אָנדענק־טאָג אין אַמנעזיע־שטעטל

פֿון באָריס סאַנדלער

און גאָט האָט גערופֿן דאָס ליכט טאָג, און די פֿינצטערניש האָט ער גערופֿן נאַכט. און עס איז געווען אָוונט, און עס איז געווען פֿרימאָרגן. איין טאָג.
“בראשית” (א: ד־ה)

אַזוי האָט זיך באַקומען, אַז די אומשטענדן אָדער דער גורל האָט מיך אַרײַנגעבראַכן אין דעם אַזוי גערופֿענעם אַמנעזיע־שטעטל, וווּ כ’בין שוין פֿאַרבליבן אויף שטענדיק. די אײַנוווינער פֿון דעם געשלאָסענעם שטח, זײַנען בדרך־כּלל מענטשן, וועלכע האָבן ס’רובֿ זייערע יאָרן געלעבט אויסער דעם שטעטל: זיך דאָרט אויסגעשולט, געהאַט משפּחות, געמאַכט קאַריערעס, מיט איין וואָרט, זיך געקאָכט אין דעם ריזיקן קעסל פֿון מענטשלעכער האַוועניש, וואָס טראָגט דעם שיינעם נאָמען — ציוויליזאַציע…

ווי אַזוי עס איז געשען, אַז איך בין פֿון דעם קאָכיקן ציוויליזאַציע־קעסל אַרויסגעפֿאַלן, געדענק איך נישט; דער פֿאַקט איז, אַז כ’וווין איצט אין דעם אַמנעזיע־שטעטל, לויט דעם שטייגער, אײַנגעפֿירט דאָ, אָן שום כּוונות זיך אויסטיילן פֿון אַנדערע אײַנוווינער, אָדער, חלילה, זיך קעגנשטעלן… צו וואָס? עס פֿעלט מיר דאָ גאָרנישט אויס, און איך דאַרף מער גאָרנישט. ווי זאָגט מען, געוווינט — נישט געלעבט.

די אײַנוווינער פֿון אונדזער שטעטל האָבן אַלע באַקוועמלעכקייטן, אַרײַנגעבראַכט פֿון דער דרויסנדיקער וועלט — קראָמען, אַ פֿאַרווײַלונגס־צענטער, מיט אַ קינאָ און טעאַטער, קאַפֿעען; שוין אָפּגערעדט פֿון שפּיטעלער (צוויי), און אַ בשותּפֿותדיקן צווינטער פֿאַר אַלע אײַנוווינער — איין הויכע וואַנט אַקוראַט לעבן דעם קרעמאַטאָריום — וווּ די בעכערס מיט אַש ווערן אײַנגעמויערט. יעדעס מאָל באַווײַזט זיך אויף דער וואַנט אַ נײַ קוואַדראַט שילדל פֿון שוואַרצן מאַרמאָר, מיט אַן אויסגעקריצטן נאָמען און איין דאַטע — טאָג און יאָר, ווען דער מענטש איז געשטאָרבן. יאָ, נאָך איין וויכטיקער פּרט: יעדע רעליגיעזע קאָנפֿעסיע האָט זיך איר אייגענעם טייל אויף דעם וואַנט־צווינטער און באַזונדערע ריטואַל־באַדינערס.

אַלע אײַנוווינער פֿון אַמנעזיע־שטעטל לעבן נאָר מיטן הײַנט. וואָס מיינט עס? זייער קלאָר: מיר געדענקען נישט אונדזער נעכטן, און ווילן נישט וויסן וועגן אונדזער מאָרגן. יעדער הײַנט הייבט זיך אָן פֿונעם אויפֿוואַכן פֿון שלאָף, און יעדער הײַנט פֿאַרענדיקט זיך מיטן לייגן זיך שלאָפֿן. אין דער פֿרי, ווי נאָר מע עפֿנט אויף די אויגן, הייבט זיך אָן אַ נײַער הײַנט, און אַלץ, וואָס ס’האָט מיט אונדז פּאַסירט אַ טאָג פֿריִער, ווערט נעלם, מעקט זיך אין גאַנצן אויס פֿונעם זכּרון.

די אײַנוווינער פֿון אַמנעזיע־שטעטל זײַנען אין תּוך זייער געהאָרכיקע גײַסטפֿרײַנדלעכע לײַט. זיי נעמען אויף אַ גאַסט ברייטהאַרציק, ווייסן נישט, וווּ פֿריִער אים צו זעצן, טראָגן אים צו דאָס שענסטע און דאָס בעסטע, לייגן אים שלאָפֿן אויף די ווייכסטע פּערענעס. עס קומט אָבער דער קאַיאָר, די באַלעבאַטים וועקן זיך אויף, און… געפֿינען בײַ זיך אין שטוב אַ פֿרעמדן נפֿש. דעמאָלט, לויט די געזעצן פֿון אונדזער שטעטל, מוז מען באַלד אַרויסרופֿן די פּאָליציי, און די פּאָליציי פֿירט שוין „דעם גאַסט‟ אַוועק מיט זיך. אַזוי ווי די פּאָליציאַנטן לעבן אויך נאָר מיטן הײַנט, ווייסן זיי נישט, נעבעך, אויפֿן צווייטן טאָג, ווער דער אַרעסטירטער איז. קיין עדות זײַנען, פֿאַרשטייט זיך, נישטאָ, גיט מען דעם ענין איבער אין געריכט. די מישפּטים אין אַמנעזיע־שטעטל ציִען זיך צו מאָל יאָרן־לאַנג, מחמת די צײַט פֿון הײַנט ביז מאָרגן איז ווי אַ פֿינצטערער תּהום — מע פֿאַלט אין אים אַרײַן — איז פֿאַרפֿאַלן.

הײַנט איז אין אונדזער אַמנעזיע־שטעטל אַ באַזונדערע חגא — אַן אָנדענק־טאָג. אין דעם איינציקן טאָג אין יאָר, קאָן יעדער אײַנוווינער, לויט זײַן פֿאַרלאַנג, באַזוכן די זכּרון־מיל — אַ ספּעציעל אָרט אין סאַמע צענטער פֿונעם שטעטל. די זכּרון־מיל זעט אויס, ווי אַ טראַדיציאָנעלע ווינטמיל — אַ גרויסער רונדיקער בנין פֿון ציגל, מיט אַ שפּיציקן דאַך און פֿיר איבערגעקרייצטע פֿליגלען. די זכּרון־מיל איז נישט סתּם אַ שיינע אַרכיטעקטור־קאָנסטרוקציע; ס’איז אַ פֿונקציאָנירנדיקער צענטער, מע קאָן זאָגן, אַן אונטערנעמונג, וואָס איז נאָך וויכטיקער פֿונעם קרעמאַטאָריום און דער קאָלומבאַריום־וואַנט. אירע מילפֿליגלען פֿאָכען טאָג און נאַכט, אָן אויפֿהער. זיי דרייען די ריזיקע מילשטיינער, וועלכע האַלטן אין איין צעמאָלן די זכרונות פֿון די אָרטיקע אײַנוווינער, פֿאַרוואַנדלענדיק זיי אין פֿאַרגעסונג־אַש .

