקערן…

די שכנה פֿון דעם דירהלע, וווּ מתושלח האָט נאָך אַלץ געוווינט, בשעת נחמה איז געליגן אין שפּיטאָל, האָט זיך צו אים צוגעטשעפּעט, אַז ער מוז גיין זיך טרעפֿן מיטן גלילער בעל־מופֿת. די הײַנטיקע דאָקטוירים, האָט זי געטענהט, ווייסן אַ קרענק, און זי האָט שוין נישט איין מאָל געהערט פֿון עטלעכע ווײַבלעך, וואָס זי האָט זיי באַגעגנט אין שוק־הכּרמל, אַז ער, דער גלילער בעל־מופֿת, טראָגט אין זיך אַ כּוח מן־השמים, מאַכט ניסים; ער שטעלט אויף די פֿיס חולים־מסוכּנים, וואָס די דאָקטוירים, מישטיינס געזאָגט, האָבן שוין אויף זיי געשטעלט „צוויי פֿאען”. מתושלח האָט זי נישט אָפּגעשטעלט, געלאָזט רעדן, אָבער פֿון אירע רייד זיך נישט איבערגענומען. ער האָט זיך אין זיי דערמאָנט ערשט נאָכן ביטערן פּסק־דין, אויסגעהערט אין שפּיטאָל. ער האָט זיך דערמאָנט ווי זײַן מאַמע פֿלעגט זאָגן: ביז מע דערלעבט די נחמה, גייט אויס די נשמה. אײַ, ווי זי איז גערעכט געווען… שוין זשע ליגט אויך איר חלק קללות אין דעם, וואָס ס׳האָט פּאַסירט מיט זײַן נחמה… ניין, ער וויל אין דעם נישט גלייבן!

ער האָט זיך פֿאָרט נאָכגעגעבן. אַז ס׳איז ניטאָ קיין גלײַכער דרך, גייט מען מיט די זײַטיקע סטעזשקעס. זײַן שכנה האָט אים אָנגעזאָגט, אַז צו גיין צום בעל־מופֿת בעטן פֿאַר עמעצן, מוז מען נעמען מיט זיך עפּעס אַ זאַך, אַ קלייניקייט, וואָס געהערט צו יענעם, פֿאַר וועמען מע וויל בעטן. מתושלח האָט לאַנג נישט געטראַכט, די טײַערסטע זאַך, וואָס איז געווען ליב נחמהן, איז געווען איר פֿאַטשיילקע, אַ רויטס, פֿון אַ דינער סחורה, מיט געדיכט אַרײַנגעוועבטע אין מיטן געלע, בלויע, פֿיאָלעטע קווייטן, אַרומגעפֿלאָכטן מיט גרינע שפּיציקע בלעטלעך. איר איינציק שטיקל נדן און דער לעצטער זכר פֿון דער פֿאַרלאָזטער טאַטע־מאַמעס היים. ס׳האָט איר די פֿאַטשיילקע זייער געפּאַסט. נחמה פֿלעגט זי אָנטאָן אויף אַ דאָרפֿישן אופֿן, אַרומבונדן אַרום דעם קאָפּ, אַז הינטן אויפֿן נאַקן זאָלן בלײַבן שטעקן צוויי שפּיצן — אַ לענגערער שפּיץ און אַ קירצערער. די שקצים אין דאָרף פֿלעגן זיך וויצלען, אַז ווען מע גיט אַ צי פֿאַרן קירצערן שפּיץ, פֿאַלט פֿונעם קאָפּ אַראָפּ די פֿאַטשיילקע; און ווען מע גיט אַ צי פֿאַרן לענגערן שפּיץ, פֿאַלט אַראָפּ איר „ווילניק‟־פֿאַרטעך פֿון די לענדן.

