איך — מײַן טאַטע

רפֿאל גאָלדוואַסער

(מאָנאָלאָג)

מײַן נאָמען איז רפֿאל גאָלדוואַסער, איך בין אַ שוישפּילער. איך בין געבוירן געוואָרן אין בוענאָס־אײַרעס, דעם 20סטן אַפּריל 1947.

מײַן טאַטע האָט געהייסן זישע. ער איז געבוירן געוואָרן אין פּוילן. אין יאָר 1930 איז ער אָנגעקומען קיין אַרגענטינע.

ער איז געווען אַן אַקטיאָר. ער האָט געפֿונען אין בוענאָס־אײַרעס אַ טעאַטער, וווּ ער האָט געקאָנט שפּילן אויף זײַן שפּראַך, ייִדיש. דעמאָלט זײַנען אין בוענאָס־אײַרעס געווען פֿינעף טעאַטערס, און מײַן טאַטע איז געווען אַ שוישפּילער אין איינעם פֿון אָט די טעאַטערס, אינעם ייִדישן פֿאָלקס־טעאַטער, „איפֿט‟.

ייִדיש האָט מען גערעדט אין דער היים, מיט דער משפּחה, מיט די חבֿרים, מיט די שכנים… מ׳האָט גערעדט ייִדיש.

מײַן טאַטע פֿלעגט אַרויסגיין 10 אָדער האַלב 11 אין אָוונט זיך טרעפֿן מיט די חבֿרים, טרינקען, עסן, שמועסן… בשעתן פֿאָרן אינעם אויטאָבוס, האָט ער געמאַכט לאַכן די קליינע קינדער. אַזאַ האָב איך אים פֿאַרגעדענקט — אַ קלאָון.

פֿון צײַט צו צײַט פֿלעגט ער מיך מיטנעמען אין טעאַטער אַרײַן, ס׳איז געווען זייער אַ שיינער טעאַטער. ווען ער איז אַרײַנגעגאַנגען אינעם פֿאָיע, האָבן אים די מענטשן באַגריסט. דאָרט האָט ער זיך געפֿילט בײַ זיך אין דער היים. איך גיי אים נאָך. איך קוק ווי ער גרימירט זיך, גייט אַרויף אויף דער בינע, מאַכן לאַכן די מענטשן, און איך בין אַ טייל פֿון אָט דער פֿרייד.

איך בין געווען אַ שוואַך קינד. צווישן 6 און 8 יאָר, בין איך קראַנק געווען צוויי מאָל אויף עפּעס אַ שווערער שלאַפֿקייט. פֿון מאָל צו מאָל כאַפּט מיך אַרום אַ ציטערניש און דעמאָלט ווייס איך, אַז די אַטאַק איז גרייט מיך באַפֿאַלן. איך פּרוביר בעטן הילף, נאָר מײַן קול ווערט אין מיר דערשטיקט. ס׳איז אַ קאָשמאַר.
איך מוז בלײַבן פֿאַרשפּאַרט אין מײַן צימער אין דער פֿינצטערניש אַרום 3 חדשים. איך באַקום יעדן טאָג אַן אײַנשפּריצונג.

איין מאָל זײַנען געקומען מיך צו דערמוטיקן מײַן טאַטנס חבֿרים־אַקטיאָרן. זיי האָבן אָנגעשריבן אויף אַ פּאַפּירל אַ קליינטשיקע רעפּליק און מיר געזאָגט: „הער זיך צו, ווען דו וועסט פֿאַרענדיקן מיט דײַן אײַנרעדעניש, האָבן מיר פֿאַר דיר אַ ראָלע אין טעאַטער.‟ זיי האָבן ספּעציעל צוגעגעבן אַ ראָלע אין דער פּיעסע, וואָס זיי האָבן געהאַלטן אין מאַכן פּראָבעס. די רעפּליק איז באַשטאַנען פֿון פֿיר ווערטער:
„טאַטע, איך בין הונגעריק.‟

אַ קלייניקייט, אָבער איך בין שטאָלץ געווען, וואָס זיי האָבן געפֿונען פֿאַר מיר אַ ראָלע אין טעאַטער.