איך בין געקומען אין זכּרון־מיל באַלד נאָכן פֿרישטיק, און שוין געטראָפֿן דאָרט אַ צענדליק בעלנים זיך צו לאָזן אינעם נעכטן, ווי איך. מיינט נישט, אַז ס’איז אַזאַ לײַכטע נסיעה, נישט בײַ יעדן איינעם גייט עס דורך גלאַטיק. צוליב דעם קומט די גאַנצע אָנדענק־פּראָצעדור פֿאָר אונטער אַן אויפֿזיכט פֿון אַ דאָקטער.

אַ פֿערטל צו עלף בין איך אַרײַנגעגאַנגען אין דער זכּרון־מיל. אין דעם געראַם־קײַלעכדיקן זאַל האָט מיך אויפֿגענומען אַ סימפּאַטישע יונגע פֿרוי אין אַ בלויען כאַלאַט. זי האָט מיך פֿאַרבעטן זיך צוזעצן אַנטקעגן איר, און צוגעשטעלט צו מײַן רעכטן אויג אַ קליין סקאַניר־אַפּאַראַטל. ס’האָט גענומען אַ רגע, זי זאָל באַלד וויסן וועגן מיר אַלץ, וואָס איך אַליין האָב שוין לאַנג פֿאַרגעסן. זי האָט עס געזען אויפֿן קאָמפּיוטער־עקראַן.

די פֿרוי האָט מיר געשענקט אַ חנעוודיקן שמייכל און געפֿרעגט, צי איך האָב עפּעס אַ ספּעציעלן וווּנטש, וואָס כ’וואָלט געוואָלט זיך דערמאָנען פֿון מײַן נעכטן. כ’האָב איר, קודם, געענטפֿערט מיט מײַן שמייכל, געוויס נישט אַזאַ חנעוודיקן, און צוגעגעבן: „ווען איך אַליין וואָלט, כאָטש עפּעס, געקאָנט זיך דערמאָנען פֿון מײַן נעכטן, וואָלט איך אַהער נישט געקומען…‟

‟„אַנטשולדיקט… — האָט די פֿרוי זיך צעמישט, — כ’האָב דאָ ערשט נישט לאַנג אָנגעהויבן אַרבעטן.

זי האָט זיך אויפֿגעהויבן פֿון איר אָרט און מיר געוויזן, כ’זאָל גיין נאָך איר. מיר זײַנען אַרײַנגעקומען אין אַ געראַם־רונדיקן הויפּטזאַל, פֿול מיט שײַן און לופֿט. זי האָט מיך צוגעפֿירט צו אַ טיר — פּונקט אַזעלכע טירן האָבן אַרומגערינגלט דעם רוים אין זאַל — און מיך אַרײַנגעפֿירט אין אַ האַלבפֿינצטערן אַלקער. נאָך דער העלער שײַן האָבן מײַנע אויגן זיך נישט באַלד אַדאַפּטירט, אָבער פֿאָרט דערזען שטיין אין מיטן דעם צימערל אַ גרויסן פֿאָטעל. לעבן אים איז געשטאַנען אַ נידעריק טישל, ווי מע וואָלט בײַ אים בכּיוון אונטערגעשניטן די דרײַ פֿיסלעך. אויפֿן רונדיקן גלעזערנעם אויבערפֿלאַך פֿונעם טישל איז געשטאַנען אַ שמאָלע הויכע גלאָז מיט עפּעס אַ געטראַנק.

“זעצט זיך אַנידער… — האָט זיך אָנגערופֿן מײַן באַגלייטערין, — אין דעם פֿאָטעל וועט אײַך זײַן באַקוועם.

בשעת־מעשׂה האָט זי אַרויסגעשלעפּט פֿון דער קעשענע אַ שמאָל מכשירל און עפּעס אַ קוועטש געטאָן אויף אים. כ’האָב באַלד דערפֿילט, ווי מײַנע פֿיס הײבן זיך פּאַמעלעך אויף, אָנשפּאַרנדיק זיך אויף ווייכע קישעלעך; אין דער זעלבער צײַט, האָט דער אָנלען פֿונעם פֿאָטעל זיך אויך אַ ריר געטאָן און זיך אָנגעהויבן אַראָפּלאָזן, צוזאַמען מיט מײַן רוקן. פֿאַרחידושט, האָב איך אַ קוק געטאָן אויף דער יונגער פֿרוי. מײַן בליק האָט, אַפּנים, געפֿרעגט: וואָס מיינען די קונצן? אָבער די קונצן האָבן זיך ערשט אָנגעהויבן. כ’האָב באַמערקט, ווי אירע פֿינגער האָבן נאָך אַ מאָל אַ קוועטש געטאָן אַ קנעפּל אויפֿן וווּנדער־מכשירל, און אין דער זעלבער סעקונדע האָבן אונטער מײַן גאַנצן קערפּער — פֿון דעם נאַקן ביז די קנעכלעך — גענומען זיך דרייען רעדער און שאַרנירן, מאַסאַזשירנדיק מיר דאָס לײַב…

שוין אין עטלעכע ווײַלעס אַרום, האַלב־ליגנדיק אינעם פֿאָטעל, איז מײַן אָנגעשטרענגטקייט פֿון די אומדערוואַרטע קונצן פֿאַרשוווּנדן געוואָרן; מײַנע אָנגעצויגענע אָדערן און נערוון האָבן זיך נאָכגעגעבן, באַפֿרײַענדיק זיך פֿון דער מידער ענגשאַפֿט, אין וועלכער עס האָט זיך געפֿונען מײַן לײַב־און־ביין. כ’האָב גרינג אָפּגעאָטעמט…

“נעמט, טרינקט עס אויס, — האָב איך דערהערט בײַם אויער איר ווייכע שטימע, — און זי האָט מיר דערלאַנגט פֿונעם טישל די גלאָז מיטן געטראַנק, — ס’איז אונדזער פֿירמענער קאָקטייל ‘פֿאַטאַ־מאָרגאַנאַ’…”

