אונטער די קלאַנגען פֿון דזשעז

באָריס סאַנדלער

דער קאַראַוואַן פֿון פֿינף קעמלעך האָט זיך ניט־אײַליק באַוועגט אין טאַקט פֿון קורצע קעמל־טריט. פֿינף שטאָלצע קעמלעך האָבן געציילט די מײַלן מיט זייערע פֿוסזוילן, לאָזנדיק נאָך זיך אויפֿן צעגליטן זאַמד שמאָלע שטעפּלעך. די אויסגעגלאָצטע אויגן האָבן זיי געהאַלטן צוגעמאַכט, אפֿשר אַפֿילו געכאַפּט אַ דרעמל, גייענדיקערהייט, פּונקט ווי זיי האָבן כּסדר, זינט דער לעצטער סטאַנציע אייערנעכטן, דעם גאַנצן וועג נישט אויפֿגעהערט צו מעלה־גירהן. זייערע שמאָלע שפּאַרונעס־נאָזלעכער האָבן לײַכט וויברירט, זיך צוגעשמעקט צו דער צעשמעלצטער לופֿט. זיי האָבן שוין געפֿילט צווישן די הייסע לופֿטשיכטן דאָס פֿרישע ווינטעלע פֿונעם אָאַזיס, דעם גן־עדן־אינדזל אין מיטן דעם מידבר. פֿינף קעמלעך, ווי פֿינף ברידער פֿון איין דזשעז־באַנדע…

מײַן חלום האָט זיך איבערגעריסן צוזאַמען מיט די קלאַנגען פֿון דיוק עלינגטאָנס באַרימטער דזשעז־קאָמפּאָזיציע „קאַראַוואַן‟; פֿאַרשוווּנדן געוואָרן, בלויז איבערגעלאָזט אויפֿן ראַנד פֿון מײַן ווירקלעכקייט אַ פּנים, ווי אַ כוואַליע וואַרפֿט אַרויס פֿון אירע טיפֿענישן אויפֿן ברעג אַ זאַך, מיט יאָרנלאַנג דערטרונקען געוואָרן.

כ׳האָב דאָס פּנים ממש אַרויסגעכאַפּט פֿונעם חלום אין דער לעצטער רגע און אויפֿגעוואַכט. אַזוי איז עס שוין פֿאַרבליבן מיט מיר אין מײַן טאָג־טעגלעכקייט; ריכטיקער געזאָגט, אין מײַן מוח. ס׳האָט אויסגעזען גאָר קענטלעך, מעגלעך אַפֿילו פֿאַרבונדן מיט אַ געשעעניש אין מײַן לעבן; אָבער פּינקטלעכער — וואָס און ווען, האָב איך זיך נישט געקאָנט דערמאָנען. איז דאָס פּנים געבליבן דערווײַל אַזוי „הענגען‟ אין מײַן קאָפּ, זיך באָמבלען, ווי אַ צינגל אין אַ גלאָק. אָט גיב איך מײַן קאָפּ אַ דריי אויס אין איין זײַט, אין אַן אַנדערער, זיך אַ בייג אָן אָדער פֿאַרקערט, גלײַך זיך אויס — און דאָס גלעקל רופֿט זיך אָפּ: „דזין־דזין, כ׳בין דאָ…‟

כ׳האָב געפּרוּווט זיך דערמאָנען אינעם חלום, כּדי דאָרט צו געפֿינען דאָס אָרט פֿאַר דעם פּנים; ווי מע זאָגט, אויפֿצושטעלן די קייט פֿון געשעענישן. ניין… זי האָט זיך יעדעס מאָל געריסן, די קייט. די רינגען האָבן זיך אָפּגעטשעפּעט — איין רינג פֿון אַנדערן — און זיך צעשאָטן. נעלם געוואָרן אין דער שאַרף־העלער שײַן, וואָס האָט מיר פֿאַרבלעדט די אויגן און געצוווּנגען זיי אויפֿצומאַכן און אויפֿוואַכן, אַנדערש וואָלט די צעשמעלצטע משׂא פֿון מײַן חלום פֿאַרוואַנדל מײַנע שוואַרצאַפּלען אין צוויי קוילעכלעך. האָבן מײַנע אויגן־דעקלעך מיך געראַטעוועט — זיך אויפֿגעדעקט, כ׳זאָל קאָנען זען די ווייכע זון־שטראַלן פֿונעם פֿרימאָרגן. נאָר דאָס אומבאַקאַנט־קענטלעך פּנים איז פֿאַרבליבן מיט מיר.

