דער פּראָזאַיִקער נתּן זאַבאַרע געהערט צו די אַקטיווסטע שעפֿערס פֿון דער סאָוועטישער ייִדישער פּראָזע. דעביוטירט האָט ער אין דער ליטעראַטור אין יאָר 1930. זײַנע ערשטע דערציילונגען האָבן זיך געדרוקט אין די זשורנאַלן „פּראָליט‟ און „שטערן‟. די שטרעבונג צו ברייטע קינסטלערישע לײַוונטן האָט דער שרײַבער פֿאַרקערפּערט אין זײַן „ראַדיאָ־ראָמאַן‟ (1932) און אין די ראָמאַנען „נילאָווקע‟ (1935), „פֿון לאַנד צו לאַנד‟ (1938), „דער פֿאָטער‟ (1940. פֿון די ערשטע טעג געווען אויפֿן פֿראָנט. וועגן דעם נאָך־מלחמהדיקן דײַטשלאַנד איז אין „סאָוועטיש היימלאַנד‟ פּובליקירט געווען זײַן ראָמאַן „הײַנט ווערט געבוירן אַ וועלט‟. דאָרט זײַנען אויך געווען געדרוקט די ערשטע דרײַ טיילן פֿון זאַבאַרעס ראָמאַן „גלגל החוזר‟. ס׳האָט געזאָלט זײַן אַ טעטראַלאָגיע, ס׳הייסט, אַ ווערק אין פֿיר ביכער, נאָר דער שרײַבער איז פּלוצעם געשטאָרבן.
זאַבאַרעס לעצטער ראָמאַן שילדערט אויף אַ ברייטן היסטאָרישן פֿאָן דאָס לעבן פֿון די ייִדן אין דרום־פֿראַנקרײַך סוף 12טן און אָנהייב 13טן יאָרהונדערט. באַזונדערס דעקט ער אויף די אידעען־פֿאַרבינדונגען צווישן דער אַראַבישער און ייִדישער פֿרײַדענקערישער קולטור און ראַציאָנאַליסטישער פֿילאָסאָפֿיע, זייערע שײַכותן און ראָלע אין געמיינזאַמען פּראָגרעסיוון קאַמף קעגן די פּויפּסטלעכע פֿינצטערלינגען און וואַנדאַלן. דער שרײַבער אַנטפּלעקט דאָ זײַן טיפֿן וויסן פֿון דער סאָציאַל־פּאָליטישער סטרוקטור פֿונעם פֿריִיִקן אייראָפּעיִשן מיטלעלטער.
אַן אויסצוג פֿונעם ראָמאַן „גלגל החוזר‟, פֿאַרלאַג „סאָוועטסקי פּיסאַטעל‟, מאָסקווע, 1979.
נתּן זאַבאַרע
דאָס צווייטע קאַפּיטל: ויהי ערבֿ ויהי בוקר יום אַחד
דער טורעם־גלאָק אין לונעל איז דער געטרײַסטער לעבן־באַגלייטער פֿון די שטאָט־לײַט. ער לאָזט זיך אָפֿטער פֿון די קירכן־גלעקער הערן און רעדט מיט די מענטשן אין פֿאַרשיידענע טענער, אַלע מאָל מיט אַן אַנדער מין געקלאַנג. אַ מאָל פֿײַערלעך־ערנסט, אַן אַנדערס מאָל דראָענדיק־בייז. ס׳טרעפֿט, אַז ער וואָרנט פֿאַר אַ געפֿאַר אָדער ער רופֿט פֿאַר אַ צונויפֿזאַמל. ער קען אויך שטראָפֿן און זידלען פֿאַר עפּעס. צומיינסטן אָבער צעלאָזט ער זיך מיט אַ פֿריילעך־צעטרענצלט קולכל, וואָס באַרויִקט און גיט צו וויסן אין משך פֿונעם טאָג, לויט אַן אויסגערעכנטן סדר: ווען ס׳איז שוין צײַט אויפֿצושטיין, ווען