אַנטיקלעך פֿונעם סאַקוואָיאַזש

פֿון באָריס סאַנדלער

כּמעט אַ יאָר צײַט נאָכן קומען קיין אַמעריקע ווי אַן עמיגראַנט, האָב איך מיט מײַן משפּחה געוווינט אין דער ניו־יאָרקער געגנט באָראָ־פּאַרק. „כ’ווייס, — האָט מיך געלערנט שׂכל מײַן אַמעריקאַנער פֿעטער, — אַלע גרינע רוסישע ייִדן לויפֿן באַלד זוכן זיך אַ דאַך איבערן קאָפּ אויף ברײַטאָן. ווען ס’ווענדט זיך פֿון מיר, וואָלט איך זיי אַלע, קודם־כּל, באַזעצן אין באָראָ־פּאַרק…‟

ווײַטער האָט ער מיר גענוי דערקלערט, פֿאַר וואָס דווקא אין באָראָ־פּאַרק, הגם פֿאַרענדיקט האָט ער זײַן לאַנגע הסברה בזע־הלשון: „איך גופֿא, וואָלט דאָרט קיין שעה נישט אויסגעהאַלטן… אָפּגעשטאַנענע ווילדע לײַט!‟

זײַן לעצטן סך־הכּל האָב איך פֿאַרטײַטשט אויף מײַן אייגענעם אופֿן: אַז מע קומט פֿון אַ ווילד לאַנד, וווּ אַ ייִד איז געוואָרן אויס ייִד, מוז מען אים דורכזיפּן דורך דער געדיכטער באָראָ־פּאַרקער ייִדישער זיפּ. נאָך אַזאַ באַאַרבעטונג, שוין דערפֿילט אַ ביסל דעם טעם פֿון ייִדישקייט, קאָן דער „גרינער‟ אַרײַנקומען אין דעם הויכן הייכל פֿון גײַסט, וואָס אויף זײַן טויער שטייט אָנגעשריבן: „אַמעריקאַנער ייִדנטום‟.

ווי עס זאָל נישט זײַן, כ’האָב געפֿאָלגט מײַן פֿעטערס עצה און עס טוט מיר נישט באַנג ביז הײַנט. ערשטנס, האָב איך געשפּאָרט אויף דירה־געלט, צווייטנס, צוליב מײַן קנאַפּן ענגליש און בעסערן ייִדיש, אַרויסגעטראָגן פֿון מײַן טאָטע־מאָמעס היים, האָט מיר דער אַרום נישט אויסגעזען אַזוי פֿרעמד, כ’האָב זיך געקאָנט מער־ווייניקער אויסטענהן מיט מענטשן. צו מאָל, האָט זיך מיר געדאַכט, אַז איך בלעטער שלום־עליכמס אַ בוך… אמת, כ’האָב די אַלע זעקסט בענד פֿון זײַנע געקליבענע ווערק געלייענט אויף רוסיש. איצט האָבן די בילדער פֿון די ביכער אויפֿגעלעבט און יעדן טאָג האָב איך געזען פֿאַר מײַנע אויגן לעבעדיקע ייִדישע טיפּן.

און דריטנס: דער באַלעבאָס, וואָס האָט מיר פֿאַרדונגען מײַן ערשטע וווינונג אין אַמעריקע, האָט געהאַט אַ ביכער־קראָם מיטן נאָמען „עולם הספֿרים‟. מײַן פֿעטערס רעקאָמענדאַציע איז אַוודאי געווען פֿאַר אים גענוג; פֿאָרט האָט דער ייִד געהאַלטן פֿאַר נייטיק מיך אויסצופֿרעגן, ווער און וואָס איך בין. האָב איך אים געזאָגט, אַז לויט דער פֿאַך בין איך אַן אינזשעניר פֿון טעקסטיל, כ’בין אָבער אַרום צען יאָר געווען אַ מיטגליד פֿון אַ ביכער־געזעלשאַפֿט. כ’האָב עס געטאָן, חלילה, נישט, ווײַל כ’האָב דערמיט געוואָלט אַרויסווײַזן מײַן אינטעליגענטקייט; אויסער מײַן ווילן, האָט פֿון מיר אַרויסגעשפּראָצט אַ מין נײַ־געבוירענער רעפֿלעקס פֿון צופּאַסן זיך צו דער פֿרעמדער סבֿיבה און אומשטענדן. דערהערט, אַז איך בין אַן אינזשעניר און דערצו נאָך אַ מיטגליד פֿון אַזאַ וויכטיקער געזעלשאַפֿט, האָט ער מיר באַלד פֿאָרגעלייגט אַ „דזשאָב‟ אין זײַן ביכער־קראָם:

„איר פֿאַרשטייט, אונדזערע ייִדן קויפֿן נישט — זיי טאַפּן אָן… — זײַן געדיכט־געלע באָרד האָט אַ פֿלאַקער געטאָן אין דעם טונקעלן קאָרידאָרל פֿון דעם דירהלע, וואָס ער האָט פֿאַרדונגען מײַן משפּחה. — זיי קומען אַרײַן און שטייען אָפּ לאַנגע שעהען בײַ די פּאָליצעס מיט אַ ספֿר אין די הענט… סלינען אָן אַ פֿינגער און בלעטערן, סלינען אָן און בלעטערן…‟

פֿאַר כּעס האָבן אים שוין געברענט זײַנען פֿעטע באַקן, נאָז, שטערן, אויגן און פֿונעם מויל האָט געשלאָגן אַ היץ. אינעם שמאָלן קאָרידאָר, וווּ מיר האָבן זיך געטאָפּטשעט, איז געוואָרן וואַרעמער און ליכטיקער; מ’האָט שוין געקאָנט דערזען די פּאָוועטינע אין די ווינקלען.