און אַז איך בין שוין געזונט געוואָרן, האָב איך טאַקע געשפּילט אין דער פּיעסע מיט מײַן טאַטן. אין אַ געוויסן מאָמענט האָט ער געדאַרפֿט אַדורכגיין אַ בריק. איך בין אים אַרויפֿגעקראָכן אויף דער פּלייצע, און מיר זײַנען צוזאַמען אַריבערגעגאַנגען די בריק.

דער טאַטע שפּילט אַ ראָלע, וואָס פּאַסט אים זייער גוט; עמעצער, וואָס עסט אַ סך. ער עסט אויף דער בינע, און איך… איך האָב ליב זײַן שטימע.

איך קוק אויף אים, אויף זײַנע חבֿרים. זיי זענען אַלע זייער גוטע אַקטיאָרן, אָבער מײַן טאַטע איז, פֿאַרשטייט זיך, דער בעסטער. ער איז דאָך מײַן טאַטע.

מיר האָבן אַ גרויסע שטוב אין בוענאָס־אײַרעס. אין איין צימער וווינט מײַן קוזין, איטשוס, אַ יתום; אין אַ צווייטן צימער וווינט מענצאָנאַטע, אַן איטאַליענישער אומלעגאַלער אימיגראַנט. דעם דריטן צימער פֿאַרנעמט דער פֿעטער. ער האָט פֿאַרלוירן זײַן ווײַב און צוויי טעכטער אין אַ קאָנצענטראַציע־לאַגער.

איך האָב געזאָלט זײַן 7 אָדער 8 יאָר, ווען ער האָט זיך באַוויזן אין אונדזער שטוב. ער אַרבעט נישט, ער האָט נישט קיין אמתע פּראָפֿעסיע. זײַן צימער פֿירט צו אַ לאַנגן קאָרידאָר, וווּ מײַנע ברידער און איך שפּילן פֿוסבאָל. ווען איך גיי אַדורך זײַן צימער, זע איך דורך די שפּאַלטן פֿון די קראַטעס, אַז עס איז בײַ אים פֿינצטער. איך ווייס, אַז ער איז דאָרטן אַליין.

ער איז אַ מתבודד. ער פֿאַרשליסט זיך מיט זײַנע זכרונות. ער עסט זייער ווייניק, נאָר הערינג. אַ טרויעריקער מענטש, און ס׳איז זייער שווער צו האָבן מיט אים אַ קאָנטאַקט.

פֿון דעם, וואָס איך הער און פֿאַרשטיי דעמאָלט — 6 מיליאָן, — איז פֿאַר מיר עפּעס זייער נעפּלדיק. מע ווייסט, מע רעדן וועגן דעם, אָבער דאָס לעבן אין אַרגענטינע גייט ווײַטער. ווי עס זאָל נאָר נישט זײַן, אונדז, קינדער, אַרט עס נישט. מיר ווילן לעבן אונדזער לעבן. מײַן פֿעטער איז געבליבן אין אַרגענטינע, און איך ווייס נישט, וואָס ס׳איז מיט אים געוואָרן.

אין 1960 פֿאַרמאַכט זיך דער טעאַטער, וווּ מײַן טאַטע האָט געאַרבעט. אין דעם יאָר מאכן די עלטערן אַ רײַזע קיין ישׂראל און צוריקקומענדיק, באַשליסן זיי צו מאַכן אַן עליה.

מײַן ברודער, דער בכור, פֿאָרט אַוועק דער ערשטער און גייט וווינען אין אַ קיבוץ. און אין 1963, ווען איך בין געוואָרן 16 יאָר אַלט פֿאָר איך אויך צו זײַן מיט אים. מײַן רײַזע אויף דער שיף דויערט אַ גאַנצן חודש. איך קום אָן אין חיפֿה בײַ נאַכט און מע פֿירט מיך גלײַך אין קיבוץ אַרײַן.