גיין צו דער תּפֿילה. ער איז מודיע די צײַט פֿון מיטיק און אָוונט־עסן, די צײַט פֿון פֿאַרווײַלונג און שלאָפֿן גיין. די מענטשן זײַנע צו זײַן קלינגען צוגעוווינט, ווי צו דעם בײַט פֿון טאָג און נאַכט, און צום טורעם־גלאָק זעלבסט, ווי צו אַ לעבעדיקער זאַך, וואָס טראָגט אַפֿילו אַ מענטשלעכן נאָמען — „דער הייליקער מאַרטין‟…
איצט האָט דער הייליקער מאַרטין אויסגעקלונגען דעם אָנהייב טאָג. די ערשטע סימנים פֿון לעבן דאָ, איז דאָס פֿי, וואָס ווערט געטריבן דורך אַלע גאַסן און געסלעך צו דער שטאָטישער בראַמע, וווּ ס׳וואַרטן שוין די פּאַסטעכער מיט זייערע כּלבֿים. אויף אַן אַנדערער גאַס זײַנען פֿאַר די צעעפֿנטע טויערן שוין אויך צונויפֿגעזאַמלט אַ סך פּויערים, אָנגעפֿאָרענע און פֿוסגייער, אָנגעלאָדענע מיט כּל־טובֿ. דורך שטאָט־באַאַמטע, וואָס באַקומען גלײַך אויפֿן אָרט דעם צינש־אָפּצאָל, ווערן זיי איינציקווײַז דורכגעלאָזט צום אַרײַנגאַנג, ווער מיט פֿולע ליימענע קרוגן אויף די קעפּ, ווער מיט אַ פֿעסעלע ווײַן אָדער מיט פֿולע קערב עופֿות און געווילד. בײַ איינעם אַ פּויער האָט דער באַאַמטער אויסגעגאָסן בײַ די פֿיס דעם ווײַן פֿון אַ פֿעסל, נאָך דעם, וואָס ער האָט אים פֿאַרזוכט און באַשטימט, אַז ער איז קאַליע געוואָרן. דער פּויער רײַסט בײַ אים דאָס פֿעסל פֿון די הענט און מאָנט צוריק דעם צינש, וואָס ער האָט שוין באַצאָלט פֿאַרן ווײַן. אַ צווייטער באַאַמטער קריגט זיך מיט אַ פּויער, אַז דער ביר זײַנער איז שוין אין גאַנצן אַן אויסגעוועפּטער: אויב ער וועט ניט באַצאָלן נאָך אַ מאָל אָפּצאָל־געלט, וועט ער אים מיט אָט דער השתּנה ניט דורכלאָזן צום אַרײַנגאַנג. עטלעכע באַאַמטע שלאָגן אַ פּויער מיט די פּריידיקעס פֿלייש, הלמאַי האָט ער געוואָלט דורכטראָגן אין שטאָט אַרײַן אַזאַ פּגירה. דער פּויער פֿאַרשטעלט דאָס פּנים און בעט זיך בײַ די אַרומיקע, זאָלן זיי אַ שמעק טאָן, צי ס׳איז נבֿלה, ער האָט ערשט אייערנעכטן אַליין געשאָכטן דעם קאַלב. זײַטיקע מענטשן ווילן צעעפֿענען דעם לאַנטוך און אַ קוק טאָן, נאָר מע טראָגט שוין דעם פּויער צו דער נאָענטסטער אָזערע און מע וואַרפֿט אים צוזאַמען מיטן פֿלייש אין וואַסער אַרײַן. די, וואָס גייען בשלום אַדורך די צינש־באַאַמטע, שטעלן זיך נאָך אָפּ בײַם סאַמע אַרײַנגאַנג, וווּ מענטשן מיט לעדערנע זעק אויף די ברוסטן, נעמען בײַ יעדן איינעם דעם דורכגאַנג־אָפּצאָל.
