בוקאַרעשטער שריפֿטן (6)

עמיל קאַלין

קאַפּיטל זעקס

„לויט די אָנגאַבן פֿון געלערנטע, נייטיק זיך אַ פּערזאָן נאָר אין אַכט קוואַדראַט־מעטער — מער דאַרף ער נישט. איר, איין פּערזאָן, פֿאַרנעמט אַ דירה פֿון זעכציק קוואַדראַט־מעטער, בשעת אַנדערע מענטשן וואַלגערן זיך אויף די גאַסן און די שטאָט לײַדט פֿון אַ שאַרפֿן דעפֿיציט פֿון וווינונגען‟, — אַזוי האָט מיר דערקלערט דער אינספּעקטאָר פֿון דער פּרימעריִע [1] נאָך דעם, וואָס ער האָט זיך אַרומגעדרייט אין דער דירה אַ שעה צײַט, ווי אַ דעטעקטיוו און פֿאָרזיכטיק אויסגעמאָסטן יעדן ווינקל מיט זײַן ווירע.

ער האָט אָפּגעזוכט אַ האַלב ליידיק צימערל, אין וועלכן איך האָב נישט אַרײַנגעשמעקט אַ יאָר מיט אַ מיטוואָך. אַ צימערל, וואָס האָט למעשׂה געדינט ווי אַ דעפּאָזיט פֿאַר די בעבעכעס, וואָס טאַנטע ראַשעל און פֿעטער הערץ, די אמתע אייגנטימער פֿון דער דירה, האָבן איבערגעלאָזט נאָך זיך בעת זיי האָבן פֿאַרלאָזט רומעניע, כּדי זיך באַזעצן אין פֿראַנקרײַך.

לויט דעם אינספּעקטאָר, איז עס אַן עבֿירה, וואָס דאָס צימערל שטייט ליידיק, בשעת עס קען זײַן זייער פּאַסיק פֿאַר אַ סובלאָקאַטאָר. פֿאַרן אַוועקגיין האָט ער מיר מודיע געווען, אַז „די פּרימעריִע וועט זען אַרײַנצוברענגען אַ לאָקאַטאָר אין דער נאָענטער צײַט‟. מײַן שׂימחה איז געווען אין-לשער קליין, אָבער זיך אָפֿן קעגנשטעלן איז נישט כּדאַי געווען.

אַ שטיקל צײַט איז אַריבער און קיינער האָט זיך נישט באַוויזן. עס האָט געטליִעט אין מיר אַ קליינע האָפֿענונג, אַז אין די הויכע פֿענצטער האָט מען אין מײַן „פֿאַל‟ פֿאַרגעסן. איך וואָלט גערן אַ שמיר געטאָן דאָרט, וווּ מע דאַרף, אָבער איך האָב מורא געהאַט זיך נישט אַרײַנפּלאָנטערן אין אַ מיאוסער זאַך.

נאָר די שׂימחה האָט נישט געדויערט לאַנג; איין אָוונט האָט מען צו מיר אָנגעקלאַפּט און אַז איך האָב געעפֿנט די טיר, האָב איך דערזען צוויי אומבאַקאַנטע מענטשן. איינער האָט זיך פֿאָרגעשטעלט ווי אַן אָנגעשטעלטער פֿון דער פּרימעריִע. ער האָט גרײַזיק איבערגעלייענט מײַן נאָמען פֿון אַ צעטל און געוואָלט וויסן, אויב איך בין טאַקע דער, וועמענס נאָמען ער האָט ערשט אָנגערופֿן. ווען איך האָב געזאָגט אַז דאָס בין איך, האָט ער פֿאָרגעשטעלט דעם צווייטן מענטשן: מײַן צוקונפֿטיקע לאָקאַטאָרין, אַ פֿרוי מיטן נאָמען מאַריִאַ.

מאַריִאַ איז געווען אַ באַשיידן געקליידטע, קליין-וווּקסיקע, לײַביקע פֿרוי מיט אַ פֿולבלעכן בוזעם און ברייטע היפֿטן. אויף אירע ברייטע און קורצע פֿינגער האָט זי געטראָגן פֿינקלענדיקע גרויסע דיאַמאַנטן. מע האָט זיך נישט גענייטיקן אין אַ מבֿיניש אויג, כּדי צו פֿאַרשטיין, אַז די דאָזיקע בריליאַנטן זענען פּשוט שטיקער געפֿאַרבט גלאָז. אירע שוואַרצע שײַנענדיקע האָר זענען געווען צוגעקלעפּט צו איר ברייטן שטערן. אונטער די אויגן זענען געהאָנגען גרויסע טאָקבעלעך.

