בוקאַרעשטער שריפֿטן (4)

עמיל קאַלין

קאַפּיטל פֿיר

איך האָב זיך נישט גוט אומגעקוקט און די טעג זענען געוואָרן וואָכן. די וואָכן האָבן זיך אָנגעזאַמלט אויף מער ווי איין חודש. די צײַט איז פֿאַרבײַ אָן גרויסע אומגליקן און אָן גרויסע פֿריידן. דער טאָג-טעגלעכער שטייגער איז געוואָרן אַלץ ענלעכער אויף אַ ביין אין גאָרגל: נישט אַראָפּצושלינגען, נישט אויסצושפּײַען.

אין איינעם אַן אָוונט האָב איך דערזען אַ קאָנווערט אינעם בריוו-קאַסטן — אַ בריוו פֿון אַנאַ. דאָס ערשטע מאָל אין מײַן לעבן, ווען איך האָב געהאַלטן אין די הענט אַ ייִדישן קאָנווערט מיט אַ ייִדיש שטעמפּל און אַ ייִדישער מאַרקע. אויף דער מאַרקע זענען געווען פֿאַרצייכנט צוויי חלוצים: דער מאַן — אַ בלאָנדער יאַט מיט אַ ווילדער טשופּרינע און אַ גוייִש פּנים — האָט געטראָגן אַ אַ מין יידישע קוטשמע; די פֿרוי, קורץ־אָפּגעשוירן, איז געווען אָנגעטאָן אין פּשוטע קליידער און האָט געטראָגן אַ גראַבליע אין די הענט.

ביידע חלוצים האָבן געקוקט צום האָריזאָנט מיט אַ שטרענג-פֿאַרחלומטן בליק, וואָס האָט אויסגעדרוקט סײַ האָפֿענונג, סײַ אַן אײַזערנעם ווילן. הינטער זייערע רוקנס איז געשטאַנען אַ נאַקעטער באַרג, אויף וועלכן ס׳איז געוואַקסן אַן איינזאַמער בוים מיט ווילדע צווײַגן. אין טאָל האָט אַ טשערעדע שאָף זיך רויִק געפּאַשעט לעבן אַ גרויסן וואַסער-קוואַל.

איך האָב איבערגעלייענט דעם בריוו עטלעכע מאָל. אַנאַ האָט נישט געזשאַלעוועט קיין ווערטער:

איצט איז, ענדלעך, געוואָרן שטיל. אוי, טאַטעניו, איך בין טויט-מיד. מײַן קאָפּ איז שווער, ווי מע וואָלט אַרײַנגעגאָסן אין אים צעמענט. איך זיץ בײַם טישל אין קיך און באַמי זיך צו האַלטן די אויגן אָפֿן און שרײַבן דיר אַ בריוו, זאָלסט וויסן, אַז איך לעב נאָך און די פֿיש האָב מיך, חלילה, נישט אויפֿגעגעסן. די אונטערשטע שורה איז אַזאַ: איך בין אָנגעקומען בשלום קיין ישׂראל און געפֿין מיך גראָד אין חיפֿה, בײַ דער מומע אסתּר.

איך בין נאָך אומעטיק, וואָס מיר האָבן נישט געהאַט גענוג צײַט זיך געזעגענען ווי סע דאַרף צו זײַן בײַ דער גאַרע [1]. דער קאָפּ האָט מיר געשווינדלט פֿון דער שטופּעניש און ענגשאַפֿט. מענטשן זענען געלאָפֿן אַהין און אַהער, ווי דער רוח אַליין יאָגט זיי אונטער. איך האָב נישט געוווּסט וואָס צו זאָגן, ווי זיך געזעגענען. מײַן קאָפּ איז געווען ליידיק, ווי עמעצער וואָלט מיר אויסגעליידיקט די געהירן. אָבער איך גלייב — דו פֿאַרשטייסט מיך און ווייסט, אַז דאָס איז אַ קלייניקייט. באַלד וועלן מיר זיך זען בשלום דאָ, אין ישׂראל.

