אַ שעה אין גן־עדן

דוד עומר כּהן

אַ פּאָעמעלע לויטן געדאַנק פֿון מײַן אַמאָליקער נידערלענדיש־לערערקע מיקע טילעמאַ, זאָל לעבן.

דער אַלטער בעל־הבית ס’געזעסן אין ביוראָ
און פֿון די אױגן האָט געגלאַנצט אַ בלאַסע שײַן.
צען יאָר געהאָרעװעט, קײן סוף איז שױן נישטאָ
און באַלד װיל ער כּמעט קײן בעל־הבית נישט זײַן.

אַרױסגעלאָזט אַ זיפֿץ, געקוקט אױף די חשבונות,
װאָס ליגן אַלע דורכאַנאַנדער אױף זײַן טיש.
און כאָטש צום רעכענען האָט ער געהאַט כּישרונות
האָט אין זײַן מוח שױן געהערשט אַ פֿינצטערניש.

בײַם אָנהײב פֿון זײַן אַרבעט איז אים שװער געװען,
די גרױסע טירחה איז דערגאַנגען אים די יאָרן —
און ביסלעך האָבן אױך די אַרבעטערס געזען,
אַז זײער בעל־הבית איז אױסער זיך געװאָרן:

װען פֿון די ערשטע טעג ער האָט זיך אָפּגערוט,
האָט ער באַקומען נײַע האָרעװאַניעס:
אַיעדער האָט געמײנט, אַז דאָס איז נאָך נישט גוט
און יענץ נישט פֿאַרטיק. האָט ער פֿון די קאָמפּאַניעס

פֿון אַלע זײַטן פֿון דער װעלט באַקומען בריװ,
װײַל קײנער מיט זײַן אַרבעט איז נישט געװען צופֿרידן.
דאָך צװישן אַלע װערטער, װילד און אַגרעסיװ,
איז דאָ אײן בריװ געװען פֿון צװײ גאָר װױלע ייִדן:

„אַ גרױסן דאַנק פֿאַר אײַערע באַמיִונגען,
מיר זענען זײער גליקלעך אין דער נײַער הײם.
און כאָטש סע זענען דאָ אַ סך פֿאַרפֿירונגען,
איז גוט צו לעבן דאָ בײַם גרױסן עץ־החײם.‟

געלײענט די װערטער, האָט ער נישט פֿאַרשטאַנען
װאָס עפּעס איז געװען דער בױם פֿון װאָס זײ רײדן:
נאָר סוף־כּל־סוף האָט ער זיך פֿאָרט געקענט דערמאָנען,
אַז ס’איז געװען אַן אָרט אַזאַ, װאָס הײסט גן־עדן,

װאָס ער האָט דעמאָלט, שױן צוריק מיט יאָרן פֿילע
געבױט פֿאַר אײן בן־אָדם און זײַן אשת־חיל,
אַװוּ זײ לעבן, כּל־זמן עס זאָל זײ נישט, חלילה,
קײן שטיקל פּירה פֿון דעם עץ ניט מאַכן אַ מחיה.

דעם בױם האָט ער געפֿלאַנצט, כּדי ס’זאָל זײַן אַן אָרט
אַװוּ, װען ער זאָל דורך דער אַרבעט אַלץ פֿאַרגעסן,
פֿון גוטס און שלעכטס דאָס וויסן זײַנע פֿאָרט
ער זאָל נאָך קענען קריקגעפֿינען אינעם עסן.

בשעת ער איז אַזױ געזעסן אין ביוראָ
און האָט זיך אין דעם יום־טובֿדיקן בריװ דערמאָנט,
איז ער זאָפֿאָרט אַרױס, און אױף דער הײסער שעה
אַװעק קײן עדן, אַזױ שנעל װי ער’ט געקאָנט.

צוריק צו זען דעם גאָרטן נאָך אַזױ פֿיל יאָרן
איז פֿאַר דעם בעל־הבית אַן אמתע מחיה.
און יעצט אַנטדעקט ער אין זײַן ראָסטיקן זכּרון
די בײמער, פֿלאַנצן, טײַכעלעך און בעלי־חײם,

װאָס דרײען זיך אַרום אין ערלעכסטער נאַטור
און פֿירן אָן קײן קריגערײַען זײער לעבן,
אַיעדע חיה לױט דער אײגענער קולטור
און לױט די נעמען, װאָס דער מאַן האָט זײ געגעבן:

דער אַלטער לײבל פֿוקס מיט מײדל הינדל כּ״ץ,
ר’ הירש מיט זאבֿ־װעלװל און פֿרוי טײַבעלע —
אַזױ האָט פֿרידלעך זיך געשפּילט אין אָט דעם פּלאַץ
אַיעדער זכר מיט זײַן טײַער װײַבעלע.

נאָר צװישן אָט די חיות האָט דער בעל־הבית
אין ערגעץ נישט געזען די מענטשן װאָס ער זוכט.
עס כאַפּט אים אָן אַ פּחד, װײַל ער אַנט שױן, װאָס
ס’איז דאָ געשען. פֿאַרפֿלוכט דער מענטש, פֿאַרפֿלוכט, פֿאַרפֿלוכט —

ער האָט געטאָן אַ שרײַ: ר’ אָדם! פֿרױלײן חוה!
נאָר קײנער האָט אים מיט קײן ‘שלום’ נישט באַגריסט.
דעם בעל־הבית איז דאַן געװאָרן שטאַרק טשיקאַװע
צו װיסן, אױב זײַן אַרבעט איז געװען אומזיסט.

