בענקעניש

בערל קאָטלערמאַן

„דער טאַטע האָט זיך קיינמאָל ניט אומגעקערט אַהין‟, — האָט געזאָגט ביטער מיסיס דאָבראָווסקי. הינטער דעם פֿענצטער פֿון איר צימער האָט זיך געפּליאָסקעט דער אומענדלעכער בלויער אָקעאַן, וואָס האָט זיך צונויפֿגעגאָסן מיטן אומענדלעכן בלויען הימל. די צעשפּרייטע דאָ און דאָרט וואָלקנדלעך האָבן מיר דערמאָנט יענע וווּנדערלעכע דערשײַנונג, וואָס כ’האָב שוין געהאַט געזען עטלעכע מאָל אין קעמפּס-ביי: דער לײַכטער מאָרגנדיקער ווינט האָט געטריבן איבער די אָקעאַן-כוואַליעס אַ געדיכטע וואָלקן-מאַסע. דאָס איז געווען אַ גראַנדיעזע פֿאָרשטעלונג פֿון דער נאַטור: די וואָלקנס האָבן אויסגעפֿורעמט אַ וואַנט, נאָכמאַכנדיק, פּונקט ווי אין שפּיגל, די מאָנומענטאַלע פֿעלדזן, וואָס שטרעקן זיך לענג־אויס דעם ברעג — די „אַפּאָסטאָלן‟. דער ווינט האָט אָן רחמנות געטריבן די וואָלקנס צו זייער גורלדיקער טרעפֿונג מיט די פֿעלדזן. באַלד וועלן די וואָלקנס אַרײַנשנײַדן זיך אין די „אַפּאָסטאָלן‟, צעפֿאַלן זיך אויף פֿאָרמלאָזע שטיקלעך און ווערן צעזייט און צעשפּרייט אין די גלײַכגילטיקע הייכן.

„עס איז געוואָרן אַ טראַגעדיע פֿון זײַן לעבן‟, — האָט פֿאָרגעזעצט מיסיס דאָבראָווסקי. זי איז געלעגן אויף דער פֿאַרדעקטער בעט אונטער דער עקזאָטיש-בונטער אויסגעהאָפֿטענער קאָלדרע, און איך בין געזעסן אַנטקעגן אינעם אַנטיקוואַר-פֿאָטעל מיט געשניצטע הענטלעך. אויף די ווענט זײַנען געהאָנגען טשיקאַווע אימפּרעסיאָניסטישע בילדער. הינטער מײַן רוקן האָט זיך אָן אַ סקריפּ געעפֿנט אַ טיר און אַ שמייכלענדיקע שוואַרץ-חנעוודיקע דינסטמויד אינעם ווײַסן פֿאַרטעך האָט געבראַכט אַ טאַץ מיט אַ כינעזישן טיי־סערוויז. מיסיס דאָבראָווסקי האָט צוגעשטימט מיט איר שיינעם גרויען קאָפּ און די מויד האָט אַנידערגעשטעלט די טאַץ אויף אַ קליין טישל לעבן דער בעט.

„גיסט זיך אָן אײַער טיי‟, — האָט געזאָגט מיסיס דאָבראָווסקי, — „דער טאַטע האָט תּמיד געהאַלטן פֿון טיי און ניט פֿון קאַווע. ער האָט נאָך פֿאַרקאָכט זיך דעם… ווי הייסט עס… טשיפֿיר, אַיאָ?‟ — זי האָט אַ שמייכל געטאָן. — „מע האָט אים אויסגעלערנט דאָרטן. מע דאַרף ניצן דערצו אַ סך טיי, אַ גאַנץ פּעקעלע. נו, איר ווייסט דאָך מסתּמא. דאָרטן האָבן אַלע עס געוווּסט.‟

די דינסטמויד וואַרפֿט אויף מיר עפּעס אַ כיטרע בליק און פֿאַרמאַכט נאָך זיך די טיר. איך האַלט דאָס כינעזישע טשײַניקל פֿאַרן עלעגאַנטן הענטל מיט אַ גאָלדענעם ראַנד און גיס אָן די בורשטין-קאָלירטע פֿליסיקייט אינעם פֿלאַכן טעסעלע, אויך באַפּוצט מיט אַ גאָלדענעם ראַנד. איך זע שוין, אַז דער טיי איז נאָך לויז, אַוודאי קיינמאָל ניט קיין טשיפֿיר.

