אַ דערמאָנונג פֿון מײַן קינדער־וועלט
מיר לעבן איצט איבער פּאַסקודנע צײַטן. און כאָטש מיר ווייסן, אַז די דאָקטוירים הייסן לאַכן, קומט דאָס לאַכן אויס מיט יאַשטשירקעס. מע זיצט פֿאַרשפּאַרטערהייט אין שטוב און — אָסור אַרויסשטעקן די נאָז אין דרויסן אַרויס! קיינער ווייסט נישט, וווּ דער נימאסער ווירוס קאָן דיך טרעפֿן.
אַ גליק האָט אַלעמען געטראָפֿן — דאָס גאַנצע לעבן האָט זיך אַריבערגעפּעקלט פֿון עולם־הזה צו עולם־הווירטועל. מײַנע קינדער האָט מען אָפּגעשיקט צו אַרבעטן פֿון דער היים, דורכן קאָמפּיוטער; מײַנע אייניקלעך לערנען זיך מיט זייערע לערערס אין אַ ווירטועלער שול; מײַן ווײַב באַשטעלט אַלע קניות אין די ווירטועלע קראָמען און מע שטעלט עס צו גלײַך צו דער שוועל. פֿאַרשטייט זיך, נישט בחינם. בחינם קאָן מען הײַנט ווירטועל אַרומפֿאָרן איבער דער וועלט און באַזוכן די שענסטע ווינקעלעך; זיך דורכשפּאַצירן איבער די גרעסטע מוזייען און קונסט־גאַלעריעס, זיצן בײַ זיך אויפֿן דיוואַן און הערן אָפּערעס און קאָנצערטן פֿון די גרעסטע זאַלן און באַרימסטע מוזיקער…
מיט איין וואָרט, די וויסטע מגפֿה טרײַבט אונדז אַלץ מער אַרײַן אין דער צעשטעלטער עלעקטראָנישער נעץ, ווי אַ שאַר נאַרישע פֿישלעך… די שטוב ברענט און דער זייגער גייט. אָט־אָט איז שוין פּסח… און דעם פּסחדיקן סדר טאָר מען נאָך דערווײַל נישט פּראַווען ווירטועל. אַנדערש געזאָגט: יעדע מערכה איז פֿון גאָטס השגחה!
מײַן עלטערער זון, אַ פֿרומער ייִד מיט באָרד און פּאות, קלינגט מיר אַנומלט טעלעפֿאָניש און טיילט מיר מיט די גוטע בשׂורה, אַז בײַ אים איז שוין אַלץ גרייט צום פּסח. יעדעס יאָר נעמט אונדזער גאַנצע משפּחה זיך צונויף בײַ אים אין שטוב, צו פּראַווען דעם ערשטן סדר. הײַיאָר האָט די מגפֿה, דער רוח זאָל זי נעמען, צעשטערט אונדזער משפּחה־מינהג אויך. אַ גליק, איך האָב זיך מײַן אייגענעם מינהג: ערבֿ פּסח לייען איך איבער אַ קאַפּיטל פֿון מײַן ראָמאַן „דער גולם האָט פֿאַרמאַכט די אויגן‟. אין דעם דאָזיקן קאַפּיטל דערצייל איך וועגן מײַן ערשטן אין לעבן פּסחדיקן סדר.
ווי אַ טעלערל פֿון הימל (און אפֿשר טאַקע פֿון דער ווירטועלער וועלט) שווימט אַרויס און לאָזט זיך אַראָפּ אויפֿן פּסחדיקן טיש, פֿאַרשפּרייט מיט אַ ציכטיק־יום־טובֿדיקן טישטעך, די קערה. פֿון אינעווייניק, פֿון סאַמע מיט פּאָרצעלײַענער קערה קוקט אויף מיר אַן אָנגעמאָלט קליין געקרײַזלט שעפֿעלע. אַרום דעם שעפֿעלע פֿלעכטן זיך אין אַלע זײַטן לאַנגע צווײַגן מיט געשניצטע ווײַנטרויב־בלעטעלעך. דעם סדר פּראַוועט מײַן זיידע. ער זיצט בײַם טיש אויבנאָן אויף אַ הויכער הסב־בעט, האַלב אָנגעלענט.