ס׳איז מיר קלאָר געוואָרן, אַז פֿון דאָרטן, פֿונעם מידבר פֿון מײַנע חלומות, וועל איך קיין ענטפֿער נישט באַקומען. כ׳מוז אים זוכן אין מײַן זכּרון־גניזה, וווּ עס ליגן אַלע אַנדערע פּנימער, וואָס האָבן זיך מיר באַגעגנט אין גאַנג פֿון מײַנע יאָרן. אייניקע פֿון זיי האָבן געשפּילט אין מײַן לעבן אַ וויכטיקע ראָלע. אייגנטלעך, האָט זיך פֿון זיי מײַן לעבן אָנגעהויבן. זיי זײַנען נישט געווען סתּם סטאַטיסטן, נישט באַהאַלטן זיך אונטער שיינע מאַסקעס, נאָר זיך אײַנגעקריצט און אײַנגעבאַקן געוואָרן זייער בולט, גאַנץ אָפֿן — כ׳זאָל זיי געדענקען. אָט די פּנימער זײַנען פֿאַר מיר געבליבן ווי טײַערע פּערל, אָנגעסיליעט אויף אַ קורץ זײַדן שנירל פֿון מײַן עקזיסטענץ. איך קען זיי אָנטאַפּן מיט די פֿינגער און זאָגן אַ שורה פֿון דער הייליקער תּפֿילה: זיידע, באָבע, טאַטע, מאַמע — יתגדל ויתקדש שמה רבא…

כ׳דערמאָן זיך, ווי צום זיידן — אַ פֿרומער ייִד פֿון אַ גאַנץ יאָר, האָט מײַן באָבע איין מאָל אַרײַנגעפֿירט אין דער בעסעדקע בײַ אונדז אין הויף אַ גויה. נישט געקוקט אויפֿן הייסן זומער־טאָג, איז די פּויערטע געווען אָנגעפּרענדעט אין אַ טוץ שוואַרצע קליידער און טוכן. זי איז געבליבן שטיין אַנטקעגן דעם זיידן, ווי איר ווײַס פֿלאַך פּנים מיט אַ רויטלעך־פֿאַרריסענער נאָז און בלויע אויגן וואָלט זיך פּלוצעם אָנגעשפּאַרט אין דער דורותדיקער מחיצה פֿון שרעק און בילבולים, וועלכע האָט אָפּגעטיילט די גויה פֿון דעם אַלטן זשיד.

וואָס האָט געקאָנט אַזוינס געשען, אַז די פֿרעמדע פֿרוי זאָל קומען צו מײַן זיידן? זי האָט געזען אין שלאָף אַ שרעקלעכן חלום. קלוגע מענטשן האָבן איר געעצהט צו פֿאָרן אויף דרום און זיך טרעפֿן מיט אַ פֿרומען ייִד. איך ווייס נישט, וואָס איז געווען איר חלום. כ׳האָב נאָר אונטערגעהערט, ווי דער זיידע, נישט אָפּרײַסנדיק די אויגן פֿון זײַן ספֿר, האָט געזאָגט אויף אַ קול — צי צו זיך אַליין, צי צו דער באָבען, צי צו דער גויה — „כּל החלומות הולכים אחר הפּה‟.

די באָבע האָט אַ קוק געטאָן אויף דער גויה, וואָס איז, נעבעך, געשטאַנען אַ פֿאַרגליווערטע, ווי דעם זיידנס ווערטער וואָלטן אויף איר געפֿאַלן ווי אַ בייזער כּישוף. „אַבֿרהם, — האָט די באָבע זיך אָנגערופֿן, — רעדסט מיט ווײַבער, איז רעד אויף אַ מענטשלעכער שפּראַך…‟. איך, וואָס כ׳בין געשטאַנען לעבן דער באָבען, בין, אַוודאי, אין חשבון נישט אַרײַן.

— אויב מע טײַטשט אויס דעם חלום צום גוטן, — האָט שוין אויסגעזונגען דער זיידע אויף ייִדיש, — ווערט מקוים דאָס גוטע. און אויב מע טײַטשט אים אויס צום שלעכטן, ווערט מקוים דאָס שלעכטע.

דער זיידע, נאָך אַלץ גראָבנדיק זיך מיט זײַן שפּיציקער נאָז אינעם ספֿר, האָט סוף־כּל־סוף אויסגעפּאָרפּלט פֿון דאָרט דאָס נייטיקע קערנדל: „זאָל זי פֿאַסטן אַ טאָג מיט אַ זונטיק!‟

זײַנע ווערטער האָבן פֿאַר מיר געקלונגען פּונקט ווי די ווערטער, וועלכע עס פֿלעגט אַרויסברענגען אויף די ליפּן דער קינדער־דאָקטער נאָכן אַרײַנקוקן מיר אין האַלדז, איידער ער האָט אויסגעשריבן דעם רעצעפּט.

