די געשיכטע פֿון מײַן טויבנשלאַק

באָריס סאַנדלער

בײַ לײַטן אין דער וועלט, אַז אַ מענטש ווערט פֿאַרכאַפּט מיט עפּעס אַ זאַך, וואָס האָט נישט קיין שײַכות צו זײַן פּרנסה, און גיט זיך דערמיט אָפּ מיט לײַב און נפֿש, הייסט עס, „האָבי‟. בײַ אונדז אין שטאָט האָט מען עס גערופֿן — משוגעת, און די מענטשן, די קרבנות, נעבעך, פֿון זייער משוגעת — משוגעים. דאָס בכּבֿודיק אָרט צווישן די אַלע שטאָט־משוגעים האָט פֿאַרנומען פֿאַליק מיטן צונאָמען טויבנטרײַבער. וואָס איז געווען זײַן משוגעת? טויבן!

אַלע נעכט פֿון אַ גאַנץ יאָר איז פֿאַליק געווען אַ וועכטער אין דער מאַסניצע. בײַ טאָג אָבער האָט מען אים פֿון זײַן טויבנשלאַק אַרויסשלעפּן נישט געקאָנט. סײַדן ער פֿלעגט דערזען אַ קאַץ זיך אומדרייען אַרום זײַנע טויבן. אין די געציילטע ווײַלעס האָט אין זיי ביידע, סײַ אין פֿאַליקן און סײַ אין דער קאַץ, אויפֿגעזאָטן דאָס בלוט און פֿאַרגאָסן זיי די אויגן. די קאַץ האָט נישט אָפּגעפֿירט דעם בליק פֿון די טויבן, און פֿאַליק — פֿון דער קאַץ. ער האָט שוין געהאַלטן אין דער האַנט די קאָטשערע, וואָס איז, ווי אַ ביקס בײַם יעגער, שטענדיק געווען צוגעגרייט און געשטאַנען אין אַ ווינקל פֿונעם טויבנשלאַק; און די קאַץ האָט שוין געהאַט זיך צוגעדריקט צו דער ערד — מיט אַלע נעגל אינעם באָדן זיך אײַנגענעגלט, דעם קאָפּ מיט די שטאַרצנדיקע אויערלעך אָנגעשטעלט, דער גוף איז פֿאַרגליווערט געוואָרן, נאָר דער שפּיץ פֿונעם אָנגעשטרענגטן עק האָט געציטערט אין דער לופֿטן — נישט פֿאַר מורא, חלילה — דאָרט, אין דעם שפּיץ, האָט געשטעקט דער אויפֿגערודערטער אינסטינקט פֿון אַ ווילדער חיה.

אײַ, וויפֿל קעץ האָבן די באַלעבאָסטעס זיך מער נישט דערוואַרט צו זען ווידער אין שטוב! פֿאַליק האָט קיין רחמנות נישט געהאַט ניט אויף די קעץ און ניט אויף די באַלעבאָסטעס. דאָס ביסל מענטשלעכע חיות, וואָס האָט אין אים געצאַפּלט האָט ער געטיילט צווישן זײַן מאַמען און די טויבן. אין דער „וורעמיאַנקע‟ — אַ כאַלופּע, האַלב אײַנגעוואַקסן אין דער ערד, געדעקט מיט אָטשערעט, — איז געווען גענוג אָרט פֿאַר אים און זײַן מאַמען, נאָר נישט פֿאַר נאָך איין פֿרוי. פֿאַליק, אַן אַלטער בחור, האָט ווי אַ ייִנגל איבערגעלעבט מיט זײַן מאַמען די מלחמה אין געטאָ. קוים געקומען צו זיך, איז ער אַוועק זיך לערנען אַ פֿאַך אין דער אָרטיקער האַנטווערקער־שול; ס׳האָט אויסגעזען, אַז ווי שווער ס׳זאָל זיי נישט געווען זײַן, האָט דאָס לעבן זיך פֿאָרט צו ביסלעך אײַנגעלאַדיעט. פֿאַליק האָט שוין דעמאָלט געהאַט צוגעאַרבעט ווי אַ נאַכטוועכטער אין אַ קראָם. ריכטיקער וואָלט געווען זאָגן, אַז גערעכנט האָט זיך אויף דער אַרבעט זײַן מאַמע; נאָר זי האָט זיך, נעבעך, נאָך אַלץ נישט געקאָנט אויסטשוכען פֿון די געטאָ־יאָרן, וואָס זײַנען איר נאָכגעגאַנגען, ווי שוואַרצע בייזע שאָטנס. פֿלעגט פֿאַליק זי פֿאַרבײַטן אויף דער וואַך. אין אַ טאָג האָט זיך אַנטפּלעקט, אַז די קראָם האָט מען באַגנבֿעט. דאָס הייסט, אַז די קראָם האָט קיינער נישט אויפֿגעבראָכן, אָבער סחורה האָט אויסגעפֿעלט. אַהער־אַהין, דער דירעקטאָר פֿון דער קראָם האָט פֿאַליקן צו זיך אין קאַבינעט אַרײַנגערופֿן, פֿאַרשפּאַרט די טיר און געזאָגט קלאָרע דיבורים:

— קוק אַהער, ייִנגעלע, איך האָב פֿאַרמאַכט די אויגן, אַז נישט דײַן מאַמע, נאָר דו קומסט אַהער בײַ נאַכט, וואָס איז שטרענג פֿאַרווערט. ביסט דאָך נישט אַלט קיין זעכצן יאָר. אויב איצט, נאָך דעם וואָס ס׳איז בײַ אונדז געשען, וועט אַרויסשווימען דער אמת, וועלן מיר אַלע האָבן גרויסע צרות. זײַ זשע אויך אַ מענטש… טו מיר אַ טובֿה, זאָג דעם אויספֿאָרשער, אַז פֿון צײַט צו צײַט האָסטו צוגעלייגט אַ האַנט צו דער פֿאַרפֿאַלענער סחורה, פֿאַרשטייסט מיך? דו ביסט נאָך נישט קיין פֿוליאָריקער… וועסט אָפּקומען מיט אַ שרעק… אַנדערש וועט מען אָנהייבן שלעפּן דײַן מאַמען, קוים וואָס זי זשיפּעט… ס׳איז דאָך אָפֿיציעל איר אַרבעט…

ווי פֿאַליק זאָל זיך נישט געווען דרייען, זיך קעגנשטעלן דעם בילבול, האָט אים דער דירעקטאָר אַזוי גוט גענומען אויפֿן צימבל, אַזוי אָנגעסטראַשעט, אַז דער בחור האָט זיך נאָכגעגעבן. דערצו האָט אים דער דירעקטאָר פֿאַרזיכערט, אַז מיטן אויספֿאָרשער איז שוין אַלץ אָפּגערעדט, און אַז די מאַמע וועט אויך אויף הפֿקר נישט בלײַבן. דער דירעקטאָר וועט שוין וועגן זיי ביידע זאָרגן…
פֿאַליק האָט אונטערגעשריבן וואָס מ׳האָט אים געהייסן, און ווי אַ נישט קיין פֿוליאָריקער איז ער פֿאַרמישפּט געוואָרן צו צוויי יאָר דערציִונג־קאָלאָניע. די צוויי יאָר, ווי אַ צוגאָב צו יענע דרײַ מיט אַ האַלב אין געטאָ, איז גענוג געווען, כּדי נאָך מער אָפּסמען זײַן רויען מוח מיט שׂינאה צו דער גאָרער וועלט און צו מענטשן בפֿרט. גראָד נאָכן באַפֿרײַט ווערן פֿון דער קאָלאָניע איז אים אַרײַן אין קאָפּ דאָס משוגעת מיט טויבן. אַ פֿאַרשפּאַרטער אינעם טויבנשלאַק, האָט פֿאַליק זיך געפֿילט פֿרײַ און אָפּגעצאַמט פֿון מענטשן און פֿון דער וועלט.