דער קיבוץ איז עפּעס אויסער ווי געוויינטלעך, ממש אַ סאָציאַליסטישער חלום. אין קובוץ עקזיסטירט נישט קיין געלט, די מיטגלידער פֿאַרמאָגן נישט קיין געלט, מע באַקומט אַ וווינונג, מע באַקומט עסן, מע וואַשט די וועש… ס׳איז דאָ אַ גרויסער צימער, וווּ מע עסט צוזאַמען… זייער גיך לערן איך זיך אויס עבֿריתּ. מיט די אַנדערע יונגע־לײַט וווינען מיר אין אַ „צריף‟, אַזאַ באַראַק, וואָס געפֿינט זיך אויף די ראַנדן פֿון קיבוץ. בײַ טאָג אַרבעטן מיר אין די פֿעלדער. דער קיבוץ, דאָס קאָמוניטאָרישע צוזאַמענלעבן, איז מיר צום האַרצן.

צוויי יאָר בלײַב איך אין קיבוץ ביז עס קומען מײַנע עלטערן. ווען מײַן טאַטע קומט אָן אין ישׂראל, איז ער שוין אין אַ געוויסער עלטער און ער רעדט נישט קיין עבֿריתּ. ער האָפֿט, אַז ער וועט דאָ ווידער געפֿינען דאָס קולטורעלע לעבן, וואָס ער האָט געהאַט אין אַרגענטינע: אַקטיאָרן, מאָלער, ייִדישע זשורנאַליסטן, אַ קולטורעלע וועלט מיט אירע ביבליאָטעקן, קאָנפֿערענצן. דאָס אַלץ דערוואַרט ער צו געפֿינען אין ישׂראל.

מײַנע עלטערן קענען זיך נישט צופּאַסן צום לעבן אין קיבוץ. אין סעפּטעמבער 1964 פֿאַרלאָזן מיר דעם קיבוץ. דעמאָלט באַשליס איך צו ווערן אַן אַקטיאָר. איך ווייס נישט, וואָס דער טאַטע האָט געטראַכט וועגן מײַן באַשלוס. ער האָט זיך קיינמאָל נישט אָפּגערופֿן וועגן דעם.

בײַ 19 יאָר ווער איך אַ יונגער אַקטיאָר אין דעם נאַציאָנאַלן טעאַטער „הבימה‟, וווּ איך שפּיל אויף עבֿריתּ. איך אַרבעט אַ 10 יאָר אין פֿאַרשידענע ישׂראלדיקע טעאַטערס.

מײַן טאַטע האָט געזוכט אַ טעאַטער, וווּ צו שפּילן, אויפֿטרעטן מיט פּאָעטישע רעציטאַלן, אָבער ער איז אָנגעקומען אין אַ לאַנד, וואָס איז געווען פֿײַנטלעך צו זײַן קולטור. עבֿריתּ, ווי די נאַציאָנאַלע שפּראַך, האָט באַגלייט די אַנטוויקלונג פֿון דער ציוניסטישער באַוועגונג און פֿון שאַפֿן מדינת־ישׂראל. ייִדיש איז געוואָרן די שפּראַך פֿון קרבנות, פֿון גלות, פֿון דער פֿאַרגאַנגענהייט. פֿאַרווערט אין מדינת־ישׂראל, האָט מען ייִדיש געדאַרפֿט פֿאַרגעסן און ווערן אַ „העברעער‟.

דער אידעאַל אין יענע צײַטן פֿון אַ „העברעער‟ איז געווען אַ בלאָנדער יונגער־מאַן, הויך, מוסקולירט, בראָנדזקאָלירט פֿון דער זון… ער קוקט אויפֿן האָריזאָנט מיט אַ ביקס אין דער האַנט. די מדינה פֿלעגט דערמוטיקן די ערשט אָנגעקומענע, זיי זאָלן בײַטן זייער פֿאַמיליע־נאָמען און אָננעמען אַ העברעיִשן משפּחה־נאָמען. איינער פֿון מײַנע ברידער, דניאל, האָט טאַקע געטוישט זײַן פֿאַמיליע־נאָמען. דעמאָלט האָט ער נישט פֿאַרשטאַנען די אומבאַטראַכטקייט פֿון זײַן באַשלוס.