עס איז דאָ אַ סך וואָס צו דערציילן — איין בריוו וועט נישט סטײַען.
דאָך, מיין איך, אַז עס איז כּדאַי כאָטש אָנהייבן. ווי דו קענסט זיך פֿאָרשטעלן, האָט די רײַזע מיט דער שיף זיך אָנגעהויבן מיט אַ גדולה, מיט געזאַנג און טענץ, אָבער בליץ-שנעל איז די נסיעה אויפֿן ים געוואָרן אַן אָפּקומעניש. דער מיטל־לענדישער ים איז נישט קיין בלאָטע. די שטאַרקע ים-כוואַליעס האָבן מיר באַלאַמוטשעט דאָס עסן אין די קישקעס און איך האָב אַלע טאָג געבראָכן. מײַן הויט האָט באַקומען אַ קאָליר וואָס איז צווישן געל און גרין. איך האָב נישט אָנגעהויבן וויסן, וואָס איך לייג אַרײַן אין מויל. איינס ווייס איך יאָ — אַלע פּאַסאַזשירן, אָן אַן אויסנאַם, האָבן געהאַט צו טאָן מיטן בויך: אַלע האָבן באַקומען אַ געפֿערלעכן שילשול און לעבן די טואַלעטן האָבן זיך געצויגן לאַנגע רייען טאָג און נאַכט.

נאָך צוויי טעג האָב איך זיך צוגעוווינט צו דער וואַקלענדיקער בעט און דעם שטענדיקן איבל איז געווען צום דערלײַדן. צו איין זאַך האָב איך זיך נישט געקענט בשום-אופֿן צוגעוווינען — די מענטשן; זיי האָבן נישט אויפֿגעהערט צו שיטן מיט עצות און גערעדט אָן אויפֿהער, ווי קוואָקעדיקע הינער, אָפֿט נישט צו דער זאַך — אַבי הערן דאָס אייגענע קול. אַלע זענען זיי שוין געווען גרויסע מבֿינים אויף ישׂראל, נישט געקוקט אויף דעם פֿאַקט, וואָס זייערע פֿיס האָבן קיינמאָל נישט געטראָטן אויף קיין ברעקל ייִדישער ערד.

יעדער איז געווען גרייט זיך שווערן, אַז ער און נאָר ער ווייסט גענוי, וואָס עס טוט זיך אין דער ייִדישער מדינה: ער האָט געצויגן זײַנע ידיעות פֿון מענטשן, וואָס „מע מעג זיך פֿאַרלאָזן אויף זייער וואָרט‟, — דערהאַלטן בריוו פֿון קרובֿים, געהערט אונטער דער קאָלדרע די „מערבֿדיקע שטימען‟. די פּאַסאַזשירן זענען קיינמאָל נישט מיד געוואָרן זיך רײַסן, ווי קעץ, איבער קלייניקייטן, אָבער וועגן איין זאַך זענען אַלע געווען איינשטימיק — מײַנע פּלענער טויגן אויף טויזנט כּפּרות.

ווי איך האָב דיר תּמיד געזאָגט, איז מײַן גרעסטער חלום צו זײַן אַ חבֿרטע אין אַ קיבוץ; און וואָס נענטער צו דער גרענעץ — איז אַלץ בעסער. עמעצער דאַרף דאָך פֿאַרטיידיקן די גרענעצן פֿון אונדזער יונגער מדינה. איין קרענקלעכער ייִד, וואָס שפּײַט זיך אויס די לונגען, האָט געהאַלטן, אַז אַ קיבוץ בײַ דער גרענעץ טויג נישט, ווײַל ס’איז נישטאָ דאָרטן קיין לעק פּרנסה — גיי דינג דיך מיט אַ בהמה! מאָל זיך, דער חכם מיינט, אַז אין אַ קיבוץ זיצן דעם גאַנצן טאָג מענטשן מיט פֿאַרלייגטע הענט און קריכן אויף די גלײַכע ווענט.

האָט זיך אַרײַנגעמישט אין דעם שמועס אַ צווייטער, וואָס האַלט זיך פֿאַר אַ האַלבן קיבוצניק, און געזאָגט, אַז כּדי צו ווערן אַ פֿולשטענדיקער חבֿר אין אַ קיבוץ, דאַרף מען קודם-כּל אַדורכגיין אַ ספּעציעלע קאָמיסיע, וואָס באַשטייט פֿון צוועלף מיטגלידער ווי די צוועלף שבֿטים. מע נעמט נישט אַרײַן אַיעדער שמויגער. דאַרפֿסט זײַן אָ צווייטער שמשון-הגיבור.

אַן אַנדערש מאָל האָט אַ פֿרוי מיר אַרײַנגעשושקעט אין אויער וועגן דעם „רויטן פּינקס‟. ווי נאָר איך וועל מיך דערשלאָגן צו די ברעגעס פֿון ישׂראל זאָל איך, ערשטע זאַך, גיין זיך פֿאַרשרײַבן אין היסתּדרותּ און באַקומען דעם „רויטן פּינקס‟ — דער „פּינקס‟ גיט אַן אַרבעט-רעכט. אָן אַ „רויטן פּינקס‟ בין איך אַ פֿאַרפֿאָלענע — קיינער וועט זיך נישט אומקוקן אויף מיר.

