צוזאַמענבראָך (המשך)

עמיל קאַלין

2
איך בין אַרויסגעגאַנגען פֿון דאָקטער ליזעס קאַבינעט און די שטאָט — אַ פֿיבערדיקע, אַ לעבעדיקע און אַ יום-טובֿדיק טומלענדיקע, האָט מיך פֿעסט אַרומגעכאַפּט מיט ביידע שוויציקע הענט. לויטן קאַלענדאַר איז דאָס געווען גלאַט אַ פּראָסטער מיטוואָך, אָבער אַלץ אַרום האָט געקאָכט ווי אויף אַ גרויסן יאַריד. אויף די טראָטואַרן האָט זיך צעהוליעט אַ געווירבל מיט קינד-און-קייט. אויף די שמאָלע גאַסן זענען געפֿאָרן מיט אַ טראַסק באַלאָדענע משׂא-אויטאָס, רוישיקע מאָטאָציקלען, אויטאָס און טאַקסיס. די אויטאָבוסן, אומגעלומפּערטע יבשה־שיפֿן, וואָס שנײַדן זיך קוים דורך אַ וועג אין דער ברויזנדיקער באַוועגונג, זענען אָנגעפֿאָרן אין די סטאַנציעס מיט אַ פֿאַרזשאַווערט ברומעניש, זיך אָפּגעשטעלט. די טירן האָבן זיך אַן עפֿן געטאָן. פּאַסאַזשירן, דאַכט זיך, אָנגעקומענע פֿון אַלע וועלט-עקן, זענען אין אײַלעניש, אַראָפּגעשפּרונגען. די מענטשן אין דער סטאַנציע זענען אַרויפֿגעגאַנגען, שלעפּנדיק מיט זיך שווערע זעקלעך, רעדער-וועגעלעך, אָנגעפֿילט מיט ערשט געקויפֿטער סחורה. די טירן האָבן זיך פֿאַרמאַכט מיט אַ קלאַפּ — און שוין, אַן עק. דער אויטאָבוס איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, ווי קיינמאָל דאָ נישט געווען.

איך האָב פֿאַרקערעוועט אויף דיזענגאָף־גאַס און זיך אָנגעטראָפֿן אויף נאָך אַ פֿאַרטויביקן קאַרנאַוואַל. אַ גאַנצע מענטשלעכע וואַקכאַנאַליע. אַלע אויגן זענען געווען אויפֿגעריסן. חלילה, נישט פֿאַרזען די מציאה. אַזאַ גיריקייט! אַיעדן ווילט זיך געניסן, אַרײַנכאַפּן אַ פֿעט שטיקל עולם-הזה. נישט יעדן איינעם איז אָבער געלונגען. איך בין געשוווּמען קעגן דעם מענטשלעכן שטראָם. עס האָט זיך מיר אײַנגעגעבן צו געפֿינען אַ פֿרײַען טיש אין איינער פֿון די קאַפֿעען.

אפֿשר איז ליזע גערעכט? עס איז נישט אויסגעשלאָסן, אַז איך בין שוין האַלב-משוגע. באַלד וועל איך קראַכן, באמונה. נאָר מיט צרות שלעפּ איך די משׂא פֿון טאָג-טעגלעכן לעבן. איך גיי ביז דעם פּונקט, ווען איך וועל קראַכן, טאָ פֿאַרוואָס גיי איך ווײַטער? וואָס איז דער שׂכל? נישטאָ קיין שׂכל. אַבי ציִען נאָך אַ טאָג, טראָגן דעם יאָך. אַזוי האָבן מיך טאַטע-מאַמע דערצויגן. ציִען און טראַכטן וואָס ווייניקער. אַמאָל דאַכט זיך מיר, אַז אַלע משוגעים רופֿן אָן איינער דעם צווייטן „משוגע!‟ — די מדינה, די שטאָט, מיכאל גאָלדמאַן און זײַנען שותּפֿים — אַלע זענען זיי אַראָפּ פֿון זינען.