„אַ גאָלדענער דזשאָב! איר וועט גאָרנישט דאַרפֿן טאָן, נאָר זיך אומדרייען צווישן די פּאָליצעס און קוקן מע זאָל וואָס ווינציקער טאַפּן און מער קויפֿן…‟

דעם אמת געזאָגט, האָב איך ווייניק פֿאַרשטאַנען, וואָס מײַן אַרבעט איז, כ’בין אָבער באַלד מסכּים געווען. ווי ס’האָט זיך שפּעטער אַרויסגעוויזן, האָט מײַן „דזשאָב‟ אַרײַנגענומען אַ סך אַנדערע באַהילפֿיקע טועכצן: אײַנפּאַקעווען און אויספּאַקעווען ביכער, זיי אויסשטעלן אויף די פּאָליצעס, אויפֿראַמען די קראָם… ס’האָט מיך אָבער נישט געאַרט, אַבי ווייניקער צו זײַן אַן אויפֿזעער, אַ סטראַזשניק איבער אַ פֿרומען ייִד, וואָס קוקט אַרײַן אין אַ הייליקן ספֿר.

ס’רובֿ פֿון די אַרײַנגייער אינעם „עולם הספֿרים‟ זײַנען טאַקע געווען קונים, וועלכע האָבן שוין געוווּסט, וואָס זיי ווילן קויפֿן, אָדער זײַנען געקומען אָפּנעמען זייערע קניות, באַשטעלט פֿון פֿריִער. עס פֿלעגן אויך אַרײַנקומען די „מציאה־שמעקערס‟, ווי מײַן באַלעבאָס האָט זיי געקרוינט. אַזעלכע פּאַרשוינען האָבן זיך נישט געריבן צווישן די פּאָליצעס מיט שפּאָגל־נײַע ספֿרים; זייערע אײַנגעהויקערטע פּלייצעס, פֿאַרדעקט מיט אַן אָפּגעריבענעם לאַפּסערדאַק, האָבן זיך געהויקערט אין אַ ווינקל איבער די קאַרטאָן־פּושקעס, אָנגעשטאָפּט מיט פֿאַרשטויבטע, צעבאָרשטע ספֿרים, געבראַכט פֿון אַ הויז, וווּ ס’איז נישט לאַנג צוריק געווען אַ לוויה. מײַן באַלעבאָס פֿלעגט זיפֿצן: „אײַ, ספֿרים־יתומים, נעבעך…‟ ער פֿלעגט זיי אָפּגעבן פֿאַר אַ שיבוש, ס’זאָל נישט הייסן, אַז מע וואַרפֿט די ספֿרים אַרויס.

צווישן אַזעלכע אָפֿטע מציאה־שמעקערס איז געווען אויך ר’ שׂמחה. כ’האָב געהערט, ווי די חבֿרה פֿון יענעם ווינקל האָבן אים צווישן זיך גערופֿן, „שׂימחה דער בטלן‟. אַ קליינטשיקער — ס’האָט אַ סך נישט אויסגעפֿעלט, ער זאָל זײַן אַ קאַרליק — איז שווער געווען צו טרעפֿן זײַן עלטער. דערצו האָבן זײַנע בלאַסע, גלאַטע באַקן, דאַכט זיך, בכלל נישט געוווּסט פֿון קיין הערל; און די פֿאַרב אויפֿן פּנים האָט זיך אים קיין מאָל נישט געשטעלט. וואָס יאָ, ווען ר’ שׂמחה פֿלעגט אַ מאָל אַ שמייכל טאָן, איז די בלאַסע גלאַטקייט אויף די באַקן באַלד צעשטערט געוואָרן פֿון געדיכטע שפּעלטלעך־קנייטשן, ווי ס’וואָלט געפּיקעט די שאָלעכץ אויף אַ האַרט איי.

זײַן אויסזען האָט נישט אויסבאַהאַלטן אַ גרויסן סוד; דער דלות האָט זיך געשפּיגלט אין אים, ווי אַ מוסטער פֿון פֿינצטערן קאַפּיטאַליזם. כ’האָב נישט געוווּסט, צי ער האָט ווײַב־און־קינד, וואָס יאָ האָט מען געקאָנט הערן, אַז זײַן ברודער האָט אַ געשעפֿט אויף דער 47סטער גאַס אין מאַנהעטן, באַקאַנט מיט אירע „בריליאַנט־קראָמען‟. קיין בעטלעך, חלילה, איז שׂמחה נישט געווען, זײַן „ביזנעס‟ איז באַשטאַנען פֿון „זעלטענע אַנטיקלעך‟. ווען מיר האָבן זיך מיט אים באַקענט אַ ביסל נענטער, האָט ר’ שׂמחה מיך “אַרײַנגעפֿירט” אין תּוך פֿון זײַן געשעפֿט.