בשעת איך אָפּעריר מיטן טשײַניקל, פֿאַרציילט מיסיס דאָבראָווסקי ווײַטער: „ער איז אָנגעקומען אַהין צווישן די ערשטע, אינעם 29סטן צי 30סטן, כ’ווייס ניט גענוי. געאַרבעט אויף די סאַמע שווערסטע אַרבעטן — געטריקנט בלאָטעס, געקאָרטשעט ביימער, געבויט וועגן. אַזוי האָט ער טאַקע געוואָלט, דער טאַטע, ער איז געווען אַן אמתער פּאַרטייער. ניט אַלץ האָט זיך אַרויסגעוויזן אַזוי, ווי ער האָט זיך געמאָלט פֿון דער ווײַטנס, אָבער דאָס איז געווען אַ ממשותדיק לעבן; אַזאַ, וואָס מע לעבט אַדורך מיט אַלע חושים און מיט דעם גאַנצן האַרץ. און די מאַמע — זי איז געבליבן אין ריגע מיט מײַן עלטערער שוועסטער. טאָג-טעגלעך האָט זי געוואַרט אויף זײַנע בריוו. ער האָט איר אַלץ גאָר פּרטימדיק באַשריבן. זי האָט פֿאַרגעדענקט זײַן „מאַנטרע‟: „אפֿשר דאַרף איך טאַקע ניט קיין ביראָבידזשאַן, נאָר ביראָבידזשאַן דאַרף יאָ מיך, אונדז און אונדזערע קינדער…‟ די מאַמע האָט אים דעמאָלט אָנגעשריבן, אַז דאָס איז זייער אַן ערנסטע פֿראַגע, און זי מוז עס באַהאַנדלען מיט אים פּערזענלעך, און אין די בריוו איז עס דאָך אוממעגלעך… דו פֿאַרשטייסט מיך. אָבער עס זײַנען אַריבער כּמעט דרײַ יאָר ביז ער האָט זיך אַרויסגעריסן צו איר. כ’ווייס ניט, וויאַזוי האָט ער מצליח געווען. ער איז געפֿאָרן אין אורלויב און צוגעזאָגט זײַנע קאַמראַדן זיך אומקערן מיט דער פֿרוי און טאָכטער.‟

„זײַט איר אין דער אמתן אויסגעוואַקסן דאָרטן?‟ — פֿרעגט מיך פּלוצעם מיסיס דאָבראָווסקי גאָר אויפֿגערעגט. איר „דאָרטן‟ קלינגט פֿילזיניק און אַפֿילו מיסטיש. איך באַשטעטיק עס שטומערהייט, האַלטנדיק דאָס טעסעלע בײַ די ליפּן, זופּנדיק מײַן לויזן טיי. — „און איך האָב ניט געהאַט אַזאַ מזל… ווייסט פֿאַר וואָס?‟

הינטער מײַן רוקן עפֿנט זיך ווידער די טיר און עס באַווײַזט זיך דאָס שמייכלענדיקע פּנים פֿון דער דינסטמויד: „מער טיי?‟ — פֿרעגט זי אויף אַ מין קנאַקנדיקן ענגליש. נאָר מיסיס דאָבראָווסקי הערט זי ניט. זי קוקט זיך אײַן אין דער אָקעאַניש-הימלדיקער בלוי הינטער דעם פֿענצטער און האַלט אין איין ריידן אויף אַ שפּראַך, וואָס איז אין גאַנצן אומפֿאַרשטענדלעך פֿאַר דער דינסטמויד. יענע גיט אַ פֿאַרצווייפֿלטן קוק אויף מיר און, דערזעענדיק, אַז איך פֿאַרשטיי יאָ די מאָדנע רייד פֿון איר בעל-הביתטע, ווערט נעלם הינטער דער טיר.

„ווייסט איר, פֿאַר וואָס איך האָב ניט געהאַט דאָס מזל אויסצוּוואַקסן דאָרטן? דאָס איז צוליב דער מאַמען. ווען דער טאַטע איז געקומען צו פֿאָרן קיין ריגע, האָט זי געטאָן אַלץ, כּדי אים צוהאַלטן לעבן זיך ווי מעגלעך לענגער. כ’ווייס ניט, וויאַזוי האָט זי עס אויסגעפּועלט… ער איז דאָך געווען אַ געטרײַער פּאַרטייער, געשטאַמלט כּסדר: „מע דאַרף מיך דאָרטן, מע דאַרף אונדז דאָרטן‟. שפּעטער מיט נײַן חדשים בין איך געבוירן געוואָרן…‟

מיסיס דאָבראָווסקי איז אַנטשוויגן געוואָרן אויף אַ רגע און געוואָרפֿט אויף מיר אַ מחילה-בעטנדיקן קוק.