„מיכאל גאָלדמאַן‟ — בשעת אַרויסרעדן אין זיך דעם דאָזיקן העסלעכן נאָמען, האָב איך דערפֿילט ווי מײַנע מחשבֿות ווערן פֿאַרטונקלט פֿאַר שׂינאה. אַמאָל טאַקע דאַרף מען אָנקלינגען די ערגסטע שׂונאים. איך האָב אָנגעקלונגען אין ביוראָ. אַן אומבאַקאַנטע שטים האָט געענטפֿערט. מסתּמא אַ נײַע סעקרעטאַרשע. זיי בײַטן זיך די גאַנצע צײַט, קומען אָן און גייען אַוועק. איך האָב זי געבעטן, זי זאָל לאָזן מײַן שעף וויסן, אַז מײַן מיידעלע איז קראַנק, ס’איז נישט געפֿערלעך, אַ קלייניקייט, נאָר דער דאָקטער האָט אונדז געשיקט אין שפּיטאָל. אַוודאַי בין איך איך געגאַנגען. יאָ, זײַן וואָרט איז הייליק בײַ מיר. יאָ, זיכער, מע שפּילט זיך נישט אַרום, ווען ס׳קומט צום געזונט. און איצט בין איך מיט איר אין דעם סאָרטירונג-אָפּטייל. דאָ איז אָנגעפּאַקט מיט חולים. געוויס, משוגע צו ווערן! אָבער הײַנט וועל איך שוין, ליידער, נישט באַווײַזן זיך אומקערן אין דעם ביוראָ. זי האָט געוווּנטשן אַ רפֿואה-שלמה און דער שמועס האָט זיך פֿאַרענדיקט.

אַ נישט-יונגער בעטלער, פֿון וועמען עס האָט אַ שלאָג געטאָן מיט אַ ריח פֿון ביר און ים, מיט אַ צעשויבערטער קופּע קויטיק-גרויע האָר אויפֿן קאָפּ, אַ ברייט, ברוין-רויטלעך פּנים, באַרעמלט מיט אַ באָרד וואָס צעוואַקסט זיך אויף הפֿקר, איז אַרומגעגאַנגען צווישן די טישן און אויסגעשטרעקט די האַנט, טוענדיק אַן עפֿן די גערונצלטע דלאָניע, בעטנדיק אַ נדבֿה. עטלעכע באַרעמהאַרציקע פֿרויען האָבן אַרויסגעקראָגן מטבעות פֿון די אָנגעשטאָפּטע טײַסטערס. דער בעטלער האָט זיך קאַוואַלעריש פֿאַרנייגט, אָנגעצויגן אויפֿן פּנים אַ שמייכל פֿול מיט גרויסע געלע ציין, געדאַנקט הויך און טעאַטראַליש און האָט מהיכא-תּיתידיק אַרײַנגעשטעקט דאָס געלט אין הויזן-קעשענע, ווי ער וואָלט באַקומען אַן אָפּצאָל פֿאַר אַ שטיקל אַרבעט.

איך האָב באַשטעלט קאַווע. די קעלנערין מיט אַ אויסזען פֿון אַ מיידעלע וואָס שפּילט זיך אין זײַן אַ „גרויסע‟, אָנגעטאָן אין אַ פֿאַרטעך און מאַמעס מלבושים, האָט פֿאַרשריבן די באַשטעלונג. זי איז צוריקגעקומען אין אַן אויגנבליק און אײַליק אַוועקגעשטעלט אויפֿן טיש אַ טעסעלע קאַווע.

איך האָב אַרויסגענומען פֿון טאַש מײַן נאָטיצביכל. איך האָב געפּרוּווט פֿאַרנאָטירן די סצענע מיטן בעטלער, וואָס האָט זיך ערשט אָפּגעשפּילט פֿאַר מײַנע אויגן. איך האָב גענומען עפּעס שרײַבן, ענלעך צו יענע גרויסע צווישן-מלחמהדיקע שרײַבערס, וועלכע פֿלעגן שאַפֿן זייערע מײַסטערווערק, אָפּזיצנדיק אין די קאַפֿעען, אָבער דער רעזולטאַט איז געווען אַ נעבעכדיקער. כּל-זמן די רעיונות האָבן זיך געדרייט אין קאָפּ, זענען זיי געווען גאָר נישט שלעכטע, נאָר אַז איך האָב זיי אויסגעלייגט אויף פּאַפּיר, האָבן זיי ווי אָנגעוווירן דעם גלאַנץ. איך האָב אויסגעמעקט, איבערגעשריבן עטלעכע מאָל, אָבער קיין בעסערס האָט זיך נישט באַקומען. דאָס שרײַב־ווערעמל האָט געגריזשעט אין מיר שוין אַ לענגערע צײַט. עס האָבן זיך באַקומען בײַ מיר עטלעכע סקיצן, קורצע באַשרײַבונגען אָבער דער אַרום האָט זיך באַצויגן צו מײַנע שרײַבערישע אַמביציעס מיט ביטול. די מאַמע האָט געזאָגט, אַז ס’איז שוין צײַט איך זאָל אויפֿגעבן מײַנע קינדישע פּלענער. איך טראָג דאָך אויף מײַן פּלייצע אַ קינד און אַ ווײַב.