מײַן קורצע הפֿסקה, וואָס דער באַלעבאָס האָט מיר אויסגעטיילט אויף „לאָנטש־טײַם‟, פֿלעג איך זיך באַמיִען צו זײַן מער אויף דער לופֿט; די פֿאַרשפּאַרטקייט אין די פֿיר ווענט און דער ביכער־שטויב, האָבן בײַ מיר אַרויסגערופֿן אַן אַלערגיע. פֿלעג איך מײַן מאָגערן סענדוויטש, מיטגעבראַכט פֿון דער היים, אויפֿעסן בשעתן שפּאַצירן אַ צוויי־דרײַ קוואַרטאַלן, און דערנאָך זיך אויסזוכן אַ פֿרײַ ערטעלע אויף אַ באַנק אונטער אַ בוים און שוין דאָרט אַרײַנקוקן אין מײַן ווערטער־ביכעלע, צו פֿאַרגעדענקען די טאָגיקע פּאָרציע פֿון נײַע ענגלישע ווערטער.

אין אַ טאָג האָב איך אויף אַזאַ באַנק דערזען זיצן ר’ שׂמחה. זײַנע שוואַרצע קאַמאַשן מיט ברייטע נעז זײַנען געבליבן הענגען אין דער לופֿטן, צווישן דער באַנק און דעם טראַטואַר, ווי זיי וואָלטן קיין שום שײַכות צו די קורצע פֿיס נישט געהאַט. לעבן אים, פֿון דער רעכטער זײַט, איז געשטאַנען אויף דער באַנק אַן אָפּגעריבענער אַלטמאָדישער סאַקוואָיאַזש, אויף וועלכן דער באַלעבאָס האָט געהאַלטן זײַן האַנט, ווי ער וואָלט געגלעט זײַן באַליבטן הונט.

דערזען מיך צוגיין, האָט ער איבערגעשטעלט זײַן סאַקוואָיאַזש צו זיך אויף די קני.

„איר קלײַבט זיך אין וועג אַרײַן?‟ — האָב איך אַ פֿרעג געטאָן מער צוליב העפֿלעכקייט איידער אָנצוקניפּן אַ שמועס.

ר’ שׂמחה האָט עס פֿאַרשטאַנען אויף זײַן אופֿן.
„אייגנטלעך… — האָט ער זיך שטיל אָנגערופֿן, — ליגט דאָ מײַן גאַנצער ביזנעס…‟

כ’האָב נאָך אַ מאָל אַ קוק געטאָן אויף דעם סאַקוואָיאַזש, נאָר שוין גאָר אַנדערש — סײַ מיט נײַגער און סײַ מיט חשד. ר’ שׂמחה האָט געלייזט מײַנע ספֿקות. ער האָט אויפֿגעשלאָסן אַלע דרײַ שלעסלעך פֿונעם סאַקוואָיאַזש. זיך באַפֿרײַט פֿון דער פֿאַרשפּאַרטקייט, האָט דער סאַקוואָיאַזש אויפֿגעעפֿנט זײַן ברייטן פּיסק. ר’ שׂמחהס צוגעפּלעטשטע נאָז האָט זיך אַ ווײַלע צוגעשמעקט צו דעם, וואָס ס’איז געווען אינעווייניק. זיך איבערצײַגט, אַז אַלץ איז אויפֿן אָרט, האָט ער זיך אויסגעדרייט צו מיר: „כאַפּט אַ קוק!…‟

נאָכן ערשטן בליק נאָך האָב איך אַ טראַכט געטאָן, אַז ס’איז בפֿירוש דאָס אָרט, וווּ אַ קונצנמאַכער האַלט זײַן רעקוויזיט, וואָס ער ניצט פֿאַר זײַנע פֿאָקוסן: כּל־מיניי פּושקעלעך, פֿלעשעלעך, רויטע בענדלעך קעגן אַ גוט־אויג, פֿאַרשיידנקאָליריקע שמאַטקעלעך, שפּיציקע און קײַלעכדיקע שטיינדלעך און ביינדלעך, אַ בינטל פֿעדערן פֿון אַ פּאַווע־עק… אַרויסגעוויזן האָט זיך, אַז ס’איז נישט אַבי וואָס, נאָר טאַקע „זעלטענע אַנטיקלעך‟, וואָס פֿאַר זיך אַליין וואָלטן זיי טאַקע געטויג פֿאַר נאַרישע פֿאָקוס־פּאָקוסן…

„דער כּוח־הרשאה, — האָט מיר פֿאַרטרוילעך דערקלערט ר’ שׂמחה, — שטעקט נישט אַזוי אין די זאַכן, נאָר אין דעם כּישוף־שפּרוך, וואָס מע דאַרף דערבײַ זאָגן…‟

זעט אויס, אַז מײַן מאַטעריאַליסטישע דערציִונג, אַרויסגעפֿירט פֿון מײַן געבוירן־לאַנד אויף אַ קאָנטראַבאַנדע־אופֿן, האָט זיך אָפּגעשטעמפּלט אויף מײַן פּרצוף.
„כ’זע, דו גלייבסט מיר נישט… גוט…‟