די חבֿרה פֿון מײַן מאַהאָלע „ציגײַניִע‟, וווּ ס׳רובֿ אײַנוווינער זײַנען געווען ייִדן און בלויז איין משפּחה האָט געהערט צו דער ציגײַנערישער עדה, פֿלעגן אינעם הייפֿל, וווּ פֿאַליק און זײַן מאַמע האָבן געוווינט און וווּ ס׳איז געשטאַנען זײַן טויבנשלאַק, פֿאַרפֿאַלן ווערן גאַנצענע טעג. דעם טויבנשלאַק האָט פֿאַליק אויפֿגעשטעלט מיט זײַנע אייגענע הענט און אויף זײַן אייגענעם פּלאַן. ס׳האָט אויסגעזען ווי אַ טייל פֿון דער וורעמיאַנקע, ריכטיקער, אַ המשך פֿון דעם אָטשערעט־בוידעם — אַ גרויסע שטײַג מיט אַ בוידעמל פֿאַר זיך, וואָס איז געשטאַנען אויף צוויי אָפּגעטעסעוועטע סלופּעס. טרעפֿן אינעם טויבנשלאַק האָט מען געקאָנט אָדער דורך דער שטוב, אָדער מיטן לייטער, וואָס פֿאַליק פֿלעגט אויף בײַנאַכט אַרויפֿשלעפּן און באַהאַלטן אויפֿן בוידעם.
דער כּוח פֿון פֿאַליקס ליבע צו טויבן איז געווען אַזוי גרויס, אַז ער האָט מיט זײַן ליבע אָנגעשטעקט כּמעט אַלע ייִנגלעך פֿון ציגײַניִע. מע פֿלעגט צו אים קומען נאָך אַן עצה, וואָס צו קויפֿן און צי ס׳איז כּדאַי צו קויפֿן פֿאַר אַזאַ און אַזאַ פּרײַז. צו מאָל האָט פֿאַליק אַליין פֿאַרקויפֿט אַ פּאָר טויבן, אָדער אויסגעביטן איין מין אויף אַן אַנדערן. ער איז געווען אַ מומחה אין די טויבן־קרענק און נישט זעלטן אַליין קומען צו עמעצן אין טויבנשלאַק צו באַטראַכטן די „פּאַציענטן‟ און זיי שטעלן דעם דיאַגנאָז; אָדער אונטערגעזאָגט, ווי אַזוי צו פּאָרן די טויבן און קוקן נאָך די אויסגעפּיקטע עופֿעלעך. ער האָט געקענט יעדן איינעם אין שטאָט, ווער ס׳האָט געהאַלטן טויבן, און אַלע טויבנהאַלטער האָבן געקענט פֿאַליקן.

די גרעסטע פֿרייד פֿלעגט קומען, ווען פֿאַליק האָט אַרויסגעטריבן זײַנע טויבן פֿון דער שטײַג. ער האָט עס געטאָן מיט אַן אַזאַרט־פֿײַפֿערײַ, שטייענדיק אַליין אויפֿן דאַך פֿון זײַן וורעמיאַנקע, מיט אַ לאַנגן דינעם דראָנג, וואָס צום עק איז צו אים צוגעבונדן געווען אַן אַלט אָפּגעבליאַקעוועט העמד, ווי אַ מין פֿאָן. באַזונדערס האָט אים דער אַזאַרט באַהערשט, ווען ער פֿלעגט עס טאָן מיטן ציל צו פֿאַרנאַרן און פֿאַרשפּאַרן אין זײַן שטײַג אַ פֿרעמדע טויב, אַ „פֿאַרבלאָנדזשעטע נשמה‟, ווי פֿאַליק האָט עס גערופֿן. ער האָט זיך צו אַזאַ געיעג זייער אויסגעטויגט. נאָכצוקוקן אים אין דער צײַט, איז געווען ממש אַ פֿאָרשטעלונג.
דערזעענדיק אין הימל די „פֿאַרבלאָנדזשעטע נשמה‟, פֿלעגט פֿאַליק איר אַנטקעגן אַרויסלאָזן פֿון דער שטײַג עטלעכע פֿון זײַנע סאַמע פֿאַרלאָזלעכע טויבן־שליחים, ווײַל אויב נישט, קאָן נאָך די טויב, אַרײַנגעפֿלויגן אינעם ציגײַניִעשן הימל, אַוועקפֿירן אַ „פֿרעמדן קאַוואַליר‟ אָדער „דאַמע‟ מיט זיך, צו איר אייגענעם טויבנשלאַק. פֿאַליקס חוש האָט אים אין אַזעלכע פֿאַלן קיין מאָל נישט אונטערגעפֿירט; זײַן שאַרף אויג, אָנגעצילט אין הימל אַרײַן, פֿלעגט פּינקטלעך טרעפֿן צי דער גאַסט איז אַן „ער‟, צי אַ „זי‟. אויב אַ „זי‟, זײַנען אַרויסגעשיקט געוואָרן עטלעכע זכרים, אויב אַן „ער‟ — עטלעכע שיינע נקבֿות. ווי נאָר די „פֿאַרבלאָדזשעטע נשמה‟ האָט זיך אַראָפּגעלאָזט אויפֿן טויבנשלאַק־דעכל און זיך דערנאָך פֿאָרזיכטיק, מיט אַ זײַטל, אַרײַנגעשאַרט נאָך די גאַסטפֿרײַנדלעכע שליחים אינעם טויבנשלאַק, האָט פֿאַליק אין איין אויגנבליק פֿאַרהאַקט דאָס טירל.

צווישן דער חבֿרה־טויבנהאַלטערס האָט אַזאַ פֿאַרכאַפּונג פֿון אַ פֿרעמדער טויב זיך נישט גערעכנט פֿאַר אַ גנבֿה. שוין גיכער וואָלט עס געקאָנט פֿאַרטײַטשט ווערן ווי נעמען אין געפֿאַנגענשאַפֿט. און טאַקע אַזוי האָט עס אויסגעזען, ווען אין אַ טאָג, צוויי אַרום האָט זיך געיאַוועט דער באַלעבאָס פֿון דער געכאַפּטער טויב. דעמאָלט פֿלעגט זיך אָנהייבן אַן אמתע דינגערײַ. פֿאַליק האָט קיין אויסקויפֿגעלט נישט גענומען. וואָס יאָ — „באַש נאַ באַש!‟ — אַ גלײַכער אויסבײַט. ס׳האָט געקאָנט זײַן, איין מין טויב אויף אַן אַנדערן אָדער אַפֿילו אויף צוויי אַנדערע טויבן. דעם אויסבײַט האָט פֿאַליק זיך באַמיט צו פֿירן ערלעך, ווײַל ס׳האָט געקאָנט טרעפֿן, אַז אויך אַ טויב פֿון זײַן טויבנשלאַק זאָל אַרײַנפֿאַלן צו עמעצן אין געפֿאַנגענשאַפֿט.

זומער־צײַט, בײַ זײַן גוטער מינוט האָט פֿאַליק ליב געהאַט אַרויפֿצודראַפּען זיך אויף דער אייבערשטער סטאָבליע פֿונעם לייטער, צוגעשטעלט צום טויבנשלאַק, אַרויסשלעפּן פֿונעם בוזעם זײַן באַליבט ווײַס טײַבעלע, וואָס ער האָט עס גערופֿן „כּלה‟, און זיך אַראָפּרעדן פֿון האַרץ. ס׳האָט מער אויסגעזען ווי אַ דרשה בפֿרט, אַז אונטן, גלײַך אויף דער ערד, האָט זיך אויסגעזעצט אַ כאָפּטע זײַנע חסידים, ייִנגלעך פֿון אונדזער מאַהאָלע.

— אָט, זעט איר פֿאַר זיך אַ קלאָר־ווײַסע ציכטיקע נשמה, מײַן „כּלה‟. אַ שלום־טויב, אַיאָ? מע מאָלט זי אויס אויף די גרויסע פּלאַקאַטן מיט אַ בליִענדיק צווײַגל אין פּיסקל, און מע טראָגט זיך מיט איר אַרום אויף אַלע פּאַראַדן, צוזאַמען מיט די פּאָרטרעטן פֿון אונדזערע גרויסע נאַטשאַלניקעס… אַ טײַבעלע — גאָט די נשמה שולדיק, אַיאָ? און אַזוי ווי איר זעט עס, איז אַ טויב אַ פּאַסקודנע אומריינע באַשעפֿעניש! וווּ אַ טויב זעצט זיך, דאָרט קאַקט זי. אַלע פּלעצער אין די גרויסע שטעט זײַנען פֿאַרקאַקט און פֿאַרדאָסט פֿון די טויבן. אַלע דענקמעלער פֿון גרויסע פּערזענלעכקייטן — פֿאַרקאַקט פֿון טויבן! זיי האָבן נישט קיין שום דרך־ארץ אַפֿילו צו אונדזער גרויסן פֿירער וולאַדימיר איליטש לענין. מע דאַרף נישט גיין ווײַט: גיט נאָר אַ קוק אויף לענינס דענקלמאָל בײַ אונדז אין שטאָט אויף דעם צענטראַלן פּלאַץ, וווּ עס קומען פֿאָר אַלע פּאַראַדן — זײַן גרויסער, גלאַנצנדיקער, מאַרמאָרנער פּליך איז פֿול מיט טויבן־טינוף!..