די שפּעט-פֿרילינגדיקע, הייסע זון האָט זיך עטוואָס פֿאַרלאָשן. די שיטערע פֿעדער-וואָלקנס האָבן זיך ווי אָנגעצונדן, געברענט מיט אַ העל-גאָלדענעם קאָליר. קורץ דערנאָך האָט זיך די זון אַרויפֿגעזעצט אויפֿן שפּיץ-דאַך פֿון אַ פֿאַרסאַזשעטן בנין און די שײַנענדיקע וואָלקנס האָבן זיך פֿאַרלאָשן, ווי אויסגעברענטע שוועבעלעך. אַ פּלוצעמדיקער ווינט האָט געבראַכט מיט זיך אַ קנויל פֿײַכטקייט פֿונעם ים. טונקעלע, בלוי-פֿיאָלעטע פּאַסן האָבן גענומען קריכן איבער דעם הימל, אײַננעמען וואָס אַ מאָל מער שטח.

אויף דעם מענטשלעכן געווירבל האָט עס געמאַכט אַ קנאַפּן רושם: דער סופּערמאַרקעט איבער דער גאַס איז געווען פֿולגעפּאַקט מיט קונים. אַלע טישן אין די רעסטאָראַנען זענען געווען פֿאַרנומען, אַ לעבעדיקע ריי האָט זיך געשלענגלט פֿאַר דער אײַזקרעם קלייט. איך האָב שוין געפֿילט די אומגעדולדיקע בליקן פֿון די קעלנערס, און דער בעל-הבית האָט געצילט אין מײַן רוקן. איך האָב צוגערופֿן די קעלנערין און געבעטן די חשבון-נאָטיץ. בשעת איך האָב געוואַרט אויף איר, האָב איך צוריק אַרײַנגעלייגט דאָס נאָטיצביכל — אפֿשר דאָס איינציקע האָב-און-גוטס וואָס איך פֿאַרמאָג — אין טאַש און אויף אַ מאָמענט האָט אַ בליץ געטאָן אין מיר די האָפֿענונג, אַז אפֿשר וועט דאָס אָנגעשריבענע האָבן אַ תּחית-המתים אין אַ ליאַדע טאָג.

אַ טיפֿע בלויקייט האָט זיך אַנידערגעלייגט אויף די תּל-אָבֿיבֿער גאַסן. די גאַס-לאַמטערן האָבן זיך אָנגעצונדן, ווי נאָך אַ באַפֿעל. דאָס ליכט פֿון די אויטאָס, וואָס זענען געפֿאָרן אַנטקעגן, האָבן מיר געשלאָגן אין די אויגן. איך האָב קוים געזען וווּהין עס פֿירן מיך די אייגענע פֿיס. פֿרעמדע פּנימער האָבן זיך אויפֿגעלויכטן, אויף אַ אויגנבליק, און גלײַך דערנאָך אײַנגעזונקען געוואָרן אין דעם גיך צופֿאַלנדיקן פֿינצטער.