דער בעל־מופֿת האָט זיך געמאַכט אַ וווינונג אין אַ הייל אויפֿן באַרג אַרבל. אָפּזוכן דאָס אָרט איז געווען נישט שווער, אַ שמאָלע שטיינערנע סטעזשקע, אויסגעטראָטן פֿון יענע, וואָס זײַנען אַהער געקומען צו געפֿינען אַ רפֿואה־שלמה, אַ סגולה, אַן אָפּשפּרעכונג האָט געפֿירט אַרויף צו דער הייל. די זון האָט נאָך נישט דערגרייכט דעם האַלבטאָג, נאָר שוין געבראָטן אָן רחמנות. די צוויי פֿיגורן — אַ פֿרוי און אַ מאַנספּאַרשוין — האָט מתושלח דערזען נאָך פֿון דער ווײַטנס. זיי האָבן איבערגעלאָזט דעם אייזל אונטן און זיך געלאָזט מיטן שמאָלן וועג אַרויף. ס׳איז קלאָר געווען, אַז ס׳איז אַן אַראַביש פּאָרפֿאָלק. וואָס האָט זיי געבראַכט צום ייִדישן בעל־מופֿת? עס זײַנען אויפֿגעקומען דערמאָנונגען פֿון זײַן מאַרקולעשטער קינדשאַפֿט. צו זײַן טאַטן, לייזער דעם שוחט, פֿלעגן זיך צו מאָל אַרײַנכאַפּן פֿונעם דאָרף גויעס, צו מאָל איינציקווײַז, צו מאָל זאַלבע־צוויי, אַן אַלטע מיט אַ ייִנגערער. זיי פֿלעגן עס טאָן פֿאַרנאַכט־צו, כּדי אויסצומײַדן אַ זײַטיקן בליק. בשתּיקה. וואָס איז? אין דאָרף, צווישן די ווײַבער, האָט מען געגלייבט, אַז „אויב עס העלפֿט נישט דער גלח, דאַרף מען גיין צו אַ גוט ייִד‟. פֿלעגט מען קומען צו זײַן טאַטן. אים, דעם „כאַכאַם”, האָט מען אין דאָרף געקענט, ווײַל ער פֿלעגט אַהין קומען וועסנע־צײַט שעכטן לעמעלעך אויף פּסח. די מאַמע האָט אָפּגעווישט אַ שמייכל: „זיי קומען אַהער אָדער מע זאָל אָפּשפּרעכן פֿון אַ בייז אויג, אָדער — אָנשיקן אַ מכּה אויף אַ צווייטער…‟ וואָס וואָלט זי איצט געזאָגט, זײַן מאַמע, ווען זי זעט איר בכור גיין בעטן פֿאַר זײַן גויה?.. צי זי דערמאָנט אים נאָר מיט אַן „עליו־השלום‟ נאָך זײַן נאָמען… ער איז דאָך פֿאַר דער משפּחה געשטאָרבן…

ער איז שוין געשטאַנען בײַם אַרײַנגאַנג אין הייל, ווען פֿון דאָרטן האָט זיך אַרויסגערוקט דאָס פּאָרפֿאָלק. דער אַראַבער האָט צו אים אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ, און זי, אָנגעטאָן אין אַ שוואַרצן הידזשאַב, האָט איר קאָפּ אָפּגעקערעוועט אין אַ זײַט.

אַרײַנגעגאַנגען אין דער הייל, האָט מתושלח אַ פּאָר רגעס זיך נישט גערירט. נאָך דעם העלן טאָג האָט ער געדאַרפֿט זיך צוגעוווינען צו דער פֿינצטערניש. דער זקן, אָנגעטאָן אין אַ לאַנגן גראָבן העמד מיט ברייטע אַרבל, אונטערגעגאַרטלט מיט אַ געפֿלאָכטענעם שטריק האָט זיך ווי פֿון דער פֿינצטער אויסגעשיילט. אויפֿן קאָפּ האָט בײַ אים געשטעקט אַ רויטע פֿעסקע, וואָס האָט גלײַך אַרײַנגעבראַכט אין דעם מרה־שחורהדיקן אַרום אַ לעבעדיקן צייכן, אַ בליציקע דערמאָנונג פֿון אַ פּורים־שפּיל…

דער זקן האָט אים אַ ווײַז געטאָן מיטן קאָפּ, וואָס האָט געזאָלט הייסן: וואָס האָט דיך אַהער געבראַכט? מתושלח האָט אויפֿגעציטערט. די פֿאַטשיילקע האָט ער נאָך פֿריִער צוגעגרייט און זי געהאַלטן אין דער האַנט. ער האָט זי צום בעל־מופֿת אויסגעשטרעקט, ווי געוואָלט אים איבערגעבן. יענער האָט אים אָפּגעשטעלט, אויפֿהייבנדיק די הענט, דערנאָך זיי צונויפֿגעפֿירט, געמאַכט פֿון זײַנע בלייכע אָדערדיקע דלאָניעס אַ דעכל און עס געלאָזט הענגען איבער נחמהס רויטער פֿאַטשיילקע…