פֿון אונטן אַרויף, צום אָראַטאָר, האָט זיך געטראָגן אַ הירזשענדיקער געלעכטער פֿון יונגע לאָשיקלעך. פֿאַליק ווערט דערמיט באַגײַסטערט. ער שטעלט זיך אויף די פֿיס, שטרעקט אויס די רעכטע האַנט, ווי ער אַליין וואָלט איצט געוואָרן אַ פֿירער, וואָס ווײַזט זײַן פֿאָלק אָן דעם איינציקן ריכטיקן וועג צו דער ליכטיקער צוקונפֿט — צום קאָמוניזם.

דאָס נאַרישע געלעכטערל אונטן רײַסט זיך גיך איבער. פֿאַליק בלײַבט אַזוי שטיין אַ ווײַלע אין זײַן דערהויבענער שטילקייט, און מיטאַמאָל גיט ער אַ וואָרף אונטער זײַן „כּלה‟ און מיט אַ פֿײַף טרײַבט ער זי אַרויף צום הימל, פֿאַרגאָסן מיט פֿרישער בלויקייט. די חבֿרה ציטערן אויף און פֿײַפֿן שוין אויך. איצט איז געקומען די רעכטע צײַט פֿאַר דער ווײַסער טויב, וואָס איר באַלעבאָס האָט זי און איר גאַנצע גזע ביז נוחס טויב פֿריִער מיט אַ מינוט אַזוי מיאוס באַהאַנדלט. „כּלה‟ רײַסט זיך אַרויף, שנײַדט דורך מיט אירע שאַרפֿע פֿליגלען אַלע זיבן הימלען און אין סאַמע שפּיץ, ווי זי וואָלט דאָרט דערזען דעם אייבערשטן, בלײַבט אַ רגע הענגען, פֿאַרגליווערט פֿאַר התפּעלות. באַפֿליגלט און פֿאַרחלשט אין דער זעלבער צײַט, פֿאַלט „כּלה‟ אַראָפּ, אַרויסווײַזנדיק אין דער לופֿטן ממש אַקראָבאַטישע קונצן. דאָס פּובליקום אונטן שאַצט עס אָפּ מיט נאָך אַ שטאַרקערער פֿײַפֿערײַ און קוויטשערײַ.
פֿאַליק שײַנט, און זײַן פֿרייד גיסט זיך אויס אין אַ האַרצרײַסנדיקן געשריי: „אַזוי… אַזוי קומט זיי… מאַך זיך אויף זיי אַלע אויס!‟

מײַן שמאָל סטעזשקעלע צו פֿאַליקס טויבנשלאַק האָט זיך אָנגעהויבן צעוויקלען פֿונעם חלום צו האָבן אַן אייגענעם טויבנשלאַק מיט מײַנע אייגענע טויבן. כ׳בין דעמאָלט אַלט געווען נײַן, צען יאָר, כ׳האָב שוין אָבער געוווּסט, אַז אָן דעם טויבנס מורמלען אויפֿן בוידעמל פֿון אונדזער שטוב, וועל איך ווײַטער לעבן נישט קענען.

— טויבן?.. — האָט די מאַמע גלײַכגילטיק אַ הייב געטאָן די אַקסלען, — כ׳מיין ס׳איז נישט דער בעסטער חלום דײַנער. דערצו, וועט עס דיר שטערן צום לערנען. דו הינקסט אַזוי אויך צו אויף מאַטעמאַטיק…

דער טאַטע איז אין תּוך נישט געווען קעגן, ער האָט מיך אָבער אויך נישט געשטיצט אין מײַנע פּלענער.

— ווען כ׳בין געווען אַזוי גרויס ווי דו, — האָט ער אָנגעהויבן פֿון דער ווײַטנס, — האָב איך אויך געוואָלט האָבן טויבן. די מלחמה האָט אָבער מײַנע חלומות צעשטערט… כ׳דאַרף זיך אַן עצה טאָן מיט דער מאַמען…

דער זיידע האָט מײַן חלום פֿאַרטײַטשט אויף זײַן אייגענעם אופֿן:

— אַ טויב איז בפֿירוש אַ כּשרער פֿויגל. כּשר־ויושר! שוין אָפּגערעדט, אַז די טויב האָט געבראַכט נוחן די גוטע בשׂורה אינעם פּיסקל, דאָס איילבירטבלעטל. ווי זאָגט מען דאָרט: „ליבער אַ ביטערער בלאַט פֿון גאָטס גנאָד, איידער זיסע שפּײַז פֿון מענטשנס גאָב. כּשר־ויושר!..‟

כ׳בין שוין גרייט געווען אויפֿצושפּרינגען פֿאַר פֿרייד — דער זיידע האָט פֿאָרט נישט געזאָגט „ניין!‟ — כ׳האָב אָבער באַלד דערהערט זײַן שטילן זיפֿץ, וואָס האָט געזאָלט מיינער נאָר איין זאַך, אַז דאָס לעצטע וואָרט קומט אַרויס פֿון דער באָבען. די באָבע האָט זיך געהאַלטן אירס:

— נאָר טויבן פֿעלן מיר אויס! פֿאַר אים איז עס אַ שפּילעכל, און איך וועל דאַרפֿן נאָך זיי רייניקן. ס׳איז מיר גענוג דער הונט אין הויף, דאַרף איך נאָך האָבן טויבן אויפֿן בוידעם!.. — און שוין ווי דעם לעצטן פּסק־דין האָט די באָבע אַרויסגעבראַכט: — ווער האַלט טויבן? אַ פּוסטעפּאַסניק, אַ ליידיקגייער, אַ טויבנטרײַבער!

כ׳האָב פֿאַרשטאַנען, אַז מײַן חלום צעשווענקט זיך, ווי רויך. מײַן בעסטער חבֿר אַהרונטשיק האָט מיך געטרייסט:
— גיב זיך נישט אונטער! אַז דײַנע וועלן זען אַ לעבעדיקע טויב אין דײַנע הענט, וועלן זיי נאָכגעבן.

— אַוווּ וועל איך נעמען אַ לעבעדיקע טויב? קויפֿן — האָב איך נישט קיין געלט, און ווי אַזוי אַנדערש?

אַהרונטשיק האָט אויף יעדער זאַך געהאַט אַ פּלאַן. זײַן קאָפּ איז געווען פֿול געפּאַקט מיט כּל־מיני פּלענער, ווי אַ קאַווענע מיט קערלעך. האָט ער מיר דאָס מאָל אויך גלײַך פֿאָרגעלייגט זײַן פּלאַן, ווי אַזוי צו כאַפּן טויבן.

— דער מיל־הויף אויף קישיניאָווסקי־גאַס איז פֿול מיט טויבן און וואָראָבייטשיקעס. כ׳בין דאָרט לעצטנס געווען מיט מײַן טאַטן און עס געזען מיט די אייגענע אויגן. זיי פּאָרפּלען זיך דאָרט אַ גאַנצן טאָג…

— איז וואָס זשע קומט דערפֿון אַרויס? — האָב איך נאָך אַלץ נישט געכאַפּט דעם זין פֿון מײַן חבֿרס פּלאַן.

— עס קומט אַרויס, אַז קיין בעסער אָרט צו כאַפּט אַ פּאָר טויבן איז ניטאָ!

— ווי אַזוי זשע וועלן מיר זיי כאַפּן, אָנשיטן זיי זאַלץ אויפֿן עקל? — האָב איך זיך דערמאָנט אין מײַן באָבעס ווערטל.

אַהרונטשיקן איז עס בפֿירוש נישט געפֿעלן געוואָרן; ס׳האָט אויסגעזען, אַז כ׳מאַך חוזק פֿון זײַן פּלאַן.

— אָנשיטן זאַלץ אויף דײַן צונג, — האָט ער מיר צוריק געוואָרפֿן מײַן באָבעס ווערטל, נאָר שוין מיט זײַן שפּילקע.