„די מאַמע האָט געטענהט, אַז די קינדער נייטיקן זיך דערווײַל אין אַ וואַרעם אָרט און אַז ביראָבידזשאַן מוז אַ ביסל צוּוואַרטן. ווען די טעכטער וועלן אונטערוואַקסן, דעמאָלט… און דער טאַטע האָט זיך געלאָזט אײַנריידן. די מאַמע האָט געשווינד אײַנגעפּאַקט די וואַליזקעס, און מיר זײַנען אָפּגעפֿאָרן קיין לאָנדאָן, און פֿון לאָנדאָן שוין אויף אַ שיף אַהער, קיין קייפּטאַון. די מאַמע האָט געהאַט דאָ ווײַטע קרובֿים. דעמאָלט פֿלעגן אַלע פֿאָרן צו קרובֿים, ניט ווי איצט. אָט מײַנע קינדער — איין זון וווינט אין אויסטראַליע, די אַנדערע צוויי, אַ זון און אַ טאָכטער, וווינען אין ענגלאַנד. זיי זײַנען אַוועק צו אַרבעטן, קיינעם האָבן זיי ניט געהאַט דאָרטן, און איך בין דאָ… ליג מיר… אַליין… זינט מײַן מאַן איז געשטאָרבן. ער’ז געווען אַ פּראָמינענטער אוניווערסיטעט-פּראָפֿעסאָר און אַ גוטער ספּאָרטמענטש — ביציקלעטן, יאַכטן…‟

מיט אַ זיפֿץ האָט מיסיס דאָבראָווסקי זיך אַ ביסל אויפֿגעהויבן: „קאָנט איר אָנגיסן מיר אַ גלעזל טיי?‟

איך גיס אָן פֿונעם טשײַניקל די בורשטין-קאָלירטע פֿליסיקייט, וואָס איז שוין ניט אַזוי הייס, אָבער אַ סך טונקעלער ווי פֿריִער.

„שיט ניט אַרײַן קיין צוקער, ביטע. איך וועל עס נעמען וופּריקוסקו [1], ווי דער טאַטע. זיי האָבן אַזוי געטרונקען טיי דאָרטן, וופּריקוסקו‟.

זי שטרעקט אויס די האַנט, עפֿנט אַ פּושקעלע, נעמט מיט צוויי פֿינגער אַרויס אַ קוביקל צוקער און לייגט עס גאַנצערהייט אין מויל אַרײַן. אַ געוויסע צײַט זיפּט זי פֿון איר טעסעלע און ביידע שווײַגן מיר אָפּ אַ פּאָר מינוט. דאָס שווײַגעניש קומט אונדז אָן ניט שווער. זי איז אַרײַנגעטאָן אין אירע זיס-ביטערע זכרונות, און איך שטעל זיך פֿאָר אַ יונגן בחור, דעם צוקונפֿטיקן טאַטן פֿון מיסיס דאָבראָווסקי, זיצנדיק ערגעץ בײַם טײַך אויף אַ געפֿאַלענעם בוים, לעבן אַ שײַטער מיט אַ זידנדיק קעסעלע וואַסער. אַרום אים זיצן און ליגן אויף דער ערד אַזעלכע ווי ער בחורים און מיידלעך, שלעכט אָנגעטאָן, מיט צעשויבערטע האָר און לאַכנדיקע פּנימער. אָט-אָט-אָ וועלן זיי טרינקען טיי, וואָס וועט בלײַבן אפֿשר דער סאַמע געשמאַקער געטראַנק אין זייער לעבן. ווער ווייסט, וואָס איז זיי באַשערט אויסצושטיין, באַזונדערס די, וואָס האָבן זיך אַדורכגעשלאָגן אַהין פֿון אויסלאַנד. זיי וואַרפֿן זיך איבער מיט וויצן, און זייער גורל איז שוין פֿאָרויסגעזען, און דאָך האַלטן זיי נאָך דערווײַל זייער צוקונפֿט אין זייערע הענט. איך דערשפּיר דעם רויך פֿון זייער שײַטער און פֿון אַ סך אַנדערע שײַטערס, און איך וויל שטאַרק, אַז גאָט זאָל זיי אָפּהיטן פֿון אַלע קומענדיקע צרות. איך זע שוין מײַנע אייגענע קרובֿים, פֿאָרנדיק העט ווײַט איבער בלויע ימען, וווּ זיי וועלן פֿאַרברענגען זייערע טעג אין אַ זיס-ביטערער בענקשאַפֿט נאָך עפּעס, וואָס איז קיינמאָל ניט געשען.