פֿרײַטיק־צו־נאַכטס. די מאַמע האָט שוין אָפּגעבענטשט די ליכט. מע וואַרט אויפֿן טאַטן פֿון דער שיל מיט דער וועטשערע. דער טאַטע, ערשט איבערגעטראָטן די שוועל, שטרעקט זײַנע הענט אויס איבער זײַן בכורס קוטשעראַווע קעפּל. „טאַטע, בענטש!‟ — דאָס ייִנגעלע פֿילט ווי דעם טאַטנס באַזונדערע שבתדיקע וואַרעמקייט דרינגט אין אים אַרײַן און צעגיסט זיך איבערן גאַנצן לײַב ביז די סאַמע פּיאַטעס…
דער בעל־מופֿת האָט געעפֿנט די אויגן, און מתושלח האָט דערהערט נאָר צוויי ווערטער: „ראָש־חודש.‟

דעם גאַנצן וועג קיין תּל־אָבֿיבֿ האָט מתושלח זיך געבראָכן דעם קאָפּ, וואָס מיינט דער טײַטש פֿון דעם פּסק. ווי קערט ער זיך אָן מיט נחמה, מיט איר שלאַפֿקייט און איר אויסהיילונג? ער האָט דאָך דעם זקן קיין וואָרט וועגן איר נישט געזאָגט… ס׳האָט אין אים געבונטעוועט דער כּעס אויף זיך אַליין, הלמאַי האָט ער זיך נאָכגעגעבן, געפֿאָלגט די ווײַבערישע אײַנרעדענישן; פֿון דער אַנדערער זײַט, האָט זיך קעגנגעשטעלט אַ כוואַליע פֿון אומבאַהאָלפֿנקייט און פֿאַרלוירנקייט — וואָס ווײַטער?! מיטאַמאָל האָט דער קנויל פֿון איבערגעפֿלאָכטענע און פֿאַרפּלאָנטערטע געפֿילן און געדאַנקען זיך אָנגעהויבן משונה־גיך פֿונאַנדערוויקלען און פֿאַרשלעפּן מתושלחן נאָך זיך… ער האָט זיך אָנגעשטרענגט, זיך באַמיט צו פֿאַרשטיין, צי עס טראָגט אים אַרויף, צי אין אַן אָפּגרונט… ס׳האָט זיך ווידער דערהערט דעם זקנס קול, נאָר שוין ווי אַ ווידער־קול, וואָס גייט מתושלחן נאָך און ווערט פּאַמעלעך אויסגעלאָשן… ראָש… חוד… ער האָט דערפֿילט אַ שטאָך אין האַרצן און זיך אויפֿגעכאַפּט. דער וועג האָט אים אײַנגעוויגט. דער לעצטער קלאַנג איז דערטרונקען געוואָרן אינעם זשום פֿונעם אויטאָבוס־מאָטאָר, ווי אַ שטיינדל, געוואָרפֿן פֿונעם ברעג, שפּרינגט עטלעכע מאָל אונטער איבער דער אויבערפֿלאַך און אין אַ מאָמענט, פֿאַרלירנדיק דעם אימפּעט, ווערט עס פֿאַרשוווּנדן אין די וואַסערן. פֿון דעסטוועגן, אין די נעכט, ווען די פֿולע לבֿנה־ראָד האָט געהאַלטן בײַם אַרויסקײַקלען זיך אויף די שוואַרצע רחבֿותן פֿון הימל, פֿלעגט בײַ מתושלחן אָנהייבן שטאַרקער שלאָגן דאָס בלוט אין די שלייפֿן. ער האָט די נעכט פֿאַרבראַכט בײַם געלעגער פֿון זײַן געליבטער, נישט אָפּגעפֿירט קיין אויג פֿון איר שיין יונג פּנים, וואָס איז ווי פֿאַרגליווערט געוואָרן אין צײַט און רוים, זיך נישט געענדערט אויף קיין מינדסט קנייטשעלע, סײַדן נאָר די האָר, אַמאָל פּעך שוואַרצע, ווי בײַ אַ ציגײַנערין, האָבן זיך אַלץ געדיכטער באַדעקט מיט אַ מאַטעוון אויפֿלויף, ווי פֿלוימען קאַיאָר אינעם האַרבסטיקן סאָד.