אַ ווײַלע האָט ער געשוויגן. עפּעס געחשבונט, געדרייט מיט די שרײַפֿלעך אין זײַן קאָפּ, ביז די פֿאַרמאַכטע פֿאָרטקע פֿון זײַן פּלאַן האָט זיך אַ ביסל מער געעפֿנט:

— אַ ווענטקע־שנור האָסטו?

זײַן פֿראַגע האָט מיך פּריטשמעליעט אין גאַנצן. שוין זשע וויל אַהרונטשיק כאַפּן טויבן, ווי מע כאַפּט פֿיש?! מײַן צורה האָט, אַ פּנים, אויסגעזען זייער אויסדרוקפֿול, האָט ער באַלד דערקלערט:

— מיר וועלן מאַכן פֿון דעם ווענטקע־שנור אַ תּליה, זי צעלייגן אויף דער ערד אין מיטן מיל־הויף און אַליין זיך באַהאַלטן ערגעץ נישט ווײַט. דעם צווייטן עק פֿון דעם ווענטקע־שנור וועל איך האַלטן. ווען עטלעכע טויבן וועלן אין דער תּליה אַרײַנגיין, וועל איך די תּליה תּיכּף פֿאַרציִען…

כ׳האָב שוין פֿון מײַן חבֿר געהאַט אויסגעהערט נישט איין „געניאַלן‟ פּלאַן זײַנעם, נאָר איצט האָט ער מיך ממש איבערראַשט. מײַן ייִנגלשע באַוווּנדערונג, פֿאַרמישט מיט קינאה, האָט זיך אויסגעפּליעסקעט פֿון מײַן מויל:

— אָט דאָס איז אַ פּלאַן! מע קאָן צעזעצט ווערן!… — און ווי דעם גרעסטן לויבגעזאַנג צווישן די ייִנגלעך האָב איך צוגעגעבן: — נאָר טשינגאַטשגוקן וואָלט געקאָנט אַזוינס אײַנפֿאַלן!

מיר האָבן אָפּגערעד דורכצופֿירן אונדזער פּלאַן אויפֿן צווייטן טאָג גלײַך נאָך דער שול. צו קריגן דעם ווענטקע־שנור איז נישט געווען שווער. אַהרונטשיקס טאַטע איז געווען אַ פֿאַרברענטער פֿישער, אַזוי אַז אינעם קעסטעלע מיט אַלע זײַנע פּריטשינדאַלן צו כאַפּן פֿיש, האָט אַהרונטשיק גיך געפֿונען אַ מאָטיק ווענטקע־שנור און אָפּגעשניטן פֿון אים אַ היפּשן שטיק.

— דער טאַטע, וועט עס אַפֿילו נישט באַמערקן, — האָט ער זיך ווי פֿאַרענטפֿערט פֿאַר מיר און זיך אַליין אײַנגערעדט, — פֿאַר אים איז עס אַ קלייניקייט.

אינעם מיל־הויף האָבן באמת קיין טויבן נישט אויסגעפֿעלט. איבערגעמישט זיך מיט די חוצפּהדיקע וואָראָבייטשיקעס, האָבן די פֿייגל זיך זאָרגלאָזלעך געפּאַשעט. זיי האָבן אַוודאי נישט געקאָנט וויסן, אַז צוויי געניטע יעגערס פֿון ציגײַניִע האָבן זיך געיאַוועט צעשטערן זייער טאָג־טעגלעכן קיום. נאָר די סכּנה פֿון געכאַפּט ווערן האָט שוין זיכער געלויערט איבער עטלעכע פֿון זיי; ריכטיקער געזאָגט, געשפּרייט זיך אונטער זייערע פֿיס. מײַן זיידע, ווען ער זעט אונדז איצט ביידע, ווי מיר קאַראַקטשקעווען זיך דאָ איבער דעם פֿאַרמיסטיקטן מיל־הויף, וואָלט ער געוויס ווידער געזיפֿצט: „סע פּאַסט נישט, אַז צוויי ייִדישע קינדער זאָלן זיך אַזוי אויפֿפֿירן… פֿאָרט צער־בעלי־חיים…‟ צוריק גערעדט, ווען ער וואָלט ווינציקער געזיפֿצט, נאָר דערקלערט דער באָבען, אַז מײַן חלום געפֿעלט אים אויך… צו שפּעט. ווי ס׳וואָלט געזאָגט דער בראַווער טשינגאַטשגוק, מיר זײַנען שוין אַרויף אויפֿן קריג־שטעג…

פֿיר־פֿינף שפּאַן פֿון דעם אָרט, וווּ אַהרונטשיק האָט אַזוי פֿיפֿיק צעשפּרייט די תּליה, האָבן מיר זיך באַהאַלטן הינטער אַן אײַזערנעם פֿאַרזשאַווערטן פֿאַס. אַהרונטשיק, האָט פֿעסט געהאַלטן דעם ווענטקע־שנור, אָנגעדרייט אויפֿן אָנווײַז־פֿינגער, צוקוועטשנדיק אים מיטן גרויסן פֿינגער. אונדזערע בליקן, ווען זיי וואָלטן געקאָנט פֿליִען, ווי פֿײַלן אויס בויגן, וואָלטן שוין דאָס פּאָרעלע גרוי־בלויע טויבן, וועלכע האָבן זיך געדרייט אינעם קרײַז פֿון דער תּליה און געפּיקט מיט די שנאָבלען די ערד, געפֿאַלן טויט דורכגעשטאָכן און פֿאַרבלוטיקט.

— שלעפּ!.. — האָב איך דאָס וואָרט קוים דורכגעשטופּט דורך די פֿאַרדריקטע ציין.

— וואַרט, — האָב איך דערהערט מײַן חבֿרס שטילן, נאָר פֿעסטן ענטפֿער. — זיץ שטיל…

מײַנע נערוון האָבן אין דער סעקונדע אויך אויסגעזען ווי אַ תּליה, וואָס האָט פֿאַרצויגן מײַן האַלדז אַזוי שטאַרק, אַז די אויגן זײַנען מיר אַרויסגעקראָכן פֿונעם קאָפּ… גראָד אין דער שטיקנדיקער סעקונדע האָט אַהרונטשיק אַ שלעפּ געטאָן אויף זיך דעם ווענטקע־שנור מיט אַזאַ כּוח, אַז ס׳האָט אים אונטערגעוואָרפֿן און ער איז אַ פֿאַל געטאָן אויפֿן פֿעסל. דאָס פֿעסל האָט זיך גערירט פֿון אָרט און זיך אַ טראָג געטאָן איבערן הויף, צעטרײַבנדיק אַלע פֿייגל. זיי האָבן זיך פֿון דער ערד אָפּגעריסן, פּאַטשנדיק מיט די פֿליגלען, ווי מע פּאַטש „בראַוואָ‟! ס׳האָט אויסגעזען ווי אַ חוזק אויף אונדזער דורכגעפֿאַלענעם פּלאַן.
דאָס מזל האָט מיר אָבער צוגעשפּילט. ס׳איז געווען אַ וואַרעמער וועסנע־טאָג. כ׳האָב זיך אומגעקערט אַהיים פֿון דער שול און, שטעלט זיך פֿאָר, אויפֿן ראַנד פֿון וועג, אײַנגראָבנדיק זיך אינעם שטויב, איז געזעסן אַ מאַרמאָר־ברוינע טויב. כ׳בין געבליבן שטיין, ווי זיך אָנגעשפּאַרט מיטן שטערן אין אַ גלעזערנער וואַנט, פֿאַרגלאָזט פֿונעם גורל גופֿא, כ׳זאָל אַ פּנים, דעם פֿויגל נישט שטערן זיך באָדן און רייניקן זײַנע פֿעדערלעך; און אפֿשר, האָט מיך דער גורל אויסגעהיט פֿון אַ יצר־הרע.

מײַן טרוים צו באַזעצן אונדזער בוידעמל מיט טויבן איז אָבער געווען אַזוי גרויס, אַז דאָס אויפֿגעשטעלטע ווענטל האָט געפּלאַצט און כ׳האָב געמאַכט מײַן ערשטן שפּאַן צו דער טויב. דער פֿויגל האָט זיך נאָך מער אַרײַנגעקוועטשט אינעם שטויב, דערשפּירנדיק מײַן אָטעם. כ׳האָב זיך באַמיט נישט צו אָטעמען און געמאַכט נאָך אַ טריטעלע אַנטקעגן. די טויב האָט זיך שוין מער נישט פֿאַרלאָזט אויפֿן שטויב; זי האָט זיך אונטערגעהויבן, אַרויסהעלפֿנדיק זיך מיט די פֿליגלען און באַלד געפֿאַלן אויף אַ זײַט. די קורצע רגע איז מיר גענוג געווען כ׳זאָל דערזען, אַז די טויב שטייט, נעבעך, נאָר אויף איין פֿיסל, דאָס צווייטע איז איר ווי אָפּגעהאַקט געווען.