ר’ שׂמחה האָט פֿאָרזיכטיק אַ שאַרע געטאָן אינעם סאַקוואָיאַזש און אַרויסגעשלעפּט אַ קליין פֿלעשעלע מיט עפּעס אַ קאַלעמוטנע־גרינער פֿליסיקייט. ער האָט עס אַ טרייסל געטאָן עטלעכע מאָל און זיך אָנגערופֿן:

„דו ווייסט וואָס דאָס איז?‟ — ער האָט עס געפֿרעגט מיט אַ קול, וואָס ס’וואָלט געפּאַסט, אַז אין דעם קליין פֿלעשעלע זאָל געווען זײַן פֿאַרשפּאַרט אַ קראַפֿט, מסוגל אויפֿצורײַסן די גאַנצע וועלט.
„נאָך שטאַרקער… — האָט ר’ שׂמחה ווידער צעקײַט מײַן איראָנישן בליק. — דרײַ־פֿיר טראָפּנס פֿון דעם געטראַנק וועקן אויף אַ משוגענע פֿאַרליבטקייט!..‟

ער איז שוין גרייט געווען צו מאַכן פֿון מײַן מאַטעריאַליסטישער אײַנגעגלייבטקייט אַש און פּאָרעך, כ’האָב אים אָבער אָפּגעשטעלט:

„לאָמיר זיך טרעפֿן מאָרגן, אין דער זעלבער צײַט און אויפֿן זעלבן אָרט, — כ’האָב זיך האַסטיק געשטעלט אויף די פֿיס און, טײַטנדיק אין מײַן האַנט־זייגערל מיטן פֿינגער, צוגעגעבן: — מײַן באַלעבאָס האָט נישט ליב, ווען מע פֿאַשפּעטיקט…‟

ווי כ’האָב שפּעטער באַמערקט, האָט ר’ שׂמחה געהאַט אַ זעלטענעם חוש פֿאַר צײַט; דאָס הייסט, זײַנע געשיכטעס אַרום די מאָדנע חפֿצים פֿון זײַן סאַקוואָיאַזש פֿלעגט ער אַרײַנפּאַסן פּונקט אין דעם צײַט־אָפּשניט, וואָס איך האָב געהאַט. קיין סעקונדע ווייניקער און קיין סעקונדע מער. דערבײַ האָט אין דער מעשׂה נישט אוסגעפֿעלט נישט קיין אָנהייב, נישט קיין מיט, און נישט קיין סוף.

אויפֿן צווייטן טאָג, כ’האָב זיך געהאַט נאָר צוגעזעצט לעבן אים, האָט ער באַלד אַרויסגעשלעפּט פֿונעם סאַקוואָיאַזש דאָס קליינע פֿלעשעלע מיט דער קאַלעמוטנע־גרינער פֿליסיקייט, ווי געוואָלט דערמיט פֿאַרבינד דעם נעכטיקם סוף פֿון אונדזער טרעפֿונג מיטן הײַנטיקן אָנהייב. ער האָט עס ווידער צעקאָלאָטשעט, זיך אײַנגעקוקט אַ רגע, ווי אַ לאַבאָראַנט אויף זײַן כעמישן געמיש, און שטיל אַרויסגעבראַכט: „אַ ליבעס־טרונק‟… ס’האָט געקלונגען ווי אַ נאָמען צו אַ ראָמאַנטשער געשיכטע. און ער האָט די געשיטע אָנגעהויבן:

„כ’קען זייער גוט די משפּחה. מיר זײַנען אַפֿילו שטיקלעך קרובֿים. ער, מײַן קוזין, פֿלעגט תּמיד אַרומגיין איבער די גאַסן באַזאָרגט, געזוכט, נעבעך, אַ פֿאַרדינסטל צו קריגן, אויסצוהאַלטן זײַן געזינד. קיין גרויסער חכם איז ער נישט געווען; אַ ראַיה האָט איר — צוועלף קינדער און אַלע מיידלעך! אין אַ טאָג, זײַן פּלוניתטע שטיי אויף — דער מאַן איז נישטאָ. אַן אישה פֿרעגט נישט קיין שאלות בײַם מאַן, אַבי ער זאָל זיך בשלום אומקערן בײַ נאַכט אַהיים, און נישט מיט ליידיקע הענט. אין יענעם פֿאַרנאַכט איז מײַן קרובֿ אַהיים נישט געקומען. ער איז אויך נישט געקומען די צווייטע נאַכט… זי לויפֿט שוין, נעבעך, אין פּאָליצײ־צירקל, וויינט, קלאָגט — דער מאַן איז פֿאַרפֿאַלן געוואָרן. אַ קיצור, אַ באַקאַנטע מעשׂה בײַ ייִדן, דהײַנו, אַ מאָל, אין יוראָפּ, פֿלעגן די מענער אַנטלויפֿן פֿון די ווײַבער קיין אַמעריקע, שטעלט זיך אַ שאלה: וווּהין קאָן אַ מאַן אַנטלויפֿן איצט, אַז ער איז שוין אין אַמעריקע?