נעכטן פֿאַר נאַכט איז ער אומגעגאַנגען איבער דער שטוב מיט אַ הילצערנעם לעפֿל און מיט אַ פֿלעדערפֿיש אין איין האַנט און מיט אַן אָנגעצונדן ליכטל אין דער אַנדערער האַנט. ער האָט אַרײַנגעקוקט, דאַכט זיך, אין יעדן ווינקעלע. אַ שאַר געטאָן דאָ, אַ שאַר געטאָן דאָרט — צונויפֿגעשאַרט קיין עין־הרע, אַ פֿולן לעפֿל מיט ברעקלעך. איך בין אים נאָכגעגאַנגען טראָט נאָך טראָט און זיך געחידושט: וואָס איז אויף מײַן זיידן אַזוינס אָנגעקומען. כ׳האָב אים קיין מאָל נישט געזען מיט אַ בעזעם אין דער האַנט, און — נאַט אײַך! נאָך מער, צום סוף האָט ער צונויפֿגעבונדן דעם לעפֿל מיטן פֿלעדערוויש און אַרײַנגעוואָרפֿן דאָס אַלץ אין אויוון אַרײַן, צושעפּטשענדיק דערבײַ: „וואָס איך האָב געזען און וואָס איך האָב נישט געזען, וואָס איך האָב אויסגעראַמט און וואָס איך האָב נישט אויסגעראַמט פֿונעם חמץ, פֿונעם זויערטעג פֿון מײַן שטוב, זאָל דאָס בטל זײַן, הפֿקר ווערן, ווי דער שטויב פֿון דער ערד‟.
דער זיידע גיט זיך אַ גלעט די באָרד זײַנע. מיט די אויגן כאַפּט ער אַרום דעם גאַנצן טיש. אַלץ איז אויפֿן אָרט — די באָבע מיט דער מאַמען האָבן שוין פֿאַר פֿריִער צוגעגרייט אַלצדינג ביז צו אַ קלייניקייט, וועגן גאָרנישט ניט פֿאַרגעסן. און דאָך פֿאַרהאַלט זיך דעם זיידנס בליק אויפֿן ברייטן טעלער־קערה. דער זיידע בייגט זיך אַ ביסל אָן און טאַפּט, דאַכט זיך, מיט די אויגן אויס יעדע זאַך: אי דאָס גערגעלע, אי דעם כריין, אי די אָפּגעשיילטע אייער, אי די ציבעלע מיט קורצע בלייך־גרינע נעגעלעך, אי דאָס שאָלעכל מיט געזאַלצענעם וואַסער און אַוודאי דאָס חרוסת. חרוסת האָט די מאַמע צוגעגרייט אַ גאַנצן טאָפּ. כ׳האָב גאָרנישט געוווּסט פֿריִער, אַז אָנגעריבענע עפּל צעדרויבלטע ניס, פֿאַרפּראַוועט מיט אַ ביסל ווײַן, הייסט חרוסת. בפֿירוש ניט קיין שלעכט מאכל…
בײַם טיש האָט זיך אויסגעזעצט די גאַנצע משפּחה אונדזערע: דער טאַטע מיט דער מאַמען, דער פֿעטער מײַנער איזיע מיט דער מומע פּאָליע, און אויבנאָן — דער זיידע אין זײַן ווײַסן קיטל מיט דער שוואַרצער זײַדענער יאַרמלקע אויפֿן קאָפּ…
גוטע דערמאָנונגען מאַכן שטאַרקער. מיר נייטיקן זיך, אַז גוטע דערמאָנונגען זאָלן דערנערן אונדזער הײַנט.
איך ווינטש אַלעמען אַ געזונטן פּסח. זאָל די הײַיאָריקע ווירוס־מכּה שלא כתּובֿה בתּורה — וואָס איז נישט אָנגעוויזן אין דער תּורה — זײַן די לעצטע אויף דער וועלט!
ברוקלין, ניו־יאָרק, מאַרץ 2020
Yiddish Branzhe 