עמיגרירנדיק קיין ישׂראל, האָט מײַן טאַטע נישט דערוואַרט אַזוינס. ער האָט עס נישט געקענט אַפֿילו זיך פֿאָרשטעלן. ער האָט געוואָלט זיך אויסדריקן אויף ייִדיש, ער האָט נישט געקענט לעבן אַנדערש. דאָס איז געווען זײַן לשון, זײַן קולטור, זײַן ליטעראַטור, זײַן גאַנץ לעבן.

ער איז אָנגעקומען אין ישׂראל אין דער עלטער פֿון 62 אָדער 63 יאָר. ער איז געשטאָרבן מיט 5 יאָר שפּעטער, דעם 14טן פֿעברואַר 1972.

ער איז געקומען אין אַ לאַנד, וואָס האָט צוגעזאָגט איר פֿאָלק עמאַנציפּאַציע, אָבער זיך אָנגעטראָפֿן אין דעם, אַז די קולטור, זײַן אידענטיטעט, וואָס האָט אים געמאַכט שטאָלץ, איז אין לאַנד גופֿא געווען באַטראַכט ווי אָפּפֿאַל. אויפֿן טאַטן האָט עס שלעכט געווירקט. זייער שלעכט. אַזוי ווײַט, אַז ער איז פֿון דעם קראַנק געוואָרן. דאָס האָט אים געהרגעט, איך בין אין דעם איבערצײַגט.

זײַן טויט איז פֿאַר מיר געווען אַ גרויסער קלאַפּ. איך האָב נישט געוווּסט, ווי אַזוי צו לעבן ווײַטער, אָן אים. אַ דאַנק אים, בין איך דאָך צום ערשטן מאָל אַרויפֿגעגאַנגען אויף דער בינע.

בײַ מײַנע 30 יאָר, האָב איך פֿאַרלוירן דעם אינטערעס צום לעבן. כ׳האָב געהאַלטן, אַז שוין, זיך אַנטוויקלען ווי אַן אַקטיאָר אין די ראַמען פֿון ישׂראל־טעאַטער, קאָן איך מער נישט. דעמאָלט האָט מען מיר געעצהט צו פֿאָרן קיין פּאַריז זיך לערנען בײַ זשאַק לעקאָק. איך האָב געפֿאָלגט, געשיקט מײַנע פּאַפּירן און, שטעלט זיך פֿאָר, כ׳בין אָנגענומען געוואָרן. אין אָקטאָבער 1976 בין איך אַרײַנגעגאַנגען אין זײַן שול. די דאָזיקע דערפֿאַרונג האָט ממש איבערגעקערט מײַן לעבן. עס האָט אַלץ געביטן. ס׳האָט אָבער אויך גענומען בײַ מיר נישט איין יאָר, כ׳זאָל פֿאַרשטיין דאָס, וואָס איך האָב דאָרטן איבערגעלעבט.

בײַם סוף פֿונעם ערשטן יאָר קומט אין שול פֿאָר אַן איבערגאַנג־עקזאַמען. לעקאָק גיט יעדן תּלמיד אַ טעמע, אויף וועלכער יענער דאַרף אויסשפּילן אַ קליינטשיקע סצענע. צוצוגרייטן די סצענע האָט יעדער באַקומען דרײַ חדשים. איך באַקום די טעמע „רירנדיק אַ בוים‟.

איך הייב אָן אַרבעטן אויף דעם מיט אַ חבֿרטע פֿון דער שול, געפּרוּווט צו מאַכן עפּעס זייער סענטימענטאַלישס, זייער אַ שטילע און פּאַמעלעכע פּאַנטאָמימע, דער בוים, די פֿרוי… נאָר זייער גיך פֿאַרשטיי איך, אַז ס׳איז נישט דאָס.