עס איז מיר געווען שווער צו טרעפֿן איר עלטער; איר געלבלעך־קוואַדראַטיק פּנים האָט אויסגעזען יונג און פֿריש, און אַ רגע נאָכדעם — מיד און אַלט. ווען זי האָט גערעדט, האָט פֿון איר מויל אַרויסגעדופֿט אַ לײַכטער ריח פֿון אַלקאָהאָהאָל.

נאָכן פֿאָרשטעלן זיך האָט זי געשמייכלט מיט אַ טיף-רויטן, מידן און אַ ביסל טרויעריקן שמייכל, ווי עס שמייכלט אַן אַלטער קלאָון, וואָס האָט שוין דורכגעמאַכט קאַלטס און וואַרעמס. צו מײַן חידוש איז איר גאַנץ פֿאַרמעגן באַשטאַנען פֿון אַן איין-און-איינציקן, נישט צו-גרויסן רענצל.

איך האָב איר געוויזן דאָס צימערל. און זיך אַנטשולדיקט פֿאַר די באַשיידענע באַדינגונגען. זי האָט נאָר אַ מאַך געטאָן מיט דער האַנט, וואָס האָט געדאַרפֿט מיינען: שוין געזען ערגערס…

שפּעטער, איז מאַריִאַ אַרײַן אין קיך, בשעת איך בין געזעסן בײַם טישל און באַטראַכט די ליכטיקע פּאַסן, וואָס די געלע ליכט האָט געצייכנט אויף די פֿאַיאַנץ־קעסטעלעך פֿון דער וואַנט אַנטקעגן. זי איז געווען פֿיל האַרציקער ווי אויף אונדזער ערשטער באַגעגעניש. איצט האָט זי גערעדט צו מיר אויף פּראָסט מאַמע־לשון. עס האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז זי איז נישט מאַריִאַ, נאָר גראָד מירעלע, אַ כּשרע ייִדישע טאָכטער, וואָס איז געבוירן געוואָרן ערגעץ אין אַ שטעטל, נישט ווײַט פֿון דער גרענעץ מיט בעסאַראַביע, און איז אַראָפּגעקומען קיין בוקאַרעשט מיט קנאַפּע פֿופֿצן יאָר צוריק.

מירעלע האָט איבערגעלאָזט די העפֿלעכקייטן אין אַ זײַט און זיך געווענדט צו מיר אויף אַ היימישן שטייגער: „לאָמיר טרינקען אַ לחיים, ס׳וועט אונדז אָנוואַרעמען די ביינער‟. זי האָט נישט געוואַרט אויף קיין שום ענטפֿער. באַלד האָט זי פֿון ערגעץ־וווּ אַרויסגעשלעפּט צוויי גלעזלעך — אַ געפֿעס, וואָס איך, אַ קנאַפּער טרינקער, האָב זיך נישט געקענט פֿאָרשטעלן, אַז ס׳געפֿינט זיך אין מײַן דירה, — און זיי פֿײַערלעך געשטעלט אויפֿן קליינעם טיש. אַ סעקונדע שפּעטער איז אויך אַ פֿלעשל היימישער „ווישינאַטע‟ אויסגעוואַקסן פֿון ערגעץ־וווּ און איז צוגעשטאַנען צו די צוויי גלעזלעך.

די פֿאַרלוירנקייט האָט זיך, דאַכט זיך, קלאָר אָנגעצייכנט אויף מײַן פּנים, ווײַל מירעלע האָט געהאַלטן פֿאַר נייטיק צוצוגעבן אַ דערקלערונג: „דאָס איז די בעסטע סחורה, אויף מײַן וואָרט… אַ קליענט מײַנער, אַ געשמאַקער מענטש, האָט עס מיר געשענקט. טאַטע-לעבן, ס׳איז דאָך הוילער ספּירט, איין טרונק — און ס׳וועלן דיר אָנהייבן ברענען די קישקעס און זיך צעטאָפּיען דער מוח‟.