די באָבע האָט בשעת־מעשׂה באַגלייט די גויה ביזן הויף־טירל און זיך אומגעקערט צום פּויערישן גראָב־געפֿלאָכטענעם קויש, וואָס די גויה האָט איבערגעלאָזט אויף דער פּריזבע…

אין מײַן קינדערשן זכּרון האָט זיך אָפּגעזעצט דאָס בלאַס־אָנגעשראָקענע פּנים פֿון דער פּויערטע. דעמאָלט בין איך זיכער געווען, אַז דעם זיידנס „רפֿואה‟ האָט אַוודאי געהאָלפֿן דער פֿרוי „פֿאַרטײַטשן איר חלום צום גוטן‟, פּונקט ווי דעם דאָקטערס ביטערע מיקסטורע האָט מיר געהאָלפֿן זיך אויסצוהיילן פֿון דער וויסטער אַנגינע…

אַ גוטע עצה, האָב איך געטראַכט מכּוח מײַן אייגענעם חלום, צו פֿאַרטײַטשן אים מיט גוטן. און טאַקע: פֿאַר וואָס זאָל מײַן טראָפֿיי, דאָס פּנים פֿונעם חלום, זײַן אַ שלעכטס?! מײַן באָבע האָט געהאַט אַ זעלטענעם טאַלאַנט צו דערקענען „שלעכטע פּנימער‟. זי פֿלעגט אַזאַ פּנים דערשמעקן אויף אַ מײַל. „אַ שלעכט פּנים קאָן, חלילה, געבן אַ גוט־אויג!‟ — האָט די באָבע געטענהט. און אַז כ׳בין אין אַזאַ מינוט געווען לעבן איר, האָט זי מיך באַלד צו זיך צוגעדריקט און צוגעדעקט מיט אַן עק פֿון איר פֿאַרטעך. זי האָט דעם פֿאַרטעך, דאַכט זיך, קיין מאָל נישט אַראָפּגענומען, סײַדן פֿאַרן לייגן זיך שלאָפֿן. כ׳דערמאָן זיך, אַז די באָבע האָט אַפֿילו געהאַט צוויי פֿאַרטעכער: איינער אַ „שטוביקער‟, שוין אין גאַנצן פֿאַרפֿלעקט און צעקנייטשט, און דער צווייטער אַ „דרויסנדיקער‟. די באָבע פֿלעגט אים אָנטאָן, ווען זי איז געגאַנגען עפּעס אײַנקויפֿן אין מאַרק.

ווי אַזוי האָט אַן עק פֿון מײַן באָבעס פֿאַרטעך געקאָנט מיך ראַטעווען פֿון אַ גוט־אויג, האָב איך פֿאַרשטאַנען מיט אַ סך יאָר שפּעטער. לאָזט זיך אויס, ס׳איז דאָ אַזאַ גלויבעניש, אַז אויב די פֿרוי טראָגט נישט קיין פֿאַרטעך, בפֿרט אין איר מאָנאַטלעכער צײַט, קאָנען די שדים אָדער דיבוקים האָבן איבער איר שליטה, ווי איבער אַ ייִד, וואָס זײַן ציצה איז פּסול געוואָרן.

וווּ זאָל איך הײַנט נעמען אַזאַ „באָבעס פֿאַרטעך‟?

פֿון דעסטוועגן, בין איך געווען כּמעט זיכער, אַז דאָס פּנים, אַרײַנגעשלעפּט פֿונעם חלום אין מײַן טאָג־טעגלעכקייט, וועט זיך אויסמענטשלען, באַקומען אַ קאָנקרעטן אויסזען און כ׳וועל עס נישט דאַרפֿן באַהאַלטן נישט פֿון אייגענע און נישט פֿון פֿרעמדע. שטעלט זיך פֿאָר, אַז ס׳איז טאַקע אַזוי געשען. כ׳האָב באַמערקט, אַז מײַן פּלוניתטע האָט זיך לעצטנס אָנגעהויבן פּוצן. שיִער נישט יעדעס מאָל, פֿאַרבײַגייענדיק דעם שפּיגל אינעם אייבערשטן צימער, האָט זי זיך אָפּגעשטעלט אַנטקעגן, אַרײַנגעקוקט אַ רגע און זיך פֿאַרראָכטן די האָר אויפֿן קאָפּ.