צום סוף, האָב איך געשפּילט אַ וואַנדערנדיקן פֿאָרשער, וואָס גייט אַרום אינעם מידבר. ער זוכט עפּעס דאָרט אין מידבר. ער זוכט אַ בוים. ער ווייסט, אַז דער דאָזיקער בוים וואַקסט נאָר אינעם מידבר. און דער פֿאָרשער האַלט אין איין זוכן דעם בוים, וואָס קיינער האָט אים נאָך ביז אַהער ניט געזען, און ער וועט זײַן דער ערשטער, ווער ס׳וועט אים אַנטדעקן. און מיטאַמאָל, פֿון דער ווײַטנס, דערזעט ער אים, דעם געהיימען בוים.

און אָט שטייט ער שוין פֿאַרן בוים, ער איז נתפּעל, און ער שעפּטשעט:
Ficus perpendicularicus unicum..
אוניקום, נישטאָ מער אַזאַ אַנדערער. דאָס איז דער נאָמען פֿונעם בוים — דער איינציקער, וואָס עקזיסטירט אין דער וועלט, און ער האָט אים אָפּגעזוכט…

און פּלוצעם, זעט ער אַן אַנדער אַזאַ בוים. אַ צווייטן, אַ דריטן… איז עס, הייסט עס, נישט קיין אוניקום, נישט קיין איינציקער בוים?! דעמאָלט נעמט ער אַרויס אַ האַק און הייבט אָן אויסהאַקן איין בוים נאָך אַן אַנדער בוים, ביז ער בלײַבט מיט זײַן איין און איינציקן בוים, זײַן אוניקום…

צומאָרגנס האָב איך געהאַט אַ טרעפֿונג מיט לעקאָקן אין זײַן ביוראָ צו וויסן, אויב ער נעמט מיך אָן פֿאַרן צווייטן יאָר. בײַם שמועס מיט אים זאָגט ער מיר: „מעסיע גאָלדוואַסער, איר האָט צוריק אַנטדעקט דעם הומאָר פֿון ייִדישן טעאַטער.‟ איך בלײַב געפּלעפֿט. פֿון וואַנען ווייסט לעקאָק, אַז ס׳איז דאָ אַ ייִדישער טעאַטער־הומאָר? אַז עס איז בכלל געווען אַ טעאַטער אויף ייִדיש?

לעקאָק האָט געהאַט אַ פֿראַנצויזיש־איטאַליענישע קולטור. ער האָט מיטגעאַרבעט מיט דזשאָרדזשאָ סטרעלער, מיט אַמלעטאָ סאַרטאָרי. זײַן טעאַטער־קולטור איז געווען די קאָמעדיאַ דעל אַרטע און די ווײַסע פֿראַנצויזישע פּאַנטאָמימע. פֿון וואַנען האָט ער געוווּסט וועגן ייִדיש? ייִדישער טעאַטער? איך אַליין האָב שוין פֿאַרגעסן אין דעם ייִדישן טעאַטער. דאָס איז געווען זייער שטאַרק. זייער, זייער שטאַרק…

בשעתן ערשטן יאָר זיך לערנען, האָט ער מיך אַ סך קריטיקירט: „מעסיע גאָלדוואַסער, פֿאַרגעסט, אַז איר זענט אַן אַקטיאָר!‟. איך האָב זיך געפֿילט אינגאַנצן פֿאַרלוירן. געהאַט אַ גרויסן ווילן, אָבער איך בין נישט מצליח געווען… און דאָ נאַט אײַך, מיט עטלעכע ווערטער האָט ער מיך דערנענטערט צו מײַן טאַטן, מיט אָט די עטלעכע ווערטער.

אויפֿן צווייטן יאָר הייבט מען אָן צו אַרבעטן אויפֿן „קלאָון‟. די געשטאַלט פֿון אַ „קלאָון‟ איז זייער אַ שווערע. ס׳איז מיר געווען געפֿערלעך שווער. דער „קלאָון‟ איז נישט קיין פּערסאָנאַזש. געפֿינען דעם „קלאָון‟, דײַן פּערזענלעכן „קלאָון‟ איז ווי געפֿינען זיך אַליין.