כ’האָב מיטאַמאָל דערהערט מוזיקאַלישע קלאַנגען. זיי זײַנען שטיל, נאָר פֿעסט אַרײַנגעדרונגען אין מײַן מוח, און פֿון דאָרט זיך צערונען איבער די אָדערן, אָנפֿילנדיק מיט זיך אַלע מײַנע אבֿרים מיט אַ באַזונדערער וואַרעמקייט. כ’האָב פּונקט אַזוינס דערפֿילט, ווען, צום ערשטן מאָל אין לעבן, האָב איך זיך צוגערירט מיט מײַנע ליפּן צו מאַרעס ליפּן. ס’איז אַפֿילו געווען נישט קיין קוש, נאָר אַ מין פּרוּוו צו פֿאַרזוכן, וואָס איז דער טעם פֿון אַ קוש. מיר האָבן זיך אַרײַנגעקוקט איינער דעם אַנדערן אין די אויגן; כ’האָב געזען, ווי אירע שוואַרצאַפּלען צעוואַקסן זיך, ווערן ברייטער, ביז כ’האָב דערפֿילט דעם צוריר פֿון אונדזערע ליפּן. דעמאָלט איז עס טאַקע געשען — כ’בין אַרײַנגעפֿאַלן און אײַנגעזונקען געוואָרן אין דער טיפֿקייט פֿון אירע אויגן. ס’האָט געדויערט אַ רגע צי אַ גאַנצע אייביקייט? מיר האָבן ביידע אויפֿגעציטערט און ווידער געוואָרן די, ווער מיר זײַנען געווען, שילערס פֿונעם פֿינפֿטן קלאַס “А”.

מיר זײַנען ביידע געזעסן אויפֿן שמאָלן דיוואַנדל אין צימער פֿון קאָליאַ נאָוויקאָוו, אויך אַ שילער פֿון אונדזער קלאַס. מיט דרײַ טעג פֿריִער איז געווען זײַן געבוירן־טאָג, און הײַנט האָט ער כּמעט דעם גאַנצן קלאַס פֿאַרבעטן אויף די אימענינעס. קאָליאַ איז נאָר מיט אַ האַלב יאָר צוריק געקומען אין אונדזער שטאָט. זײַן טאַטע איז אַן אָפֿיצער, “פֿירן זיי אַ ציגײַנעריש לעבן” — אַזוי האָט מיר דערקלערט קאָליאַ אַליין. מיר האָבן זיך גיך פֿאַרחבֿרט. מיר זײַנען געווען מיט אים איין וווּקס, סײַדן ער האָט אויסגעזען שטײַף־צונויפֿגעקלאַפּט, מיט שטאַרקע הענט און פֿיס, און געהאַט אַ גלײַכן רוקן, ווי אַן אָנגעצויגענע סטרונע. איך בין געווען אַן היפּוך פֿון אים: אַ דאַר נעבעכל, מיט לאַנגע הענט, ווי צוגעטשעפּעט צו די ביינערדיקע אַקסלען. זײַן חלום איז געווען צו פֿליִען אין קאָסמאָס. גראָד דעמאָלט איז ערשט אַרײַן אין אונדזער שפּראַך דאָס וואָרט “קאָסמאָנאַווט”; פֿאַרשטייט זיך, אַז קאָליאַ האָט זיך שוין געזען צווישן די ברידער קאָסמאָנאַווטן. איך בין אַזוי הויך נישט געפֿלויגן, אַפֿילו אין מײַנע חלומות. דעם אמת געזאָגט, האָב איך ווינציק געטראַכט, ווער כ’וועל ווערן אין צוקונפֿט? סײַדן כ’האָב געמוזט וועגן דעם אָנשרײַבן אין אַן עסיי אויפֿן לימוד פֿון רוסישער ליטעראַטור. האָב איך אָנגעשריבן, אַז כ’וויל ווערן אַ שוך־פּוצער, ווי אונדזער שכן לייזער…

פֿעטער לייזער איז געווען אַ מלחמה־אינוואַליד, אָן ביידע פֿיס. זײַן אַרבעטס־אָרט האָט זיך געפֿונען אַקוראַט אַנטקעגן דעם אַרײַנגאַנג פֿונעם אָפֿיצערן־הויז. ער האָט אַפֿילו קיין בענקעלע נישט געדאַרפֿט האָבן: געזעסן אויף אַזאַ מין קליינער פּלאַטפֿאָרמע, צונויפֿגעקלאַפּט פֿון עטלעכע קורצע ברעטלעך, אויף פֿיר אײַזערנע רעדעלעך. פֿאַר אים איז געשטאַנען דאָס הילצערנע קעסטעלע, וווּ פֿעטער לייזער האָט געהאַלטן “זײַנע אינסטרומענטן”: צוויי בערשטלעך, אַ שמאָלער סאַמעטענער פּאַס, צו מאַכן אַ “גלאַנץ”, און עטלעכע בלעכענע פּושקעלעך מיטן שוואַרצן שוך־קרעם גוטאַלין, ווײַל כּמעט אַלע זײַנע “קליענטן” זײַנען געווען אַפֿיצערן. אויפֿן קעסטעלע פֿלעגן זיי אַרויפֿשטעלן זייערע אָפֿיצערסקע פֿיס אין שוואַרצע שטיוול, און דערבײַ נישט פֿאַרגעסן צוגעבן אַ גראָבן וויץ, וואָס האָט אין זייערע אויגן אויסגעזען ווי אַזאַ ברידערלעכער פּאַטש אין אַקסל: “ווען דו גייסט פּישן, לייזער, צעשטעלסטו די פֿיס?” לייזער פֿלעגט זיך נישט באַליידיקן אויף זײַנע קליענטן; פֿאַרקערט, געלאַכט בײַגלײַך מיט זיי, ווײַל “אַ סאָוועטישער אָפֿיצער איז שטענדיק גערעכט!” — האָט ער מיר איין מאָל דערקלערט.

כ’האָב געוווּסט די אַלע זאַכן און רייד צוליב דעם, ווײַל לייזערס ווײַב פֿלעגט מיך נישט איין מאָל בעטן צו גיין “אָפּנעמען לייזערן”. לייזער אַליין, איז געפֿאָרן לעבן מיר, אָנשפּאַרנדיק זיך און אָפּשטויסנדיק זיך פֿונעם ברוק מיט צוויי קורצע קאַטשלקעס אין ביידע הענט. איך האָב געטראָגן דאָס הילצערנע קעסטעלע און זיך געפֿילט, אַמווייניקסטן, ווי דעם פּוצערס אַדיוטאַנט. זײַן אַרמיייִשע גימנאַסטיאָרקע, שוין אַן אָפּגעבליאַקעוועטע און מיט פֿרעמדע קנעפּלעך, האָט ער פֿון זיך, דאַכט זיך, קיין מאָל נישט אויסגעטאָן. נישט זעלטן, האָט דער וועג אַהיים זיך געוואַקלט אונטער זײַן וועגעלע, מחמת די אַפֿיצערן האָבן נישט אויסגעמיטן מחבד זײַן דעם מלחמה־וועטעראַן מיט אַ ביטערן טראָפּן. עטלעכע מאָל איז מיר אויסגעקומען אויפֿהייבן פֿעטער לייזערן פֿון דער ערד — צי זײַן וועגעלע איז אַרויף אויף אַ שטיינדל, צי דער שוך־פּוצער, פֿאָרנדיקערהייט, האָט אײַנגעדרעמלט און זיך איבערגעקערט…