כ׳וואָלט עס פֿאַרשטאַנען, ווען מיר קלײַבן זיך ערגעץ גיין צו גאַסט אָדער אין רעסטאָראַן, אָבער נישט סתּם אַזוי, כּדי צו זיצן אַנטקעגן דעם טעלעוויזאָר אַ גאַנצן אָוונט. מאָדנע, אַיאָ? נאָך כּמעט פֿערציק יאָר פֿון זאָגן „הרי־אַתּ‟ און האָבן קיין עין־הרע דרײַ אייניקלעך, זעט עס מיר באמת אויס קאָמיש. האָב איך זי געפֿרעגט, מײַן באַשערטע: „וואָס קומט דאָ, טײַערינקע, פֿאָר?‟ — האָט זי מיר געשענקט אַ בליק, וואָס אַפֿילו צען פֿאַרטעכער פֿון מײַן באָבען וואָלטן מיך פֿון אים נישט געקאָנט באַשיצן.

— דו פֿרעגסט בײַ מיר? — האָבן אָנגעהויבן זיך גיך צעוויקלען די פּיצינקע ספּרוזשינקעלעך אין די ווינקעלעך פֿון אירע אָנגעפֿאַרבטע ליפּן, — שוין אַ היפּש שטיקל צײַט דרייט זיך בײַ אונדז אין שטוב אַרום אַן אומבאַקאַנט פּנים, שווינדלט פֿאַר די אויגן הין־און־הער, ווי אַ געשפּענסט…

גאָט מײַנער, בין איך געבליבן זיצן אַ פּריטשמעליעטער, הייסט עס, אַז דאָס פּנים פֿון מײַן חלום איז שוין אַרויס פֿון מײַן קאָפּ און טראָגט זיך דאָ אַרום איבער דער שטוב…

מײַן פֿרוי קאָן שוין אויפֿן אָרט נישט אײַנזיצן. זעט אויס, אַז אויך אַנדערע טיילן פֿון איר קערפּער פֿאַרמאָגן ספּרוזשינעס פֿון פֿאַרשיידענער גרייס און קראַפֿט.

— וואָס קומט מיט דיר לעצטנס פֿאָר? כ׳דערקען דיך נישט! וואָס איז געוואָרן מיט יענעם מענטשן, וואָס כ׳בין גרייט געווען מיט אים זיך לאָזן אין וואַסער און אין פֿײַער? זינט ביסט אַרויס אויף פּענסיע, זע איך דיך שטענדיק אָנגעכמורעט און פֿאַראומערט… האָסט ממש פֿאַרלוירן דײַן אייגן פּנים!..

דאָ האָב איך שוין אַרויסגעוויזן קול:
— און יענץ פּנים, וואָס דו פּוצטסט זיך און שמינקטסט זיך צוליב אים, איז עס דיר ניחא?!
— זאָלסט טאַקע וויסן… איך זע אין יענעם פּנים דיך — דײַן אַמאָליקן שמייכל, דײַן חן, דײַן מאַנצבילשן פֿײַער אין די אויגן…
— שוין… גענוג… כ׳האָב אַלץ פֿאַרשטאַנען! — האָב איך פּלוצעם דערפֿילט ווי עס הייבט אין מיר אָן זידן אַ דאַמפֿקעסל.

בין איך אַוועק אין מײַן צימער, אויסצומײַדן אַן אויפֿרײַס. אַמאָל איז עס געווען מײַן טאָכטערס צימער, אָבער זינט זי האָט חתונה געהאַט און זיך אַריבערגעצויגן מיט איר מאַן אין דער געדונגענער דירה, האָב איך דעם שטח שטיל „אַנעקסירט‟. אייגנטלעך, בײַם אָנהייב האָב איך דאָרט גאָרנישט געטשעפּעט. מאַלע וואָס, חלילה־וחס… דער טאַטע־מאַמעס שטוב איז פֿאַר די קינדער שטענדיק אָפֿן. ס׳האָט נישט גענומען לאַנג און דער צימער, ווי ס׳האָט זיך אויסגעדריקט מײַן ווײַב, האָט „באַקומען דײַן פּנים‟. דאָס הייסט, כ׳האָב אַהער אַריבערגעטראָגן מײַן אָפּגעריבענעם פֿאָטעל און די פּאָליצעס מיט מײַנע אַלבאָמען, וווּ עס היטן זיך אָפּ מײַנע אוצרות — די פּאָסט־מאַרקעס.