„דערווײַל, ביז די פּאָליציי האָט צעוויקלט די גאַנצע אירע זוך־מאַשינעריע, האָבן דאָך די צוועלף מיידלעך געוואָלט אַכלען; וויפֿל קאָן מען זיך שפּײַזן מיט שאָר־ירקות? רופֿט זיך אָן די מוטער צו דער עלטערער טאָכטער: ‘גיב נאָך אַ מאָל אַ שאַרע אין די שאַפֿקעלעך אין קעלער, אפֿשר האָט זיך דאָרט פֿאָרט עפּעס פֿאַרוואַלגערט?’ די טאָכטער לאָזט זיך שוין אַראָפּ אין קעלער, זי גיט אַ קוק, שטייט אין אַ ווינקל אַ זעקעלע, וואָס פֿריִער האָט זי עס דאָרט נישט געזען. האָט זי זיך אַוודאי דערפֿרייט — אפֿשר אַ ביסל קאַרטאָפֿליעס אָדער פֿאַסאָליעס… זי כאַפּט שוין דאָס זעקעלע און אַ גליקלעכע לויפֿט אַרויף צו דערפֿרייען די מאַמע און די שוועסטערלעך. די מאַמע צעבינדט דאָס זעקעלע, און שיט אויס אויפֿן טיש דאָס ביסל קאַרטאָפֿליעס. די קינדער האָבן אַרומגערינגלט דעם טיש און מע עסט, נעבעך, די קאַרטאָפֿליעס מיט די אויגן רויערהייט. פּלוצעם רופֿט זיך אָן אַ מיידעלע: ‘גיט אַ קוק… וואָס בליצקעט עפּעס דאָ?’ — און זי דערלאַנגט אַ קאַרטאָפֿליע דער מאַמען. יענע קוקט זיך אײַן: פֿון דער שאָלעכץ שטאַרצן אַרויס אַזעלכע גלאַנצנדיקע שפּראָצלעך — האַרטע, ווי שטיינדעלעך. זי צופּט פֿון דער קאַרטאָפֿליע אָפּ איינס פֿון זיי און לייגט עס אַוועק צו זיך אויף דער דלאָניע. אין איר לעבן האָט די אישה קיין אמתן דימענט נישט געזען, זי האָט אָבער מיט איר ווײַבערישן חוש דערשמעקט, אַז ס’איז עפּעס אַ גוטע טײַערע זאַך. זאָגט זי באַלד צו די טעכטער: ‘איר האָט גאָרנישט געזען און האַלט אײַערע פּיסקעלעך פֿאַרשלאָסן!’ — די עלטערע טאָכטער האָט זי געשיקט נאָך מיר…‟

דאָ האָט ר’ שׂמחה זיך אָנגעשפּאַרט מיט זײַן פּלייצע אין דער באַנק און זיך אַ גלעט געטאָן עטלעכע מאָל זײַן בײַכעלע. ער האָט לײַכט אַ שאָקל געטאָן מיטן קאָפּ ערגעץ אַרויף, ווי זיך דאָרט באַגריסט מיט עמעצן, מעגלעך, מיט אַ מלאך, וואָס נאָר ר’ שׂמחה האָט אים דערקענט. פֿון דעם דערציילטן ווײַטער, האָב איך פֿאַרשטאַנען, אַז אַלץ, וואָס ס’איז אין דער משפּחה פֿאָרגעקומען שפּעטער, וואָלט אָן דער אַרײַנמישונג פֿון דעם באַקאַנטן מלאך פּשוט נישט געשען.

„אַ קוק געטאָן אויף די קאַרטאָפֿליעס, צעשאָטן איבערן טיש, האָב איך באַלד פֿאַרשטאַנען, פֿון וואַנען די פֿיס וואַקסן. די אישה, נעבעך, איז געזעסן פֿאַרציטערט פֿאַר שרעק. ‘וואָס זאָל עס זײַן, ר’ שׂמחה?!’ — כ’האָב זי אַוודאי באַרויִקט און געזאָגט, זי זאָל פֿאַרשטיין, אַז קיין למד־וואָווניקעס האָבן זיך נאָך אויף דער וועלט נישט אויסגעלאָזט. איר מאַן איז טאַקע אַ מנוּוול, אָבער די קינדער דאַרפֿן דערפֿון נישט לײַדן… אַ קיצור, כ’האָב אָפּגעקאַלופּעט נאָך עטלעכע שטיינדעלע פֿון דער קאַרטאָפֿליע און זיך געלאָזט צו מײַן ברודער אויף דער 47סטער גאַס… כ’וויל זיך דאָ נישט אַרײַנלאָזן אין קיין לאַנגע דיבורים; מײַן ברודערל קען איך זייער גוט, און כ’ווייס, ווי אַזוי מע דאַרף מיט אים דברן. ער האָט זיך צעבײַטלט, און באַצאָלט אַ גוטן פּרײַז. יעדן פֿאַלס, די אָרעמע אישה איז געוואָרן אַ רײַכע עגונה. פֿאַרשטייט זיך, ס’האָט איר שוין נישט געפּאַסט צו וווינען אין אַ פֿינצטערער כאַלופּע, האָט זי זיך אַריבערגעצויגן אין אַ גוט הויז אויף איסטערן פּאַרקוועי אין קראַון־הײַטס, געקויפֿט אַ טײַערן קאַר, אָבער אויך נישט פֿאַרגעסן אין די אָרעמע־לײַט, צעטיילט אַ סך צדקה. צו דער עלטערער טאָכטער האָבן אָנגעהויבן אַרײַנצוגייט באַקאַנטע שדכנטעס, רעדן איר פֿײַנע שידוכים מיט רביישע זינדעלעך… און די עגונה, נעבעך, גייט אויס פֿאַר בענקשאַפֿט נאָך איר מאַן, דעם פּוסטעפּאַסניק, כאָטש ער איז מײַן קוזין…