מיטאַמאָל איז דאָ געוואָרן אַ געדראַנג מיט אַ גערודער, מענטשן שטופּן זיך פֿאָרויס און אין די זײַטן. ס׳איז צוגעפֿאָרן צום טויער אַ פֿאַרמאַכטע קאַרעטע, אײַנגעשפּאַנט אין דרײַ פּאָר פֿערד נאַשפּיץ מיט אַ גרופּע רײַטעריִער — באַגלייטער. די באַאַמטע שטעלן זיך אויף די ערטער, ווען זיי דערזעען דעם קיניגלעכן הערב אויף דער קאַרעטע — דעם הערב פֿון אַ גאָר גרויסן סיניאָר, דעם קיניגס אַ וואַסאַל. נאָר די קאַרעטע, ניט אָפּשטעלנדיק זיך, פֿאָרט אויפֿגיך אַדורך דעם שטאָט־טויער. זי פֿאַרנעמט כּמעט די גאַנצע ברייט פֿון דער שמאָלער גאַס. די רײַטער טראָגן זיך אָפּ פֿאָרויס און הינטער דער קאַרעטע. זיי פֿאַרשפּריצן מיט בלאָטיקער קויט די אַלע, וואָס זײַנען זיך צעלאָפֿן אין די זײַטן צי געבליבן שטיין צוגעטוליעט צו די ווענט און דערשראָקענע נאָכגעקוקט דעם בייזוווּנדער, ביז ער איז פֿון אויג פֿאַרשוווּנדן.
דעמאָלט ערשט האָט די גאַס ווידער אויפֿגעלעבט. מענטשן זײַנען מער געשפּרונגען ווי געגאַן איבער די בײַ הײַזער אויסגעשפּרייטע ברעטער, העלצער, גרעסערע שטיינער. אין דער מיט גאַס האָבן געריִעט די ערד חזירים, וועלכע האָבן מיט גרויסער הנאה טיפֿער זיך אײַנגעגראָבן אין דער שליימיקער בלאָטע און געטריבן פֿון זיך די עופֿות, וואָס האָבן זיך געגריבלט דערנעבן. בײַ דער זונען־שײַן איז צו זען, אַז דער געדיכטער קויט איז ניט אַזוי פֿון די רעגנס, וואָס האָבן די לעצטע וואָך געמאַכט אָנגעשוואָלן דעם ליימענעם באָדן, ווי פֿון קופּעס מיסט, וואָס ווערן אַרויסגעשלײַדערט פֿאַר די טירן און נאָך ווײַטער. דער דרויסן איז אַ רשות־הרבים, אַ הפּקר־פּלאַץ; ער איז פֿאַר יעדן הויז־באַלעבאָס דאָס אָרט, וווּ ער האָט די מעגלעכקייט צו טאָן אַלץ, וואָס איז אים בײַ זיך אין שטוב ניט ניחא. ער קען אַפֿילו פֿאַרנעמען אַ שטיק שטח פֿון דער גאַס און זיך צובויען אַ נײַ שטעלעכל צי אַ גאַנעק. ער קען פֿאַרגרעסערן דעם אייבערשטן שטאָק און דאָס צוגעבויטע אונטערשפּאַרן מיט סלופּעס, ס׳זאָל זיך באַקומען אַזוי ווי אַן אָפֿענע וועראַנדע, וווּ ער קען אַרויס מיט זײַנע אַרבעטס־מכשירים און זיך זעצן דאָרט אַרבעטן. ער קען אויסגראָבן אַ קעלער בײַם פֿרונט, וווּ גלײַך פֿון דער גאַס לאָזט מען זיך מיט טרעפּ אַראָפּ אַהין. דאָס הויז, וואָס גייט איבער בירושה פֿון דור צו דור, ווערט מיטן וווּקס פֿון דער משפּחה אַזוי אַרומגעוווּאַקסן מיט אַלערליי צובויוּנגען, אַז דער דרויסן ווערן ווי אײַנגעשרומפּן און די אויסגעקרימטע גאַס ווערט נאָך שמעלער און ענגער. די לעצטע יאָרן איז נאָך אַרײַן אין דער מאָדע אַרויסצופֿירן פֿונעם אייבערשטן שטאָק באַלקאָנען. די מאָדע האָבן אַרײַנגעבראַכט די קרייצטרעגער, נאָך דעם ווי זיי האָבן זיך אומגעקערט פֿון די מיזרח־לענדער, וווּ אויף טריט און שריט האָבן זיי זיך אָנגעשטויסן אויף אָט דעם אויסטערלישן און זייער נוצלעכן צוגעבוי. פֿון אָט אַזאַ באַלקאָן זעט מען ערשט די גאַנצע גאַס ווי אַ באַרגשפּאַלט, וווּהין ס׳האָט זיך אַרײַנגעגנבֿעט אַ שטיק זון.