פּאָסט־מאַרקעס האָב איך אָנגעהויבן זאַמלען בײַ מײַנע צען יאָר. אין די סוף פֿופֿציקער האָט זיך דאָס זאַמלען מאַרקעס פֿאַרשפּרייט צווישן די ייִנגלעך ווי עפּעס אַ מגפֿה, נישט דאָ געדאַכט. באַזונדערס פּאָסט־מאַרקעס, פֿאַרבונדן מיטן קאָסמאָס. די מאַרקעס פֿלעג איך האַלטן אין איינעם פֿון מײַן זיידנס ספֿרים — אַ דיקער, אַ שווערער, אין אַ האַרטן אײַנבונד. די זײַטלעך, כאָטש זיי זײַנען שוין געווען פֿאַרגעלט, האָבן זיי סײַ־ווי אויסגעזען פֿעסטער און פֿאַרלאָזלעכער, איידער דאָס פּאַפּיר אין מײַנע ביכער. צווישן אָט די אַלטע זײַטלעך מיט אומבאַקאַנטע אותיות, ברייט אויסגעשטעלט שורותווײַז, האָב איך פֿאַרטרויט מײַן קאָסמישע קאָלעקציע. דער זיידע האָט וועגן דעם אַוודאי נישט געוווּסט, סײַדן איין מאָל, ווען כ׳בין געזעסן אויפֿן פֿענצטערברעטל און זיך אײַנגעקוקט אין אַ לעצטנס־אויסגעטוישטער מאַרקע, האָב איך נישט באַמערקט ווי ער איז שטילערהייט צו מיר צוגעגאַנגען.

כ׳האָב זיך געכאַפּט ערשט, ווען דער זיידע, אַ פֿאַרחידושטער האָט זיך אָנגערופֿן:
— קוקסט אַרײַן אין מײַן ספֿר? ווילסט זיך אפֿשר אויסלערנען דעם אלף־בית? — האָט ער פֿאַרטײַטשט מײַן אינטערעס צום ספֿר אויף זײַן אייגענעם אופֿן.

כ׳האָב דערהערט עפּעס אַ שטאַמלעניש — מײַן אייגענער ענטפֿער אויפֿן זיידנס שוואַכער האָפֿענונג, אַז סוף־כּל־סוף, האָט זיך זײַן אייניקל גענומען צום שׂכל. נאָר איך בין באַלד פֿון מײַן סידעלע אַראָפּגעשפּרונגען און זיך געלאָזט צו דער עטאַזשערקע מיט ספֿרים, וווּ אויף דער צווייטער פּאָליצע, נאָכן צווייטן ספֿר פֿון רעכטס איז געווען דאָס אָרט פֿאַר „מײַן‟ ספֿר.

דעם ערשטן אמתן קליאַסער־אַלבאָם פֿאַר מאַרקעס האָט מיר געקויפֿט דער טאַטע, בעת זײַן קאָמאַנדירונג אין מאָסקווע. וועגן אַ בעסערער מתּנה האָב איך אַפֿילו טרוימען נישט געקאָנט. דער טאַטע האָט בפֿירוש געשטיצט מײַן ווערן פֿאַרכאַפּט מיטן זאַמלען מאַרקעס. כ׳האָב געהערט, ווי ער האָט געזאָגט דער מאַמען, אַז „ס׳איז אַ גוטע זאַך… פּאָסט־מאַרקעס איז דאָך אַ גאַנצע וועלט פֿאַר זיך. ס׳איז דאָ וואָס זיך צו לערנען…‟ די מאַמע האָט עס אָפּגעשאַצט אַנדערש: „ס׳איז בעסער, איידער אַרומטראָגן זיך גאַנצענע טעג אין דרויסן…‟

אַ חוץ די מאַרקעס אויף דער טעמע פֿון קאָסמאָס, זײַנען צווישן די ייִדישע חבֿרה באַליבט געווען די ישׂראלדיקע פּאָסט־מאַרקעס. מײַן ערשטע ישׂראלדיקע מאַרקע האָב איך אויסגעטוישט פֿאַר דרײַ קאָסמישע. דורך זיי האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז די אותיות אין מײַן זיידנס ספֿר זײַנען ענלעך צו די אותיות אויף די ישׂראל־מאַרקעס. דער זיידע האָט שוין צו יענער צײַט נישט געלעבט, און מײַנע ערשטע פֿינף אותיות פֿונעם אלף־בית האָב איך זיך אויסגעלערנט צו לייענען אַליין. אמת, לויט מײַן אייגענעם פֿאַרשטאַנד: „י־ז־ר־אַ־ל‟ — אַזוי האָב איך די פֿינף אותיות באַקלאַנגיקט. אַזוי, האָב איך דעמאָלט געטראַכט, קלינגט דאָס לאַנד אויף דער שפּראַך פֿון די ישׂראל־אײַנוווינער.