כּהרף־עין איז ער געגאַנגען דורך דעם גאָרטן
צום גרױסן עץ־הדעת, װאָס לעבן עץ־החײם,
כּדי צו זען, אױב, װײסט אײן גאָט אין הימל, דאָרטן
ער װעט געפֿינען די הומאַנע בעלי־חײם.

דאַן האָט ער פֿונדערװײַטנס הינטער דעם געשטרױך
געהערט די אַלטבאַקאַנטע קלאַנגען פֿון צװײ קולות.
דער עיקר, חוה האָט געפּלאַפּלט שנעל און הױך
אַז אָדם איז כּמעט צו הערן נישט ביכולת,

און אונדזער בעל־הבית, אַן אַלטער און אַ מידער
האָט זיך אַװעקגעזעצט און צוגעמאַכט די אױגן,
זיך צוצוהערן אינעם מאַן־און־װײַב־גערודער.
און חוהס װערטער זענען אַזש צו אים געפֿלױגן:

„איך האָב דיר שױן געזאָגט און זאָג דיר נאָך אַ מאָל,
אַז איך װעל מער נישט בלײַבן דאָ אין אָט דעם גאָרטן!
כ’װאָלט ממש ליבערשט נאָך געלעבט אין טױטן־טאָל
(כאָטש װאָס מײנט ‘טױט’ איך הײב נישט אָן פֿאַרשטײן), װײַל דאָרט,

אױ דאָרטן, װוּ סע זאָל נישט זײַן, איז בעסער ס׳לעבן!
בײַ אונדז אין גאָרטן טוט זיך גאָרנישט, יעדער טאָג
איז פּונקט װי דער פֿאַרגאַנגענער, די בײמער געבן
דאָס עסן; יעדע חיה שענקט, װאָס זי פֿאַרמאָגט;

אַיעדע שעה, אַיעדע רגע שײַנט די זון
כ’געדענק שױן נישט דאָס לעצטע מאָל װאָס מ’האָט געזען…
אַנו, װאָס איז דאָס װאָרט געװען — דאָס װאַסער פֿון
דעם הימל, אדם, קרױן, װען איז דאָס נאָר געװען?‟

„דו מײנסט דעם רעגן, יאָ? שױן מיט דרײַ יאָר צוריק‟,
האָט אָדם איר געענטפֿערט, געבנדיק אַ גענעץ.
„דער רעגן, פּונקט אַזױ! אַװוּ איז אונדזער גליק?
אױף יענער זײַט פֿון אונדזער גאָרטנס גרענעץ

איז דאָ אַ װעלט צו זען, אַ װעלט זיך צו באַקענען!
אױ אָדמל, מײַן טײַערסטער, איך װיל אַרױס,
אַרױס, פֿון אָט־אָ דעם גן־עדנדיקן גיהנום,
פֿון בענקעניש נאָך עולם־הבא גײ איך אױס!‟

װי אָפֿט האָט אָדם שױן געהערט די־אָ מגילה…
נאָר דאָס מאָל האָט זײַן װײַב גערעדט אָן קײן קאַטאָװעס.
בשעת זי איז געזעסן נעבן אים אַ שטילע
האָט ער געזאָגט: „אױב הײַנט זאָל זײַן דער יום־המװת

פֿאַר דיר און מיר, מײַן װײַב, איז לאָמיר באַלד אַװעק.
כ’װעל גײן מיט דיר אױף יענער זײַט פֿון גאָרטנס צױם
און גײן אַװוּ די גרױסע װעלט האָט נאָר אַן עק.
נאָר לאָמיר כאַפּן נאָך אײן פֿרוכט פֿון אָט דעם בױם,

כּדי דעם טעם גן־עדן נישט פֿאַרגעסן.‟
געזאָגט, און תּיכּף האָט זײַן װײַב געכאַפּט אַ פֿרוכט
פֿון עץ־הדעת, און אָנגעהויבן אים צו עסן.
„פֿאַרפֿלוכט,‟ האָט אונדזער בעל־הבית געטראַכט, „פֿאַרפֿלוכט

איז אָט דער גאָרטן, װאָס איז נישט געװען פּערפֿעקט.
פֿאַרפֿלוכט די בעלי־חײם און פֿאַרפֿלוכט דער סאָד!
אױס װעלט, אױס פּאַראַדיס, די מענטשן גײן אַװעק:
װי זאָל’ך באַהאַלטן אָט דעם בושהדיקן סוד?

כ’װעל קײנעם נישט פֿאַרצײלן װאָס איך האָב געזען,
פֿאַרבעסערן די מעשׂה פֿונעם גירוש מגן־עדן.
קײן מענטש װעט נישט דערװיסן, װאָס ס’איז דאָ געשען
װען מענטשן האָבן זיך פֿון גאָט געװאָלט צעשײדן!‟

ויהי ערבֿ…