מײַן באַפֿליגלט מזל האָט זיך געוואַלגערט אויפֿן וועג אַ פֿאַרוווּנדיקטס. זעט אויס, אַז גראָד אַזאַ מזל מיט אַ פּגם האָב איך פֿאַרדינט.

און דאָך, בין איך געווען גליקלעך. כ׳האָב זיך שוין געמאָלט, ווי כ׳וועל מײַן טויב כאָווען און כאָליען. פֿון איר וועט זיך אָנהייבן מײַן אייגענער טויבנשלאַק. איז וואָס זשע, אַז זי איז אַ קאַליקע? אונדזער שכן הינקט אויך צו אויף אַ פֿוס, אַ שפּליטער איז אים דאָרט געבליבן שטעקן פֿון דער מלחמה. די באָבע זיפֿצט שטענדיק, ווען זי זעט אים דורכגייט אונדזער שטוב: „אַ רחמנות אויף אים!‟ — שטערט עס אים אָבער נישט צו האָבן אַ ווײַב און צוויי קינדער. יאָ, די באָבע… בײַם אָנהייב וועט זי אַוודאי זײַן נישט צופֿרידן. אין כּעס. נאָר זי האָט אַ ווייך האַרץ, טענהט דער זיידע, זי וועט נאָכגעבן… כּשר־ויושר! אַזוי איז געווען אויך מיטן הונט, ווען כ׳האָב אים געבראַכט פֿון דער גאַס. דער הינטשלעגער האָט אים שיִער נישט געכאַפּט… נישקשה, זי וועט אויף דער טויב אויך רחמנות האָבן… אפֿשר איז עס אַפֿילו אַ באַשערטע זאַך, וואָס די טויב איז אַ פֿאַרוווּנדעטע?!

די באָבע האָט זיך געפּאָרעט בײַ דער פּליטע, ווי איר שטייגער איז, צוגעגרייט די וועטשערע. דערזען מיך מיט דער טויב, האָט זי אַ פּליעסקע געטאָן מיט די הענט און אויסגעשריִען צום זיידן:

— נחום, ער האָט שוין ווידער געבראַכט צו שלעפּן עפּעס אַ זאַראַזע!

דער זיידע, אַרויסשטעקנדיק דעם קאָפּ פֿון דער טיר האָט אַרויסגעוויזן זײַן קענטעניש אין בעלי־חיים:

— וואָס שרײַסטו? ס׳איז דאָך נישט מער ווי אַ פֿויגל, אַ טויב.

— כ׳ווייס נישט, ווי סע הייסט, כ׳ווייס נאָר, אַז ס׳איז אַ זאַראַזע אויף מײַן קאָפּ!

די באָבע האָט אָנגעהויבן פֿאָכען מיט די הענט, וואָס האָט געזאָלט הייסן: „פֿאַרנעם זיך באַלד פֿון דער קיך!‟ — ס׳איז מיר געבליבן צו לאָזן אין גאַנג מײַן הויפּט־אַרגומענט, כּדי צו מאַכן דער באָבעס האַרץ ווייכער. מיט אַ טרער אין קול האָב איך אַרויסגעקוועטשט פֿון זיך:

— ס׳איז נישט קיין פּשוטע טויב… זי איז פֿאַרוווּנדעט… ווי אונדזער שכן…
די באָבע האָט אַ סעקונדע געשוויגן, נאָך אַלץ, האַלטנדיק די הענט אין דער לופֿטן; זעט אויס, אַז מײַנע ווערטער, בפֿרט וועגן דעם שכן, האָבן אויף איר געווירקט. די הענט האָבן זיך אַראָפּגעלאָזט אויפֿן פֿאַרטעך, און דער באָבעס בליק האָט זיך אָנגעשפּאַרט אין דער טויב, וואָס האָט, נעבעך, אַרײַנגעצויגן דאָס קעפּל אינעם גופֿל און דעם שנאָבל באַהאַלטן אונטער אַ פֿליגל.

— וואָס זשע וועסטו איצט מיט איר טאָן?

דער באָבעס ווערטער האָבן אַרויסגעוויזן אַ גוטן סימן, אָבער קיין ענטפֿער אויף איר פֿראַגע האָב איך נישט געהאַט. ערשט איצט האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז כ׳ווייס טאַקע נישט, וואָס צו טאָן ווײַטער. כ׳האָב עפּעס אָנגעהויבן שטאַמלען וועגן דעם בוידעמל, טויבנשלאַק…

— בוידעם־שמוידעם, — האָט די באָבע מיך איבערגעשלאָגן, — די קאַץ וועט זיך דאָרט באַלד איבער איר חתמענען. כ׳האָב דען נישט געוווּסט, אַז אַלץ וועט זײַן אויף מײַן קאָפּ…

זי האָט מיר געהייסן ברענגען פֿונעם מאַגאַזאָן די אַלטע הילצערנע דייזשקע, וווּ זי פֿלעגט אַמאָל פֿאַרקנייטן טייג צו באַקן ברויט. זינט דעם גרויסן אויוון האָט מען צעבראָכן און געמאַכט אַ נײַע קאַכלפּליטע, האָט די דייזשקע זיך געעלטערט אינעם מאַגאַזאָן. אַרויסצוּוואַרפֿן זי האָט די באָבע נישט געלאָזט: „ס׳וועט נאָך צוניץ קומען!‟

— דערווײַל זאָל זי זײַן אין דער דייזשקע, דאָרט אינעם ווינקל… אָבער פֿאַר דײַן טאַטן וועל איך דיר סײַ־ווי צושטעלן אַ בענקעלע.

אַ גליקלעכער, בין איך אַרויסגעלאָפֿן פֿון שטוב און זיך גלײַך געלאָזט צו אַהרונטשיקן. ער וועט שוין געוויס צוטראַכטן אַ נײַעם פּלאַן, וואָס צו טאָן מיט מײַן טויב ווײַטער. אַהרונטשיק האָט טאַקע אויסגעהערט די גאַנצע געשיכטע, נאָר זײַנע ווערטער זײַנען געווען ווײַט פֿון דעם, וואָס כ׳האָב דערוואַרט צו הערן:

— קיין טויבן אויפֿן וועג וואַלגערן זיך נישט סתּם אַזוי… — ער האָט עס געזאָגט אַזוי שטיל און קאַלט, אַז כ׳האָב דערפֿילט, ווי מײַן פֿרייד רינט פֿון מיר גיך אַרויס. — ס׳איז זיכער אַ פּאָסט־טויב, וואָס איז אַראָפּגעשיקט געוואָרן פֿון דאָרטן… — און ער האָט מיט אַן איבערגעקערטן בליק, אַז נאָר די ברעמען האָבן זיך אים אַ ריר געטאָן, אָנגעוויזן אַרויף.

— פֿון גאָט?.. — האָב איך זיך דערמאָנט אין מײַן זיידן.

— פֿון קאָסמאָס! — האָט שוין זיכער פֿאַרענדיקט אַהרונטשיק.

ער האָט זיך ווי אָנגעכאַפּט אין דעם אומדערוואַרטן געדאַנק און, פֿאַרלאָזנדיק זיך אויף זײַן פֿאַנטאַזיע און אָנגעלייענטקייט, צעוויקלט זײַן פּלאַן:

— מע וויל אָנשטעלן מיט אונדז אַ קאָנטאַקט, און די פּאָסט־טויב איז געשיקט געוואָרן, כּדי איבערצוגעבן אונדז די ידיעה, נאָר עמעצער איז אויף דעם קוריער אָנגעפֿאַלן…

— און אַרויסגעריסן דאָס בריוול, צוגעטשעפּעט צום רעכטן פֿיסל! — האָב איך דערפֿירט מײַן פֿרײַנדס השערה ביזן לאָגישן סוף.

אַהרונטשיק האָט זיך אַ רגע פֿאַרטראַכט און אַנטשיידן אַ זאָג געטאָן:

— מע דאַרף גיין צו פֿאַליקן. ער ווייסט וועגן טויבן אַלץ!