פֿון די האָפֿענונגען וועגן זאַצן און אותיות וואָס וועלן אַמאָל דערזען די ליכטיקע שײַן, איז נישט פֿאַרבליבן קיין שפּור. איצט זענען אויפֿגעקומען שווערע געפֿילן, אומעטיקע סצענעס זענען פֿאַרלאָפֿן פֿאַר די אויגן, ווי מאַן-און-ווײַב, וואָס האָב זיך שוין נישט ליב, דאַרפֿן פּלאַנירן די בשותּפֿותדיקע צוקונפֿט. עטרה טוט אַ פֿרעג: „נו, איז וואָס טוט מען ווײַטער?‟ איך זיץ לעבן איר אויף דער סאָפֿע, די הענט פֿאַרלייגט, דער רוקן אײַנגעבויגן. דאָס מויל עפֿנט זיך עפּעס זאָגן, אָבער קיין קלאַנג קומט נישט אַרויס. אַנשטאָט צו רעדן זינק איך אײַן אין אַ שווערער שווײַגעניש, זי ציט מיך אַראָפּ מיט אַן אומגעהײערן כּוח און איך גיב זיך איבער גאַנצערהייט. די ווערטער האָבן אָנגעוווירן די האַפֿט. זיי זענען נישט ביכולת עפּעס בײַטן. איך פּרוּוו באַטראַכטן אונדזערע באַציִונגען, אַנאַליזירן מיט אַ קאַלטן קאָפּ וואָס ס׳איז געשען און ווי עס איז געשען, אָבער אַלץ וואָס איך קען זיך אויסמאָלן, זענען אַנדערע פֿרויען: זאַפֿטיקע, פֿולבלעכע, פֿולע מיט לוסט און חשק צו געניסן פֿון דעם לעבן, לײַכטזיניקע, פֿריילעכע, לאַכנדיקע, בליִענדיקע. פֿון עטרה שמעקט מיט פֿרי-צײַטיקער פֿאַרוועלקונג, מעדיצינישע שמירעכצער, ביליקער זייף. שטענדיק שטעלט זי אָן אַן אומצופֿרידענע, קרומע מינע, ווי דער גאַנצער אַרום און באַזונדערש איך, שטויסט זי אָפּ. איך האָב אַ קוק געגעבן אויפֿן זייגער. דער ציפֿערבלאַט איז געווען איינדײַטיק: מע דאַרף גיין צוריק אַהיים. אַ ברירה האָב איך?

איך האָב גענומען זוכן די סטאַנציע פֿון אויטאָבוס נומער 72, וואָס פֿאָרט קיין חולון. איך האָב זיך פֿאַרפּלאָנטערט, געבלאָנדזשעט אויף פֿינצטערע און שמאָלע גאַסן. פּלוצעם האָבן אַלע גאַסן און געסלעך באַקומען איין פּנים. מיט אַ מאָל האָבן איך זיך געפֿונען אויף אבן-גבֿירול־גאַס. די ברייטע גאַס מיט אירע אומצאָליקע קלייטן איז געווען פֿול מיט נישט-דערזאָגטע צוזאָגן. איך האָב זיך אָפּגעשטעלט לעבן עטלעכע וויטרינעס; וואָס זאָגן זיי צו למעשׂה? זיי נאַרן אַרײַן, שפּילן זיך מיט מענטשלעכע אילוזיעס און שוואַכקייטן. נו, אויב אַזוי בין איך דער פּאַסיקסטער קונה. ווי קען איך אַנטלויפֿן פֿון די פֿאָרמולן, וואָס האָבן זיך אײַנגעביסן אין מײַן קיום?

איך בין געגאַנגען וויײַטער און אַ סטאַנציע פֿון נומער 72 איז אויסגעוואַקסן האַרט פֿאַר מײַן נאָז. דאַכט זיך, אַז די פֿיס האָבן מיך געטראָגן אַהין, וווּ דער באַוווּסטזײַן האָט בשום-אופֿן נישט געוואָלט זײַן.

אויף דער באַנק אין דער סטאַנציע איז געזעסן אַן אײַנגעבויגענער אַלטיטשקער און געהאַלטן אַ צײַטונג, צוגערוקט צו די ברילן.