לעקאָקס צוגאַנג האָט דערמאָנט אַן אינערלעכע פֿאָרשונג פֿון זיך אַליין. אַזוי איז עס געשען מיט מיר. עטלעכע שילער זײַנען מצליח געווען אַ סך גיכער פֿאַר מיר. אפֿשר האָבן זיי דאָס אויפֿגענומען לײַכטער פֿון מיר, כ׳ווייס נישט. איך האָב זיך טאַקע געפֿילט ווי אַ שטיק שמאַטע. דעם גאַנצן פּעריאָד פֿונעם „קלאָון‟ האָב איך אויפֿן האַרצן געפֿילט אַ מין קלעמעניש.

איך ווייס נישט, וואָס דאָס איז געווען, איך בין נישט מצליח געווען צו אָטעמען ווי עס דאַרף צו זײַן. עס האָט מיך וויי געטאָן און נישט אָפּגעלאָזט. און אַלע נעכט זע איך אין חלום מײַן טאַטן. עס חלומט זיך מיר, אַז ער איז שוין זייער אַלט, אַז ער ליגט אין אַ שפּיטאָל, ווי ער איז טאַקע געווען בײַם סוף פֿון זײַן לעבן; אַז ער גוססט, און עס איז שוין חדשים לאַנג, אַז איך האָב אים פֿאַרגעסן, איך גיי אים ניט באַזוכן. במשך פֿונעם גאַנצן „קלאָון‟־פּעריאָד, זע איך דעם זעלביקן חלום.

איין טאָג, בשעתן איבעררײַס, שמועס איך מיט דער גרופּע פֿון די אויסלענדישע תּלמידים. איך רעד ענגליש ווי איך קען, ווי איך האָב זיך שטענדיק געגעבן אַן עצה. נאָך דעם איבעררײַס זאָגט מיר לעקאָק: „נו, מעסיע גאָלדוואָסער, וואָס ווילט איר אונדז דערציילן?‟.

ווי אַ „קלאָון‟, מיט דער צוגעקלעפּטער נאָז, אָנגעטאָן אין די קליידער, וואָס איך האָב זיך אויסגעקליבן, הייב איך אָן צו דערציילן וועגן דעם שמועס, וואָס כ׳האָב איצט געהאַלטן אין רעדן אויף ענגליש. איך זע, אַז די חבֿרה הייבן אָן לאַכן, אָבער איך פֿאַרשטיי נישט פֿאַרוואָס. טראַכט איך, גוט וואָס מע לאַכט שוין, גיי איך ווײַטער. און פּלוצעם פֿאַרשטיי איך, אַז די מענטשן לאַכן פֿון דעם, וואָס איך בין אַ קליינטשיקער פּלאַפּלער; אַז ער רעדט ענגליש, מיינט ער, אַז ער גיט זיך שוין אַן עצה מיט זײַן געפֿערלעכן אַקצענט, מיט זײַן נישטיקן וואָקאַבולאַר… און דאָס מאַכט זיי לאַכנדיק. אויף אַזאַ אופֿן האָב איך געפֿונען מײַן „קלאָון‟ און דער ווייטיק אויפֿן האַרצן איז פֿאַרשוווּנדן געוואָרן.

ערשט דעמאָלט האָב איך פֿאַרשטאַנען דעם חלום מיטן טאַטן. איך האָב פֿאַרגעסן מײַן טאַטן. איך האָב אים פֿאַרגעסן בשעת ער האָט געגוססט אין א שפּיטאָל, פּונקט ווי איך האָב פֿאַרגעסן מײַן טאַטעס קולטור. איך האָב פֿאַרגעסן ווער איך בין. לעקאָק האָט מיר געזאָגט: „קוק אַ ביסעלע אויף צוריק. דו האָסט עפּעס פֿאַרגעסן דאָרטן‟. דאָס איז געווען דער חלום מיט מײַן פֿאָטער — „דו האָסט פֿאַרגעסן דײַן טאַטן דאָרטן… דאַרפֿסטו אים דאָרטן זוכן!‟

דאָרטן… וווּ איז דער דאָרטן? ער איז אין מיר! לעקאָק האָט מיך צוריקפֿאַרבונדן מיט מײַן טאַטן, מיט זײַן קולטור, מיט דעם, וואָס איך טראָג אין זיך און וואָס איז מיר וויכטיק איבערצוגעבן די אַנדערע.