די קאַרעטע מיט די רײַטעריִער האָבן צערודער די פֿאַרטאָגיקע שטילקייט מיט זייער טראָגן זיך איבער דעם אויסגעקרימטן שמאָלן קאָרידאָר. ס׳האָבן זיך צעעפֿנט טירן, לאָדנס. מענטשן האָבן אַרויסגעשטעקט פֿאַרשלאָפֿענע קעפּ און פֿאַרחידושט, פֿול מיט נײַגער בײַגלייט דעם פֿײַערלעכן קאָרטעזש; פֿון די העכערע שטאָקן, באַלקאָנען האָט מען געזען, אַז זיי פֿאַרקערעווען צום ייִדן־פֿערטל.
אויף דער ייִדישער גאַס זײַנען די מענטשן שוין אויף. אויפֿן מיטן וועג שטייט אײַנגעבויגן אַ ברייטביינערדיק נידעריק ייִדל און שינדט די פֿעל פֿון אַ פֿערדישער נבֿלה. די טראָלדן פֿון זײַן הלבשה, זײַן הײַטערדיקייט, זײַנע געשיקטע באַוועגונגען מיטן שאַרפֿן מעסער זאָגן עדות, אַז ער איז פֿון די מענטשן, וואָס זײַנען שטענדיק גרייט מקיים זײַן דעם פּסוק: „שינדט די פֿעל פֿון אַ נבֿלה און קום אָן צו קיין מענטשן‟. ניט ווײַט פֿון אים מעסט די טריט אויף צוריקוועגס אַ שטריקלדרייער, אַן אַרומגעבונדענער מיט פֿלאַקס. פֿון די אָפֿענע טירן הערט זיך די געקלאַפּערײַ בײַ כּלערליי מלאָכות. אויף ווײַט צעהילכט זיך דאָס האַמער־געקלאַנג פֿון די געווערמאַכער און קופּערשמידן. דאָס זשומען ווי אין אַ בינשטאָק פֿון די שפּינרעדער בײַ די וועבער.
פֿון דער גרויסאַרטיקער פֿירשטלעכער קאַרעטע, וואָס האָט זיך אָפּגעשטעלט ניט ווײַט פֿונעם מאַרק־פּלאַץ, איז אַרויסגעשפּרונגען אַ פֿאַרהאַוועט זשוואַוועדיק ייִדל און זיך גענומען אַרומקוקן, וווּ איז ער אין דער וועלט. ער איז אָנגעטאָן ווי אַ בײַלע און זעט אויס ווי איינער, וואָס דינט בײַ אַ רײַכן דוכּוס און איז שטענדיק גרייט אויסצופֿילן פֿאַר אים די געפֿערלעכסטע שליחותן. ער באַטראַכט גענוי די הײַזער, קוקט מיט חידוש אויף די וווּנדערבאַרע גלאָז־טאַפֿליעלעך אין די ניט־גרויסע פֿענצטער. דאָס האָט מען ערשט מיט אַ יאָר צען צוריק אײַנגעפֿירט דאָ אין לונעל אין די רײַכערע, פֿעסטער געבויטע הײַזער, געמויערטע פֿון שטיין און ציגל. אָנשטאָט די שויבן, באַשלאָגענע מיט דראָטענע נעצן אָדער מיט אַ מין דורכזיכטיקן פּערגאַמענט הינטער גראַטעס, האָט מען אָנגעבראַכט פֿון די ווײַטע מיזרח־לענדער פֿאַרשיידנאַרטיקע שטיקלעך גלאָז, און מע פּאַסט זיי אַרײַן אין באַזונדערע רעמעלעך, אַרײַנגעפּראַוועטע אינעם פֿענצטער חלל. פֿאַר דעם פֿרעמדן ייִדן איז דאָס, אַפּנים, אַ חידושדיקע זאַך. ער קוקט זיך גוט צו אויך צו די טירן. אַפֿילו אויף די גאָר שמאָלע און נידעריקע טירן בײַ די קלענערע הײַזער זוכט ער אויך עפּעס. אויף יעדער טיר איז פֿאַראַן עפּעס אַ צייכן, אַן עמבלעם, וואָס דערציילט וועגן דער באַשעפֿטיקונג פֿונעם הויז־באַלעבאָס, וועגן זײַן פֿאַרמעגן, ייִחוס. אויף די טירן בײַ ייִדן זײַנען אויך אויסגעמאָלט די מזלות פֿון די חדשים, בײַ וועמען מזל גדי, אַ קליין דאַר ציגעלע, בײַ וועמען — מזל דלי, אַ פֿולער עמער וואַסער, און בײַ וועמען — אַ שלאַנקער הירש מיט שיינע הערנער — מזל צבֿי.