און אין דרויסן האָט דאָס לעבנס־ווירבל נישט געשאַנעוועט און נישט געגעבן קיינעם קיין רו, אָדער צו אַנטלויפֿן און זיך באַהאַלטן אין דער נאָרע פֿון לעטאַרגיע אָדער אַמנעזיע. די נעכטיקע טרערן פֿון פֿרייד — פֿאָרט דעראָבערט אַן אייגענע מדינה, — האָט זיך אויף מאָרגן אויסגעלאָזט אין טרערן פֿון אַ בלוטיקער מלחמה. מתושלח איז אַוועק זיך שלאָגן מיטן שׂונא און גאָר אין גיכן שווער פֿאַרוווּנדעט געוואָרן. נאָכן אָפּליגן אין שפּיטאָל אַ היפּש ביסל וואָכן, האָט ער פֿאַרלאָזט תּל־אָבֿיבֿ און אַריבערגעפֿאָרן קיין ירושלים. כּדי כּסדר צו זײַן לעבן נחמה, האָט ער צוגערעדט דעם מנהל פֿונעם מושבֿ־זקנים, אַז יענער זאָל אים נעמען אויף אַרבעט. וואָס וועט ער טאָן? זײַן אַ גערטנער, טאָן אַלץ, וווּ מע דאַרף צולייגן אַ האַנט. ער איז גרייט צו אַרבעטן פֿאַר אַ נישטיקן אָפּצאָל, אַבי באַקומען אַן אַלקערל, אַ ווינקל לעבן זײַן פֿרוי. זינט דעמאָלט אָן האָבן מתושלחס טעג און וואָכן זיך נישט פֿאַרשפּרייט ווײַטער פֿונעם חצר, אַרומגערינגלט מיט אַ שטיינערנעם צאַם. זעלטן פֿלעגט ער דעם הויף פֿאַרלאָזן, סײַדן ער האָט געדאַרפֿט קויפֿן קלייניקייטן פֿאַר זײַן אַרבעט, אָדער פֿאַר זיך אַליין — אַ פּאָר סאַנדאַלן, אָדער עפּעס פֿון די בגדים. יאָ, בשעת אַזעלכע אָפּוועזנהייטן, האָט ער נישט אויסגעמיטן צו פֿאַרקערעווען צום שוק מחנה־יהודה. די כוואַליע ריחות פֿון פֿרישע פֿרוכטן און גרינוואַרג האָבן פֿאַרשיכּורט זײַנע לונגען, און די פֿאַרבן — אָנגעזעטיקט די שוואַרצאַפּלען. אַרײַנגעבראַכט אין זײַן געמיט אַ באַזונדערע שׂימחה. אָבער נישט בלויז צוליב מהנה זײַן די חושים זײַנע האָבן אים די פֿיס געבראַכט צו פֿירן אין מאַרק אַרײַן. יעדעס מאָל, וואָס ער האָט דעם מאַרק פֿאַרלאָזט, האָט ער פֿון דאָרט אַוועקגעטראָגן אַ מתּנה פֿאַר נחמה — עטלעכע הענגלעך ווײַנטרויבן. ער פֿלעגט די יאַגדעס צעלייגן אויפֿן קליינעם טישל לעבן נחמהס צוקאָפּנס — זאָל זי אײַנאָטעמען דעם דופֿטיקן גערוך פֿון איר ווײַטער היים, פֿון יענע בעסאַראַבער רײַפֿע ווײַנגערטנער, וווּ זיי ביידע זײַנע געווען גליקלעך. ווער ווייסט, אפֿשר וועט עס איר העלפֿן זיך אַרויסדראַפּען פֿון איר פֿינצטערן חלום…