ווען אונדזער לערערין פֿון ליטעראַטור, סוועטלאַנאַ אַנטאָנאָוונאַ, האָט געלייענט מײַן עסיי פֿאַרן גאַנצן קלאַס, האָבן אַלע געלאַכט. סוועטלאַנאַ אַנטאָנאָוונאַ אַליין האָט בפֿירוש געלויבט מײַן עסיי, אַז איך האָב זייער אמתדיק און רירנדיק באַשריבן דעם מלחמה־וועטעראַן; כ’האָב אַפֿילו זייער ווייניק געמאַכט גראַמאַטישע גרײַזן, האָט זי באַטאָנט. צום סוף, האָט סוועטלאַנאַ אַנטאָנאָוונאַ צוגעגעבן, אַז “ס’איז זייער גוט, וואָס אײַער חבֿר העלפֿט אַרויס אַ מלחמה־וועטעראַן, וואָס האָט פֿאַרגאָסן בלוט פֿאַר אונדזער היימלאַנד. פֿון דעסטוועגן, פּאַסט נישט, אַז אַ סאָוועטישער שילער, אַ פּיאָנער, זאָל טרוימען צו זײַן אַ שוך־פּוצער….”
און ווידער האָט זיך אין קלאַס, דאָ און דאָרט, געהערט אַ שושקערײַ און בייזע געלעכטערלעך. כ’האָב זיך שיִער נישט צעוויינט. און פּלוצעם האָט זיך פֿון דער שולבאַנק, וווּ ס’איז געזעסן מאַרע, אַ טראָג געטאָן איר קול:

“אָבער עמעצער דאַרף דאָך זײַן אַ שוך־פּוצער אויך…”

מיר האָבן זיך געלערנט מיט מאַרען פֿונעם ערשט קלאַס אָן, אָבער ביז אַהער האָב איך זי ווי נישט באַמערקט: אַ מיידעלע צווישן אַלע אַנדערע מיידעלעך פֿון אונדזער קלאַס, אַפֿילו אָן צעפּלעך — קורץ־אָפּגעשוירן, אַז די שוואַרצע האָר פֿאַרדעקן קוים איר דינעם נאַקן. זינט אירע ווערטער האָבן אַ קלינג געטאָן, ווי גלעקעלעך אויף דער קרוין פֿון אַ פֿעע, און זיך צעטראָגן איבער די אײַגעשטילטע קעפּ פֿון די שילער, האָב איך אָנגעהויבן קוקן אויף מאַרען גאָר אַנדערש. כ’האָב בכלל מיטאַמאָל זי דערזען ווי צום ערשטן מאָל — אירע שטרענגע ברעמען און פֿאַרריסן נעזל מיט שטענדיק רויטלעכע נאָזלעכלעך, צוליב אירע אָפֿטע פֿאַרקילונגען; אירע ליפּן: די אייבערשטע ליפּ האָט עטוואָס אַרויסגעשטעקט, ווי פֿאַרטשעפּעט זיך פֿאַרן פֿאָדערשטן צאָן, וואָס האָט עטוואָס אַרויסגעקוקט פֿון מויל. ס’איז גענוג אָבער געווען מאַרען בליץ־גיך אַ פֿיר טאָן מיט דער שפּיץ־צונג איבער די ליפּן, ווי צעשנײַדן זיי אין מיטן, זיי זאָלן זיך געווען באַלד צונויפֿשליסן.

כ’בין געזעסן מיט צוויי שולבענק פֿאַר איר און אין אַן אַנדער ריי, לעבן דער וואַנט; דעריבער האָב איך מאַרען געקאָנט גוט זען פֿון מײַן אָרט, זיך פּשוט אויסדרייען, אָנשפּאַרנדיק זיך אין דער וואַנט מיט דער פּלייצע, און אַזוי קוקן אויף איר… איין קלייניקייט, מײַן שכנה קלאַרע. כ’בין מיט קלאַרען געזעסן אויף איין שולבאַנק, נישט ווײַל כ’האָב, חלילה, מיט איר געוואָלט זיצן, נאָר, ווײַל סוועטלאַנאַ אַנטאָנאָוונאַ, וואָס איז אויך געווען די אָנפֿירערין פֿון אונדזער קלאַס, האָט מיך מיט קלאַרען “צונויפֿגעפּאָרט”.

“קלאַרע שטייט אָפּ אויף מאַטעמאַטיק, — האָט די לערערין מיר דערקלערט, — וועסטו איר קאָנען אַרויסהעלפֿן”.

קלאַרע האָט, אַוודאי, גלײַך באַמערקט מײַן זיץ־פּאַזיציע און זיך אָנגעהויבן טשעפּען צו מיר, כ’זאָל איר נאָר זאָגן, אויף וועמען איך קוק אַזוי שוין דעם דריטן לימוד נאָך אַנאַנד?

“איך קוק נישט, איך… טראַכט,” — האָב איך זיך געפּרוּווט פֿון איר אָפּטשעפּען.

אָבער די דערעסנדיקע פֿליג קלאַרע, האָט זיך פֿון מיר נישט אָפּגעטשעפּעט; נאָך מער: זי האָט ספּעציעל הויך, אַז אויך דער לערער פֿון געאָגראַפֿיע זאָל עס הערן, אַ זאָג געטאָן:

“דו שטערסט מיר… שטערסט צו הערן דעם לימוד!”

פֿאַרשטייט זיך, אַז יעפֿים באָריסאָוויטש, אונדזער געאָגראַפֿיע־לערער, האָט עס באַלד דערהערט און רעאַגירט אויף זײַן אייגענעם אופֿן, ווי ער טוט עס שטענדיק אין אַזעלכע פֿאַלן. ער האָט מיך אַרויסגערופֿן צום טאָוול, אויף וועלכן ס’איז געהאָנגען די גרויסע פֿיזישע מאַפּע פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד און געפֿרעגט:

“נו, וווּ זשע געפֿינט זיך דער סאַמע דרומדיקער פּונקט פֿון אונדזער לאַנד, און ווי הייסט ער?” — און יעפֿים באָריסאָוויטש האָט מיר דערלאַנגט זײַן לאַנגן הילצערנעם טײַטל, וואָס דער שפּיץ איז בײַ אים געווען אָפּגעבראָכן.