כ׳געדענק, אַז די ישׂראלדיקע פּאָסט־מאַרקעס זײַנען גאָר גיך געפֿאַלן אין פּרײַז. ס׳איז דווקא נישט געווען פֿאַרבונדן מיט דער אַנטי־ציוניסטישער קאַמפּאַניע אין יענער צײַט. כּמעט אַלע פֿון אונדזערע שכנים פֿלעגן דעמאָלט באַקומען בריוו פֿון ישׂראל, וואָס די קאָנווערטן זײַנען געווען ממש אַרומגעקלעפּט מיט פּאָסט־מאַרקעס. זיי אָפּצוקלעפּן פֿונעם קאָנווערט און נישט קאַליע מאַכן די מאַרקע, איז געווען כּמעט אַן אַמזיסטיקע מי; האָט מען די מאַרקע פּשוט אַקוראַט אויסגעשניטן, צוזאַמען מיטן קאָנווערט.

מײַן פֿאַרכאַפּטקייט צו זאַמלען פּאָסט־מאַרקעס איז ביסלעכווײַז אָפּגעקילט געוואָרן. אָבער אַלע מײַנע נײַן קליאַסערס האָב איך פֿאַרהיט און זיי געבראַכט מיט זיך קיין ישׂראל. כ׳האָב זיך דערמאָנט אין מײַן קינדערשער נטיה טאַקע גאָר אין גיכן נאָכן אַרויסגיין אויף פּענסיע. די קליאַסערס פֿון פֿאַרשיידענער הייך און קאָליר זײַנע איצט געשטאַנען אויסגעשטעלט אויף אַ באַזונדערער פּאָליצע אין מײַן „אַנעקסירטן צימער‟. דאָ האָבן זיך אויך געפֿונען די פּלאַטעס מיט מײַנע באַליבטע דזשעז־אָרקעסטערס און מוזיקערס. מיט דזשעז־מוזיק בין איך פֿאַרכאַפּט געוואָרן שוין שפּעטער, אין דער צײַט פֿון מײַן סטודענטשאַפֿט…

פֿון יענער זײַט טיר האָט זיך ווידער דערהערט מײַן ווײַבס קול, וואָס האָט שוין געדונערט ווי דער לעצטער האַרמאַטן־זאַלפּ פֿאַרן פֿאַרלאָזן די פּאָזיציע:
— קאָנסט ווײַטער זיצן דאָרט פֿאַרשפּאַרט מיט דײַן אַלטוואַרג. מיר גייען אין קינאָ. מע ווײַזט הײַנט אַ נײַעם פֿילם — „אַ פֿרעמד פּנים‟.

דער „מיר‟ האָט געזאָלט צו וויסן געבן, אַז דער אויסוואַל איז געמאַכט: פֿאַר מיר איז קיין אַנדער ברירה נישט געבליבן! כ׳וועל שוין מוזן מיט מײַן גאַסט פֿונעם חלום האָבן אַן ערנסטן שמועס פּנים־אל־פּנים. דערווײַל אָבער האָב איך אַרויסגעשלעפּט פֿונעם קאָנווערט מײַן באַליבטע פּלאַטע פֿון דיוק עלינגטאָן און זי געשטעלט שפּילן. די ריטמישע קלאַנגען פֿון זײַן באַרימט ווערק „קאַראַוואַן‟ האָט פּינקטלעך איבערגעגעבן מײַן איצטיקע שטימונג. דאָס בלוט אין די שלייפֿן האָט געשלאָגן אין איין טאַקט מיט דער מוזיק, און געוועקט דערמאָנונגען…

דער קעמל־קאַראַוואַן האָט געהאַלטן זײַן וועג ווײַטער. די גרויסע האָרבאַטע בהמות האָבן אָנגעשפּיצט זייערע אויערן, ווי זיי וואָלטן זיך צוגעהערט צו דער אָנגעצויגענער סטרונע פֿון צײַט, וואָס האָט זיי טעלעגראַפֿיש איבערגעשיקט די באַקאַנטע דזשעז־קאָמפּאָזיציע, זיי זאָלן האַלטן זייער גאַנג בײַ איר ריטעם. דער אָנטרײַבער אַן אײַנגעטרוקענער מאַנספּאַרשוין, קאָפּ־און־פּנים אַרומגעוויקלט מיט אַ שמאַטע, אַז נאָר אַ שמאָלע שפּאַרונקעלע פֿאַר די אויגן זאָל זײַן אָפֿן, האָט געפֿאָנפֿעט אונטער דער נאָז אַ לאַנגזאַמען ניגון, אָדער אַ תּפֿילה, נאָכמאַכנדיק אַ סאַקסאָפֿאַן…