„אַן אַטענטאַט לעבן אַריאל. אַ טעראָריסט האָט געשאָסן אויף דער אויטאָבוס־סטאַנציע. פֿינף זענען פֿאַרוווּנדעט געוואָרן. צוויי — שווער פֿאַרוווּנדערט. אַ פֿרוי איז געשטאָרבן אויפֿן וועגן אין שפּיטאָל. דער טעראָריסט איז דערשאָסן געוואָרן דורך די צה״ל־כּוחות… האַמהאַמ…‟, — האָט דער אַלטיטשקער אַן אומצופֿרידענער אַ בורטשע געטאָן און צוגעגעבן נאָך אַ טרוקן הוסטל: „אונדזערע פּאָליטיקער רײַסן זיך ווי אידיאָטן און צה״לס הענט זענען געבונדן‟. — ער האָט גערעדט, נישט אויסדרייענדיק צו מיר דעם קאָפּ: „לאָזט צה״ל טאָן זײַן שטיקל אַרבעט!‟

ער האָט אַראָפּגעלאָזט די צײַטונג, אויפֿגעהויבן דעם דיקן ווײַזפֿינגער, אויף וועלכן ס׳האָט געבלישטשעט אַ חתונה-רינגל, און זיך געווענדט דירעקט צו מיר:

„אַז איך האָב געדינט אין אַרמיי האָט מען נישט באַהאַנדלט די אַראַבער מיט זײַדענע הענטשקעס!‟
„דאָס איינציקע, וואָס מיר געדענקט זיך פֿון מײַן דינסט אין צה״ל‟, — האָב איך געזאָגט, — „איז דער שטענדיקער בויך-ווייטיק. אַ פֿאַרדריסלעכער רעזולטאַט פֿון אומצאָליקע צווייפֿלהאַפֿטיקע קולינאַרע איבערלעבענישן אין די מיליטערישע עסזאַלן.‟
„וואָס ווילסטו זאָגן דערמיט?‟ — האָט זיך געבייזערט דער אַלטער, אַן אויסגעדינטער זעלנער. — „אויב נאַפּאָלעאָן איז טאַקע גערעכט און די אַרמיי שפּאַנט אויף דעם מאָגן, טאָ אונדזער אַרמיי זיצט אײַנגעקאָרטשעט אין טואַלעט און האַלט זיך בײַם בויך. אַן אָנגעווייטיקטער ענין, נישטאָ וואָס צו רעדן.‟
„רעד צו דער זאַך, מיינסט, אַז אונדזער אַרמיי טויג נישט?‟ — האָט דאָס קול פֿון דעם אַלטן געציטערט אַ ביסל. אַ רויטקייט, ווי אַן אויסשיט, איז זיך פּלוצעם צעקראָכן איבער זײַן פֿאַרקנייטשטער צורה.

דעמאָלט איז מײַן אויטאָבוס געקומען — אַן אמתער „ליהודים‟ — און איך האָב איבערגעלאָזט דעם אַלטן וועטעראַן אַליין. ער וועט פֿירן אַהין-און-אַהער זײַנע זעלנערלעך אויף דער מלחמה-מאַפּע אויך אָן מײַן הילף. אין אָנהייב איז דער אויטאָבוס געווען פֿולגעפּאַקט מיט מענטשן אָבער נאָך עטלעכע סטאַנציעס זענען ס׳רובֿ פּאַסאַזשירן אַרויסגעגאַנגען און עס איז געוואָרן שטיל. סײַדן דער ראַדיאָ איבערן קאָפּ פֿון דעם שאָפֿער האָט אַרויסגעבילט די נײַעס ווײַטער, אָן אויפֿהער. דער אויטאָבוס איז געפֿאָרן דורך די פֿינצטערע גאַסן פֿון אַ קליינער אינדוסטריעלער זאָנע.

איך און עטרה האָבן חתונה געהאַט יונגערהייט. איך האָב נישט געהאַט קיין שום דערפֿאַרונג מיט פֿרויען, און זי האָט אויך נישט געהאַט קיינעם פֿאַר מיר — אַזוי האָט זי געטענהט. זי איז געווען מײַן „ערשטע ליבע‟. איך בין געווען אַ געוועזענער ישיבֿה-בחור און אַ פֿריש-באַפֿרײַטער זעלנער מיט אַ קנאַפּער דערפֿאַרונג און פֿאַרשטאַנד. איך האָב געלויבט דעם אייבערשטן, וואָס אַ זי קוקט אין מײַן ריכטונג. וואָס האָב איך געוווּסט דעמאָלט וועגן ליבע, מישטיינס געזאָגט? אין דער אמתן, אויך הײַנט ווייס איך גאָרנישט, אָבער אַזוי האָט עס זיך געפֿירט אין מײַן משפּחה: מע האָט געהאַלטן די קינדער אין וואַטע. עס האָט געלאָזט הייסן, אַז מיר גייען אויף גאָטס דרכים. דעם אייבערשטן לוינט, אַז זײַניקע בלײַבן נאַראָנים. איך האָב אָנגענומען קריטישע באַשלוסן אָן דער מינדסטער אַנונג וואָס און פֿאַרוואָס. דער פּועל-יוצא איז געווען אומפֿאַרמײַדלעך — גרויסע גרײַזן.