אויף מצליחס טיר, כאָטש ער איז אַ וועבער, וואָס האָט צו טאָן מיט גאַרן און לײַנען, איז אָנגעמאָלט אַ לויפֿנדיק פֿערד. זאָלן מענטשן וויסן, אַז ער קאָן מאַכן ברייטע טריט, אַז ער קען לויפֿן ניט ערגער ווי אַ רײַטער אויף אַ פֿערד, און מע קען אים שיקן אין דער סאַמע ווײַטסטער שליחות. ער זיצט, דוכט זיך, בײַם וועבשטול, נאָר האָט אַזוי ווי בחוש דערפֿילט, אַז ער דאַרף איצט זײַן אין גאַס. ער איז טאַקע נעכטן שפּעט געגאַן שלאָפֿן און איז הײַנט אויפֿגעשטאַנען קאַיאָר צו דער אַרבעט, דערפֿאַר עפּעס אַרבעט זיך ניט. ער האָט נאָך כּמעט גאָרנישט ניט געטאָן. אפֿשר נאָך דעם ווי ער וועט מאַכן אַ קליינעם איבעררײַס… אַלץ איינס זידלט אים שטענדיק דאָס ווײַב זײַנס, אַז ער איז אַ געמיינע בריאה, אָן אַן על אויפֿן קאָפּ. דאָס, וואָס ער האָט ליב דעם דרויסן, זײַן צווישן מענטשן, אַלצדינג הערן, זען און וויסן — דאָס איז בײַ איר די גרעסטע נידערטרעכטיקייט. אַז ער טוט עפּעס פֿאַר מענטשן, בפֿרט נאָך אָן שׂכר, איז זי אים גרייט דורות צו זײַן. אָט נעכטן אין אָוונט האָט ער אַרײַנגעבראַכט פֿון גאַס מערער ווי ער האָט אַ גאַנצן טאָג פֿאַרדינט בײַם וועבשטול. פֿאַר וואָס קען ער הײַנט ניט אָנטרעפֿן אויף אַזאַ איינעם אַ פֿרעמדן, וואָס קען זיך נייטיקן אין זײַן הילף?.. און — כּך־הווה. ווי נאָר ער איז אַרויס אויף דער שוועל, האָט ער דערזען אַ פּנים־חדשות, וואָס קוקט זיך אַרום, זוכט עפּעס, באַטראַכט. מצליח איז גלײַך צו אים צו און אים אָפּגעגעבן שלום. צי איז דאָס ניט איינער פֿון די נעכטיקע, פֿון די צוויי רײַטעריִער, וואָס ער האָט פֿאַרפֿירט צו אורין?
— איך זע, איר זײַט ניט קיין היגער. זײַט איר שוין לאַנג געקומען?
— נאָרוואָס. מיט אָט דער סיניאָרין, — באַווײַזט ער אין דער ווײַט, אויפֿן אָנהייב גאַס, — איר זעט דאָרט די קאַרעטע מיט די רײַטעריִער? איך בין מיט זיי געקומען.
מצליח האָט זיך ניט פֿאַרלוירן, כאָטש ער האָט געזען, אַז דער יונגער־מאַן שפּאַסט מיט אים. ער האָט געטראַכט אַ ווײַלע פֿון וואָס אָנצוהייבן, נאָר דער פֿרעמדער האָט אַליין פֿאַרכאַפּט פֿאַר פֿריִער:
— איר זײַט דאָך אַן אַלטער תּושבֿ דאָ? איך זע אין אײַך, אַז איר קענט דאָ אַלעמען.