זי האָט האַסטיק אַרויסגעדרייט דעם קאָרעק און מײַסטעריש-פֿלינק אָנגעגאָסן די רויט-פֿײַערדיקע משקה אין די גלעזלעך. אויפֿגעהויבן דאָס גלעזל, האָט זי זיך אָנגערופֿן, „לחיים!‟ — און, נישט וואַרטנדיק אויף מײַן שוואַכן, פֿול מיט חשש, ענטפֿער, עס איבערגעקערט אין גאָרגל אַרײַן. באַלד אויסגעטרונקען אַ צווייט גלעזל, האָט זיך איר רויט געוואָרן פּנים אַ ביסל פֿאַרקרימט, ווײַזט אויס, אַז נאָר דעמאָלט איז דער בראַנד אַרויפֿגעקראָכן פֿונעם מאָגן אַרויף. זי האָט אָפּגעווישט דאָס מויל מיט דער דלאָניע און געוואָרפֿן אויף מיר אַ בליק פֿול מיט חוזק. איך האָב נאָך אַלץ געהאַלטן מײַן גלעזל אין דער האַנט און זיך געסטאַרעט אַ זיפּ טאָן פֿון דעם ברענענדיקן געטראַנק.

„קער איבער, משוגענער איינער, קער איבער!‟, — האָט זי באַפֿוילן מעשׂה־גענעראַל.
איך האָב אַרײַנגעגאָסן די „ווישינאַטע‟ אין מויל און תּיכּף דערפֿילט אַ שׂרפֿה אין בויך, וואָס איז אין גיכן פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ לײַכטן קאָפּ-שווינדל.

„וואָס איז דײַן פּרנסה? — האָט זי אַ פֿרעג געטאָן און איך האָב אָנגעהויבן עפּעס שטאַמלען.
„שאַ‟, — האָט זי אויפֿגעהויבן איר פֿליישיקן אָרעם, — „ווייסטו וואָס? ס׳מאַכט נישט אויס. אַבי מע פֿאַרדינט ס׳שטיקעלע ברויט. ווי אַזוי ציט דער מענטש זײַן פּרנסה, וווּ ער איז געבוירן געוואָרן און וואָס עס שטייט אין זײַן ייִחוס-בריוו — ס׳אַלץ איינס. כ׳בין נישט קיין רביצין וועל איך דיך נישט רופֿן אויף אַ דין-תּורה. וואָס איז געוועזן, האָט די צײַט שוין אָפּגעווישט, וואָס ס׳וועט זײַן — ווייסט קיינער נישט…‟.

זי האָט מיר געקוקט גלײַך אין די אויגן און געזאָגט:

„איך גלייב, אַז יעדער מענטש האָט זײַן גורל. אַלץ איז פֿאַרשריבן — און כאָטש גיי זיך הענגען. ביסט אַ בהמה? ווילסט קעמפֿן קעגן גאָטס וואָרט?‟, — איך האָב צוגעשאָקלט מיטן קאָפּ אויף ניין, ווויל וויסנדיק, אַז זי האָט מיך, אייגנטלעך, גאָרנישט געפֿרעגט.

זי האָט אונדז אָנגעגאָסן נאָך משקה אין די גלעזלעך. מיר האָבן געמאַכט נאָך אַ לחיים, און איך האָב „פֿאַרניכטעט‟ דאָס גלעזעלע מיט איין טרונק.
„מײַן גורל איז, אַז… — האָט זי גערעדט מיט אַ האַלב וויינענדיקער שטים, — אַז איך האָב נישט קיין מזל צו מענער. בײַ זיי איז וויכטיק נאָר איין זאַך — דאָס וואָס איך האָב צווישן די פֿיס… זיי טרעטן צו גלײַך צו דער זאַך ווי עס טוען אָקסן מיט די קי, אָבער מיט אַ פֿרוי דאַרף מען זיך באַגיין אַנדערש. פֿאַראַן מענער, וואָס פֿירן זיך אויף ווי חיות. בײַ אַנדערע פֿרויען, אַז מע שפּײַט זיי אין פּנים, איז דאָס אַ קרומע זאַך. נאָר בײַ מיר קרום איז גלײַך, און גלײַך איז קרום. אַז מע שפּײַט מיר נישט אין פּנים, מיין איך, אַז ס׳איז נישט נאָרמאַל‟.

זי האָט אַ צי געטאָן מיט די אַקסלען: „אַזאַ בין איך, וואָס זאָל איך טאָן? אָבער קוק מיך נישט אָן אַזוי. אַ מאָל בין איך געוועזן שיין ווי די וועלט. געווען אַזעלכע מענער, וואָס זענען אויסגעגאַנגען נאָך מיר — חלשות! נאָר זיי זענען אַלע געווען אָדער מיאוס, אָדער אַלט. איך האָב זיי נישט געקענט קוקן אין פּנים. ווער שמועסט שוין פֿון אָנרירן – פֿע!‟