כ’בין צוגעגאַנגען צו דער מאַפּע און אָנגעהויבן נישטערן מיט די אויגן אינעם דרומדיקן טייל. מײַן בליק האָט אומבאַהאָלפֿן געזוכט זיך צו פֿאַרטשעפּען אין דעם פֿאַרוואָרפֿענעם ווינקל, וואָס כ’האָב קיין אַנונג נישט געהאַט, ווי אַזוי ער הייסט, און וווּ ער געפֿינט זיך; איך האָב זיך געדראַפּעט אויף די ברוינע בערג און געפֿאַלן אין די גרינע טאָלן…

הינטער מײַן פּלייצע האָט זיך געטראָגן אַן אויפֿגערעגטע שעפּטשערײַ, וואָס האָט געזאָלט מיר אַרויסהעלפֿן אין מײַנע בלאָנדזשענישן איבער די רחבֿותן פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, אונטערגעזאָגט דעם נאָמען פֿון דעם שלימזלדיקן עק־וועלט… אַן אַנדערש מאָל, וואָלט איך זיכער אויסגעדרייט דעם קאָפּ, זיך אײַנקוקנדיק און אײַנהערנדיק זיך אין די רעטונגס־סיגנאַלן… אָבער נישט איצט, ווײַל כ’וואָלט זיכער זיך אָנגעשטויסן אין מאַרעס שטרענגע ברעמען.

אין אירע אויגן האָב איך נישט געקאָנט קוקן. דאָס הייסט, געזען זיי, נאָר נישט געוואַגט אָפּשטעלן אויף זיי מײַן בליק. און בלויז דעמאָלט, אויפֿן שמאָלן דיוואַנדל אין קאָליאַס קליין צימערל, האָב איך אין זיי אַרײַנגעקוקט און אין זיי פֿאַרפֿאַלן געוואָרן. כ’האָב אויפֿגעהערט צו אָטעמען. כ’האָב נאָר געהערט, ווי עס קלאַפּט אין מיר אַ פֿויסט, כ’זאָל עפֿענען די טיר… און כ’האָב זיך דערמאָנט, ווי פֿעטער לייזער האָט מיר איין מאָל געוויזן זײַן פֿויסט און געזאָגט: “אַזוי גרויס ווי מײַן פֿויסט, איז אויך גרויס מײַן האַרץ. יעדער מענטש האָט אַזאַ האַרץ, ווי גרויס איז זײַן פֿויסט!” כ’האָב געקוקט אויף פֿעטער לייזערס ברייטן שטאַרקן פֿויסט, שטענדיק צעקלאַפּט און פֿאַרבלוטיקט אויף די פֿינגער־ביינדלעך, איבער דעם אָפֿטן פֿאַלן אויפֿן ברוק, און געזען זײַן האַרץ. מיט אַ ווײַלע שפּעטער, בשתּיקה, האָב איך פֿאַרקוועטשט מײַנע פֿינגער, און אַ קוק געטאָן אויף מײַן פֿויסטל — אַ ווײַס, אַ גלאַטס, אַ שוואַכס — אָן אַ ריטשעלע. אָט אַזאַ האַרץ האָב איך געהאַט…

די טיר פֿון מײַן האַרץ האָט זיך אויפֿגעעפֿנט, און כ׳האָב דערהערט מאַרעס פֿאַרלוירענע שטימע:

“כ’ווייס נישט, וואָס ס’איז אַזוינס אויף מיר אָנגעפֿאַלן… פֿאַרגעס… איך האָב… מיר געפֿעלט מער קאָליאַ…”

ווי געזאָגט, איז קאָליאַ געקומען אין אונדזער קלאַס מיט אַ האַלב יאָר פֿריִער. גאָר אין גיכן האָט אונדז צונויפֿגעפֿירט איין פֿאַל, נאָך וועלכן מיר זײַנען געוואָרן די בעסטע חבֿרים. אין יענער צײַט איז פּלוצעם פֿאַרשוווּנדן געוואָרן פֿון די ברויט־קראָמען זייער הויפּט־פּראָדוקט — ברויט. גאַנצע נעכט זײַנען מענטשן אָפּגעשטאַנען אין אַ ריי, כּדי אין דער פֿרי, ווען מע ברענגט אין דער קראָם אַרײַן ברויט, זאָל מען זײַן צווישן די ערשטע — אַנדערש וועט קיין ברויט נישט קלעקן. אייגנטלעך, איז דאָס ברויט געווען נישט קיין ברויט, נאָר אַ מין געמיש פֿון פּאַפּשוימעל, קלײַען, און “כ’זאָל־אַזוי־וויסן־פֿון־צרות”, ווי ס’האָט געזיפֿצט מײַן מאַמע. זי אַליין פֿלעגט אָפּשטיין די גאַנצע נאַכט אין דער ריי, און איך בין געבליבן מיט מײַן קליין שוועסטערל אין דער היים. אין דער פֿרי האָב איך די מאַמען פֿאַרביטן, ווײַל זי האָט געזאָלט לויפֿן צו דער אַרבעט. אין יענעם טאָג, ווען מ’האָט נאָר געבראַכט דאָס ברויט, האָט זיך אָנגעהויבן אַזאַ שטופּעניש, אַז מ’האָט מיך שיִער נישט דערשטיקט. נאָך מער: כ’בין אַרויסגעשטויסן געוואָרן פֿון דער ריי און פֿון דער קראָם.

גראָד אין דער צײַט, האָט זיך לעבן דער קראָם געדרייט קאָליאַ. דערזען מיך כליפּען — דאָס העמד צעכראַסטעט, די קורצע הייזלעך איבערגעדרייט — האָט ער צו מיר אויסגעשריִען: “גיי נישט אַוועק!” און ווי אַרײַנגעשלונגען געוואָרן פֿון דעם שוואַרצן, טומלענדיקן המון… גאָר אין גיכן איז קאָליאַ, פּונקט ווי איך פֿריִער, אַרויסגעוואָרפֿן געוואָרן פֿון דער קראָם, אַ פֿאַררייטלטער און פֿאַרשוויצטער, אָבער מיט אַ לעבל ברויט אינעם בוזעם. ער האָט מיר דאָס ברויט ממש אַרײַנגעשטופּט אין די הענט, און קורץ אַ זאָג געטאָן: “מע דאַרף קענען זיך שטופּן!”…

און אָט האָב איך דערהערט פֿון מאַרען, אַז נישט איך, נאָר קאָליאַ געפֿעלט איר. אַ היפּשע צײַט האָבן די שטילע ווערטער מאַרעס געגרילצט מיר אין די אויערן. זיי האָבן מיר לעכער געמאַכט אין קאָפּ, אָבער פֿונעם קאָפּ נישט אַרויסגעפֿלויגן. כ’האָב געטראַכט: אַוודאי, איין זאַך צו זאָגן, אַז אַ שוך־פּוצער איז אויך אַ נוצלעכע פֿאַך, און גאָר אַן אַנדער זאַך איז, אַז אַ שוך־פּוצער זאָל דיר געפֿעלן ווערן. אַ שוך־פּוצער איז נישט קיין קאָסמאָנאַווט.