„וואָס זשע מיינט איר, די אָרעמע־לײַט, ווי נאָר זיי דערהערן, אַז מע גיט ערגעץ גוטע נדבֿות, זײַנען זיי באַלד דאָרט. נו, האָט עס אויך צוגעצויגן איר אייגענעם מאַן. זינט ער איז אַוועקגעגאַנגען פֿון שטוב, איבערגעלאָזט זײַן ווײַב און קינדער אויף הפֿקר, האָט ער זיך אַזוי אַראָפּגעלאָזט, אַזוי געפֿאַלן בײַ זיך, אַז מ’האָט אים קוים געקאָנט דערקענען. ממש אויף אַ בלאָטער אַ פּרישטש, און אויף אַ מכּה אַ בלאָטער! זי האָט אים גלײַך דערקענט, אָבער ער האָט זי שוין נישט געקאָנט דערקענען, מחמת, אַז מע ווערט רײַך הייבט מען אָן אַנדערש אויסזען…‟

ר’ שׂמחה האָט באַמערקט, אַז כ’וואַרף שוין קורצע בליקן אויף מײַן זייגערל. האָט ער אַ טרייסל געטאָן דאָס קליינע פֿלעשעלע און עס אַרויסגעשטעלט פֿאַר מײַנע אויגן. ס’האָט געדאַרפֿט מיינען: זאָרג זיך נישט, כ’געדענק פֿון וואָס כ’האָב אָנגעהויבן און מיר קומען שוין מירטשעם צום סוף.

„די אישה שיקט ווידער נאָך מיר, אָבער שוין אירע אַ משרתטע. וואָס איז? זי ווייסט, נעבעך, נישט וואָס צו טאָן ווײַטער. זי וויל אים האָבן צוריק: די קינדער דאַרפֿן אַ טאַטן, און זי — אַ מאַן!… זאָג איך איר: זאָרג זיך נישט, פֿאַרלאָז זיך אויף מיר, כ’דאַרף נאָר האָבן אַ גוטע מטבע, מ’זאָל מײַן קוזין קאָנען ווידער ברענגען צו אַ מענטשלעכן אויסען. פֿרײַטיק צו נאַכטס וועסטו אים האָבן פֿאַר אַ גאַסט…

„און אַזוי איז עס געווען… נאָך דעם ווי דער גאַסט האָט געמאַכט קידוש, האָט די באַלעבאָסטע דערלאַנגט אים צוויי גרויסע שטיקער פֿיש, גוט געפֿעפֿערט און גוט געזאַלצן. נאָך דער סעודה האָט זי אים געוויזן אַוווּ ער קאָן זיך צולייגן, און איז אַליין געגאַנגען אין איר שלאָף־צימער… יאָ, שיִער נישט פֿאַרגעסן: פֿאַרן געזעגענען זיך מיט מײַן קוזינס ווײַב, האָב איך איר געגעבן אָט דאָס פֿלעשעלע, און אָנגעזאָגט, זי זאָל נאָך דער סעודה געפֿינען אַ תּירוץ אַרײַנצוגיסן בשתּיקה אין זײַן כּעס דרײַ־פֿיר טראָפּנס פֿון דעם גרינעם געטראַנק. און אַזאַ געלענהייט איז געקומען. אין מיטן דער נאַכט האָט זיך דעם גאַסט זייער פֿאַרוואָלט אַ טרונק וואַסער. איז ער אַראָפּ פֿונעם געלעגער און זיך געלאָזט איבער דער גרויסער דירה זוכן וואַסער. די באַלעבאָסטע האָט קיין אויג נישט צוגעמאַכט. דערהערט זײַנע טריט, גייט זי דעם גאַסט אַנטקעגן און פֿרעגט אים: ‘ר’ ייִד, וואָס זוכט איר?’ — זאָגט ער: ‘פֿיש… פֿלייש… כ’וויל אַ טרונק, כ’גיי אויס…’ — זאָגט זי: ‘קומט מיט מיר, וועל איך אײַך געבן אַ טרונק.’ האָט זי אים אַרײַנגעפֿירט אין איר שלאָף־צימער, אָנגעגאָסן אַ כּוס ווײַן, און, אַוודאי, נישט פֿאַרגעסן צוגעבן די עטלעכע טראָפּנס פֿון מײַן פֿלעשעלע. האָט ער דאָס ווײַן אויסגעטרונקען און זיך פּאַסמאַקעוועט: ‘האַ, ס’איז עפּעס זייער געשמאַק, וואָס איז דאָס?’ — און דאָ האָט זי אים אַרומגענומען און געזאָגט די וויכטיקע ווערטער, וואָס כ’האָב זי אויסגעלערנט צו זאָגן: ‘דאָס איז ווײַן — און דו ביסט מײַן, און איך בין דײַן…’‟

כ’האָב זיך שוין קוים דערוואַרט צו הערן דעם סוף. ר’ שׂמחה האָט מיך געהאַלטן בײַ דער האַנט און ממש אויסגעשאָסן: „אין נײַן חדשים אַרום איז בײַ זיי געבוירן געוואָרן אַ ייִנגעלע!‟…

