לאַפּסוס־קאַקטוס — 18

ווי ווערטער רופֿן זיך אָפּ (6)

פֿון מײַנע ערשטע טריט אָן אין דער ייִדישער ליטעראַטור האָב איך געהערט: „דו דאַרפֿסט אויסאַרבעטן אַן אייגענעם סטיל!‟ — וואָס מיינט, אַן אייגענער סטיל, האָב איך מער־ווייניקער פֿאַרשטאַנען, אָבער ווי אַזוי מע אַרבעט אים אויס האָט מיר קיינער נישט געקאָנט דערקלערן.

דעם אמת געזאָגט, נאָך כּמעט פֿערציק יאָר פֿון זײַן אײַנגעטונקען אין דער שרײַבערישער און רעדאַקטאָרישער אַרבעט, ווייס איך נאָך אַלץ נישט, צי כ׳האָב אים טאַקע געכאַפּט פֿאַרן קאָלנער, מײַן אייגענעם סטיל, צי נישט. און פֿאָרט האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז אַן אייגענער סטיל קומט צום שרײַבער פֿון זײַן אונטערבאַוווּסטזײַן; ס׳איז אַ טייל פֿון זײַן נאַטור, כאַראַקטער, פֿון זײַן הערן און פֿילן די ניואַנסן פֿון שפּראַך, פֿון זײַן זען דעם פּייסאַזש, זײַן געשמאַק, וויסן און פּסיכאָלגישן צושטאַנד, מיט איין וואָרט, יעדער שרײַבער איז פֿאַראורטיילט צו האָבן זײַן אייגענעם סטיל, ווי זײַן אייגענעם כּתבֿ, האַנטשריפֿט. אַן אַנדער זאַך, ווי בולט, זײַן סטיל דרוקט זיך אויס. ווי גיך און לויט וועלכע סימנים ווערט דערקענט דער אָדער יענער שרײַבער.

מיר בלעטערן ווײַטער יאַנקל יאַקירס בוך „אַ שליטן מיט ייִשובֿניקעס‟. קיין רײַכע ליטעראַרישע ירושה האָט אונדז יאַקיר נישט איבערגעלאָזט, בסך־הכּל צוויי אָדער דרײַ ביכער דערציילונגען. רײַך איז אָבער און בולט זײַן בעסאַראַבער שפּראַך, זײַן סטיליסטישע אייגנאַרטיקייט און שרײַבערישער „פּערזאָנען־שײַ‟. לאָמיר זיך אויף אַ ווײַלע אָפּשטעלן אויף דער דערציילונג „מײַן עלטער־זיידע יאָנטשע‟.

אָט ווי יאַקיר שילדערט אַ בײַנאַכטיקן פּייסאָזש אינעם שטעטל:

„דאָרט אויבן פּליוסקען זיך די שטערנדלעך אין דער בלויער הימל־שיסל און דאָ אונטן אויף דער זינדיקער ערד שויבערט אַן אָסענדיק עצבותדיק ווינטל די נאַקעטע ביימלעך פּאַזע דעם וועג.‟

דער פּייסאָזש איז דער בעסטער אופֿן איבערצוגעבן דעם אינערלעכן צושטאַנד פֿונעם העלד. יאַקירס העלד, זײַן עלטער־זיידע, אויפֿן וועג פֿון דער שיל אַהיים, האָט פּלוצעם דערפֿילט, אַז עמעצער גייט אים נאָך, טרעט אים ממש אָן אויף דער קאַפּאָטע. ווער זאָל עס זײַן? אַוודאי, דער ניט־גוטער… אין אַזאַ מינוט קומט דער יצר־טובֿ אין געראַנגל מיטן יצר־הרע. דער אויסגעשטערנטער הימל און די זינדיקע ערד. אין הימל „פּליוסקען זיך‟ די ציכטיקע שטערנדלעך, ווי אומשולדיקע נײַ־געבוירענע קינדער אין אַ שיסל; און אויף דער „זינדיקער ערד‟ שטייען די „נאַקעטע ביימלעך פּאַזע דעם וועג‟, ווי דעגראַדירטע מיידלעך… און נאָר דאָס „אָסענדיק עצבותדיק ווינטל‟ טראָגט זיך פֿרײַ צווישן הימל און ערד, ווי אַ פֿאַרמיטלער.

פּענדריקל

דאָס קאָמישע וואָרט פֿלעגט זיך אָפֿט אַראָפּרײַסן פֿון דער צונג בײַ אַ בעסאַראַבער ייִד. מ׳האָט ספּעציעל נישט געדאַרפֿט פֿאַרטײַטשן, וואָס עס מיינט.

„דער פֿרומער פּענדריקל, — לייענען מיר בײַ יאַקירן, — האַלט, אַ פּנים, אַז עס איז פֿאַר זיי קיין שום תּקומה נישטאָ.‟

הײַנט מוז מען עס יאָ פֿאַרטײַטשן. „פּענדריק(ל)‟, מיינט, אַ שוואַכוויליקער, אַ נעבעכל, אַ „שמאַטע‟, אַ כניאָק; ער פּלאָנטערט זיך שטענדיק צווישן די פֿיס.

בײַ אונדז אין דער היים איז מיר אויסגעקומען צו הערן — „חציפּענדריק‟ — אַ „פּענדריק‟, וואָס איז געבליבן שטעקן אין מיטן — נישט אַהין און נישט אַהער.

מעגעגעלע

אַן אַנדער וואָרט פֿון דעם זעלבן מין — אַ נישט־טויגער, אַ ליידיקגייער, אַ מעגעגע.

„ייִדן, וואָס לאָזט איר זיך פֿירן בײַ דער נאָז פֿון אָט דעם מעגעגעלע?‟

אין זײַן שפּראַך ניצט יאַקיר אָפֿט די ווערטער אַזוי, ווי זיי פֿלעגן אַרויסגערעדט ווערן אין פֿאָלק. למשל: נישט „אָפּדריבלען‟ (די בלאָטע), נאָר „אָפּדריוולען‟; נישט „דריבנע‟ (געלט), נאָר „דריוונע‟, נישט „בלוי אָדער בלאָ‟, נאָר „בלאָוו‟, נישט „גרוי אָדער גראָ‟, נאָר „גראָוו‟…

אַז איר ווילט זיך פֿאָרשטעלן, ווי האָט אויסגעזען אין אַ בעסאַראַבער שטעטל אַ שבתדיקער זומערדיקער בײַטאָג, קוקט אַרײַן אין יאַקירס דערציילונגע „די לבֿנה קוקט דורך אַ בריל‟.