פֿעטער לייזער האָט באַמערקט מײַן בײַט, אַז עפּעס קומט מיט מיר פֿאָר, און אויפֿן וועגן אַהיים געפֿרעגט מיך: “וואָס איז געשען, ייִנגעלע, האַ?” — כ’האָב נישט געוווּסט, וואָס אים צו ענטפֿערן, סײַדן, אַז דער צוריר פֿון מאַרעס ליפּן צו מײַנע ליפּן האָט מיך אָפּגעבריט, און אַז אירע ווערטער האָבן צעדראַפּעט מײַן קליין נעבעכדיק הערצעלע… אויף אַ קול האָב איך פֿון זיך אַרויסגעקוועטשט: “גאָרנישט…”

פֿעטער לייזער האָט זיך אָפּגעשטעלט. אַ קוק געטאָן אויף מיר פֿון אונטן אַרויף, איין אויג צוגעזשמורעט, האָט ער זיך אָנגערופֿן: “גאָרנישט וועסטו אין גלאָז נישט אַרײַנגיסן! עס דאַרף עפּעס בולקען… און בײַ דיר, זע איך, בולקעט, אַיאָ…”

פֿעטער לייזער איז גערעכט געווען. ס’האָט אין מיר געבולקעט דער כּעס אויף מײַן חבֿר קאָליאַ, כאָטש וואָס איז ער געווען שולדיק?! פֿון דער צווייטער זײַט, האָב איך געטראַכט: ווען קאָליאַ קומט נישט אין אונדזער קלאַס, וואָלט מאַרע, געוויס, זיך נישט פֿאַרקוקט אויף אים. וואַרטן, ביז מע וועט זײַן טאַטן ווידער ערגעץ שיקן צו דינען, איז דאָך נאַריש! און אפֿשר דערציילן אים וועגן אַלץ?… ער איז דאָך מײַן בעסטער חבֿר… מײַן בייזע בולקעניש האָט זיך געריסן אין דרויסן אַרויס…

די שיינע אײַנהילנדיקע קלאַנגען האָבן אָנגעהויבן אײַנשטילן, ווי אַ כוואַליע טרעט צוריק אָפּ אין ים. די זוניקע שײַנפֿלעקן, וואָס ביז אַהער האָבן זיך שפּילעוודיק געגליטשט איבערן וואַסער, זײַנען אײַנגעזונקען געוואָרן אינעם זאַמד. געבליבן איז בלויז דער שוים, וואָס אויך ער איז גאָר גיך זיך צעגאַנגען, ווי שניי.

מײַנע אויגנלעפּלעך האָב איך אויפֿגעשלאָסן אָן חשק. כ’האָב געוואָלט זיך דערמאָנען, וואָס זשע איז מיט מיר, מיט מאַרען און קאָליאַן געשען ווײַטער?.. פֿאַר וואָס האָט זיך די זעונג איבערגעריסן? אפֿשר איז איין גלאָז מיט דעם “פֿאַטאַ־מאָרגאַנאַ”־געטראַנק געווען נישט גענוג.. אָבער די חנעוודיקע יונגע פֿרוי איז געווען פֿעסט בײַ זיך:

“ניין… איר טאָרט מער נישט טרינקען אונדזער קאָקטייל. קיין שלונג נישט. ס’וועט שאַטן אײַער האַרץ.”

כ’האָב אַ קוק געטאָן אויף מײַן רעכטער האַנט, וואָס די פֿינגער האָבן זיך אויף איר צונויפֿגעדריקט אין אַ פֿויסט. יאָ, מײַן האַרץ איז טאַקע היפּשלעך גרעסער געוואָרן, אָבער אויך איצט זעט עס אויס שוואַך און שלאַבעריק.

די זכּרון־מיל האָב איך פֿאַרלאָזט, זיצנדיק אין אַ רעדערשטול, וואָס ס’האָט געשטופּט אַ שוואַרצער יונגער־מאַן מיט אַ ביבלישן נאָמען דזשייקאָב. ס’איז געווען ווײַט נאָך מיטאָג. די זומערדיקע זון האָט שוין געהאַט דורכגעמאַכט דעם גרעסטן טייל פֿון איר גאַנג איבערן אַמנעזיע־שטעטל. אויף די ברייטע סטעזשקעס אין פּאַרק, וואָס מיר האָבן איצט דורכגעשניטן, איז געווען גענוג לעבעדיק. ס’האָט זיך געטראָגן אין דער לופֿטן אַ בגילופֿנדיקע חגא־שטימונג. די אײַנוווינער האָבן זיך געאײַלט אָפּצוכאַפּט די לעצטע שעהען פֿונעם אָנדענק־טאָג און זיי פֿאַרברענגען מיט פֿאַרגעניגן אָדער אין קינאָ, וווּ מע ווײַזט הײַנט פּאָפּולערע פֿילמען פֿון זייער יוגנט; אָדער זיך אַרײַנכאַפּן אין טעאַטער. די אַפֿישן, צעהאָנגען איבערן שטעטל, האָבן געמאָלדן, אַז הײַנט וועט פֿאָרקומען די ערשטע און די לעצטע פֿאָרשטעלונג פֿון דער מעלאָדראַמע “פֿאַרגעס־מיך־ניט”, אויפֿגעפֿירט פֿון דער אָרטיקער אַמאַטאָרישער טרופּע.

דאָס האַרץ האָט מיך טאַקע גענאָגט. זעט אויס, אַז די דערמאָנונג־פּראָצעדור ברענגט מיט נישט בלויז פֿרייד און בענקשאַפֿט, נאָר אויך ווייטיק. אָנדענק און ווייטיק — אַ פּאָרעלע פֿון גאָט, וואָס דערמאָנט כּסדר, אַז מ’איז נאָך אויף דער וועלט. מאָרגן וועט דער הײַיאָריקער אָנדענק־טאָג אויסגעמעקט ווערן פֿונעם זכּרון, און בלײַבן וועט נאָר דער ווייטיק, וואָס לאָזט זיך נישט פֿאַרגעסן צו ווערן.

פֿאַרבײַפֿאָרנדיק אין מײַן רעדערשטול אַ באַנק, האָב איך דערזען דאָרט זיצן מאַרען. כ’האָב זיך באמת דערפֿרייט. זי האָט ליב צו פֿאַרברענגען דעם אָנדענק־טאָג בײַם לייענען איר באַליבטן טשעכאָוו.

“ווי גוט, מאַרע, וואָס כ’האָב דיך דאָ געטראָפֿן…”

“כ’האָב געוווּסט, אַז דו וועסט זיך אומקערן מיט דעם וועג”, — האָט זי פֿאַרמאַכט דעם בוך און זיך געשטעלט אויף די פֿיס.