אַוודאי, האָב איך וועגן פֿאַליקן געהערט. זײַנע טויבן, וואָס האָבן זיך געשפּילט אין דער בלויקייט פֿון הימל, האָבן טאַקע אויפֿגערייצט מײַן חשק צו פֿאַרפֿירן בײַ אונדז אויפֿן בוידעמל טויבן. כ׳בין אָבער קיין מאָל אין זײַן הויף מיטן טויבנשלאַק נישט געווען. ער האָט געוווינט מיט זײַן מאַמען אינעם אַנדערן עק פֿון דער מאַהאָלע, שוין נענטער צום פּוסטבאָדן, וווּהין ס׳איז מיר שטרענג פֿאַרווערט געווען צו גיין. אַהרונטשיקן האָט עס נישט אָפּגעשטעלט. פֿאַרכאַפּט מיט זײַן „געהיים־פּלאַן‟, וואָס ער האָט מיר וועגן דעם געהייסן קיינעם קיין וואָרט נישט, קיין פּיפּס נישט אַרויסלאָזן, — האָט ער אַליין זיך געלאָזט אין אַנדערן עק ציגײַניִע, זיך טרעפֿן מיט פֿאַליקן.

דער אָוונט איז אַדורך שטיל. די עלטערן זײַנען געקומען פֿון דער אַרבעט שפּעט און מידע. צוגעשפּילט האָט מיר דער „סוף־חודש‟. סוף חודש הייבט זיך אָן „אַ גראַטשקע‟, עס „ברענט דער פּלאַן‟, און מע דאַרף אים „ראַטעווען און לעשן‟… פֿאַרשטייט זיך, אַז קיין שום „בענקעלע‟ האָט מיר די באָבע נישט צוגעשטעלט, נישט אין יענעם פֿאַרנאַכט און נישט שפּעטער. בכלל סטראַשעט זי נאָר צו דערציילן אַלץ דעם טאַטן, אין דער אמתן, וועט זי עס נישט טאָן; פֿאַרקערט, ווען דער טאַטע וויל מיך שוין יאָ אַ מאָל באַשטראָפֿן, קומט מיר די באָבע אַנטקעגן: „וואָס איז, נעבעך, דאָס קינד שולדיק!‟ — דער טאַטע פּרוּווט איר צו דערווידערן: „איך וועל זיך שוין אַליין געבן אַן עצה!‟, אָבער זײַן דערציִונג־דראַנג גייט גיך אויס און ער טרעט דעם שטח אָפּ — כאַפּט זײַן פּעקל פּאַפּיראָסן און גייט זיך אַרויס אין דרויסן רייכערן.

געקומען אויפֿן אַנדערן טאָג אין שול, האָט מײַן חבֿר שוין אויף מיר אַרויסגעקוקט. זײַנע ווערטער האָבן מיר קיין זיכערקייט נישט צוגעגעבן. ס׳האָט זיך אַרויסגעוויזן, אַז מיט עטלעכע טעג צוריק איז געשטאָרבן פֿאַליקס מאַמע. פֿון זײַנע עטלעכע געטרײַע חסידים־טויבנטרײַבער, וואָס דרייען זיך שטענדיק אום בײַ אים אין הויף, האָט אַהרונטשיק זיך דערוווּסט, אַז פֿאַליק האָט זיך פֿאַרשפּאַרט אין זײַן כאַלופּע, צוזאַמען מיט זײַן באַליבסטער טויב „כּלה‟ און טרינק.

— כ׳האָב אַליין געהערט דאָס שיכּורע זינגען זײַנס: „פֿליט, טײַבעלעך מײַנע, פֿליט…‟ — די חבֿרה זאָגן, אַז ס׳וועט נעמען נאָך עטלעכע טעג, ביז ער וועט קומען צו זיך.

— וואָס זשע טוט מען? — האָב איך פּלוצעם דערפֿילט אויף זיך מײַן באָבעס בליק און אין די אויערן האָבן זיך אָפּגערופֿן אירע פֿרימאָרגנדיקע ווערטער: „כ׳וועל דעם פֿויגל דאָ לאַנג אין קיך נישט האַלטן!‟

אַהרונטשיק האָט אַ זופּ געטאָן מיט זײַן שטענדיק פֿאַרלייגטער נאָז און געענטפֿערט:

— מיר דאַרפֿן אויסשטיין די עטלעכע טעג. ס׳איז אונדזער חובֿ!..

אַוודאי, איז אים גרינג געווען צו זאָגן — „אויסשטיין!‟ — מײַן באָבען וועל איך דאָך נישט גיין דערציילן דעם אמת, אַז די טויב איז נישט סתּם אַ טויב, אַז עס גייט דאָ אַ רייד וועגן קאָסמאָס און פֿאַרבינדונגען מיט אַנדערע פּלאַנעטן…

אויפֿן דריטן טאָג, זיך אומגעקערט פֿון דער שול, בין איך באַלד צוגעלאָפֿן צום ווינקל, וווּ ס׳איז נאָך אין דער פֿרי געשטאַנען די דייזשקע מיט מײַן טויב אינעווייניק…

די באָבע איז אין קיך נישט געווען, און דווקא דאָס נישט זײַן אירס אין דעם מאָמענט, ווען איך האָב אַנטדעקט די פֿאַרשווינדונג פֿון דער טויב און דייזשקע, האָט בײַ מיר אַרויסגערופֿן דעם חשד, אַז ס׳איז דאָ געשען עפּעס אַן אויסטערלישע זאַך, מעגלעך אַפֿילו, אַז די טויב האָבן אומגעקערט צוריק אין קאָסמאָס די באַשעפֿענישן, וועלכע האָבן זי פֿריִער געשיקט אויף דער ערד… אַ סעקונדע האָט זיך געהאַלטן פֿאַר מײַנע אויגן דאָס פֿאַנטאַסטישע בילד, ביז מײַן בליק האָט זיך אָנגעשפּאַרט אינעם שוואַרצן עמאַל־פֿענדעלע, וואָס איז געשטאַנען אויף דער פּליטע. די באָבע פֿלעגט עס זעלטן נוצן, סײַדן, ווען איך בין געווען נישט געזונט, פֿלעגט זי אין דעם פֿענדעלעך, ספּעציעל פֿאַר מיר, אָפּקאָכן אַ „יײַכעלע‟. אויך איצט האָט אינעם פֿענדעלע עפּעס געשמאַק געבולקעט, כ׳בין דאָך אָבער געזונט…

מײַן נאָז האָט זיך אַ צי געטאָן אַנטקעגן דעם זיסלעך־פֿליישיקן ריח און געבליבן הענגען איבער דעם פֿענדעלע, פֿון וועלכן ס׳האָבן אַרויסגעשטעקט צוויי קליינע פּולקעלעך פֿון אַ גופֿל, וואָס איז גאַנצערהייט אַרײַן אינעם פֿענדעלע; עטלעכע קײַלעכדיקע מייער־שטיקלעך האָבן זיך אָנגעזען דורך דער גאָלד־ציכטיקער יויך… „יײַכעלע‟…

— באָבע! — האָט זיך פֿון מיר אַרויסגעריסן אַ ווילדער געשריי, — באָ־בע!

די באָבע איז שטיין געבליבן פֿאַר מיר, ווי כ׳וואָלט ביז אַהער געהאַלטן די אויגן פֿאַרזשמורעט, און זיי פּלוצעם אויפֿגעמאַכט. זי האָט גערעדט גיך און הויך, ווי געוואָלט זיך פֿאַרענטפֿערן:

— בעסער וואָלט געווען, ווען די טויב דײַנע וואָלט געפּגרט, אָדער די קאַץ וואָלט איבער איר געפֿאַלן… ס׳איז אַ רחמנות געווען צו קוקן אויף איר, האָב איך עס אָפּגעטראָגן צום שוחט…

כ׳האָב זיך אָנגעכאַפּט מיט דער האַנט אינעם הענטל פֿונעם פֿענדעלע, נישט פֿילנדיק אַפֿילו דעם ברי אין די פֿינגער. כ׳האָב אַ שפּאַן געטאָן צום מיסט־עמער און איבערגעקערט דאָס פֿענדעלע מיטן דנאָ אַרויף. ס׳האָט זיך דערהערט אַ שווערער פּליוך אינעם עמער. ערשט איצט האָב איך דערפֿילט, אַז עס בריִען מיר די פֿינגער און כ׳האָב זיי צענומען…

