די דיכטערין און פּראָזאַיִקערין חנה לעווין איז געבוירן געוואָרן אין יעקאַטערינאָסלאַוו, אוקראַיִנע. אָנגעהויבן לידלען אין רוסיש, אָבער אונטער דער ווירקונג פֿונעם דיכטער לייב נײַדוס, וועלכער האָט זיך אין 1915 געפֿונען אין יעקאַטערינאָסלאַוו, אַריבער צו ייִדיש. אירע ערשטע ייִדישע לידער האָט זי אָפּגעדרוקט אין 1918, און אין יאָר 1929 דערשײַנט איר ערשטע לידער־זאַמלונג „צושטײַער‟, וווּ די הויפּט־מאָטיוון קען מען צורעכענען צו די בעסטע מוסטערן פֿון פֿרויען־ליריק. שפּעטער שאַפֿט זי אין אירע לידער אייגנאַרטיקע מוטער־געשטאַלטן. זי האָט די ערשטע אין דער ייִדישער סאָוועטישער ליטעראַטור אָנגעהויבן זוכן דעם אייגענעם באָדן פֿאַר דער אַנטוויקלונג פֿון דער פֿרויען־דיכטונג. אירע לידער נעמען אויס מיט זייער לירישער אויפֿריכטיקייט, מיט דער קלאָרער שפּראַך פֿון עכט־מענטשלעכן געפֿיל.
די צווייטע גרויסע שיכט פֿון איר שאַפֿונג שטעלן מיט זיך פֿאָר די קינדער־לידער, וואָס זי האָט געשריבן דאָס גאַנצע לעבן. אין איר לעצטן פּאָעטישן בוך, וואָס האָט געהייסן „אין אַ גוטער שעה‟ (1940), איז אײַנגעשלאָסן כּמעט דאָס בעסטע, וואָס זי האָט אין משך פֿון לאַנגע יאָרן געשריבן פֿאַר קינדער: וועגן חיות, נאַטור־דערשײַנונגען, קינדער־שטייגער. ברייט זײַנען אין זיי פֿאָרגעשטעלט מאָטיוון פֿון קינדערישער שפּילעוודיקייט — שטריכן, וואָס רופֿן אַרויס אַ שמייכל.
אין יאָר 1943, בעת דער מלחמה, איז דערשינען איר פּראָזע־זאַמלונג „אויף שריט און טריט‟, וווּהין עס זײַנען אַרײַן דערציילונגען פֿון דער מלחמה־צײַט.
מיר לייגן פֿאָר זיך באַקענען מיט געציילטע מוסטערן פֿון חנה לעווינס פּאָעטישער ליריק, געשאַפֿן אין די 1960ער יאָרן.
פֿרילינג
1
איר הערט,
איר הערט,
איר הערט? —
די ערשטע דונערן… זיי שאַלן?
און ווידער הערשט די זון,
זי פּויקט אין טיר און שויב.
פֿאַר שרעק דער ווינטער
איז פֿון דאַך אַראָפּגעפֿאַלן
און רעשיק זיך אַ שאָט געטאָן פֿון רינווע־טרויב.
אין ריטשקעס זיך צעגאָסן,
אין אַ טײַכל,
און אויסגעלאָזט האָט זיך
אַ מונטער שטראָם פֿון אים.
אַ שפּערל
אויסגעסטאַרטשעט האָט דאָס בײַכל,
פֿון קאַלטן וואַסער אַ שלונג געטאָן
און גלײַך געפּרוּווט די שטים.
טשיריק…
טשיריק…
ער פֿײַפֿט מיט פֿאַרגעניגן,
אים דאַכט זײַן שטימעלע —
עס דונערט גאָר!
טשיריק…
טשיריק…
און אַ צופֿרידענער ער נעמט זיך
אויף אַ צווײַגל וויגן,
און ס׳קומט צו אים זײַן חבֿרטע —
זײַן פֿרילינגדיקע פּאָר.
2
אין הויכע וואַפּנע־שטיוועלעך
די יונגע ביימלעך ציִען זיך צום רוים,
אויף די בערעזעס חנדלעך זיך
די ערשטע בלעטלעך גרינע,
דאָס יונגע ביימל, עס גוידערט זיך,
פּונקט ווי אויף אַן אמתן געווען עס וואָלט
אַ גוואַר אַ בוים,
אַז בסך־הכּל גאָר
דעם שטאַם מע קאָן אַרומכאַפּן
בלויז מיט צוויי פֿינגער.
נאָר זויגלינגען… אַ יאָר קוים אַלט.
ס׳איז אַלץ פֿאַר זיי אַ נײַס —
די זון איז נײַ, דער רעגן נײַ,
צו פֿייגל ערשט זיך צוגעלאָזט.
אין הויכע וואַפּנע־שטיוועלעך
זיי שײַנען ווײַס,
פֿון שטורעם ניט געפּרוּווט,
נאָך ניט געפּאָקט, געמאָזלט.
און דאָך, ווי וווּנדערלעך
איז דער בעריאָזקעס חן, ווי רײַף!
ניט ווײַט אַ דעמבל — אַ געפּאַקטער יאַט,
עס דאַכט: ער אײַלט זיך גאָר ניט וואַקסן.
עס רוישט אַ שטאַרקער ווינט
און פּרוּווט, צי דאָס בעריאָזקעלע איז שטײַף,
און ער — דאָס דעמבל — טוט קיין ריר זיך ניט:
נאָך קליין — און שוין אַן עקשן.
1964
בײַם דענקמאָל
אין מאַרמאָר אָנגעטאָן, אין סאָד אַ מוטער שטייט,
די שאָטנס פֿון די ביימער אויף איר פּנים צאַפּלען.