“ווי דו זעסט, האָט מען צו מיר צוגעשטעלט אַ לײַבוועכטער, דזשייקאָב, הייסט ער…”

כ’האָב געוואָלט זיך אויך אויפֿהייבן פֿון מײַן סידעלע, און אָפּשיקן דזשייקאָבן צוריק אין זכּרון־מיל. זיכער, אַז ער וועט דאָרט לאַנג ליידיק נישט זיצן. כ’האָב אָבער דערפֿילט זײַן שטאַרקע האַנט אויף מײַן אַקסל און זיך צוריקגעזעצט.

“אַנטשולדיקט, מיסטער, אָבער מיר איז געהייסן געוואָרן צו באַגלייטן אײַך ביז דער היים”.

“זייער גוט, — האָט אים אונטערגעהאַלטן מאַרע, צופּאַסנדיק זיך צו דער רעדערשטול פֿון דער רעכטער זײַט, — אין מײַנע אויגן וועסטו סײַ־ווי בלײַבן אַ דזשענטלמען, אַפֿילו זיצנדיקערהייט. דערצייל מיר, בעסער, וואָס האָסטו הײַנט געזען דאָרט אין זכּרון־מיל?”

“דו וועסט נישט גלייבן: כ’האָב זיך דערמאָנט אין מײַן ערשטן קוש…”

“אַזוי גאָר?! — האָט זיך פֿאַרחידושט מאַרע, — ווער זשע איז זי געווען, די גליקלעכסטע אינעם קעניגרײַך?”

“דו, מאַרע… — האָב איך שיִער נישט אויסגעשריִען, — ס’איז געווען אין פֿינפֿטן קלאַס… אויף די אימענינעס פֿון קאָליאַ נאָוויקאָוו, געדענקסט?”

זי האָט שטיל אַ הייב געטאָן די אַקסלען, און געזאָגט:

“אין פֿינפֿטן קלאַס?… כ’דערמאָן זיך, אַז דעמאָלט איז עפּעס אַרומגעגאַנגען אַ קלאַנג אַרום מיר און קאָליאַן, אַן אויסגעטראַכטע מעשׂה, אַז מ’האָט אונדז ביידע געזען זיך קושן בײַ אים אין שטוב… ס’איז אַפֿילו דערגאַנגען צום דירעקטאָר…”

“אַזוי גאָר?… — האָבן מאַרעס ווערטער שוין בײַ מיר אַרויסגערופֿן אַ חידוש, — ווער זשע האָט אַרויסגעלאָזט אַזאַ מיאוסע פּליאַטקע?”

“כ’געדענק נישט… דו ביסט דאָך געווען הײַנט אין יענער צײַט…”

“אמת, כ’האָב זיך אָבער צו פֿרי אומגעקערט צוריק אינעם הײַנט…”

“דערפֿאַר האָב איך טאַקע נישט ליב אַהין צו גיין. ס’איז דאָרט אַלץ צוגעטראַכט געוואָרן וויי צו מאַכן מענטשן… שוין פֿיר יאָר, אַז כ’בעט דיך, זאָלסט נישט באַזוכן די זכּרון־מיל, בפֿרט מיט דײַן שוואַך האַרץ…”

איר האַנט, וואָס איך האָב געהאַלטן, האָט אויפֿגעציטערט און זיך מיטאַמאָל אַרויסגעגליטשט פֿון מײַן האַנט. כ’האָב נישט באַוויזן זי צו פֿאַרהאַלטן…

“באַרויִק זיך, מאַרע… מאַרע…”
דערהערט האָב איך די באַסאָווע שטימע פֿון מײַן באַגלייטער דזשייקאָב:

“קען איך אײַך מיט עפּעס העלפֿן, מיסטער?”

“מיר האָבן ערשט באַגעגנט מײַן פֿרוי, מאַרע, הייסט זי… זי איז געגאַנגען דאָ לעבן מיר…”

“ניין, מיסטער, כ’האָב דאָ קיינעם נישט געזען… מעגלעך, איר האָט אײַנגעדרעמלט, און זי געזען אין חלום…”

כ’האָב געשוויגן… אין אַ פֿופֿצן, צוואַנציק מינוט אַרום זײַנען מיר שוין געווען אינעם האָל פֿון דעם בנין וווּ כ’וווין. ס’האָט געוואַרט אויף מיר אַ סורפּריז: דער דאָרמען האָט זיך צו מיר אָנגעבויגן און שטילערהייט אַ זאָג געטאָן: “אין אײַער דירה וואַרט אויף אײַך אַ מענטש מיטן נאָמען קאָליאַ נאָוויקאָוו…”

דער דאָרמען האָט זיך אַנטשולדיקט, וואָס ער האָט אים אַרײַנגעלאָזט אָן מײַן דערלויבעניש. קאָליאַ נאָוויקאָוו… נאָך אַזוי פֿיל יאָרן… ס’איז הײַנט טאַקע אַן עכטער טאָג פֿון טרעפֿונגען…

איך האָב באַדאַנקט דזשייקאָבן און אים געהייסן זיך אומקערן צוריק אין זכּרון־מיל. כ’בין אַרײַן אינעם ליפֿט און אָנגעקוועטשט דאָס קנעפּל פֿון מײַן גאָרן. דער ליפֿט האָט זיך קוים געשלעפּט, און אין מײַן קאָפּ האָבן זיך געפּלאָנטערט הונדערט פֿראַגעס: ווי אַזוי האָט ער מיך געפֿונען? וואָס האָט אים צו מיר געבראַכט? שוין זשע נאָר דאָס ווילן זיך טרעפֿן מיט אַן אַלטן שול־חבֿר?…

איך האָב געטראָפֿן קאָליאַן שטיין בײַם פֿענצטער. דערזען מיך אַרײַנגיין אין צימער, האָט ער אַ שפּאַן געטאָן מיר אַנטקעגן. כ’האָב געזען נישט זײַן פּנים, נאָר זײַן מיליטערישן מונדיק, מיט גענעראַלסקע עפּאָלעטן, וואָס איז געזעסן אויף אים, ווי אויסגעגאָסן. מיר האָבן זיך אַרומגעכאַפּט — מיט איין באַק האָב איך דערפֿילט די שטעכיקייט פֿון די צוויי גרויסע שטערנדלעך, און מיט דער צווייטער — ווי עס ברענט אים דער אויער.

“חבֿר גענעראַל־לייטענאַנט!..” — האָב איך אַרויסגעבראַכט מיט אַ פֿאַרכאַפּטן אָטעם, ווי כ’וואָלט זיך אויפֿגעהויבן איצט אויף מײַן זעקסטן גאָרן נישט אינעם ליפֿט, נאָר מיט די טרעפּ.