כ׳בין אַרויסגעלאָפֿן פֿון דער שטוב. די באָבע האָט עפּעס געשריִען — כ׳האָב זי נישט געהערט. אין די אויערן, ווי מע וואָלט אין זיי די צוויי ווערטער אַרײַנגעשאָסן, האָט געקלונגען דעם זיידנס: „כּשר־ויושר! כּשר־ויושר!‟ — כ׳האָב אַפֿילו, ווי ס׳דאַרף צו זײַן, נישט פֿאַרשטאַנען, וואָס זיי מיינען, די צוויי ווערטער… און דאָ, נאַט אײַך — אַרײַן פּלוצעם אין מײַן קאָפּ און זיך דאָרט צעקלונגען: „כּשר־ויושר! כּשר־ויושר!‟ — די פֿיס האָבן מיך געטראָגן, און כ׳האָב זיך פֿאַרלאָזט נאָר אויף זיי. כ׳האָב געריבן די אויגן, כאָטש קיין איין טרער איז פֿון זיי נישט אַרויס. אַלע מײַנע טרערן, זײַנען געבליבן שטעקן אינעם גאָרגל — נישט זיי אַראָפּצושלינגען און נישט אַרויסצושפּײַען — ממש צום וואַרגן זיך…

ביז הײַנט קען איך נישט פֿאַרשטיין, ווי אַזוי עס איז אַזוי געשען, אַז כ׳בין דעמאָלט געבליבן שטיין בײַ אַ האַלב־אָפֿענעם הויף־טירל, וואָס איז געהאָנגען אויף איין פֿאַרזשאַווערטער זאַוויסיע. מײַנע אויגן האָבן זיך אָנגעשטעלט אין אַ טויבנשלאַק, פֿון וועלכן ס׳האָט זיך געטראָגן אַ פֿריילעך וואָרקעניש. אַ כאָפּטע טויבן האָבן ממש אַרומגעטאַנצט אַרום אַ פּאַרשוין, אָנגעטאָן אין אַ טונקל־בלויער קופֿײַקע און אויפֿן קאָפּ — אַ גראָב היטל. ער האָט געהאַלטן אויסגעשטרעקט די האַנט, און די טויבן האָבן זיך אויף איר אויסגעזעצט — איין טויב, אַוועקטרײַבנדיק אַ צווייטע, ווי געשלאָגן זיך צו פֿאַרנעמען דאָס שטיקל אָרט אויף דעם סידעלע. כ׳בין פֿאַרכאַפּט געוואָרן מיט דער שפּילערײַ צווישן מענטש און פֿייגל; זיי האָבן אויסגעזען ווי איין לעבעדיקע גאַנצקייט.

— היי, פּאַצאַן [1]! — האָט זיך דערהערט אַ מענטשלעך קול, — וואָס שטייסטו דאָרט, קום אַהער.

כ׳בין צוגעלאָפֿן צום לייטער און געבליבן שטיין בײַ דער ערשטער סטאָבליע; אויף דער לעצטער, אייבערשטער סטאָבליע איז געזעסן פֿאַליק.

— קריך אַרויף, האָב נישט מורא!

ער איז געווען אַ סך עלטער פֿון מיר, אָבער באַלד געהייסן אים רופֿן פּראָסט און פּשוט, „אָן סענצימאָניעס‟ — פֿאַליק! ער האָט אויסגעזען פֿאַרמאַטערט, די באַקן אײַנגעפֿאַלן און פֿאַרוואַקסן מיט האַרט־רויטלעכע האָר. פֿונעם מויל האָט געשלאָגן דער נאָך נישט אויסגעוועפּטער גערוך פֿון שיכּרות. אַ ווײַלע האָט ער מיך באַטראַכט דורך זײַנע אָנגעשוואָלענע רויטע שפּאַרונקעלעך־אויגן און, אָפּפֿירנדיק דעם בליק צוריק צו די טויבן אויף דער אויסגעשטרעקטער האַנט, אָנגעהויבן רעדן, ריכטיקער צו באַקענען מיך מיט די אײַנוווינער פֿון זײַן טויבנשלאַק.

— זעסט, אָט די ברוינע קראַסאַוויצע מיט אַ פֿאָכער פֿון הינטן, די פּאַווע, איז אַ גרויסע גאָרדיאַטשקע [2]. נישט איין קאַוואַליר האָט זיך איבער איר געשלאָגן. און אָט יענער, מיט אַ רינג אַרום העלדזל, איז אַ פֿאַרברענטער שליאָנדרע. אָט טשעפּעט ער זיך שוין צו דער וואָליעטויב…

אָפּגעטריבן די טויבן פֿון דער אויסגעשטרעקטער האַנט, האָט פֿאַליק אַראָפּגענומען פֿון קאָפּ אַ ציכטיק־ווײַס טײַבעלע, וואָס האָט זיך דאָרט געהאַט באַזעצט אויפֿן היטל, ווי אַ קוואָטשקע אין אַ נעסט.

— באַקען זיך, מײַן כּלה… — ער האָט אַ קוש געטאָן די טויב אינעם שנאָבל און זי מיר אַרײַנגעלייגט אין די הענט.

דערפֿילט די צאַפּלדיקע וואַרעמקייט אין מײַנע דלאָניעס, האָט דער אײַנגעשטילטער ווייטיק און פֿאַרדראָס זיך ווידער צעגאָסן איבער מײַן לײַב, און דאָס ביטערע שטיק אין גאָרגל האָט געפּלאַצט. כ׳האָב זיך צעוויינט… די טויבן אַרום מיר האָבן געוואָרקעט זייערס, און איך, צוגעדריקט דאָס טײַבעלע צום בויך, האָב שטיל געכליפּעט און זיך אַראָפּגערעדט פֿון האַרץ.

אויסגעהערט מײַן ווידוי, האָט פֿאַליק אַ ווײַלע געשוויגן. צי האָב איך דערוואַרט, אַז ער זאָל מיר גיבן אַן עצה, טרייסטן, פֿאַראורטיילן? כ׳האָב נאָך דעמאָלט אין אַזעלכע זאַכן ווינציק וואָס פֿאַרשטאַנען. ער האָט אַרויסגעשלעפּט פֿון זײַן אָפּגעריבענער קופֿײַקע אַ פּעקל פּאַפּיראָסן „בעלאָמאָר‟ [3], שוועבעלעך און פֿאַררייכערט. צוזאַמען מיטן רויך האָט ער אַרויסגעלאָזט דאָס וואָרט — „מיאוס…‟. זיך ווידער טיף פֿאַרצויגן, האָט ער געזאָגט:

— צוריק גערעדט, וואָלט מסתּמא מײַן מאַמע… מײַן מאַמע, זאָל זיך מיִען, אויך אַזוי געטאָן. — ער האָט אויסגעדרייט צו מיר דאָס פֿאַרוואַקסענע פּנים, ווי געוואָלט מיר אַרײַנקוקן אין די אויגן, איידער ער האָט אַרויסעגעבראַכט מיט אַ זיפֿץ: — אײַ, דער הונגער! ווער ס׳האָט נישט איבערגעלעבט קיין הונגער, וועט עס נישט פֿאַרשטיין.
ווײַטער האָט שוין פֿאַליק שטיל, שלינגענדיק שטיקער רויך, דערציילט זײַן געשיכטע:

— כ׳בין געווען אַ ביסל עלטער פֿון דיר, ווען איך מיט מײַן מאַמען, נאָך עטלעכע וואָכן וואַנדערן, געיאָגט און געטריבן איבער די וועגן מיט הונדערטער אַנדערע ייִדן, זײַנען סוף־כּל־סוף פֿאַרשפּאַרט געוואָרן אין דער געטאָ. די מאַמע איז גלײַך קראַנק געוואָרן אויף טיפֿוס, און ווען זי איז געקומען צו זיך, בין איך אַוועקגעפֿאַלן אַ קראַנקער. ס׳איז אונדז ביידע באַשערט געווען צו בלײַבן לעבן, כאָטש צו מאָל האָט זיך געוואָלט אײַנשלאָפֿן און מער זיך נישט אויפֿכאַפּן. דער הונגער האָט קיינעם נישט געשאַנעוועט. ער האָט משוגע געמאַכט קליין און גרויס. דאָס קליינוואַרג פֿלעגט זיך ערגעץ אַוועקזעצן אויף דער ערד און גראָבן מיט די נעגל אַ גריבל. אויב ס׳האָט עמעצן אָפּגעגליקט און מ׳האָט אויסגעגראָבן אַ פֿאַרטריקנט קערל פֿון פֿאַראַיאָרן, האָט מען עס גלײַך אַרײַנגעוואָרפֿן אין מויל, אַז אַ צווייטער זאָל עס בײַ אים נישט אַרויסכאַפּן. זיי, וואָס האָבן נאָך אין זייער נעבעכדיק לעבן קיין עכט זיסוואַרג נישט געזען אין די אויגן, האָבן עס גערופֿן „צוקערקעלע‟, און זיך דערמיט געקוויקט. די עלטערע חבֿרה פֿלעגן זיך אָפֿט אַרויסרײַסן אין דאָרף אָדער בעטלען, אָדער עפּעס צוגנבֿענען. אַוודאי, האָבן מיר געוווּסט, אַז דער סוף פֿון אַזעלכע אויספֿאַלן קאָן זײַן אַ וויסטער… נאָר דער הונגער איז געווען שטאַרקער פֿון מורא…

