דיכטער. געבוירן אין שטעטל בעשענקאָוויטש, וויטעבסקער געגנט, אין אַן אָרעמער משפּחה פֿון אַ קליינהענדלער. זיך געלערנט אין דער וואָלאָזשינער ישיבֿה, נאָר געמוזט איבעררײַסן די לערע און זיך אומקערן אַהיים. צוזאַמען מיט זײַן שוועסטערקינד, שלמה יודאָווין, וואָס איז שפּעטער געוואָרן אַ באַוווּסטער גראַפֿיקער, איז ער אַריבערגעפֿאָרן אין שכנותדיקן שטעטל טשאַשניק, זיך לערנען זייגערמאַכערײַ. דעביוטירט האָט יודאָווין אין 1913. אַ ציקל לידער זײַנע איז געווען אָפּגעדרוקט אין דער פּעטערבורגער צײַטונג „די צײַט‟. נאָך דער אָקטאָבער־רעוואָלוציע האָט ער, צו ערשט, געאַרבעט ווי שטעלפֿאַרטרעטער בײַם פֿאָרזיצער פֿון בעשענקאָוויטשער דרוקער־פֿאַראיין, דערנאָך — סעקרעטאַר פֿון לעפּעלער אָפּטיילונג בײַם בילדונגס־קאָמיסאַריאַט, חתונה געהאַט און אַריבערגעפֿאָרן קיין וויטעבסק.
מער ווי צוויי יאָר אַרבעט יודאָווין אין דער רעדאַקציע פֿון דער צײַטונג „רויטער שטערן‟, קומט אָן זיך לערנען אינעם ייִדישן פּעדאַגאָגישן טעכניקום. אין 1922 דערשײַנט זײַן ערשטע און די איינציקע לידער־זאַמלונג „קנוילן‟, וואָס ווערט אויפֿגענומען ווי אַן אָנזאָג, אַז אין ליטעראַטור איז געקומען אַ באַגאַבטער דיכטער. דערנאָך קומט אַ דויערנדיקער איבעררײַס אין זײַן שאַפֿונג, וואָס איז פֿאַרבונדן מיטן שווערן מאַטעריעלן מצבֿ פֿונעם דיכטער און מיט דער אַנטוישונג אין די אידעאַלן, אין וועלכע ער איז געווען פֿאַרגלייבט. אַן ערלעכער און אויפֿריכטיקער מענטש, האָט ער נישט געקאָנט פֿאַלשעווען אינעם פּאָעטישן וואָרט, ווי דאָס האָבן געטאָן אַ סך אַנדערע פּאָעטן פֿון זײַן דור. ער האָט פֿאַרענדיקט די ייִדישע אָפּטיילונג פֿונעם מאָסקווער פּעדאַגאָגישן אינסטיטוט, אַרויסגעגעבן עטלעכע לערן־ביכער פֿאַר דער ייִדישער שול.
אַ חלום
מיר דאַכט, איך האָב פֿאַרלוירן עפּעס זייער וויכטיקס,
דאָס לעבן איז אָן דעם — דורכאויסיקער פֿאַרדראָס,
כ׳וואָלט זוכן עס געפּרוּווט כּל־זמן ס׳איז ליכטיק,
ווייס איך ניט — אַ וואָס?
מיר דאַכט, איך האָב פֿאַרלוירן עפּעס זייער נייטיקס,
אָן דעם איז אַלץ — אומזיסטע מי.
איך וואָלט געפּרוּווט זיך נעמען היילן אָט דעם ווייטיק,
ווייס איך ניט — אַוווּ?
מיר דאַכט, איך האָב פֿאַרלוירן עפּעס גאָר געהויבנס
און מיט דעם אַוודאי אויך די רו.
וועלן וואָלט איך אויסזוכן צוריק דעם גלויבן,
ווייס איך ניט — אַוווּ?
און וואָלט עס זײַן ניט מער ווי אַ געדאַכטס אַ שווערער רעיון,
וואָס קומט מיט שרעק און גייט אַוועק בשלום,
קאָן זײַן, איך וואָלט אויף אַלץ זיך גראָב אויסשפּײַען,
ווי אויף אַ בייזן חלום.
זכּרון
אין בליצנדיקע פֿלעקן דער עקראַן פֿון מײַן זכּרון,
און קלאַנגען טיף אין די געהירן אײַנגעגעסן,
עס העלפֿן ניט פֿאַרגאַנגענע פֿון דער מלחמה יאָרן —
ניט אויסצומעקן, ניט פֿאַרגעסן.
איך זוך ניט, וווּ אַהינטאָן זיך פֿון צײַט פֿון יענער,
דערפֿאַר איז אַלץ אין מיר אַזוי אָט אויף דער וואַך.
מיר דאַכט: איך הער נאָך איצטער אויך, ווי אַ סירענע,
פֿאַרכלינעט זיך מיט פּחד אין דער נאַכט…
און אָט האָט זיך צעטראָגן אין דער לופֿטן באַלד
אַ שטאַרקער רויש פֿון צענדליקער מאָטאָרן.
זיי רײַסן זיך אין שטאָט אַרײַן מיט גוואַלד
און זייען שרעקט און טויט, און ווילדן צאָרן.
דער חורבן פֿון מײַן שטאָט — שוין טויטע פֿיל און פֿיל,
פֿאַרוווּנדעטע אַ סך מאָל מערער,
און יעדע נאַכט די זעלבע ווילדע שטיל,
און וואָס אַ טאָג, אַלץ גרויזאַמער און שווערער.
איז וויפֿל דאַרף אַ שטאָט נאָך טעג אַזוינע,
אַז בלײַבן זאָל זי אין דורכאויסיקע רויִנען,
און וויפֿל דאַרף מען שׂינאה, האַס צום שׂונא,
אַז מע זאָל האַלטן קאָפּ און ניט אַראָפּ פֿון זינען?