אַן ערך אַ האַלב יאָר, ביז ס’האָבן זיך אָנגעהויבן די רעגנס און קאַלטע טעג פֿלעגן מיר זיך אָפֿט טרעפֿן אין מײַן “לאָנטש־טײַם” אויף אונדזער באַנק. כ’האָב זיך אָנגעהערט פֿון שׂמחהן אַ וועלט מיט מעשׂיות, און יעדע מעשׂה זײַנע האָט זיך אָנגעהויבן פֿונעם אַרויסשלעפּן אַ נײַ “אַנטיקל” פֿונעם סאַקוואָיאַזש. די דאָזיקע אַנטיקלעך זײַנען געווען ווי אַ מין קאַמערטאָן, וואָס האָט אים געגעבן דעם ריכטיקן קלאַנג צו דערציילן זײַן מעשׂה…

און מיך האָט מײַן אימיגראַנטישע טאָג־טעגלעכקייט פֿאַרשלעפּט אין איר ווירבל. כ’האָב געפֿילט, אַז כ’ווער אָפּגעריסן פֿון דעם אײַנגעפֿונדעוועטן צײַט־אַקס, און אַרײַנגעוואָרפֿן אין אַ תּהום, וווּ דער אויסדויער פֿון טעג און וואָכן איז משונה־געפּרעסט, אין פֿאַרגלײַך מיט דעם, וואָס ס’איז געווען פֿאַרן קומען קיין אַמעריקע. נאָך דער אַרבעט אין דער ביכער־קראָם בין איך געלאָפֿן אויף די קאָמפּיוטער־קורסן; כ’האָב געהאָפֿט, אַז זיי וועלן מיר אַרויסהעלפֿן צו געפֿינען אַ בעסערן „דזשאָב‟. און אַזוי איז עס טאַקע געשען. אין אַן אַכט חדשים אַרום האָב איך באַדאַנקט מײַן באַלעבאָס און פֿאַרלאָזט זײַן „עולם הספֿרים‟.

אין צווישן דער צײַט, האָט אַ ביטערע בשׂורה זיך צעפֿלויגן איבער דער פֿרומער געגנט פֿון באָראָ־פּאַרק: „אויף ר’ שׂמחה דעם בטלן איז אָנגעפֿאַלן אַ שייגעץ, אַרויסגעריסן בײַ אים זײַן טשעמאָדאַנדל און אַנטלאָפֿן…‟ ווי גרויס און שטאַרק ר’ שׂמחה איז געווען, דאַרף מען נישט דערציילן. פֿון דעסטוועגן, האָט ער זיך אײַנגעקלאַמערט אין זײַן אָפּגעריבענעם אוצר, און נאָר אַ זעץ איבערן קאָפּ האָט דערמעגלעכט דעם רויבער אַרויסצובאַקומען זײַן רויב. צום באַוווּסטזײַן איז שוין ר’ שׂמחה נישט געקומען…

כ’בין געווען אויף דער לוויה. זײַן רײַכער ברודער האָט זיך שוין אויסגעפֿײַנט, און צווישן זיך האָבן מענטשן זיך געשושקעט: „אויב נישט בײַם לעבן, איז כאָטש נאָכן טויט…‟ און דווקא דאָרט, בײַם פֿרישן קבֿר פֿון ר’ שׂמחהן האָט מיר אין אויער, ווי אַ קלינג געטאָן דער קאַמערטאָן פֿון זײַנער אַ מעשׂה. ער האָט דעמאָלט, ווי שטענדיק, אַרויסגעשלעפּט פֿונעם סאַקוואָיאַזש עפּעס אַן אַנטיקל. עס איז געווען אַ פּורפּור־סאַמעטן פּושקעלע. ער האָט עס נישט געעפֿנט, געהאַלטן אַזוי אויף זײַן שמאָלער, קינדערשער דלאָניע און דערציילט:

„ס’האָט זיך מיר אַמאָל געחלומט אַ חלום, אַז כ’שטיי בײַ דער טיר, ווי אַ דאָרמען, בײַ מײַן ברודערס בריליאַנטן־געשעפֿט, און עס קומט צו אַ קליין מענטשעלע, נאָך קלענער פֿון מיר, מיט אַ רויטן קאָלפּיק אויפֿן קאָפּ, און אויף דער פּלייצע טראָגט ער אַ זעקעלע מיט גאָלד. פֿרעג איך אים, ווי עס פּאַסט פֿאַר אַ דאָרמען: ווער ביסטו? זאָגט דאָס מענטשעלע: ׳כ’בין דײַן ברודערס מזל.’ פֿרעג איך אים שוין ווידער, צי ער ווייסט נישט אפֿשר, וווּ סע געפֿינט זיך מײַן מזל? ‘אַוודאי, ווייס איך, נאָר ס’וועט דיר גאָרנישט אַרויסקומען דערפֿון, אַז כ’וועל דיר זאָגן, — הערט זיך זײַן חוצפּהדיק שטימעלע, — ווײַל ס’מזל דײַנס ליגט ערגעץ אויף אַ ווײַט און וויסט אָרט. ס’איז שווער אַהין צוצוקומען’. דאָס מענטשעלע רײַסט זיך אַרײַנצוגיין אין דער טיר, אָבער איך לאָז אים נישט. כ’האָב זיך אײַנגעשפּאַרט און זאָג אים, אַז ביז ער וועט מיר נישט זאָגן, ווי אַזוי כ’קאָן טרעפֿן צו מײַן מזל, וועל איך אים צו מײַן ברודער נישט אַרײַנלאָזן.