פֿאַליק האָט זיך אײַנגעגראָבן אין זײַן קופֿײַקע, כאָטש ס׳איז געווען אַ וואַרעמען טאָג. פֿונעם קוילעכל, געבליבן פֿון זײַן פּאַפּיראָס, האָט ער צוגערייכערט אַ צווייטע און זיך פֿאַרהוסט. די עטלעכע טויבן, וואָס האָבן זיך אַרום אים נאָך אַלץ אומגעדרייט, האָבן זיך גיך אָפּגעשאַרט און אַרײַן אין טויבנשלאַק אויף מאַלע וואָס. געכאַפּט דעם אָטעם, האָט פֿאַליק דערציילט ווײַטער:

— ס׳איז נישט צו גלייבן: פֿאַר די דרײַ מיט אַ האַלב יאָר אין געטאָ, האָב איך דאָרט קיין לעבעדיק פֿייגעלע נישט געזען. קיין פֿאַרשטונקען וואָראָבייטשיקל האָט זיך דאָרט נישט אַראָפּגעלאָזט, נישט טשיריקעט. ווי אַלע פֿייגל וואָלטן געמאַכט אַ יד־אַחת מיט היטלערן און אַנטאָנעסקו. און שטעל זיך פֿאָר מײַן חידוש, ווען אין אַזאַ וואַרעמען טאָג ווי הײַנט, האָב איך פּלוצעם דערזען זיצן אויפֿן סלופּ פֿונעם געטאָ־פּלויט אַ לעבעדיקע טערקלטויב. כ׳האָב געפֿילט, אַז כ׳גיי פֿון זינען אַראָפּ. אַלץ, וואָס ס׳האָט באַלד אָנגעהויבן קאָכן אין מײַן קאָפּ, האָט אויסגעזען ווי אַן אָנשיקעניש. כ׳האָב די טויב געכאַפּט, אָפּגעדרייט איר דאָס קעפּל און געבראַכט אַהיים די מאַמע זאָל עס אָפּקאָכן. מיר האָבן געהאַט אַזאַ גרויסע בלעכענע קאָנסערוון־פּושקע, געפֿונען ערגעץ אויף אַ בוידעמל — אונדזער איינציק געפֿעס, וווּ מיר פֿלעגן אין דעם אויפֿזידן וואַסער אָדער אָפּקאָכן אַ זשמעניע, צוויי פֿאַסאָליעס, אַ פּאָר קאַרטאָפֿל, וואָס כ׳פֿלעג צו מאָל ברענגען פֿון יענער זײַט פּלויט. די מאַמע האָט שוין דאָס טויטע טײַבעלע, נעבעך, אָפּגעפֿליקט און אַרײַנגעוואָרפֿן אין דער זודיקער וואַסער. דער געשמאַקער פֿליישיקער גערוך איז מיר אַרײַן אין דער נאָז, אַז כ׳האָב זיך נישט אײַנגעהאַלטן און הויך אַ ניס געטאָן…

פֿאַליק האָט זיך פּלוצעם צעלאַכט און ווידער פֿאַרהוסט. טרערן זײַנען אים גערונען פֿון די אויגן. ער האָט זיי אָבער נישט אָפּגעווישט, און זיי האָבן זיך צונויפֿגעגאָסן מיט די צוויי סטרעמפּלעך, אַרויסגערונען פֿון דער נאָז…

— אַז וויי ז׳דעם ניס… ס׳איז געווען דאָך אַ שאָס, וואָס האָט מיך באַלד ניכטער און קלאָר געמאַכט. די טערקלטויב האָט ווי אונטערגעשפּרונגען און איז געפֿאַלן אויף דער ערד אַ טויטע. אין אַ סעקונדע איז לעבן איר געווען דעם קאָמענדאַטס הונט און זיך אײַנביסן אינעם פֿאַרבלוטיקטן גופֿל מיט זײַנע ציין. געשאָסן האָט דער קאָמענדאַנט, קאַפּיטאַן פּאָפּעסקו גופֿא. ער האָט ליב געהאַט, באַגלייט מיט זײַן כּלבֿ, אַרײַנצוגיין אין דער געטאָ, אויסצוקוקן פֿאַר זיך אַ מיידן אָדער סתּם זיך פֿאַרווײַלן — אָנרייצן דעם הונט אויף אַ מענטשן. דאָס מאָל איז געפֿאַלן אַ קרבן די טערקלטויב. איך בין געשטאַנען אַ פֿאַרשטיינערטער און געקוקט ווי דער אויסגעקעכלטער, זאַטער כּלבֿ צערײַסט אויף שטיקלעך מײַן טערקלטויב, מײַן חלום, כאָשט אויף אַ טאָג, צוויי אָנזעטיקן מײַנע אויסגעטריקנטע קישקעס… ווען כ׳האָב אָבער דערזען דאָס קופּקעלע פֿאַרבלוטיקטע פֿעדערן און ווי דער הונט באַלעקט זײַן צופֿרידענע מאָרדע, האָט מײַן האַרץ זיך צעריסן פֿאַר רחמנות…

פֿאַליק איז אַנטשוויגן געוואָרן. די פּאָר רגעס האָט ער, אַ פּנים, געדאַרפֿט, כּדי זיך ארויסצורײַסן פֿון יענע שרעקלעכע טעג און זיך אומקערן אינעם הײַנט.

— האַלט נישט קיין בייז אויף דײַן באָבען. זי האָט איבערגעלעבט דעם הונגער. צוריק גערעדט, איז זי דאָך גערעכט: דו ביסט נאָך נישט גרייט צו האָבן אַן אייגענעם טויבנשלאַק. נישט גרייט צו זאָרגן וועגן די טויבן און טראָגן די עול פֿאַר אַ לעבעדיקן נפֿש…

צום ערשטן מאָל האָט ער צו מיר אַ שמייכל געטאָן. זײַן פּנים האָט זיך פֿאַרקרימט און די אויגן זײַנען נאָך שמעלער געוואָרן. ער האָט אַ וווּנק געטאָן מיטן קאָפּ אויף דער טויב, וואָס האָט שוין, דאַכט זיך, אײַנגעדרעמלט אויף מײַן שויס, און זיך אָנגערופֿן:

— און איצט נעם מײַן „כּלה‟ און וואַרף זי אונטער אין דער לופֿטן, לאָז זי פֿליִען… וועסט זען, ס׳וועט דיר ווערן גרינגער אויפֿן האַרצן…

כ׳האָב געפֿאָלגט פֿאַליקן. זיך געשטעלט אויף די פֿיס, האָב איך מיט אַלע מײַנע כּוחות אונטערגעוואָרפֿן דאָס ווײַסע טײַבעלע אין דער לופֿטן. ס׳האָט עטלעכע מאָל אַ פּליעסקע געטאָן מיט די פֿליגלען און זיך אַ רײַס געטאָן צום הימל, אַוועקטראָגנדיק מיט זיך מײַן ווייטיק און פֿאַרדראָס אַרויף־אַרויף — אין קאָסמאָס אַרײַן און אפֿשר אַפֿילו צו גאָט.

יאַנואַר, 2019, ברוקלין, ניו־יאָרק

מאָלער — מיכאל גלייזער

[1] פּאַצאַן (רוס., וווּלגאַריזם) — ייִנגל
[2] גאָרדיאַטשקע (רוס.) — גאווהניצע
[3] „בעלאָמאָר‟ — סאָרט פּאַפּיראָסן „בעלאָמאָרקאַנאַל‟