עס איז מיר קיינמאָל נישט אויסגעקומען צו הערן אַזעלכע אָפֿענע דיבורים. אַזעלכע ווערטער ברענגט מען, געוויינטלעך, אַרויס שאַ-שטיל, ברמיזה. אָפֿט באַנוגנט מען זיך מיט אַ וווּנק, אַ האַלבן שמייכל. אָפֿטער — מײַדט מען אויס די טעמע אין גאַנצן.
די סטעליע האָט גענומען זיך דרייען. איך האָב געשלוקערצט און דערציילט וועגן אַנאַ, וועגן מײַן אימפּאָטענץ, דעם אָפּגעשוואַכטן אַפּעטיט צו פֿרויען, די שווערע שטימונגען און אומזיכערער צוקונפֿט. פּונקט וואָס מײַן צונג האָט געפּלאַפּלט, קען איך נישט געדענקען.

מירעלע האָט מיך געטרייסט. געזאָגט, אַז איך מוז שוין געפֿינען זיך אַ כּלה, אַ שפּײַ טאָן אויף מײַנע לידעלעך און זיך לערנען אַ פֿאַך. אַ רעשט פֿון דעם שמועס האָט זיך אין גאַנצן אָפּגעווישט פֿון מײַן קאָפּ.

ווען איך האָב זיך אַ קאַפּעלע אויסגעניכטערט, האָב איך באַמערקט, אַז איך ליג אויף דער בעט אָנגעטאָן אין די קליידער. דער קישן איז געווען אַדורכגעווייקט מיט מײַן שווייס. עס האָבן זיך געהערט טעמפּע טריט פֿון שווערע שיך, טיפֿע מענערישע קולות, די טיר פֿון מירעלעס צימער האָט זיך געעפֿנט און פֿאַרמאַכט. דערנאָך האָט זיך פֿון איר צימער דערהערט אַ פּאָרעניש, אַ סקריפּעניש. צומאָל זענען פֿון דאָרט אַרויסגעקומען אויך מענטשלעכע קולות — פּלוצעמדיקע קרעכצן און אָפּגעהאַקטע געשרייען, וואָס עס איז געווען שווער צו דערקענען, אויב זיי קומען פֿון הנאה אָדער פֿון ווייטיק, אַ פֿאָרשפּיל אָדער לחלוטין נישט קיין שפּיל.
איך האָב צוגעקאָוועט מײַן בליק צו דער שוואַרצער סטעליע. אַ לעבעדיקער קאַראַהאָד פֿון קרומע, משונהדיקע צורות האָט זיך בליץ-שנעל אַרומגעדרייט אַרום דעם הענגלאָמפּ.

צומאָל זענען די צורות געוואָרן פֿערד מיט צעלאָזטע גריוועס, צומאָל זיך פֿאַרוואַנדלט אין צעשווימענע מענטשלעכע פּנימער, און צומאָל — גלאַט צורות אָן אַ קלאָרן פּשט. וואָס וואָלטן געזאָגט טאַנטע ראַשעל און אַנקל הערץ, ווען זיי וואָלט געווויר געוואָרן, אַז זייער דירה, זייער האָב-און-גוטס, אין וועלכן זיי האָבן אַרײַנגעלייגט נישט ווייניק געזונט און געלט, איז מגולגל געוואָרן אין רשות-הרבים אויף אַזאַ אופֿן? וואָס פֿאַר אַ פּנים וואָלט געהאַט בײַ זיי אונדזער סאָציאַליסטישער יושר? זייער מזל, וואָס זיי לעבן אין פֿראַנקרײַך און וואָס עס טוט זיך אָפּ אין בוקאַרעשט, ליגט זיי אין דער לינקער פּיאַטע.

איך האָב רעכט נישט געוווּסט, צי זיי לעבן, צי נישט. מײַן מאַמע, עליה־השלום, האָט דערהאַלטן פֿון זיי אַ בריוו-צוויי נאָך דער מלחמה, אָבער נאָך איר טויט, האָב איך זיך נישט באַמיט אָנהאַלטן אַ קאָנטאַקט מיט זיי און מיט די אַנדערע קרובֿים, וואָס דער ווינט און אומשטאַנדן האָבן צעשפּרייט אין אַלע וועלט-עקן. די העפֿט, וווּ די מאַמע האָט פֿאַרשריבן זייערע אַדרעסן, איז נעלם געוואָרן מיט יאָר צוריק. איך האָב געמיינט, אַז כ׳וועל נישט קענען צומאַכן קיין אויג די גאַנצע נאַכט, אָבער אין גיכן בין איך אײַנגעפֿאַלן אין אַ האַרטן שלאָף אָן חלומות — אַ סאָרט חלשות.