ווי טרויעריק זי קוקט מיט אויגן אָן שוואַרצאַפּלען,
און יעדערן איר בליק באַגעגנט און באַגלייט.
צי קאָן דען זען אַן אויג אָן דעם שוואַרצאַפּל, וואָס איז הייס?
צי פֿילן קאָן אַ האַרץ, אַרײַנגעפֿאַסט אין מאַרמאָר?
געפּרוּווט מע זאָל ניט זײַן, וואָס אויסשטיין קאָן אַ מאַמע,
איר קראַפֿט און איר געדולד האָט דען אַ מאָס, — ווער ווייסט?
זי שטעט אין מאַרמאָר אָנגעטאָן, און זי דערמאָנט דעם גורל,
דעם וויי־געשריי פֿון די געפֿאַלענע פֿון דער מלחמה.
זי שווײַגט.
נאָר שפּאַלט דעם שטיין — איר בלוט וועט נעמען שטראָמען,
ווײַל אין דער מאַמעס האַרץ עס טרעפֿט די ערשטע קויל,
נאָך פֿריִער —
ווי זי נעמט דעם קרבן זוכן אין די פֿעלדער,
נאָך פֿריִער —
ווי זי טרעפֿט אין האַרץ דעם זעלנער.
1964
קאַיאָר האָט די בערעזקע
זיך פּלוצעם אײַנגעבויגן:
אַ ווינט האָט זי פֿאַרטשעפּעט
מיט שאַרפֿן עלנבויגן.
און ניט באַמערקט אין לופֿטן,
ווי זי האָט זיך פֿאַרשעמט,
דער ווינט האָט זי געטראָפֿן,
דערזען זי אין איין העמד.
פֿון שלאָף און ערשט געוואַשן,
פֿון זון קוים אָפּגעברענט,
עס קײַקלען זיך נאָך טויען
פֿון איר הוילע הענט.
די טויען אויף די קנאָספּן,
זיי ווערן פֿול אַזוי,
פֿאַרשעמט זיך די בערעזקע —
אַ גרויסע שוין, אַ פֿרוי.
קאַיאָר האָט די בערעזקע
זיך פּלוצעם אײַנגעבויגן…
ווער ווייסט, פֿאַר וואָס זי שעמט זיך
צו אויפֿהייבן די אויגן…
1960
די זון איז שלאָפֿלאָז
מאַיאָווע זון איז שלאָפֿלאָז,
וויל אײַננעמען די וועלט.
דער נאַכט כּמעט דערלאָזט ניט
אַריבערגיין די שוועל.
דו קוקסט זיך נאָך אַרום ניט:
די נאַכט —
ניט הי,
ניטאָ.
דער טוי, וואָס שפּילט אויף בלומען,
זאָגט צו אַ גוטן טאָג.
מיט ווירדע נעגן קעפּלעך
די טויבן אויפֿן ראָג,
זיי וואָרקען, וואָרקען העפֿלעך:
„אַ גוטעררר, גוטעררר טאָג!‟
אין פֿעלד דער טאָג צעוואַקסט זיך
כּמעט אויף אַ מעת־לעת,
עס קלאַפּט אין ווײַט אַ טראַקטאָר,
אין הימל רוישן געסט:
די בלאָנדזשענדיקע קינדער,
די פֿויגלען — גרויס און קליין —
פֿון ווײַטער ווײַט אַצינדער
מע יאָגט אַהיים, אַהיים.
1960
דאָס בכּבֿודיקסטע אָרט
אַרום דעם קײַלעכדיקן טיש פֿון אונדזער ערד
בכּבֿודיק עס זײַנען אַלע ערטער.
לייג צו דײַן האַנט, טו דאָס, וואָס ס׳איז פֿון דיר געווענדט,
דאָס לעבן וואַרט אויף נײַע שאַפֿונגען און ווערטן.
אויב האָסט כאָטש עפּעס פֿאַר דײַן ברודער אויפֿגעטאָן,
ביסטו, דער פּשוטער, — „דאָס אייבערשטע פֿון שטייסל‟,
אויף אונדזער ערד איז אומעטוט אַן אויבנאָן
און יעדער מענטש פֿאַרמאָגט עפּעס,
מיט וואָס ער קאָן זיך גרויסן.
פֿאַרשטייט זיך, ס׳מעג די ערד די אַלטיטשקע שטאָלצירן,
זי האָט די רעכט דערויף, קיין ספֿק ניט, פֿאַרדינט,
עס שטייען אויפֿגעפּראַלט דעם הימלס בלויע טירן,
עס האָבן דורכגעלייגט אַ וועג זיך אירע זין.
נאָר ווידער טוט דאָס האַרץ דער מאַמע־ערד פֿאַרקלעמען
און מיט אַ בענקשאַפֿט קוקט צום מילכוועג, צו דער הייך:
ווי ווײַט עס זאָלן זיך ניט אירע זין פֿאַרנעמען,
וועט אַלץ נאָך איבערבלײַבן עפּעס ניט דערגרייכט.
1962
אַ פֿרילינג־פֿרימאָרגן
עס קומען די בלעטעלעך ערשט פֿון דעם „איי‟ —
די קנאָספּן — אָט נאָרוואָס פֿאַרלאָזט,
ביז העלפֿט נאָך אין טרײַבעלעך זײַנען פֿאַרדרייט
און עטוואָס נאָך שמעקן מיט פֿראָסט…
ווי קינדעריש־צאַרט איז פֿון בלעטל די הויט,
אַ צווײַגל אַ טערפּקע פֿאַרזוך
און ערד נעם אַ הויפֿן, — כאָטש שמיר עס אויף ברויט,
אַזוי איז באַטעמט איר גערוך.
1960
Yiddish Branzhe 