דער פּראָפֿעסאָר מימוֹן האָט דערציילט מתושלחן, אַז דער אמתער, תּנכישן מתושלח, האָט אין שפּיץ פֿון זײַן לעבן, נאָך 969 יאָר זיך געקלאָגט, אַז ס׳איז גאָר נישט קיין גרויסער זכות צו דערלעבן צו אַזאַ עלטער. עס איז נישט געבליבן קיין לעבעדיקער נפֿש פֿון זײַן דור, האָט ער געזיפֿצט, מיט וועלכן ער וואָלט געקאָנט זיך דערמאָנען אין זײַן יוגנט. ער וואָלט געוואָלט אַוועקגיין פֿון דער וועלט ווי זײַן פֿאָטער חנוך, עליו־השלום; געגאַנגען איבערן צעאַקערטן פֿעלד און פּלוצעם נעלם געוואָרן. גאָט אַליין האָט אים צו זיך צוגענומען. מתושלח האָט עס געזען מיט זײַנע אייגענע אויגן. יאָ, פֿאַר זײַן, מתושלחס לאַנג לעבן, איז אים אויסגעקומען צו זען אַ סך זאַכן, וואָס די בני־אָדם האָבן אויפֿגעטאָן — סײַ גוטס און סײַ שלעכטס. דער מענטש זינדיקט בשתּיקה, אָבער דער פּועל־יוצא דערפֿון וואַרפֿט זיך אין די אויגן. חווהס טעכטער האָבן שטילערהייט געזינדיקט מיט די מלאכים, אָבער געבוירן זײַנען פֿון דעם נישט ריינעם זיווג ריזן־קינדער…

נאָך אָט די ווערטער האָט דער פּראָפֿעסאָר פֿאַרריסן די אויגן, ווי געוואָלט זיך מיטן בליק אָנכאַפּט פֿאַר אַ ווײַטער צווײַג פֿונעם אָליווע־בוים.
— הונדערט און צוואַנציק יאָר האָט דער אייבערשטער געוואָרנט דעם דור־המבול זיי זאָלן תּשובֿה טאָן, — האָט ער אונטערגעצויגן דעם סך־הכּל צו זײַן אימפּראָוויזירטער לעקציע, — דער סוף איז אײַך באַקאַנט!
— וואָס זשע איז געוואָרן מיט מתושלחן? — האָט געפֿרעגט זײַן וויזאַווי, — גאָט האָט אים צוגענומען צו זיך, ווי זײַן טאַטן חנוך?
— אָ, ניין, מײַן טײַערער פֿרײַנד, — האָט דער פּראָפֿעסאָר דערקלערט, אַ צופֿרידענער, וואָס זײַן איינציקער צוהערער איז פֿאַרכאַפּט געוואָרן פֿון זײַן לעקציע, — זײַן געביין האָבן פֿאַרדעקט די וואַסערן פֿונעם מבול, אַז אַפֿילו זײַן רעכטפֿאָרטיק אייניקל נוח האָט אים נישט געקאָנט מאַכן אַ פּראָטעקציע פֿאַרן אייבערשטן…

מתושלח האָט נישט אָפּגעשאַצט דעם פּראָפֿעסאָרס וויץ. ער איז געזעסן פֿאַרטאָן אין אייגענע געדאַנקען.
— כ׳פֿיל, איר ווילט מיך נאָך עפּעס פֿרעגן, איז שעמט זיך נישט, פֿרעגט, טײַערער, פֿרעגט.
— איך טראַכט, — האָט געציטערט מתושלחס קול, — כ׳טראַכט, אַז אפֿשר איז דער זיווג צווישן מיר, אַ ייִד, אַ געקומענער אין יענע ערטער פֿון ווײַטע פֿרעמדע מקומות, און איר, מײַן נחמה, אַ היגע שוין אין צענטן דור — איז אויך אַ נישט קיין ריינער זיווג?.. אויך אַ גרויסע עבֿירה, צוליב דעם איז טאַקע געשען מיט אונדז די גרויסע צרה?!

דער פּראָפֿעסאָר מימוֹן איז פֿון מתושלחס השערה געפּלעפֿט געוואָרן:
— רעדט נישט אַזוי, מײַן פֿרײַנד! אײַער זיווג איז מקוים געוואָרן אונטער די שענסטע מזלות… נאָר אונדזער גרויסער סופֿר און מײַן פֿרײַנד שמואל־יוסף עגנון וואָלט אײַער געשיכטע געקאָנט באַשרײַבן…

ער האָט אָנגעכאַפּט מתושלחן פֿאַר ביידע הענט, ווי יענער וואָלט זיך געוואָלט אַרויסרײַסן פֿון אים און אַנטלויפֿן, און צוגעגעבן: „השם יצליח דרככם!‟