די אַנדערע מיינען, אַז פּונקט פֿאַרקערט: מע האָט שוין צעכאַפּט די אַלע „רויטע פּינקסים‟ אין לאַנד, כאָטש גיי דיך הענגען, און סײַ-ווי האָבן זיי הײַנט נישט קיין ווערט. ערשטע זאַך דאַרף מען זוכן קרובֿים. טאָמער ד׳האָסט קרובֿים ביסטו אַ גליקלעכער מענטש.

אַז איך האָב מיך טאַקע דערשלאָגן צו די ברעגעס פֿון דער ייִדישער מדינה, נאָך אַ גאַנצער וואָך אויפֿן וואַסער, האָב איך נישט געהאַט אין זינען נישט דעם „רויטן פּינקס‟, נישט די קרובֿים און נישט די קאָמיסיע אין קיבוץ. איך האָב נאָר געוואָלט פֿילן די ערד אונטער די פֿיס.

די פּאַסאַזשירן, וואָס האָבן זיך געהאַלטן אין איינעם די גאַנצע וואָך, זענען געוואָרן פּאָלנע פֿרעמדע אויף דער יבשה — יעדער פֿאַר זיך. עס איז געווען פֿינצטער, ווי אין מצרים, דער זאַמד האָט געסקריפּעט אויף די ציין. מע האָט געזאָגט, אַז מע דאַרף גיין „אַהין‟. וווּ איז דער „אַהין‟ צו אַלדי שוואַרצע יאָר? איך האָב נישט אָנגעהויבן וויסן, בין איך נאָכגעגאַנגען די אַנדערע, ווי אין אַ סטאַדע שאָף אָן טשאָבאַן [2]. די סטאַדע האָט זיך אָפּגעשטעלט לעבן אַ טיש, בײַ וועלכן ס׳איז געזעסן אַ מענטשעלע מיט ווילד צעוואַקסענע האָר אויפֿן קאָפּ און פֿאַרשריבן די נײַע עולים; ער האָט מיך פֿאַרשריבן ווי „חנה‟, אַ נאָמען פֿון אַ יענטע, און דעם פֿאַמיליע־נאָמען האָט ער געביטן; אַנשטאָט רײַך — זהבֿי, וואָס מיינט, גאָלד.

אַ נײַע פּאַרשוינטע איז אויף דער וועלט געקומען — חנה זהבֿי. מילא, צו אַלדינגס ווערט מען צוגעוווינט.

נאָכן פֿאַרשרײַבן האָט דער פּקיד, דער באַאַמטער, אַ פֿרעג געטאָן בײַ מיר טאָמער איך האָב משפּחה אין לאַנד, האָב איך איבערגעגעבן די אַדרעסן פֿון די קרובֿים אין חיפֿה. איך האָב געהאַט בדעה זיך קודם אַ ביסקעלע אַשאָזען [3], זען, וווּ בין איך אויף דער וועלט און דערנאָך — גיין אין קיבוץ. איך האָב געמיינט, אַז מ׳וועט צושטעלן אַן אויטאָבוס אין שטאָט אַרײַן, אָבער ניין; דער באַאַמטער האָט צוגערופֿן צו זיך אַ יונגערמאַנטשיק וואָס איז געשטאַנען אָנגעשפּאַרט אויף אַן אויטאָ, און געהייסן מיר און נאָך אַ פּאָר צו פֿאָרן מיט אים.

דעם גאַנצן וועג קיין חיפֿה האָב איך אַרויסגעקוקט פֿונעם פֿענצטער, געוואָלט זען מײַן נײַע היים, אָבער ס׳איז געווען אַזוי, ווי דו האָסט אַ מאָל געשריבן אין דײַנער אַ ליד:

“דאָס חשכות הענגט נידעריק, האַרט איבער די קעפּ
ווילדע יללות הילכן אָפּ, צערודערטע רוישט די סטעפּ”…

איך האָב נישט געוווּסט, אויב די קרובֿים וועלן מיר אַנטקעגנקומען מיט פֿרייד אָדער מיט זויערע צורות, ווי מע נעמט אויף אַ קרובֿ, אַ ניצרך…

עס איז נאָך געווען נאַכט, ווען איך האָב אָנגעקלאַפּט אין זייער טיר. עס האָט געעפֿנט אַ פֿרעמדע פֿרוי און אָנגעהויבן שרײַען געוואַלד, מאַכן קולות, אַז די דײַטשן זענען געקומען. דעם שאָפֿער גייט אַרויס פֿון די כּלים: „וואָס דײַטשן, ווער דײַטשן?‟ — און זי שרײַט ווײַטער — גיי זאָג איר אַ וואָרט, וועסטו אײַנשטעלן דאָס לעבן.