דאָס לעבן פֿון אַ יונגער פּאָר איז געווען זיס ווי אַ לעקעך. מיר האָב זיך אַרײַנגעצויגן אין אַ נישקשהדיקער דירה, פֿרײַ פֿון דעם שטענדיקן אויפֿזיכט מצד טאַטע-מאַמע, איך האָב פֿאַרענדיקט יוריספּרודענץ און גענומען אויף זיך דעם עול מפֿרנס צו זײַן דאָס הויזגעזינד; זי איז געוואָרן, אין אַ מזלדיקער שעה, אַ לערערין. זי האָט פֿײַנט געהאַט די אַרבעט, די תּלמידים און זייערע עלטערן, אָבער עס איז איר קיינמאָל נישט אײַנגעפֿאַלן זיך דערשלאָגן אויף עפּעס בעסערס. זי האָט געשוואַנגערט. נאָך נײַן חדשים האָבן מיך זיך געכאַפּט, אַז עס איז צוגעשטאַנען צו דער פֿאַמיליע אַ קליין נפֿשל. די באַציִונגען האָבן גענומען סקריפּען. אַלץ איז געווען ווי באַשטימט פֿון פֿריִער. אין איינעם אַן אינדערפֿרי האָב איך זיך אויפֿגעכאַפּט מיט אַ פֿאַרכאַפּטן אָטעם און אַ שטעכעניש אין דעם ברוסטקאַסטן. אַ מוראדיקער געדאַנק איז מיר דורכגעלאָפֿן: שוין, אַזאַ איז מײַן לעבן. אַזוי וועל איך פֿאַרברענגען די יאָרן.

די פֿאַמיליע האָט אַלץ מער גענומען אויסזען ווי אַ סאָרט פֿאַבריק אָדער פֿירמע — „גרינבערג און שותּפֿים‟ — יעדער האָט זיך געהאַט זײַנע אויפֿגאַבן, פֿאַרפֿליכטונגען, נאָר דער מענטש אַליין איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן. עס האָט זיך געטראָפֿן, אַז איך האָב נישט אויסגעפֿילט מײַנע אויפֿגאַבן, זיך געפֿוילט, זיך אַרויסגעדרייט. עטרה אויך. מיר ביידע זענען געווען שטענדיק מיד. שרעקלעך מיד. דער תּוך פֿון דער משפּחה איז געווען איר עקזיסטענץ — ווײַטער גאָרנישט. מיר זענען געווען בײַ אַ פּסיכאָלאָג, אָבער ער האָט גאָר נישט געהאָלפֿן. יעדער האָט געמאַכט אַ רשימה ענינים וואָס געפֿעלן אים נישט, און מיר האָבן געהאַלטן אין איין אַרומרעדן אונדזערע געפֿילן. די געפֿילן זענען זיך צעוואַקסן און געוואָרן גרעסער פֿון אונדז, האָבן מיר זיך ווידער פֿאַרלוירן, פּונקט ווי מיט די אויסגאַבן. איך בין געקומען צו דער מסקנא, אַז אייגנטלעך עקזיסטירן מיר נישט.

איך האָב פֿאַרלאָזט דעם אויטאָבוס. עס איז נאָך נישט געווען שפּעט, אָבער די גאַסן זענען שוין געווען כּמעט ליידיק. דאָ און דאָרט איז אויפֿגעשוווּמען אַ געשטאַלט פֿון אַ מענטשלעכן אויסזען און באַלד איז זי נעלם געוואָרן, ווי פֿאַרבלענדעניש. די קלייטן זענען געווען פֿאַרמאַכטן, די טירן פֿאַרריגלט, די אײַזערנע לאָדנס — אַראָפּגעלאָזט. אַ שטאָטישער מידבר.