ווען ריין פֿון שווערע וואָלקנס איז דער הימל
ווען ריין פֿון שווערע וואָלקנס איז דער הימל
און זון אין בלויער רחבֿות שטאַרקט זיך אין איר גאַנג,
איז ליב און ניחא דיר דער מענטשלעכער געווימל
מיט יעדן שאָרך און פּיפּס, מיט שטיפֿערישן קלאַנג.
ווען שוואַרצע כמאַרעס דריקן ניט די אַקסלען
און האַלטן ניט דײַן האַרץ אונטערן פּרעס,
דאַן ווילט זיך צווישן מענטשן דיר אַ וואַקסט טאָן,
די האַנט פֿון גאָרער וועלט אַ דרוק טאָן פֿעסט.
אין שלאָפֿלאָזע נעכט
עס האָבן די קוראַנטן [1] אָפּגעשלאָגן צוועלף
און אָנגעזאָגט דער וועלט פֿון רו דעם נחת.
עס איז פֿון לאַנגער נאַכט אַוועק שוין מערער פֿון אַ העלפֿט,
און צוגעקומען איז אַ חלק מיר פֿון אַחדות.
איך ווענד דעם מיטל אָן: ניט איינס, ניט צוויי, ניט דרײַ,
ביז אין די הויכע צענדליקער אַרײַן,
איך פּלאָנטער שוין און הייב אָן ווידער פֿון דאָס ס׳נײַ,
און אײַנגעמאַטערט שטאַרק איך שלאָף באַלד ווידער אײַן.
דער שלאָף בײַ מענטשן עלטערע איז ניט אויף לאַנג,
ער ווערט גאַנץ אָפֿט פֿאַרביטן מיט טרוימען אויף דער וואַך,
מיט דעם, וואָס ס׳איז געשען אַמאָל — אַ העל געזאַנג,
אַ חלום פֿון אַ ווײַסער זומערדיקער נאַכט.
און אַזאַ ווײַטע פּלוצלינג זיך דערשײַנט,
און ביידע שרעקן זיך מיט דעם, וואָס רופֿט זיך צײַט:
דאָס ווײַטע, ווײַל אַמאָל איז דאָס געוועזן הײַנט,
דאָס נאָענטע, ווײַל מיט דער צײַט ס׳וועט ווערן ווײַט.
דאָקטוירים ראַטן ניט צו ניצן לומינאַל,
פֿיל בעסער איז צו בײַקומען דעם שלאָף אַליין.
וואָס זאָל מען טאָן, אַז שטענדיק זאָל דײַן מוח בלײַבן ריין,
אַז זיסקייט זאָל ניט אָפּגעבן מיט ביטערקייט, מיט גאַל.
האָט עס דען אַ זינען?
שוין וויפֿל מאָל אַזעלכעס איז געשען:
„קאָן זײַן‟ און „אפֿשר‟, און אויך „טאָמער‟.
וואָלט עמעצער כאָטש נאָענט דאָ געווען,
פֿון צימער וואָלט ער אָנגעקוקט דעם נומער.
איז האָט עס דען אַ זינען וואַרטן שעהען לאַנג
מיט אַ פֿאַרכאַפּטן אָטעם בײַ די שטאָרן,
און אָנגעשטרענגט זיך אײַנהערן אין יעדן קלאַנג
פֿון גיכע טריט אויף טרעפּ אין קאָרידאָרן.
און איר, אָ דרייסטע זין אויף ברעגן פֿון דער סענע,
איר האָט דאָך פֿון די ערשטע פֿאַרזוכט דעם טעם
פֿון טעג און נעכט אין ציטער פֿון סירענעס,
פֿון שטאָט און דאָרף אין ברויזנדיקן פֿלאַם.
צי האָט איר שוין פֿאַרגעסן יענע שוואַרצע טעג,
וואָס האָבן דעמלט אײַנגעוויקלט אײַער ערד
אין נעץ פֿון תּליות, אין אָסטראָגן אָן אַ ברעג
אין האַרטן קלאַנג פֿון שטאַל, אין קאַלטן בלאַנק פֿון שווערד.
נאָר אַלע מאָל באַווײַזט איר ווער איר זײַט,
אויף וואָס איז פֿעיִק אַזאַ פֿאָלק אַ פֿרײַע,
פֿאַר וואָס זשע הײַנט אָט שטייט איר אָן אַ זײַט
און זעט ניט ווי עס רוקט זיך אַ געפֿאַר אַ נײַע.
ווי קען פֿון אײַך כאָטש איינער בלײַבן גלײַכגילטיק און קאַלט,
ווען די געפֿאַר אויף יעדן טראָט טוט לויערן?
ווי קען מען אויסלעשן אין האַרץ פֿון זון דעם לעצטן שטראַל
ווען נאָענט איז דער שׂונא בײַ די טויערן?
שפּעטע טעג
שוין ציִען זיך די שאָטנס פֿון די דעכער
אין גאַס אַרײַן, אַלץ ווײַטער, לענגער,
און ברוינע וואָלקנס קלײַבן זיך אַלץ העכער,
צו דער זון סײַ נעענטער און ענגער.
אָט די וואָלקנס זעען אויס ניט אויף אַ רעגן
און זיי דראָען ניט מיט ווינטן און מיט קעלט.
זיי ווילן נאָר מיט האַרבסט די זון דערשרעקן:
— זײַ וויסן, אַז דער זומער האָט שוין לאַנג געפֿעלט.
[1] קוראַנטן — אַ זייגער, וואָס שפּילט אויס אַ געוויסע מעלאָדיע
Yiddish Branzhe 