מתושלח איז געליגן אין זײַן אַלקער אָן שלאָף. די לבֿנה־שײַן האָט ווי פֿאַרביטן מיט זיך די לופֿט. דאָס קול פֿונעם פּראָפֿעסאָר האָט אים שטיל אײַנגערוימט אין אויער: „איטלעכער מענטש האָט זײַן שטערן, װאָס באַשײַנט אים און קערעוועט מיט אים. נײַערט אַ מענטש קען טראָגן אין זיך אַזאַ ליכטיקייט, װאָס מאַכט ליכטיקער אויך זײַן פֿינצטער מזל…‟ מימוֹן איז שוין, נעבעך, אויך געליגן ערגעץ צווישן די בכּבֿודיקע בירגער אויפֿן בית־הקבֿרות הר־הזיתים. מעגלעך, אַפֿילו בשכנות מיט זײַן חבֿר דעם גרויסן שרײַבער. ער, דער אָרטיקער מתושלח, וואָלט געוויס געקאָנט שוין געפֿינען אַן אייביקע רו, דער מענטש אָבער שטאַרבט נישט ווען ער וויל, נאָר ווען ער איז גרייט צו שטאַרבן. מתושלח וויל נישט און איז נאָך נישט גרייט… ער מוז דערלעבן צו זען זײַן נחמה אַן אויפֿגעוואַכטע פֿון איר פּאַרכּישופֿטן שלאָף… מיט קנאַפּע פֿיר יאָר צוריק האָט ער געהאַט אַ שווערן האַרץ־אַטאַק. די דאָקטוירים האָבן שוין געמיינט, — אַ סוף, מע וועט אים נישט אַרויסשלעפּן… אַפּגעליגן אין שפּיטאָל, האָט ער, מיט גאָטס הילף, זיך אומגעקערט צו זײַן נחמה…

זײַנע געדאַנקען האָט איבערגעשלאָגן אַ סקריפּ פֿון דער טיר אינעם קאָרידאָר. ער האָט זיך אונטערגעהויבן, זיך אָנגעשפּאַרט אויף די עלנבויגנס, אָנגעשפּיצט די אויערן. אַ ווײַלע האָט זיך געהאַלטן אַ פֿאַרציטערטע שטילקייט… מאָדנע, האָט ער זיך פּלוצעם געכאַפּט, ווי קומט עס צו אים, בײַ זײַנע כּמעט פֿאַרשטאָפּטע אויערן, וואָס אַ דונער שלאָגט זיך דורך זיי קוים דורך, זאָל ער איצט געווען דערהערן אַ סקריפּ פֿון יענער זײַט וואַנט… דער ענטפֿער איז געקומען באַשײַמפּערלעך — נחמה, ווי אויסגעקנאָטן פֿון דער לבֿנה־שײַן איז געבליבן שטיין פֿאַר זײַנע אויגן. די עלנבויגנס האָבן זיך אים אונטערגעהאַקט און מתושלח איז געפֿאַלן אויפֿן רוקן.
מיט אַ רגע שפּעטער איז נחמה געזעסן לעבן איר מאַן אויפֿן ראַנד בעט. זי האָט אַרויפֿגעלייגט איר האַנט אויף זײַן ברוסט, ווי מע טוט בשעתן באַרויִקן אַ חולה אָדער אַ קינד, וואָס קאָן נישט אײַנשלאָפֿן. איר קול האָט זיך געוועבט אַרום אים, ווי זי וואָלט עס געטאָן לאַנגע יאָרן, אָן אַן איבעררײַס, אַז קיין קניפּעלע זאָל אויף דעם געוועב נישט בלײַבן:

— מיין נישט, מײַן ליבער, אַז כ׳האָב פֿאַרפֿעלט אַפֿילו אַ מינוט. כ׳בין די אַלע יאָרן געווען לעבן דיר און מיט דיר. בײַ טאָג — אינעם שאָטן פֿון דײַן ברייטער פּלייצע, און אין די קאַלטע ירושלימער נעכט האָט מיך דערוואַרעמט דײַן אָטעם. כ׳בין געשטאַנען הינטער דיר אין דער הייל בײַם בעל־מופֿת, און דיך געהאַלטן פֿאַר דער האַנט די גאַנצע נאַכט, ווען דו ביסט געליגן אויף די שטיינער אַ פֿאַרוווּנדעטער, אָן באַוווּסטזײַן… וועסט לאַכן, נאָר כ׳האָב קיין בעסערס נישט געקאָנט צוטראַכטן, ווי צו זינגען דיר די גאַנצע נאַכט, ביזן סאַמע קאַיאָר, ווען דײַנע חבֿרים זײַנען נאָך דיר געקומען, דאָס וויגליד, וואָס מײַן מאַמע פֿלעגט זינגען דעם קלענערן ברודער מײַנעם, קאָסטיקע: „פּויִשאָרול מאַמעי מיק/ דע טע־אַי פֿאַטשע און וואָניק/ פֿרומושעל שי מעריטשעל,/ מינדרו קאַ און סטעזשעריעל…‟[3] כ׳בין לעבן דיר געזעסן אויף דער באַנק אונטערן אַלטן אָליווע־בוים און אונטערגעהערט די קלוגע שמועסן מיטן אַלטיטשקן פּראָפֿעסאָר… כ׳מיין, דו וועסט עס מיר מוחל זײַן… און ווען דאָס האַרץ דײַנס האָט, נעבעך, נישט אויסגעהאַלטן, האָב איך נישט דורכגעלאָזט קיין איין דיזשור אין שפּיטאָל, נישט אָפּגעגאַנגען פֿון דיר אויף קיין רגע ניט… כ׳האָב געבעטן דײַן גאָט און מײַן גאָט זיי זאָלן פֿאַרגעסן אין אַלע אָבידעס איינער אויפֿן אַנדערן און דיך אַרויסרײַסן פֿונעם מלאך־המוות נעגל. ווי דו זעסט, האָבן מײַנע תּפֿילות געהאָלפֿן…

מתושלח האָט געמאַכט אַ פּרוּוו זיך אונטערהייבן, געעפֿנט דאָס מויל עפּעס צו זאָגן, נאָר נחמה האָט אים צוגעדעקט מיט אירע פֿינגער זײַנע ליפּן. איר קול האָט זיך געוועבט ווײַטער:

— ליג… ליג רויִק, מײַן ליבער, לאָז מיך רעדן, כאָטש אַ טראָפּן זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרץ פֿאַר די אַלע יאָרן פֿון מײַן שווײַגן… דו קאָנסט זיך נישט פֿאָרשטעלן, וויפֿל פֿרייד כ׳האָב גענאָסן פֿון די קוסטעס רויזן, וואָס דו האָסט פֿאַרפֿלאַנצן אונטער דעם פֿענצטער פֿון מײַן צימער; שוין אָפּגערעדט פֿון די פֿרישע הענגלעך ווײַנטרויבן. זייער ריח האָט מיך געמאַכט בגילופֿין, מיך אויפֿגעהויבן און געטראָגן איבער די לאַנגע שורות פֿון די ווײַנשטאָקן אין אונדזער דאָרף…

נחמה האָט מיטאַמאָל פֿאַרהאַלטן דעם אָטעם, ווי דער פֿאָדעם פֿון איר ווידוי, וואָס זי האָט אַזוי האַרציק און גלאַטיק געוועבט, וואָלט זיך חלילה איבערגעריסן.