„מײַנס האָט געפּועלט: ער האָט זיך נאָכגעגעבן. ׳גוט, כ’וועל דיר זאָגן. זאָלסט גיין אויף די גלײַכע אַוועניוס און פֿאַדרייטע סטירטן ביז דו וועסט אָנגומען צו אַ וואָלקנראַצער, אַ האָטעל פֿון פֿינף שטערנדלעך. דאָרט שלאָפֿן טויזנטער אויפֿגעקומענע מזלות, זאָלסטו אָבער אַהין נישט אַרײַנגיין און זיי נישט וועקן. גיי ווײַטער אויף די גלײַכע אַוועניוס און פֿאַדרייטע סטירטן ביז דו וועסט דערזען אַ קלענערן האָטעל, שוין דרײַ שטערנדלעך. די מזלות, וואָס וווינען דאָרט האָבן זיך שוין אַ ביסל אויסגעטשוכעט, נאָר נישט גענוג; קוקן זיי אַרויס דורכן פֿענצער און שפּײַען אַראָפּ אויף די קעפּ פֿון די דורכגייער. זאָלסטו אַהין אויך נישט אַרײַנגיין. גיי זיך ווײַטער אויף די גלײַכע אַוועניוס און פֿאַרדרייטע סטריטן. פֿאַרנאַכט־צו וועסטו אָנקומען צו אַן אַלטער אַכסניא. דאָרט אינעם לעצטן צימער אין סאַמע סוף פֿונעם פֿינצטערן פּרוזדור וווינט דײַן מזל…’

„ווי נאָר דאָס מענטשעלע האָט עס מיר דערציילט, איז ער באַלד נעלם געוואָרן. נעם איך שוין די פֿיס אין די הענט און לאָז זיך אין וועג אַרײַן, אַזוי ווי דאָס מענטשעלע האָט מיר געהייסן… אין אַ חלום איז דאָך דער לענגסטער וועג קירצער פֿון אַ גענעץ. קום איך אָן צו דער אַלטער אַכסניא. כ’גיי אַרײַן אינעם לעצטן צימער פֿונעם פּרוזדור, זע איך, ווי אויף אַן אײַזערנעם בעטל שלאָפֿט אַ קליין פּאַרשוינדל. און סע שטייט אַ כראָפּעניש, אַז אַפֿילו אין חלום קאָן מען טויב ווערן. הייב איך אים אָן צו וועקן: מזל, מזל מײַנס, שטיי אויף! גענוג דיר שוין שלאָפֿן! האָט זיך דאָס מזל מײַנס קוים מיט צרות אַ ביסל אויפֿגעטשוכעט. אויפֿגעעפֿנט אַן אויג, פֿרעגט עס בײַ מיר דורך אַ גענעץ: ׳נו, וואָס זשע ווילסטו פֿון מיר?’ הייב איך אָן בעטן: כ’וויל זײַן רײַך, ווי מײַן ברודער… האָבן מײַן אייגענעם בריליאַנט־ביזנעס אויף דער 47סטער גאַס… גענעצט מײַן מזל ווײַטער, רוקט אַרײַן די האַנט אונטערן קישן און שלעפּט אַרויס אָט דאָס פּושקעלע…‟

כ’געדענק, אַז די מעשׂה האָט מיך אַזוי פֿאַרכאַפּט, אַז מײַן מאַטעריאַליסטישע דערציִונג האָט זיך גלײַך אויסגעוועפּט פֿונעם קאָפּ. כ’האָב געקוקט אויף דעם פֿאַרמאַכטן פּורפּור־פּושקעלע, נישט קענענדיק דערפֿון קיין אויג אָפּפֿירן און געפֿרעגט בײַ ר’ שׂמחהן: „איז עס טאַקע דאָס זעלבע פּושקעלע?… איר האָט עס אַמאָל אויפֿגעענט?‟ — „קיין מאָל נישט!‟ — איז געווען זײַן ענטפֿער. „פֿאַר וואָס? איר ווילט נישט וויסן, וואָס ס’געפֿינט זיך דאָרט אינעווייניק?..‟ ר’ שׂמחה האָט אַ קוק געטאָן אויף מיר מיט זײַן תּמימותדיקן בליק און שטיל אַ זאָג געטאָן: „כ’בין אַזוי גליקלעך געווען צו באַקומען פֿון מײַן מזל דאָס פּושקעלע, אַז כ’האָב פֿאַרגעסן צו פֿרעגן, וואָס איז דער כּישוף־שפּרוך, וואָס מע דאַרף זאָגן, כּדי עס אויפֿצעעפֿענען. ווען כ’האָב זיך געכאַפּט, האָב איך זיך אויפֿגעוועקט פֿון שלאָף…‟

ר’ שׂמחה האָט אַ זיפֿץ געטאָן און באַהאַלטן דאָס אַנטיקל צוריק אין זײַן סאַקוואָיאַזש.

יולי 2017, ברוקלין, ניו־יאָרק