מיט יעדער פּלאַטע איז בײַ מיר פֿאַרבונדן אַ שטיק געשיכטע. מענטשן פֿון מײַן דור, וועלכע האָבן געוווינט אין יענע מקומות, וועלן מיך באַלד פֿאַרשטיין. ניין, אין דער צײַט פֿון אונדזער יוגנט איז דזשעז־מוזיק שוין געווען ניט קיין טריפֿע זאַך, כאָטש צו קריגן אַ פּלאַטע מיטן שטעמפּל Made in USA איז געווען גאָר נישט פּשוט. איך האָב זיך דעמאָלט געלערנט אין פּאָליטעכנישן אינסטיטוט, ווײַט פֿון דער היים, און כּדי צו פֿאַרגינען זיך קויפֿן אַ פּלאַטע פֿון באַק קלייטאָן, למשל, אָדער האַרי דזשיימס, בעני גודמען אָדער לויִס אַרמסטראָנג — האָב איך געמוזט אָפּצופּן פֿון מײַן מאָגערער חודש־סטיפּענדיע און פֿונעם קעשענע־געלט, וואָס מײַנע עלטערן פֿלעגן מיר צושיקן, אַ פֿעט שטיקל. די פֿאַרצאָוושטשיקעס־ספּעקולאַנטן האָבן געהאַט אַ ווילדן אַפּעטיט.

אויפֿן קאָנצערט פֿון אונדזער קעשענעווער לאַנדסמאַן, דעם דזשעז־פּיאַניסט לעאָניד טשיזשיק האָב איך זיך טאַקע באַקענט מיט מײַן קינפֿטיקער פּלוניתטע. שוין זשע האָט זי עס פֿאַרגעסן. צי אפֿשר איז עס איצט אויך געוואָרן אַ טייל פֿון דעם, וואָס זי רופֿט — „אַלטוואַרג‟?! מע זאָגט, אַז דאָס האַלטן זיך בײַם אַלטוואַרג מאַכט אַלט. און אפֿשר איז עס פּונקט פֿאַרקערט: דאָס עלטערן זיך קערט אונדז אַלץ מער אום צום דורכגעלעבטן, און פֿילט דאָס אַלטוואַרג אָן מיט פֿרישע געפֿילן…

כ׳האָב זיך דערמאָנט, ווי מיט אַן אָנדערהאַלבן יאָר צוריק, גלײַך נאָך מײַן פּענסיאָנירן, בין איך געפֿאָרן אויף אַ באַזוך אין מײַן היים־שטאָט, נאָך עטלעכע און צוואַנציק יאָר זינט מיר האָבן זי פֿאַרלאָזט אויף שטענדיק. דעם אמת געזאָגט, האָט מיך נישט די בענקשאַפֿט געצויגן אַהין; די שטאָט פֿון מײַן קינדשאַפֿט און יוגנט איז שוין לאַנג פֿאַרוואַנדלט געוואָרן אין אַ מין קולטורעלן שיכט, וואָס האָט זיך אָפּגעזעצט אויפֿן דנאָ פֿון מײַן זכּרון. זעלטן ווען, בשעתן געיעג פֿון מײַן מטורפֿדיקער טאָג־טעגלעכקייט, פֿלעגט מיר פּלוצעם אַ נאָג טאָן אונטערן האַרצן — אַ פֿאַרשטיינערטער שפּליטער האָט זיך אָפּגעריסן פֿון דעם כּמעט פֿאַרגעסענעם שיכט און זיך אויפֿגעהויבן פֿונעם דנאָ אויף דער אויבערפֿלאַך פֿון מײַן קיום.

כ׳בין געפֿאָרן אויף קבֿר־אָבֿות — צו מײַנע זיידע־באָבע און מײַן טאַטן. די מאַמע איז געשטאָרבן אין ישׂראל. כ׳האָב זייערע קבֿרים נישט פֿאַרגעסן, באַצאָלט יעדעס יאָר אַן אָרטיקער משפּחה מ׳זאָל נאָך זיי קוקן. דער בית־עולם האָט זיך געצויגן באַרג־אַראָפּ, אַזוי אַז אין די געציילטע מינוטן פֿון שטיין אויפֿן שפּיץ־באַרג, אָפּכאַפּנדיק דעם אָטעם, איידער זיך לאָזן מיטן וועגן אַראָפּ צו די טײַערע מצבֿות פֿון מײַנע נאָענטע מענטשן, — איז מיר אײַנגעפֿאַלן דער פּאַראַדאָקסאַלער געדאַנק: אַ בית־עולם, וואָס ווערט נישט באַזעצט מיט נײַע קבֿרים, איז געגליכן צו אַ קערניצע, וואָס אַלע אירע לעבעדיקע וואַסער־קוואַלן האָבן זי פֿאַרלאָזט.