הײַנט מאַך איך ייִדיש טעאַטער פֿאַר דער ייִדישער קולטור. איך אַרבעט פֿאַר מײַן טאַטנס אָנדענק. איך בין דער הילכער פֿון עמעצן, וואָס איז טויט און וואָס איז מײַן טאַטע. איך בין דער הילכער, דורך וועלכן מײַן טאַטעס שטימע גייט אַדורך. איך בין אַ קאַנאַל. איך בין נישט דער ציל.

פֿאַרשטייט זיך, מײַן לעבן הייבט זיך אָן דאָ, און דאָ וועט זיך עס פֿאַרענדיקן, נאָר איך בין אויך אַ קאַנאַל, דורך וועלכן עס טראָגט זיך עפּעס איבער…

צום סוף, וואָלט איך געוואָלט דערציילן אַ חסידישע מעשׂה, זייער אַ באַקאַנטע.

ווען דער בעל־שם־טובֿ האָט געהאַט פֿאַר זיך אַ שווערע עובֿדה, פֿלעגט ער גיין צו אַ געוויס אָרט אין וואַלד אויף התבודדות. דאָרטן פֿלעגט ער אָנצינדן אַ פֿײַער, זאָגן אַ געוויסע תּפֿילה, און ער האָט געקענט אויספֿירן די אַרבעט.

שפּעטער, ווען זײַן תּלמיד, דער מעזריטשער מגיד, האָט געדאַרפֿט אויספֿירן די זעלבע עובֿדה, איז ער געגאַנגען צו דעם זעלבן אָרט אין וואַלד, אָבער ער האָט שוין געהאַט פֿאַרגעסן פּונקט ווי מע צינדט אָן דאָס פֿײַער, ווי דער בעש״ט פֿלעג עס טאָן, און ער האָט געזאָגט: „איך קען מער נישט אָנצינדן דאָס פֿײַער, אָבער איך קען נאָך אַלץ זאָגן די תּפֿילה‟, — און ער האָט אויסגעפֿירט די עובֿדה.

נאָך שפּעטער, ווען זײַן תּלמיד, ר׳ משה־לייב סאַסעווער האָט געדאַרפֿט אויספֿירן די זעלבע עובֿדה, פֿלעגט ער גיין צו דעם זעלבן אָרט אין וואַלד, אָבער נישט נאָר האָט ער פֿאַרגעסן ווי אָנצוצינדן דאָס פֿײַער, די תּפֿילה האָט ער אויך געהאַט פֿאַרגעסן און ער האָט געזאָגט: „איך קען מער נישט אָנצינדן דאָס פֿײַער און איך קען מער נישט די תּפֿילה, אָבער איך קען יאָ דאָס אָרט און דאָס וועט מוזן סטײַען.‟ און עס האָט טאַקע געסטײַעט.

אָבער ווען נאָך אַ דור איז פֿאַרבײַ און ר׳ ישׂראל פֿון ריזשין האָט געדאַרפֿט אויספֿירן די זעלבע עובֿדה, האָט ער זיך אַוועקגעזעצט אויף זײַן גאָלדענער שטול אין זײַן פּאַלאַץ און געזאָגט: „איך קען מער נישט אָנצינדן דאָס פֿײַער און איך קען מער נישט די תּפֿילה, און איך קען אַפֿילו נישט געפֿינען דאָס אָרט אין וואַלד, אָבער איך קען נאָך אַלץ דערציילן די מעשׂה און דאָס וועט מוזן סטײַען.‟ און עס האָט טאַקע געסטײַעט.

און די שטאָלצקייט פֿונעם 6־, 8־, 10־יאָריק קינד געפֿינט זיך שטענדיק דאָ, אין מײַן זכּרון. מײַן פֿאָטער, אַן אַקטיאָר אויף דער בינע, מע אַפּלאָדירט אים נאָכן רעציטירן פּאָעמעס און פֿאַר דער פֿרייד, וואָס ער פֿלעגט איבערגעבן זײַן עולם.