— איך מוז דיר דערציילן נאָך עפּעס, וואָס דו ווייסט נישט, אָבער דו מוזסט עס וויסן… — האָט זיך אומדערוואַרט דערהערט אין איר שטים אַ טרערנדיקער ציטער, — אין אַ נאַכט איז עס געשען, פּונקט אַזאַ פֿול־לבֿנהדיקער נאַכט ווי איצט, ווען כ׳האָב פּלוצעם דערפֿילט ווי עס כאַפּט מיך אַרום אַ שוידער, אַ שטיקנדיקע אימה, וואָס ווערט באַגלייט מיט אַ וואַקסנדיקן געוואָי… געדענקסט, אַזאַ געוואָי פֿלעגט זיך טראָגן פֿונעם טאָל, פֿון די פּאַסטעכס סטינעס וועסנע־צײַט, ווען מע פֿלעגט דאָרט שעכטן לעמעלעך, גאָט די נשמה שולדיק. כ׳האָב געמאַכט גרויסע אָנשטרענגונגען, כּדי פֿון אָט דעם געפֿיל זיך באַפֿרײַען. ס׳האָט אָבער נישט געהאָלפֿן… אין אַ רגע האָב איך דערפֿילט אַ מסוכּנעם שטויס, וואָס האָט מיך אַרײַנגעטריבן אין אַ שמאָלן און לאַנגן פּרוֹזדוֹר. כ׳ווייס נישט, וויפֿל צײַט ס׳האָט געדויערט — אַ רגע צי אַ גאַנצע אייביקייט ביז ס׳האָט מיך פֿון דעם פּרוֹזדוֹר מיט אַ שטראָם אַרויסגעשטויסן… כ׳בין געבליבן שטיין נישט ווײַט פֿונעם שטיינער־קאַריער, דאָרט, וווּ מע פֿלעגט בײַ אונדז אויסהאַקן שטיינער — די פּויערים צו בויען אַ קלויסטער, און די ייִדן פֿונעם שטעטל — אַ נײַע שיל. כ׳האָב נישט באַלד פֿאַרשטאַנען, וואָס עס קומט דאָרט פֿאָר, די קוויטשערײַען פֿון די נאַקעטע פֿרויען און קינדער האָבן פֿאַרהולשעט דעם גאַנצן אַרום, זיך געריסן אין די הימלען, צו דעם ריזיקן לבֿנה־קאָפּ… ער האָט קאַלט אַראָפּגעקוקט פֿון זײַן הייך און זיך פֿון דאָרט נישט גערירט, ווי אַליין פֿאַרשטיינערט געוואָרן פֿאַר פּחד און שוידער… און דאָ האָב איך צווישן די צענדליקער פֿאַרוויינטע און פֿאַרפּײַניקטע פּנימער דערזען דײַן מאַמען און דײַנע דרײַ שוועסטערס מיט זייערע קינדער… זיי זײַנען ווי בכּיוון אַרויסגעריסן געוואָרן פֿון דער גאַנצער מאַסע, מיר זאָלן זיך טרעפֿן פּנים־אל־פּנים… דײַן מאַמע האָט עפּעס אויסגעשריִען, איין וואָרט, נישט מער… כ׳האָב אָבער נישט באַלד פֿאַרשטאַנען וואָס… די אויערן האָט מיר דורכגעשטאָכן אַ שאַרף־נאָדלדיקער פֿײַף: „אַנטלויף!‟ — איר געשריי האָט איבערגעריסן אַ ווילדע טראַסקערײַ… כ׳האָב געזען, ווי דײַנע אייגענע זײַנען אַרײַנגעפֿאַלן אינעם שטיינערנעם גרוב און נאָך זיי — די אַלע איבעריקע פֿרויען און קינדער… ווען אויפֿן ראַנד פֿונעם אָפֿענעם קבֿר איז נישט פֿאַרבליבן קיין גוף ניט, האָבן זיך באַוויזן יענע מיטן געווער, וואָס האָבן אָט די אַרבעט אָפּגעטאָן… זיי האָבן הויך אַראָפּגעשיקט אין גרוב אַרײַן שמוציקע ווערטער, באַגלייטנדיק זיי מיט קורצע שיסן… און ווידער, ווי אַ טײַוול וואָלט צו מיר אַרויסגעשטעקט זײַן רויטע שפּיציקע צונג, האָב איך זיך אָנגעשטויסן אינעם פּנים פֿון מײַן קלענערן ברודער קאָסטיקע. ער איז געווען צווישן די מערדערס…

נחמה האָט צאַרט אָפּגעווישט די טרערן אויפֿן מאַנס באַקן, אָבער די צוויי הייסע דינע ריטשקעלעך, וואָס האָבן זיך גענערט פֿון די אויגן־קוועלעכלעך, זײַנען שוין נישט מסוגל געווען קיין מאָל אויסגעשעפּט צו ווערן…

זיי זײַנען ביידע געליגן אויפֿן שטרוי אין זייער קאָליבע — אייביק יונגע און שיינע בײַ זייער זיווג־בראשית. דורך די שפּאַרונעס פֿונעם סכך האָבן זיי אַרויפֿגעקוקט צו דער באַנײַטער מעוברתער לבֿנה. איצט וועט זיי שוין פֿון זייער קליינעם גן־עדן קיין שום כּוח נישט קאָנען אַרויסטרײַבן און צעשיידן.

קינטסלער — פּינחס שאַאַר

---

[1] סטינע (רומ.) — שעפּסנשטאַל
[2] היי, טשאָבאַנע זשידאַן (רומ.) — היי, ייִדישער פּאַסטעך
[3] עופֿעלע דער מאַמעס קליינס
וועסט אויסוואַקסן אַ דרייסטער,
אַ וווילער און אַ שיינער,
אַ שטאָלצער ווי אַ דעמד.

סעפּטעמבער 2022, ברוקלין, ניו־יאָרק