„טויטע היטן אָפּ די לעבעדיקע‟, — האָט געזאָגט מײַן זיידע נישט לאַנג פֿאַרן טויט. ערשט מיט יאָרן שפּעטער האָב איך בעסער פֿאַרשאַנען דעם זין פֿון די ווערטער און זיי פֿאַרבונדן מיט אַן אַנדער זאָג, אָפֿט געהערט פֿון דער באָבען און מאַמען. זיי פֿלעגן עס אַרויסברענגען ווי אַן אײַנגעחזרטן געבאָט באַלד נאָכן נאָמען פֿונעם פֿאַרשטאָרבענעם: „זאָל זיך מיִען‟, דאָס הייסט, גיין, לויפֿן, טאָן זײַן אַרבעט — בעטן בײַם אייבערשטן פֿאַר די לעבעדיקע.

די ווילדע בוריאַנען אויף די קבֿרים האָב מיט שאָדנפֿרייד געגעבן צו וויסן, אַז דאָ, אויף דער וועלט, זײַנען זיי די גאַנצע באַלעבאַטים. כ׳האָב זיך געפֿילט ווי אַ דורכגייער, וואָס כאַפּט פֿון אַלע זײַטן שטומע פֿאָרוווּרפֿן, געשיקט פֿון דער אייביקייט.

די מצבֿות פֿון דער באָבען און טאַטן זײַנען געשטאַנען נישט ווײַט איין מצבֿה פֿון דער אַנדערער. דעם זיידנס קבֿר האָט זיך געפֿונען אינעם אַנדערן עק בית־עולם, אין דער שורה, וואָס האָט שוין געגרענעצט מיט אַ שיטער וועלדל. די באָבע האָט אים איבערגעלעבט אויף עטלעכע און צוואַנציק יאָר. זינט דעמאָלט האָט דער בית־עולם זיך היפּש צעוואַקסן. נאָך די נײַנציקער יאָרן איז ער פֿאַרבליבן אויף הפֿקר. דער 21סטער יאָרהונדער האָט זיך מער אין אים נישט גענייטיקט. די היגע ייִדן און ייִדישע פֿרויען, וועמען עס איז באַשערט געווען זיך לאָזן צום אייבערשטן זיך מיִען, האָבן עס שוין געטאָן פֿון זייערע קרקות אין ווײַטע פֿרעמדע לענדער.

די דרײַ שטיינדלעך, געלאָזט אויף יעדער מצבֿה, זײַנען ווי אָפּגעריסן געוואָרן פֿון יענעם קולטורעלן אָנדענק־שיכט אין מײַן זכּרון. כ׳האָב געפֿילט דעם ווייטיק אין מײַן ברוסט אַרום האַרץ. ער איז זיך צעגאַנגען ווי קרײַזן אויפֿן וואַסער פֿון אַ געוואָרפֿענעם שטיינדל אין טײַך…

אין דעם „אַנעקסירטן צימער‟ איז אַרײַנגעגאַנגען מײַן פֿרוי.
— נו, — האָב איך אָנגעהויבן שטאַמלען, ווי פֿון שלאָף, — ס׳איז אײַך געפֿעלן געוואָרן דער פֿילם?

זי האָט אויף מיר אַ קוק געטאָן מיט איין אויג, אָפּשאַצעריש, ווי דורך אַ שפּאַקטיוו און זיך אָנגערופֿן:
— וועגן וואָס פֿאַר אַ פֿילם רעדסטו, פֿאַרשטיי איך נישט. און פֿון ווען אָן האָסטו מיך אָנגעהויבן „אירצן‟?
— כ׳מיין, „אַ פֿרעמד פּנים‟… ביסט דאָך געגאַנגען מיט אים…

זי האָט מיך אָפּגעהאַקט:
— זינט ביסט אַרויס אויף פּעניסע, האָט זיך בײַ דיר אין קאָפּ עפּעס ווי איבערגעשלאָסן: די גאַנצע נאַכט דרייסטו זיך פֿון איין זײַט אויף אַן אַנדערער, און דעם גאַנצן טאָג גייסטו אַרום אין שטוב, ווי אַ פֿאַרטשאַדעטער. כ׳בעט דיך, דו דאַרפֿסט עפּעס טאָן מיט דײַן נײַ לעבן!..

און דער מוזיקאַלישער „קאַראַוואַן‟, אין שפּיץ מיט דעם גרויסן „אָנטרײַבער‟ דיוק עלינגטאָן האָט זיך פּאַמעלעך דערווײַטערט פֿון מיר, באַגלייטנדיק מײַנע דערמאָנונגען. אַלץ שטילער און שטילער האָבן זיך געהערט די קלאַנגען, און אין זיי האָט זיך צעשמאָלצן מײַן לאַנגער חלום.

ברוקלין, יאַנואַר 2018