איך האָב פֿאַר זיך ווידער דערזען די קעלנערין. אַ פּשוטע האַלוצינאַציע. מע מוז זײַן אויפֿריכטיק. זי האָט געהאַט אַ מחיהדיק גראָב-פֿלייש, קיין עין-הרע. אויך די פֿיס זענען געווען חנעוועדיק. איצט האָט זי מיך געצערטלט און גערעדט צו מיר אָפֿענע דיבורים. זי וויל איך זאָל זיך גטן און מיר וועלן אַנטלויפֿן אויף עפּעס אַ קאַריבישן אינדזל. זי האָט באַקומען אַ פֿעטע ירושה פֿון אַ ווײַטן קרובֿ. אַ וואַרעמקייט איז אַדורכגעלאָפֿן איבער מײַן לײַב. „ווילסט מיך זען אין מײַן נײַעם שווים-קאָסטיום?‟ — „יאָ‟, האָב איך געענטפֿערט און דערשפּירט ווי די הענט באַדעקן זיך מיט שווייס. איך האָב געאָטעמט שווער. פּלוצעם האָט זיך אַרײַנגעריסן אין דער האַלוצינאַציע דער מגיד-שיעור פֿון דער ישיבֿה. פֿון זײַן פּעך-שוואַרצער באָרד האָט אַרויסגעדופֿט אַ געשטאַנק פֿון אויסגעוועפּטן עסן. ער האָט מיך אָנגעקוקט מיט זײַנע ברוינע, נאַסע אויגן. „הערש! גראָד דו, מיט דײַן קאָפּ? פֿון דיר וואָלט איך זיך דערוואַרט עפּעס בעסערס. דו לאָזסט זיך אַראָפּ אין שאול-תּחתית. ביסט זיך מזנה נאָך דײַנע אויגן… און דאָס אַלץ צוליב וואָס?‟

איך האָב געמיינט, אַז איך בין שוין פּטור געוואָרן פֿון די פּלאָגנדיקע, איבערחזרנדיקע מחשבֿות פֿון אַ ישיבֿה-בחור, פֿאַרגעסן די פּוסטע מוסר־רייד, וועלכע מע האָט אונדז אַרײַנגעקלאַפּט אין די קעפּ וועגן די „נפֿש־בהמית‟, „קדושים־תהיו‟, „ולא תתרו אחרי לבבכם‟.

אונדזערע חכמים האָבן נישט געשריבן וואָס איז דער דין אין פֿאַל, וואָס די ליבע ווערט אויסגעוועפּט און שטאַרבט אָפּ. וועגן דעם איז נישט געווען קיין איין אָנדײַט.

3

אַ שמועס מיט דער מאַמען:

„איך פֿאַרשטיי נישט, בנאמנות. איך פֿאַרשטיי גאָרנישט. אָבער איך בין שוין אַלט. אַמאָל פֿיל איך מיך יונג און אַ מאָל — אַלט. אין לעצטן סך-הכּל דאַרף אַ מענטש זײַן אויפֿריכטיק מיט זיך אַליין און אַ קוק טאָן אין זײַן פּאַס. דאָרט שטייט פּונקט אָנגעוויזן, ווען ער איז געבוירן געוואָרן. איך געהער צו אַן אַנדער דור.‟
„איך האָב גערעדט קלאָרע דיבורים. וואָס איז אומפֿאַרשטענדלעך?‟
„פֿאַר וואָס עטרה ציט זיך אַריבער מיטן מיידעלע צו אירע טאַטע-מאַמע און דו פּעקלסט דיך אַזש צוריק קיין ירושלים, צו אונדז?‟
„איך האָב דיר שוין געזאָגט, מיר האָבן באַצאָלט דירה־געלט ביז אָנהייב יוני. דערנאָך גייט דער אָפּמאַך אויס און מיר האָבן באַשלאָסן, אַז ס’איז נישט כּדאַי אים צו באַנײַען.‟
„ווויל און פֿײַן, פֿאַר וואָס נישט באַנײַען? מע באַנײַט דעם אָפּמאַכן און שוין. אַזאַ גרויסע מעשׂה! אַלץ איז בײַ אײַך מיטן קאָפּ אַראָפּ און מיט די פֿיס אַרויף. ווער איז געווען דער געוואַלדיקער גאָון, וואָס איז געפֿאַלן אויף אַזאַ המצאה, האַ? אַ שיינע מעשׂה: דער מאַן איז פֿאַרקראָכן קיין ירושלים. דאָס ווײַב איז גאָר צוריק — אין פּתּח-תּקווה, ווי אַ כּלה-מויד, וווינט מיטן מיידעלע בײַ טאַטע-מאַמע. אויב איך האָב קיין טעות נישט, לויט דער כּתובה און אַלע איבעריקע פּאַפּירן, זענען זיי מאַן-און-ווײַב כּדת משה וישׂראל, אָבער אַזוי לעבן זיי באַזונדער. דער טאַטע האָט שוין נישט קיין חשק זיך אײַנשפּאַנען צו דעם יאָך. ער וויל פּלוצעם זײַן אַ „שרײַבער‟. וואָס שמירסטו אָן דאָרט, האַ? פּאָרנאָגראַפֿיע?‟
„מאַמע, איך ווער נישט קיין שרײַבער, באַרויִק זיך. איך שרײַב אַ בוך. צווישן אָנשרײַבן אַ בוך און ווערן אַ שרײַבער איז דאָ אַ שטיק מהלך. איך וועל ווײַטער אַרבעטן בײַ גאָלדמאַנען דעם שמאָק, זאָרג זיך נישט.‟
„ווי וועסטו אַרבעטן? האָסט, דען, צוויי קעפּ? איין קאָפּ אַרבעט בײַ גאָלדמאַנען, און דער צווייטער פּאַטשקעט אַ מײַסטערווערק? לופֿטגעשעפֿטן. עס שטעקט אין דעם נישט קיין תּכלית. איך חזר איבער: הערש, ביסט נישט קיין קינד. ביסט, קיין עין-הרע, אַ טאַטע, האָסט אַ ווײַב. דו וואַרפֿסט זיך עפּעס טאָן און גיסט זיך דערבײַ נישט אָפּ קיין חשבון, וווּהין עס פֿירט דיך דער וועג. זאָג אַליין, פֿון וואַנען קומט אַזאַ באַגער צו צעשטערן אַלץ, רויִנירן זיך און אַנדערע ביז דעם סאַמע גרונט?‟
„רויִנירן! יאָ! איך וועל זיך נישט אָפּרוען ביז מיר אַלע וועלן אַרומשווימען אין געמויזעכץ! זיך דערנידעריקן צום סאַמע דנאָ… דער טײַוול אַליין זאָגט מיר אונטער וואָס צו טאָן. נו, מאַמע… ס’איז צײַטווײַליק. נאָר אויף אַ שטיקל צײַט. איך זאָג דיר צו, דו וועסט נישט באַווײַזן זיך גוט אומקוקן, ווי מיר וועלן זיך אין איינעם ווידער אַרײַנציִען אין אַ דירה. איך וועל אַרבעטן בײַ גאָלדמאַנען אָדער בײַ אַן אַנדער חזיר, און די משפּחה וועט זײַן פּונקט אַזוי אומגליקלעך ווי פֿריִער.‟
„איך וויל מיך נישט אַרײַנמישן אָבער וואָס קומט פֿאָר צווישן דיר און עטרה? איר האַלט בײַם גטן זיך? אויב עס האַלט בײַ דעם, מוז איך דערפֿון וויסן.‟
„ניין, מיר גטן זיך נישט. עס איז בלויז אַ צײַט אַזאַ, אַ קאַלעמוטנער וועטער, נישט מער.‟
„קאַלעמוטנע? אַז דאָס לעבן איז נישט ווי אַ לעקעך, ווערט עס בײַ דיר גלײַך אָנגערופֿן „קאַלעמוטנע‟. דאָס איז מײַן שולד. איך האָב דיך געהאַלטן אין וואַטע צו לאַנג. עס וועט דיר נישט שאַטן צו וויסן, אַז דײַן שוועסטער און פֿײַוויש לעקן אויך נישט קיין האָניק. זיי מוטשען זיך מיטן לעבן, פּונקט אַזוי ווי דו. מיר זענען נישט געקומען אויף דער וועלט, כּדי דאָ שיין פֿאַרברענגען.‟
„גוט, פֿון הײַנט אָן וועל איך בלויז לײַדן חיבוטי-קבֿר, אויף מײַן וואָרט.‟

המשך קומט