„ס׳איז ניט צוליב אײַער מאַמען‟, — זאָג איך פּלוצעם און האָב שוין חרטה, אַז אין דעם פֿאַל וואָלט עס געווען בעסער דווקא שווײַגן. נאָר מיסיס דאָבראָווסקי שטימט צו מיט איר שיינעם גרויען קאָפּ, און מיר איז ניט קלאָר, צי איז זי מסכּים מיט מיר, צי האָט זי עס צוגעשטימט אירע אייגענע געדאַנקען.
„ער האָט זי, דאַכט זיך, ביזן סוף ניט מוחל געווען… ער פֿלעגט די גאַנצע צײַט זיך רײַסן אַהין. אָבער די צײַטן האָבן זיך געביטן, איר ווייסט דאָך — די מלחמה, דער שרעקלעכער סטאַלין, און נאָכדעם איז עס שוין געוואָרן צו שפּעט — די יאָרן… אַזוי איז ער געשטאָרבן, בענקענדיקערהייט. דערציילט זשע מיר, וויאַזוי איז עס געווען דאָרטן, ווי האָט איר געלעבט? איך האָב אַזוי לאַנג געוואָלט זיך טרעפֿן מיט אַן אמתן ביראָבידזשאַנער! ווען מע האָט מיר דערציילט, אַז איר זײַט דאָ, האָב איך אָפּגעריסן אַלע טעלעפֿאָנען, אָנפֿרעגנדיק זיך וועגן אײַך!‟

איך עפֿן דאָס מויל, כּדי צו דערציילן, וויאַזוי מיר האָבן געלעבט דאָרטן, ס’מאַכט מיר ניט אויס צו באַשרײַבן אונדזערע דאָרטיקע ביציקלעטן און יאַכטן… נאָר זי הערט מיך ניט. זי רעדט זיך אירס:

„מיר זײַנען ממש אויסגעוואַקסן אויף זײַן טרוים. מיר האָבן געוווּסט די נעמען פֿון אַלע זײַנע חבֿרים, מיט וועלכע ער האָט געבויט דעם וועג קיין וואַלדהיים. ער איז שוין געלעגן אַ שווערקראַנקער, אָבער פֿלעגט נאָך אַלץ זיך דערמאָנען און איבערדערמאָנען פֿון דאָרטן, ווי עס וואָלט געווען דאָס סאַמע וויכטיקסטע אין זײַן לעבן. איז עס אַ משוגעת אַזאַ? וואָס וואָלט געשען מיט אונדז דאָרטן?‟

איר פֿילזיניקס „דאָרטן‟ פֿאַלט פֿונעם טיש-באַרג אַראָפּ און רופֿט זיך אָפּ אין מײַן קאָפּ מיט אַ באַס-סטרונע. מיר הייבן ביידע אָן זינקען אין דער שטילקייט, וואָס איז פֿול מיט בענקעניש. מיסיס דאָבראָווסקי קוקט ווידער זיך אײַן אין דעם פֿענצטער. די זון נייגט זיך שוין צום האָריזאָנט, און די אָקעאַניש-הימלדיקע בלוי ווערט באַווירצט מיט גאָלד. מיסיס דאָבראָווסקי פֿאַרמאַכט די אויגן פֿון מידקייט. איך געזעגן זיך, שטיי אויף, גיי אַרויס און פֿאַרמאַך די טיר פֿונעם צימער מיטן שקיעותדיקן אומענדלעכן אָקעאַן, וואָס גיסט זיך צונויף מיטן אומענדלעכן הימל.

[1] וופּריקוסקו (פּריקוסקע) — אָפּבײַסנדיק גלײַך פֿונעם שטיק צוקערחנוך הנדל פֿוטערפּאַס