די מומע אסתּר באַווײַזט זיך בײַ דער טיר פֿון אַ שכנותדיקער שטוב, אָנגעטאָן אין אַן אויסגעריבענעם כאַלאַט, דאָס פּנים געשוואָלן פֿון שלאָף און זי שרײַט ווי צוויי מענטשן, מאַכט אַ סקאַנדאַל, שעלט אין טאַטנס-טאַטן־אַרײַן.

איך רוף מיך אָן: „מומע אסתּר, דאָס בין איך, חנהלע!‟ דערהערט „חנהלע‟, ווערט זי צוקער-זיס, האַלדזט מיך און קושט מיך. נאָכן פֿאַרמאַכן די טיר הינטער אונדז האָט זי זיך גענומען איינס-און-צוויי צוגרייטן דאָס נאַכט-געלעגער. זי האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון אונטער דער קאַנאַפּע אַ דינעם מאַטראַץ מיט אַ פֿאַרפֿלעקטן צײַג, אַרויפֿגעקלעטערט אויפֿן בוידעם און אַראָפּגעבראַכט אַ האַרטן קישן און אַ שווערן פּלעד. דעם מאַטראַץ האָט זי געלייגט אַ העלפֿט אין קיך און אַ העלפֿט אין קאָרידאָר. איצט, יעדער וואָס וועט זיך אויפֿכאַפּן נאָך אַ טרונק וואַסער אָדער טאָן די באַדערפֿענישן וועט מוזן שפּרינגען איבער מײַנע פֿיס.

ווען איך האָב געעפֿנט די אויגן, איז שוין געווען גוט ליכטיק אין דרויסן. די מומע אסתּר האָט זיך געפּאָרעט אין באָדצימער מיט אַ וואַגאָן קליידער און די קינדערלעך זענען לעבעדיק געשפּרונגען ווי לעמעלעך. פֿעטער מנשה איז שוין געווען אין געשעפֿט. פֿאַרשטייט זיך, אַז מע האָט מיר נישט געדאַרפֿט זאָגן אַן איבעריק וואָרט. איך האָב זיך גלײַך אײַנגעשפּאַנט צום פּלוג: געהאַלפֿן מיט דער שטוב-אַרבעט, געקוקט נאָך די קינדער. אויך בײַ פֿעטער מנשה אין קלייט בין איך געוועזן.

איך האָב זיך נאָכגעפֿרעגט בײַם פֿעטער טאָמער איך מעג אַרבעטן אָן דעם „רויטן פּינקס‟, וואָס ס׳האָט געקלונגען מיט אים אויף דער שיף. האָט ער מיך מאָדנע אָנגעקוקט און געפֿרעגט: „מיינסט, דו דאַרפֿט האָבן אַ צעטל פֿון בן-גוריון צו שטיין בײַ דער קאַסע אָדער באַדינען די קונים?‟

אין קלייט קומען אַרײַן ייִדן פֿון אומעטום: יאַס, באַקוי, ראָמאַן, באָטשאַן, ערלוי, טשערנאָוויץ. חיפֿה איז אַ ייִדישע שטאָט. דאַרפֿסט נישט קענען עבֿריתּ. קענסט זיך באַגיין נאָר מיט רומעניש און ייִדיש. אַ מאָל טרעפֿט אַרײַן אין קלייט אַ פּוילישער ייִד. זײ רעדן אַזאַ פֿאַרדרײט לשון, וואָלסט געפּישט אין די הויזן… אַ קיצור, איך לויף אַרום פֿון קאַיאָר ביז אין דער נאַכט אַרײַן.

 מע לעקט דאָ נישט קיין האָניק, אין דער יידישער מדינה, אָבער גאָט איז אַ פֿאָטער. עס איז דאָ אַ גרויסע האָפֿענונג אויף שענערע טעג. די מדינה איז נאָך יונג, נישט אַלץ גייט ווי געשמירט. זי איז ווי אַ פּיצעלע קינד, וואָס האָט ערשט געמאַכט די ערשטע טריט און עס וואַקלט זיך נאָך. נישט געפֿערלעך! מיר האָבן אמונה! מיר וועלן זיך לערנען מיט דער צײַט צו פֿירן אונדזער באַלעבאַטישקייט. עס וועט זײַן גוט…