— פֿון וואַנען ווייסט איר? — איז מצליח אויפֿגעלעבט געוואָרן. — איך בין טאַקע אַ הי געבוירענער. ס׳קענען מיך דאָ קינד־און־קייט. אפֿשר זײַט איר אויך אַ לונעלער? ווער זײַט איר? — איז ער צו אים תּיכּף צוגעשטאַנען. — פֿון וואַנען קומט איר? מיט וואָס פֿאַרנעמט איר זיך?
— און איר מיט וואָס פֿאַרנעמט זיך? — האָט דער פֿרעמדער ווויל־יונגעריש געשמייכלט. — כאַפּט ניט, איך וועל אײַך אַליין זאָגן, מיט וואָס איר באַשעפֿטיקט זיך. איר האָט צו טאָן מיט עפּעס אַזוינס, וואָס ביז ס׳קומט צו אײַך צום באַאַרבעטן, איז עס אַ גרויס מאַטערניש פֿאַר די פּויערים, אַ פֿרייד פֿאַר די פֿייגל און אַן אומגליק פֿאַר די פֿיש אין טײַך. ריכטיק? האָב איך געטראָפֿן?
מצליח האָט זיך ניט געוואָלט מודה זײַן, אַז ער איז אַ וועבער. ער האָט אויפֿן יונגן־מאַן געפּינטל מיט אָנוויִעסדיקע אויגן און זיך געבראָכן דעם קאָפּ: ווער זשע איז ער? און פֿון וואַנען קען ער אים?
— און אַז ס׳שטייט נאָך אויפֿן פֿעלד, איז פֿונעם מינדסטן ווינטל טוט עס רוישן און בייגן די קעפּ ווי אַן אָטשערעט, — צעלאַכט זיך דער אומבאַקאַנטער, — איך האָב אויך גענוג צו טאָן געהאַט מיט אָט דעם לײַן־געוויקס.
— יאָ, אָ־אָ־אָ… בער פֿון וואַ… וואַנען ווייסט איר?
— אַז איר זײַט אַ וועבער? פֿאַרשטייט זיך, אַז איך ווייס, — מאַכט שוין דער פֿרעמדער אַן ערנסט פּנים. — אָט דאָס גיי איך דאָך צו אײַך. די סיניאָרע, מיט וועלכער איך בין געקומען צו פֿאָרן, דאַרף ווײַסע לײַוונט, אַ סך לײַוונט.
— איך פֿאַרקויף ניט קיין לײַוונט. איך אַרבעט אויס דאָס, וואָס מע גיט מיר.
— איך פֿאַרשטיי. אָט דאָס מיין איך טאַקע. באַווײַזט נאָר די אַרבעט אײַערע. איך וועל אײַך באַזאָרגן מיט אַרבעט אויף אַ גאַנץ יאָר…
מצליח איז אין גאַנצן אַן אַנטוישטער. ס׳געפֿעלט אים גאָרניט דער גאַנצער עסק. זיי גייען אין שטוב אַרײַן, און ס׳באַקומט זיך, ווי דער פֿרעמדער וואָלט מיט צוואַנג געפֿירט מצליחן אַהיים. שוין פֿאַר דער שוועל פּרוּווט ער טענהן, מצליח:
— ס׳איז דאָ פֿאַראַן אין שטאָט אַ סך בעסערע וועבער פֿון מיר. איך דאַרף גאָר ניט אַזויפֿיל אַרבעט אויף אַ גאַנץ גייענדיק יאָר. איך האָב אין דער אַדמה דאָס גאַנצע וועבערײַ… ווען ניט דאָס ווײַב מײַנס, ווען איך בין ניט אַזאַ מטופּל מיט קינדער… מעגלעך, אַז איך וועל גאָר אין גיכן ווערן דער שמשׂ בײַ דער קהילה.