“גענעראַל־לייטענאַנט אין רעזערוו, — האָט ער מיך פֿאַרראָכטן, — ס’קומט די צײַט, רוקט מען דיך אַרײַן אין רעזערוו, וואָס מיינט: זאָל ער נאָך לעבן, אַבי נישט שטערן.”

“ווי דו זעסט, בין איך אויך אַ רעזערוויסט… אָבער דו האָסט דײַן טרוים רעאַליזירט…”

“נישט אין גאַנצן… געטרוימט האָב איך וועגן בלויע הימלען, נאָר מײַן גאַנץ לעבן געפּויזעט איבער דער ערד.”

“ביסטו געווען אַ טאַנקיסט… — און ס’האָט זיך בײַ מיר אַרויסגעריסן דאָס באַקאַנטע לידעלע פֿון אונדזערע קינדער־יאָרן: — דרײַ טאַנקיסטן, פֿריילעכע דרײַ יאַטן…”
כ’האָב אים פֿאַרבעטן זיך זעצן צום טיש, און אַליין זיך געוואָרפֿן צום עלעקטרישן טשײַניק צו מאַכן טיי.

“אַנטשולדיק, קאָליאַ, קיין שטאַרקערע געטראַנקען זײַנען דאָ פֿאַרווערט…”

“כ’פֿאַרשטיי, און מע דאַרף אין גאַנצן גאָרנישט… כ’בין אויף איין פֿוס, ווי מע זאָגט… אַלע מײַנע ‘הונדערט גראַם’ האָב איך שוין אויך אויסגעטרונקען… — ער האָט אַ טײַט געטאָן מיטן פֿינגער זיך אין האַרץ און צוגעגעבן: — דער מאָטאָר אַרבעט שוין אומרעגולער…”

“אַנו, ווײַז מיר נאָר דײַן פֿויסט, — האָב איך אים געזאָגט מיט אַ קאָמאַנדנע שטים.

“צו וואָס?…” — האָט קאָליאַ אויף מיר אַ קוק געטאָן מיט חשד.

“איינער אַ מלחמה־וועטעראַן האָט מיך אַמאָל געלערנט, אַז דאָס האַרץ פֿון אַ מענטשן האָט איין גרייס מיט זײַן פֿויסט.”

שוין מיט אַ שמייכל, האָט קאָליאַ געפֿאָלגט מײַן קאָמאַנדע און אויסגעשטרעקט צו מיר זײַן פֿויסט — אַ פֿעסטער, שטאַרקער קוליק. די אָנגעבלאָזענע אָדערן האָבן זיך בולט אָנגעזען אונטער דער הויט, באַדעקט מיט טיפֿע שראַמען פֿון אַ בראַנדוווּנד.

“אויך אײַזערנע טאַנקען ברענען…” — האָט קאָליאַ זיך ווי פֿאַרענטפֿערט, און צוגעגעבן: “מײַנע טאַנקיסטן פֿלעגן זינגען: פֿון קושקאַ ביז אַפֿגאַן איז איין אין גאַנצן שפּאַן…”

“קושקאַ! — האָב איך אויסגעשאָסן, — דער סאַמע דרומדיקער פּונקט פֿון סאָוועטן־פֿאַרבאַנד, אויף דער גרענעץ מיט אַפֿגאַניסטאַן…”

שוין אָנגעכאַפּט זיך אין דער דערמאָנונג, האָב איך זי אַנטוויקלט ווײַטער:

“אַז מיר זײַנען שוין ווידער אין פֿינפֿטן קלאַס “A”, וויל איך דיך טאַקע פֿרעגן…”

“פֿרעג, כּל־זמן כ’בין דאָ…”

“אפֿשר געדענקסטו: ווער האָט פֿאַרשפּרייט דעם מיאוסן קלאַנג, אַז דו און מאַרע…”

קאָליאַ האָט מיך איבערגעשלאָגן:

“דו ווילסט עס טאַקע וויסן?…”

“אַוודאי!”

ער האָט מיר אַרײַנגעקוקט אין די אויגן, און איך האָב ווידער דערזען יענעם קאָליאַ נאָוויקאָוו, וואָס האָט זיך ערשט אַרויסגעריסן פֿונעם צעווילדעוועטן המון און דערלאַנגט מיר אַ לעבל ברויט, ווי זײַן גרעסטן טראָפֿיי.

“איך… איך געדענק שוין נישט, נאָר כ’האָב געמוזט צוליב דעם פֿאַרלאָזן אונדזער שול. דער דירעקטאָר האָט אַזוי געעצהט מײַן טאַטן, ס’זאָל זיך נישט אויפֿהייבן קיין זשום…”

“אַזוי גאָר… אין גאַנצן אָפּגעווישט געוואָרן פֿון מײַן זכּרון… זינט מאַרע איז אַוועק…”

“יאָ, כ’האָב געהערט… מיט פֿיר יאָר צוריק… — ער האָט זיך אַ ווײַלע געקווענקלט און שטיל זיך אָנגערופֿן: — כ’מוז עס דיר זאָגן איצט…”

“וואָס?”

“כ’האָב דעמאָלט, אויף מײַנע אימענינעס אין פֿינפֿטן קלאַס, צופֿעליק אונטערגעקוקט, ווי דו און מאַרע קושן זיך… דאָס בילד שטייט מיר ממש פֿאַר די אויגן… ביסט אַ גליקלעכער מענטש: נישט יעדן איז געגעבן געוואָרן צו געדענקען און טראָגן אין האַרצן איבערן גאַנצן לעבן דעם טעם פֿונעם ערשטן קוש…”

אין צימער איז אַרײַנגעקומען דזשייקאָב. וואָס טוט ער דאָ? כ’האָב אים דאָך געבעטן, ער זאָל זיך אומקערן צוריק צו זײַן אַרבעט…

“דזשייקאָב, דו זעסט דען נישט, אַז כ’האָב אַ גאַסט?!” — האָב איך קוים אײַנגעהאַלטן מײַן כּעס.

“איך זע בײַ אײַך קיינעם נישט, — האָט ער רויִק געענטפֿערט און אויסגעשטרעקט צו מיר זײַן האַנט מיט אַ גלאָז, — איר דאַרפֿט עס אויסטרינקען און זיך לייגן שלאָפֿן. איר האָט הײַנט געהאַט אַ שווערן טאָג.”

שוין ליגנדיק אין מײַן געלעגער, האָב איך אַ טראַכט געטאָן: מאַרע איז ווי תּמיד גערעכט… דערמאָנונגען פּײַניקן דאָס האַרץ… נאָך איין אָנדענק־טאָג גייט אונטער, און עס קומט אַ נײַער הײַנט. איין טאָג — אָן אַ נעכטן…

ברוקלין, ניו־יאָרק, פֿעברואַר־מערץ, 2017