— אַך, גאָר אַזוי, — כאַפּט זיך אָן דער יונגער־מאַן און העלפֿט אים אַריבערטרעטן די שוועל אין שטוב אַרײַן, — דאַרפֿט איר דאָך קענען די שטאָט מיט מענטשן. די סיניאָרין דאַרף זיך דאָ זען מיט איינעם, — רוימט ער אים אײַן אין דער שטיל, — מיט אַ גבֿיר־אַדיר, אַן אַלטן באַקאַנטן אירן. ער גיט געלט אויף אויסצאָלן.
— איך קען דאָ אַלע גבֿירים־אַדירים, — ווערט אויפֿגעלעבט מצליח, און ער וויל זיי אויסרעכענען אויף די פֿינגער, — די זין פֿון רב משולם, דער עלטערער יעקבֿ, דערנאָך גייט אַהרון, נאָך אים — אָשר.
— דער איז אָבער אַן אָנגעפֿאָרענער, — שלאָגט אים איבער דער יונגער־מאַן, — אַליין איז ער פֿון שאַמפּאַן, אָדער פֿון פּאַריז, אַ הויכער אַזאַ, אַ באַלײַבטער, מיט אַ בלאָנדער באָרד.
— מיט אַ בלאָנדער באָרד? אָט דער, וואָס האָט געקויפֿט דאָס נײַע הויז לעבן בית־הכּנסת?
— גאַנץ ריכטיק, אָט דער. ווייסט איר אַפֿילו ניט, ווי מע רופֿט אים? און איר ווילט נאָר ווערן שמשׂ בײַ דער קהילה?
— וואָס הייסט, איך ווייס ניט? — האָט מצליח פֿאַרדראָסן. — שאַט נאָר שאַט, — האָט ער זיך אויף דער באַנק צוגעזעצט, — איך קען דאָך אים זייער גוט. איך האָב דאָך שוין אַפֿילו עפּעס פֿאַרדינט בײַ אים. איך בין מיט אים געגאַן צום היגן אַבאַט ערגעץ אין אויסרײַסעניש. ווי אַזוי זשע הייסט ער? — האָט ער גענומען רײַבן דעם שטערן. — אַזאַ שווערער נאָמען אַ ניט ייִדישער.
— איין מינוטקעלע, — האָט זיך דער גאַסט אויך צוגעזעצט לעבן אים אויף דער באַנק, — ווי אַזוי ס׳הייסט דער קיסר דער פֿראַנקישער ווייסט איר כאָטש?
— דער קיסר פֿיליפּ־אויגוסט? איך האָב זיך דערמאָנט! — איז מצליח אויפֿגעשפּרונגען. — קעסערלין יאָ, יאָ, קעסערלין! — האָט ער געשריִען אויף אַ קול.
יענער האָט אים צוריק אַוועקגעזעצט און געגעבן צו פֿאַרשטיין, אַז ער דאַרף ניט שרײַען. ס׳איז דאָך אַ געלט־ענין, איז דאַרף עס זײַן בסוד־סודות. ס׳טאָר דערפֿון אין שטאָט קיינער ניט וויסן, און אויב ער, מצליח, וועט אים באַהילפֿיק זײַן אינעם צונויפֿפֿירן די סיניאָרין מיט קעסערלינגען, וועט ער אים גוט באַצאָלן. ער קען אים טאַקע שוין געבן אַן אַדערויף, פֿאַרן ווײַב וועגן. זי זאָל אַזוי ניט קוקן מיט אַזעלכע גזלנישע אויגן.
— וועסט שוין ווידער אַ גאַנצן טאָג ניט אַרבעטן, און מאָרגן וועט מען קומען נאָך דער לײַוונט, — האָט זי בײַ אים געריסן פֿון די הענט שטרויענע פּוישטן, וואָס ער האָט זיך געקליבן אָנטאָן. נאָר די עטלעכע מטבעות, וואָס דער פֿרעמדער האָט גענומען אַרײַנשטעקן אין איר בוזעם, האָט זי פֿריילעכער געמאַכט. זי האָט זיי אַפֿילו אַרויסגעבאַגלייט אַ צעשמייכלטע און געבעטן, זיי זאָלן ניט פֿאַרשפּעטיקן ביידע קומען צום מיטיק…
Yiddish Branzhe 